سلمانیه

از ویکی‌وحدت
سلمانیه

سلمانیه‏ به گزافه‏‌گویانی می‌گفتند که مدعی پیروی از سلمان‌فارسی (صحابی عالی‌قدر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و نخستین ایرانی که به اسلام گروید)؛ بودند.

شرح حال سلمان

سلمان از یاران قدیم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود و نام خویش را سلمان‌الاسلام نهاد. وی در اصل از زرتشتیان اصفهان به‌شمار می‌رفت و عمرش بسیار طولانی بود. در این‌که زادگاه وی کجا است، اختلاف کرده‌‏اند بعضی او را از پارس و بسیاری از جی اصفهان دانسته‏‌اند. سلمان‌فارسی و صهیب‌رومی (یونانی) و بلال‌حبشی از مسلمانان غیر عربی هستند که به دین اسلام گرویدند. درباره نام او نیز اختلاف کرده‌‏اند. به قول محمد‌بن‌اسحاق که قدیمی‏‌ترین سیره نویس اسلام است، وی پسر دهقانی از مردم قریه جی اصفهان بود و ماهیه یا ماهویه (روزبه) نام داشت. بنابراین، نام سلمان به‌درستی معلوم نیست و پیش از او کسی از عرب بدین نام خوانده نشد. به نظر می‌رسد که سلمان‌فارسی پس از قبول مسیحیت و معاشرت با کشیشان آرامی نژاد نصرانی که در منطقه شامات مسکن داشتند، به این نام خوانده شده است و چون مردی درست‌کار و حقیقت‌جو بوده است، آن کشیشان آرامی زبان او را به سریانی (شلمانا) یعنی مردی کامل و درست‌کار و متقی خوانده‏‌اند. با این‌که سلمان از موالی بوده ولی در اخذ حقوق و عطایا مانند دیگر اصحاب پیامبر که در جنگ بدر شرکت داشتند از دیوان عطا بهره‏‌مند می‏‌شد و مستمری او از چهار هزار تا شش هزار درهم بوده است. در جوانی دین زرتشتی را رها کرده به کیش مسیح درآمد و به دنبال راهبی به شام رفت و در شهرهای موصل‌، نصیبین و عموریه گردش کرد و کتاب‌هایی از رومیان و یهودان خواند. بعضی‌ها نوشته‏‌اند که اصل وی از رامهرمز و در آیین مزدک بوده و سپس به مسیحیت گرایید. سلمان همواره در جستجوی دین حق بوده است و در طلب آن به شهرهای شام، انطاکیه و اسکندریه رفته تا سرانجام گذرش به صحرای عربستان افتاد و به «وادی‌القری» رسید و چون در کتاب‌های پیشینیان خوانده بود که پیامبری از آن سرزمین خواهد آمد و دین حنیف ابراهیم را زنده خواهد کرد، در آن وادی به جستجوی آن پیامبر رفت و مدتی در میان قبیله بنی‌کلب بود. سرانجام ایشان را به بردگی گرفته و فروختند و مردی یهودی به نام عثمان‌بن‌اشهل از بنی‌قریظه وی را خرید و با خود به مدینه آورد و به باغبانیِ تاکستان خود گماشت. سلمان در آنجا مژده ظهور پیامبر جدید را شنید و در سال اول هجری در «قبا» به خدمت آن حضرت شتافت و او را همچنان یافت که در فکر و خیالش بود. حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) به یاری دیگر صحابه، او را از آن یهودی باز خرید و در زمره اصحاب خویش درآورد. بهایی که برای بازخرید او پرداختند، چهل اوقیه طلا بود. سلمان در جنگ قادسیه همراه سعد‌وقاص‏ در لشکر عرب خدمت می‏‌کرد و تیسفون بدون خون‌ریزی بسیار و صرفا با نصایح او به ایرانیان در منع از مقاومت فتح شد. وی از طرف عمر خلیفه‌ثانی به فرمان‌روایی آن شهر قدیمی تاریخی منسوب گشت و سرانجام در همان شهر و در سال 36 هجری‌قمری همزمان با خلافت عثمان‌بن‌عفان درگذشت و در نزدیکی طاق‌کسری به خاک سپرده شد. آرامگاه او امروز مشهور به سلمان‌پاک است و به دست سطان مراد چهارم از پادشاهان عثمانی در سال (1623- 1640 م) آ تجدید بنا و مجددا در سال 1322 هجری 1904 میلادی نوسازی شد. گویند که سلمان در زمان حیات خویش با این که حاکم مداین بود، اما از مستمری و عطای دولتی خویش بهره‏‌مند نمی‌شد و آن را به درویشان و تنگ‌دستان می‏‌داد و از خوص (برگ خرما) جامه‏‌ای بر تن داشت و با نان جو خود را سیر می‌‏کرد. بخاری و مسلم در صحاح خود شصت حدیث از او روایت کرده‌‏اند. ابن‌بابویه قمیّ نیز کتابی به نام «اخبار سلمان و زهده و فضائله» نگاشته است. کشّی می‌‏نویسد: سلمان جزء سه نفری بود که از بهشت برای‌شان تحفه نازل شد و جزء چهار نفری بود که خداوند رسول (صلی الله علیه و آله ) خود را به دوستی با ایشان امر کرد. او اسم اعظم را می‌‏دانست و پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود که علی ‌(علیه‌السلام) را امیرالمؤمنین بداند.

فرقه‌های منسوب به سلمان

از آغاز قرن دوم هجری قمری، نزدیکی سلمان به خاندان پیامبر و ایرانی بودن او بسیاری از غلاة شیعه را مجذوب کرد. کیسانیه قدیمی‏‌ترین فرقه‌ای بودند که به سلمان فارسی ارادت می‌‏ورزیدند و حتی بعضی از ساده‌‏لوحان عرب گمان می‏‌کردند که حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) اخباری را که در قرآن آمده از او یاد می‌‏گیرد. به قول ایوانف در کتاب «اسماعیلیات» برخی از اسماعیلیه به همین اشتباه دچار شده و گفتند که: سلمان قرآن را به حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) سپرده است و فرشته جبرائیل فقط عنوانی است برای رسالت خدایی سلمان. امّا بنابر اعتقاد عموم امامیه، سلمان نخستین شخص از سه حواری پیامبر (صلی الله علیه و آله ) است که همراه با مقداد و ابوذر، محرم سرّ و مشاور خاص او بوده است. او پس از فوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز نزد امام علی (علیه السلام) همین مقام را داشت و پیامبر (صلی الله علیه و آله) در نهان او را به پنج تن دیگر از صحابه سوگند داده است تا دوستی خود را با علی (ع) اظهار کند.

سینیه، عینیه و میمیه

بعضی از فرقه‌های سلمانیه بنا بر اختصار خود را «سینیه» می‏‌نامیدند و می‌‏گفتند: سلمان یعنی سین بالاتر از امام است و حتی تا مرتبه الوهیت بالا می‏‌رود و نیز سلمان را در تثلیث حضرت محمد (صلوات الله علیه) و امام علی (علیه السلام) داخل می‌‏کردند. از امام علی (علیه السلام) تعبیر به عین و از محمد (ص) تعبیر به «م» می‏‌نمودند، گاهی خود را «سینیه» و «عینیه» و «میمیه» می‌‏خواندند که هر سه آنها تجلی خداوند بزرگ بود. سبعیه و کیسانیه از «عینیه» و ابوالخطاب و پیروان او از «سینیه» و مغیرة‌بن‌سعید و پیروانش از «میمیه» بودند.

اعتقاد به نبوت سلمان

ابو‌حاتم رازی می‏‌نویسد: سلمانیه قائل به نبوت سلمان فارسی‏‌ بودند و حتی گروهی به خدایی او اعتقاد داشتند و معتقدبودند که آیه: «وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا ...» سوره زخرف، آیه 45 درباره سلمان است. یعنی ای پیامبر ! از کسی که پیش از تو فرستادیم (یعنی سلمان) سؤال کن.

نفر ششم آل عبا

بنا بر قول کشّی، بشّار شعیری سلمان را در کنار پنج تن آورده و عدد آنان را به شش تن رسانیده است که عبارتند از: محمد (صلی الله علیه و آله) ، امام علی (ع) حضرت فاطمه (سلام الله علیه) ، امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) و سلمان. [۱] [۲] [۳] [۴][۵] [۶] [۷]

پانویس

  1. مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 230
  2. ابو عبدالله محمد بن سعد، طبقات ابن سعد، چاپ لیدن، سال 1322 هجری قمری، ج 4، ص 53- 67.
  3. اصفهانی ابی نعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، مطبعه السعادة، 1932 میلادی، انتشارات السعاده، ج 1، ص 185.
  4. اشعری ابوالحسن، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، چاپ مصر، سال 1950 میلادی، ج 1، ص 13
  5. اشعری قمی سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ تهران، سال 1963 میلادی، ص 52- 57- 59- 61.
  6. بدوی عبدالرحمن، شخصیات قلقه فی الاسلام، چاپ مصر، سال 1946 میلادی، ص 1- 52.
  7. فهرست رجال کشّی، ص 133.