افزودن پیوند

    خرّمیه: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'مى‏ کند' به 'مى‌کند')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    '''خرّمیه''' یا خرّم دینان فرقه‏ اى بودند دینى و سیاسى که مدتى پس از کشته شدن [[ابومسلم خراسانى]] به وجود آمدند.
    {{جعبه اطلاعات فرق و مذاهب
    | عنوان = خرمیه
    | تصویر =
    | توضیح تصویر =
    | نام = خرمیه
    | نام رایج =
    | تاریخ شکل گیری =2  ق
    | قرن شکل گیری =
    | مبدأ شکل گیری = نیشابور
    | موسس =
    | عقیده =1. تابع تفکرات غلاة شیعه. 2. آمیخته‏‌ای از عقاید دینی ایرانی پیش از اسلام و اعتقادات غلاة شیعه. 3. معتقد به تناسخ.  
    }}


    ==تاریخچه==
    '''خرّمیه''' یا خرّم‌دینان فرقه‏‌ای دینی و سیاسی بودند که مدتی پس از کشته شدن [[ابومسلم خراسانی|ابومسلم خراسانی]] به‌وجود آمدند.
    بنا به روایت دینورى و طبرى، آغاز کار این فرقه در سال 192 هجرى قمری بود. اولین مدافعان این فرقه، «محمرّه» نام داشتند. زیرا آنان شعار و پرچم سرخ داشتند و همه فرقه ‏هاى این مذهب، از مخالفان خلافت بنى عباس بودند.
    نخستین بارى که نامى از خرمیه در تاریخ آمده، مربوط به وقایع سال 137 هجرى است و آن واقعه خروج سنباذ گبر است که به قول نظام الملک در «سیاست‏ نامه» به سال 137 هجری قمری، در شهر نیشابور به خون خواهى ابومسلم خروج کرد و مزدکیان و خرم‏دینان پیرو او شدند. بنا به روایت دینورى در سال 162 هجر قمری، طایفه محمره در گرگان خروج کردند و عمر بن علاء به سوى آنان شتافت و این واقعه در زمان خلافت مهدى پسر منصور اتفاق افتاد.در جاى دیگر می گوید که چون سال 192 هجری قمری، فرا رسید، خرمیان در سرزمین جبال براى نخستین بار قیام کردند. خرمیان خود را از مزدکیان مى ‏دانستند، ظاهرا ایشان بقایاى مزدکیان پیش از اسلام بودند که در دوره اسلام تحت تأثیر عقاید غلاة شیعه قرار گرفته بودند.


    ==وجه تسمیه==
    == تاریخچه ==
    ابوالفرج بن الجوزى در کتاب «تلبیس ابلیس» می گوید: خرمیان منسوب به خرّم اند که به معنى چیزهاى خوب و شایسته است و ایشان به دنبال لذّات و شهوات بودند و این لقبى بود براى مزدکیان. سعد بن عبداللّه ابى خلف اشعرى، در کتاب «مقالات و الفرق»، خرم‏دینان و مزدکیه را یکى شمرده و ایشان را از غلاة شیعه شمرده است.سعید نفیسى در کتاب «بابک خرم دین» مى ‏نویسد: شاید خرم‏دینان همان مزدکیان پیشین باشند که اصلاحاتى در دین مزدک کرده و روش تازه‏اى برگزیده و نام این آیین تازه را خرم دینى گذاشته باشد و چنان مى‏نماید که ترکیب کلمه (خرم دین) تقلیدى از ترکیب (به دین) بوده باشد که آن را مترادف دین زرتشتى به کار مى ‏بردند. مورّخان درباره وجه تسمیه این طایفه به خرمیه، توجیهات مختلفى کرده اند. سمعانى در «کتاب الانساب» آن نام را مشتق از کلمه «خرّم» فارسى به معنى خوب و پسندیده دانسته است، یعنى دین ایشان آن چیز خوب و نیکو را آرزو کرده و این لقب را به آنان داده‏اند که محرمات را از خمر و لذّات دیگر مباح دانسته‏ اند.ابى خلف اشعرى و ابن الجوزى این وجه تسمیه را تائید کرده‏ اند.  خواجه نظام الملک می گوید: چون زن مزدک، خرمیه (خرمک)- دخت فاده (پاتک)- نام داشت پس از کشته شدن شوهرش از مداین بگریخت و به رى رفت و دین شوهرش را تبلیغ مى ‏کرد، از این جهت پیروان او را «خرم دین» لقب دادند یعنى: کسانى که دین خرمه زن مزدک را دارند. مقدسى در کتاب «البدء و التاریخ»، آنان را به کوهى به نام خرمیه نسبت مى ‏دهد.ابن بلخى مى‏ نویسد که: مسلمیه را خرم دینیه نیز مى گویند و در بلخ قریه ‏اى به نام «خرم‏ آباد» است که ایشان منسوب به آنند. بعضى ایشان را به «قلعه خرم» در اردبیل نسبت داده ‏اند. ظاهرا همان حدس سعید نفیسى که کلمه مرکب خرم دین را تقلیدى از ترکیب (به دین) دانسته به واقع نزدیک تر  است.
    بنا به‌نقل دینوری و طبری، آغاز فعالیت این فرقه در سال 192 هجری قمری بود. اولین مدافعان این فرقه، گروهی به نام «محمّره» بودند که پرچم سرخ داشتند و همراه با دیگر فرقه‌های مربوط به این مذهب، از مخالفان خلافت بنی‌عباس محسوب می‌شدند.
    نخستین‌باری که نام خرمیه در تاریخ آمده است، مربوط به واقعه خروج سنباد زرتشتی در سال 137 هجری می‌باشد که به قول نظام‌الملک در کتاب «سیاست‏ نامه» در همان سال و در شهر نیشابور به خون‌خواهی ابومسلم خروج کرد و مزدکیان و خرم‌‏دینان پیرو او شدند. دینوری نقل می‌کند که در سال 162 هجری قمری و در زمان خلافت مهدی پسر منصور، طایفه محمره در گرگان خروج کردند و عمر‌بن‌علاء به سوی آنان شتافت. وی در جای دیگر می‌نویسد که چون سال 192 هجری قمری فرا رسید، خرمیان در سرزمین جبال( عراق‌عجم) برای نخستین بار قیام کردند. آنان خود را از مزدکیان می‌‏دانستند. در هر صورت، به‌نظر می‌رسد که خرّمیه بقایای مزدکیان پیش از اسلام بودند که در دوره اسلام تحت تأثیر عقاید غلاة شیعه قرار گرفته بودند.


    ==عقاید==
    == وجه تسمیه ==
    به طورى که از منابع مختلف بر مى ‏آید، عقاید ایشان آمیخته‏ اى از عقاید دینى ایرانى پیش از [[اسلام]] و اعتقادات [[غلاة (فرقه)|غلاة شیعه]] بوده است.
    ابن‌جوزی در کتاب «تلبیس ابلیس» می‌نویسد: خرمیان منسوب به خرّم‌اند که به‌معنای چیزهای خوب و شایسته است. آنان به‌دنبال لذّات و شهوات بودند و این لقبی بود برای مزدکیان. سعد‌بن‌عبداللّه ابی‌خلف اشعری در کتاب «المقالات و الفرق»، خرم‌دینان و مزدکیه را یکی شمرده و ایشان را از غلاة شیعه دانسته است. سعید نفیسی در کتاب «بابک خرم دین» می‌‏نویسد: شاید خرم‏‌دینان همان مزدکیان پیشین باشند که اصلاحاتی در دین مزدک کرده و روش تازه‌ای برگزیده و نام این آیین تازه را خرم‌دینی گذاشته باشند و چنان می‌نماید که ترکیب کلمه (خرم‌دین) تقلیدی از ترکیب (به‌دین) بوده باشد که آن را مترادف دین زرتشتی به کار می‌‏بردند. مورّخان درباره وجه تسمیه این طایفه به خرمیه، توجیهات مختلفی بیان کرده‌اند. سمعانی در «کتاب الانساب» آن نام را مشتق از کلمه «خرّم» فارسی به معنای خوب و پسندیده دانسته است، یعنی دین ایشان آن چیز خوب و نیکو را آرزو کرده و این لقب را به آنان داده‌‏اند که محرمات را از خمر و لذّات دیگر مباح دانسته‏‌اند. ابی‌خلف اشعری و ابن‌جوزی این وجه تسمیه را تائید کرده‏‌اند. خواجه نظام‌الملک می‌نویسد: چون زن مزدک، خرمیه (خرمک)- دخت فاده (پاتک)- نام داشت، پس از کشته شدن شوهرش از مدائن فرار کرد و به ری رفت و به تبلیغ دین شوهرش مشغول شد، از این جهت پیروانش او را «خرم‌دین» لقب دادند یعنی: کسانی که هم‌کیش خرمه (زن مزدک) هستند. مقدسی در کتاب «البدء و التاریخ»، آنان را به کوهی به نام خرمیه نسبت می‌‏دهد. ابن‌بلخی می‌نویسد: مسلمیه را خرم‌دینیه نیز می‌گویند و در بلخ قریه‌‏ای به نام «خرم‏‌آباد» است که ایشان منسوب به آنند و بعضی ایشان را به «قلعه خرم» در اردبیل نسبت داده‌‏اند. به‌نظر می‌رسد، حدس سعید نفیسی که کلمه مرکب خرم‌دین را تقلیدی از ترکیب (به دین) دانسته، به واقع نزدیک‌تر باشد.
    نوبختى در کتاب «فرق الشیعة»، کیسانیه، عباسیه، حارثیه و خرم دینیه را در یک ردیف آورده و همه آنان را از غلاة شیعه شمرده و می گوید: این ها همه معتقد به «تناسخ» و قائل به دور و گردش روان ها در بدن ها شدند و گفتند: سرائى جز این گیتى نیست و معنى قیامت و رستاخیز، بیرون شدن روان از تن و اندر آمدن در بدن دیگر است، اگر نیکوکار باشند نیکى بینند و اگر بدکار باشند به رنج و بدى افتند و در بدن هاى پست‏تر از خود، چون سگان و بوزینگان و ماران اندر آیند. همه ایشان در این سخن هم داستان اند که روان شان دیگر باره به این جهان بازگردد و آن نوعى از «تناسخ» است که آن را رجعت گویند. شهرستانى مى‏گوید: عقاید اصولى ایشان نخست «تناسخ»، یعنى حلول ارواح در ابدان انسان و حیوان و دیگر «انتقال روح» از یک پیکر به پیکر دیگر و سوم «رجعت» یا بازگشت به این جهان بوده است. این اعتقادات را مقدسى نیز تأیید مى‌کند و می گوید که خرم دینان معتقدند که وحى و پیامبری هیچ ‏گاه منقطع نمى ‏شود و هر صاحب دینى در عقیده خود مصیب است. زیرا او امید به ثواب داشته و از عقاب مى‏ترسد. ایشان از خونریزى مى‏ پرهیزند، مگر آن که در مقابل دشمنان خود قرار گیرند. ابومسلم خراسانى را محترم مى ‏شمارند و ابو جعفر منصور را که قاتل او بوده است، لعن می‌کنند. بر مهدى بن فیروز که فرزند فاطمه دخت ابومسلم است درود مى ‏فرستند، ایشان پیامبران خود را (فریشتگان) یعنى فرستادگان مى ‏خوانند و قایل به دو اصل نور و ظلمت اند. یکى از پیامبران آنان، شروین بن سرخاب از شاخه «کیوسیه» از آل باوند است که ملک الجبال نام داشت. [[عبدالقاهر بغدادى]] در کتاب «الفرق بین الفرق» مى ‏نویسد: بابکیه پیروان بابک خرم دین هستند که بنیاد دین خود را به شروین نامى که در جاهلیت پادشاه آنان بود متصل می‌کنند و شروین را برتر از محمد (ص) و دیگران می دانند.به قول نظام الملک، آنان رنج عبادت را از تن خود برداشته‏اند و نماز نمی خوانند و روزه نمی گیرند و حج نمی روند و غسل جنابت به جاى نمی  آورند. مذهب ایشان با باطنیان و مزدکیان یکى است و خویشتن را به محبت اهل بیت پیوند می زنند تا مردم را بدین وسیله به دام بیندازند و جذب خود کنند.
    ابوالمظفر اسفراینى در کتاب «التبصیر فى الدین» می گوید: بابکیان در کوهستان هاى خود در شبی گرد هم می آیند و هر گناهی را مرتکب می شوند  و مردان و زنان دور هم جمع شده و سپس چراغ ها را خاموش می‌کنند و هر یک از ایشان با زنى که پیش آمده است نزدیکى مى ‏کنند.


    ==دفع اشکال==
    == عقاید ==
    به طور کلى بیشتر آنچه را که درباره عقاید خرم دینان نگاشته‏ اند، آلوده به غرض و تهمت است. چیزى که ظاهرا مسلم است این که  مذهب آنان از دین مزدک نشأت گرفته و خرم دینان را مزدکیان جدید باید دانست. از هدف هاى اصلى عقاید آنان، خرسندى و دل خوشى به زندگى بوده است و بر همین اصل است که آنان را خرمى یا خرم دین مى‏نامیدند، در دین ایشان زن و مرد از هم جدا نبوده و با هم اشتراک مساعى داشته‏اند و این که آنان را متهم به فسق و فجور کرده ‏اند درست نیست بلکه ایشان به یک نوع ازدواج موقت قایل بوده و در صورت رضایت، طرفین به این ازدواج تن در مى ‏داده ‏اند. <ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 178 با ویرایش و اصلاح جزیی عبارات.</ref> <ref>مسعودی، مروج الذهب، چاپ پاریس، 9 جلدی، جلد 3، ص 220</ref> <ref>مقدسی مطهر بن طاهر،  البدء و التاریخ،، به اهتمام و با ترجمه فرانسوى کلمان هوار، چاپ پاریس، سال 1919- 1899 میلادی،  ج 1، ص 143- 171. ج 3، ص 122، ج 4، ص 26 و 30، ج 5، ص 134، ج 6، ص 95- 115،</ref> <ref>نوبختی، فرق الشیعة، ترجمه و تحقیق محمد جواد مشکور،  تهران، نشر مرکز انتشارات علمى و فرهنگى، ص 36 و 47.</ref> <ref>جوزی ابوالفرج، تلبیس ابلیس، چاپ مصر، سال 1928 میلادی،  ص 105.</ref> ت<ref>لبیس الابلیس، ابوالفرج عبدالرحمن بن الجوزى البغدادى، طبع مصر 1928.</ref> <ref>اشعری قمی، سعد بن عبدالله ابی خلف، المقالات و الفرق، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ تهران، سال 1963میلادی ص 64 و 186.</ref> <ref>الیمانی یحیی بن مرتضی، المنیة و الأمل فى شرح الملل و النحل، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ بیروت،  ص 98- 100.</ref>
    به‌طوری‌که از منابع مختلف برمی‌‏آید، عقاید خرّمیه آمیخته‏‌ای از عقاید دینی ایرانی پیش از [[اسلام]] و اعتقادات [[غلاة (فرقه)|غلاة شیعه]] بوده است.
    نوبختی در کتاب «فرق الشیعة»، کیسانیه، عباسیه، حارثیه و خرم‌دینیه را در یک ردیف آورده و همه آنان را از غلاة شیعه بر‌شمرده و می‌گوید: آنها همه معتقد به «تناسخ» و قائل به دور و گردش روان‌ها در بدن‌ها شدند و گفتند: سرایی جز این گیتی نیست و معنای قیامت و رستاخیز، بیرون شدن روان از تن و اندر آمدن در بدن دیگر است، اگر نیکوکار باشند، نیکی بینند و اگر بدکار باشند به رنج و بدی افتند و در بدن‌های پست‏‌تر از خود، چون سگان و بوزینگان و ماران اندر آیند. همه ایشان در این سخن هم‌داستان‌اند که روان‌شان دیگر باره به این جهان بازگردد و آن نوعی از «تناسخ» است که آن را رجعت گویند. شهرستانی می‌نویسد: عقاید اصولی ایشان نخست اعتقاد به «تناسخ»، یعنی حلول ارواح در ابدان انسان و حیوان و دیگر «انتقال روح» از یک پیکر به پیکر دیگر و سوم «رجعت» یا بازگشت به این جهان بوده است. این اعتقادات را مقدسی نیز تأیید می‌کند و می‌گوید که خرم‌دینان معتقدند که وحی و پیامبری هیچ ‏گاه منقطع نمی‌‏شود و هر صاحب دینی در عقیده خود مُصیب است، یعنی خطا نمی‌کند، زیرا او امید به ثواب دارد و از عذاب می‌ترسد. ایشان از خون‌ریزی می‌پرهیزند، مگر آنکه در برابر دشمنان خود قرار گیرند. ابومسلم خراسانی را محترم می‌‏شمارند و ابوجعفر منصور را که قاتل او بوده است، لعن می‌کنند. بر مهدی‌بن‌فیروز که فرزند فاطمه دخت ابومسلم است درود می‌‏فرستند. ایشان پیامبران خود را (فریشتگان) یعنی فرستادگان می‌‏خوانند و قائل به دو اصل «نور و ظلمت‌»اند. یکی از پیامبران آنان شروین‌بن‌سرخاب از شاخه «کیوسیه» از آل‌باوند است که ملک‌الجبال نام داشت. [[عبدالقاهر بغدادی|عبدالقاهر بغدادی]] در کتاب «الفرق بین الفرق» می‌‏نویسد: بابکیه، پیروان بابک خرم‌دین هستند که بنیاد دین خود را به شخصی به‌نام شروین که در جاهلیت پادشاه آنان بود متصل می‌کنند و شروین را برتر از محمد (صلی الله علیه و آله) و دیگران می‌دانند. به قول نظام‌الملک، آنان رنج عبادت را از تن خود برداشته‌‏اند و نماز نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند و حج نمی‌روند و غسل جنابت به‌جای نمی‌آورند. مذهب ایشان با باطنیان و مزدکیان یکی است و خویشتن را محب اهل‌بیت معرفی می‌کنند تا مردم را بدین‌وسیله به دام بیندازند و جذب خود کنند.
    ابوالمظفر اسفراینی در کتاب «التبصیر فی الدین» می‌‌نویسد: بابکیان در کوهستان‌های خود در شبی گرد هم می‌آیند و هر گناهی را مرتکب می‌شوند و مردان و زنان‌شان دور هم جمع شده سپس چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و هر یک از ایشان با اولین زنی که مواجه شود، نزدیکی می‌‏کند.


    == دفع اشکال ==
    به نظر می‌رسد بیشتر آنچه را که درباره عقاید خرم‌دینان نگاشته‏‌اند، نباید واقعیت داشته باشد. قدر یقین این‌که مذهب آنان از دین مزدک نشأت گرفته و خرم‌دینان را مزدکیان جدید باید دانست. از هدف‌های اصلی عقاید آنان، خرسندی و دل‌خوشی به زندگی بوده است و بر همین اصل، آنان را خرمی‌ یا خرم‌دین می‌نامیدند.در دین ایشان زن و مرد از هم جدا نبوده بلکه با هم اشتراک مساعی داشته‏‌اند و این‌که آنان را متهم به فسق و فجور کرده‌اند، درست نیست. بلکه خرم‌دینان به یک نوع ازدواج موقت قائل بوده و در صورت رضایت طرفین، اقدام می‌کردند.<ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 178 با ویرایش و اصلاح جزیی عبارات.</ref> <ref>مسعودی، مروج الذهب، چاپ پاریس، 9 جلدی، جلد 3، ص 220</ref> <ref>مقدسی مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ،، به اهتمام و با ترجمه فرانسوی کلمان هوار، چاپ پاریس، سال 1919- 1899 میلادی، ج 1، ص 143- 171. ج 3، ص 122، ج 4، ص 26 و 30، ج 5، ص 134، ج 6، ص 95- 115،</ref> <ref>نوبختی، فرق الشیعة، ترجمه و تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، نشر مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص 36 و 47.</ref> <ref> ابن جوزی ابوالفرج، تلبیس الابلیس، چاپ مصر، سال 1928 میلادی، ص 105.</ref><ref>اشعری قمی، سعد بن عبدالله ابی خلف، المقالات و الفرق، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ تهران، سال 1963میلادی ص 64 و 186</ref>.<ref>الیمانی یحیی بن مرتضی، المنیة و الأمل فی شرح الملل و النحل، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ بیروت، ص 98- 100.</ref>


    ==پانویس==
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    [[رده: کلام ]]
    {{فرق و مذاهب}}
    [[رده: مذاهب کلامی ]]
     
    <references />
    [[رده:فرق و مذاهب]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۴۲

    خرمیه
    نامخرمیه
    تاریخ شکل گیری2 ق، ۲ ش‌، ۶۲۳ م
    مبدأ شکل گیرینیشابور
    عقیده1. تابع تفکرات غلاة شیعه. 2. آمیخته‏‌ای از عقاید دینی ایرانی پیش از اسلام و اعتقادات غلاة شیعه. 3. معتقد به تناسخ.

    خرّمیه یا خرّم‌دینان فرقه‏‌ای دینی و سیاسی بودند که مدتی پس از کشته شدن ابومسلم خراسانی به‌وجود آمدند.

    تاریخچه

    بنا به‌نقل دینوری و طبری، آغاز فعالیت این فرقه در سال 192 هجری قمری بود. اولین مدافعان این فرقه، گروهی به نام «محمّره» بودند که پرچم سرخ داشتند و همراه با دیگر فرقه‌های مربوط به این مذهب، از مخالفان خلافت بنی‌عباس محسوب می‌شدند. نخستین‌باری که نام خرمیه در تاریخ آمده است، مربوط به واقعه خروج سنباد زرتشتی در سال 137 هجری می‌باشد که به قول نظام‌الملک در کتاب «سیاست‏ نامه» در همان سال و در شهر نیشابور به خون‌خواهی ابومسلم خروج کرد و مزدکیان و خرم‌‏دینان پیرو او شدند. دینوری نقل می‌کند که در سال 162 هجری قمری و در زمان خلافت مهدی پسر منصور، طایفه محمره در گرگان خروج کردند و عمر‌بن‌علاء به سوی آنان شتافت. وی در جای دیگر می‌نویسد که چون سال 192 هجری قمری فرا رسید، خرمیان در سرزمین جبال( عراق‌عجم) برای نخستین بار قیام کردند. آنان خود را از مزدکیان می‌‏دانستند. در هر صورت، به‌نظر می‌رسد که خرّمیه بقایای مزدکیان پیش از اسلام بودند که در دوره اسلام تحت تأثیر عقاید غلاة شیعه قرار گرفته بودند.

    وجه تسمیه

    ابن‌جوزی در کتاب «تلبیس ابلیس» می‌نویسد: خرمیان منسوب به خرّم‌اند که به‌معنای چیزهای خوب و شایسته است. آنان به‌دنبال لذّات و شهوات بودند و این لقبی بود برای مزدکیان. سعد‌بن‌عبداللّه ابی‌خلف اشعری در کتاب «المقالات و الفرق»، خرم‌دینان و مزدکیه را یکی شمرده و ایشان را از غلاة شیعه دانسته است. سعید نفیسی در کتاب «بابک خرم دین» می‌‏نویسد: شاید خرم‏‌دینان همان مزدکیان پیشین باشند که اصلاحاتی در دین مزدک کرده و روش تازه‌ای برگزیده و نام این آیین تازه را خرم‌دینی گذاشته باشند و چنان می‌نماید که ترکیب کلمه (خرم‌دین) تقلیدی از ترکیب (به‌دین) بوده باشد که آن را مترادف دین زرتشتی به کار می‌‏بردند. مورّخان درباره وجه تسمیه این طایفه به خرمیه، توجیهات مختلفی بیان کرده‌اند. سمعانی در «کتاب الانساب» آن نام را مشتق از کلمه «خرّم» فارسی به معنای خوب و پسندیده دانسته است، یعنی دین ایشان آن چیز خوب و نیکو را آرزو کرده و این لقب را به آنان داده‌‏اند که محرمات را از خمر و لذّات دیگر مباح دانسته‏‌اند. ابی‌خلف اشعری و ابن‌جوزی این وجه تسمیه را تائید کرده‏‌اند. خواجه نظام‌الملک می‌نویسد: چون زن مزدک، خرمیه (خرمک)- دخت فاده (پاتک)- نام داشت، پس از کشته شدن شوهرش از مدائن فرار کرد و به ری رفت و به تبلیغ دین شوهرش مشغول شد، از این جهت پیروانش او را «خرم‌دین» لقب دادند یعنی: کسانی که هم‌کیش خرمه (زن مزدک) هستند. مقدسی در کتاب «البدء و التاریخ»، آنان را به کوهی به نام خرمیه نسبت می‌‏دهد. ابن‌بلخی می‌نویسد: مسلمیه را خرم‌دینیه نیز می‌گویند و در بلخ قریه‌‏ای به نام «خرم‏‌آباد» است که ایشان منسوب به آنند و بعضی ایشان را به «قلعه خرم» در اردبیل نسبت داده‌‏اند. به‌نظر می‌رسد، حدس سعید نفیسی که کلمه مرکب خرم‌دین را تقلیدی از ترکیب (به دین) دانسته، به واقع نزدیک‌تر باشد.

    عقاید

    به‌طوری‌که از منابع مختلف برمی‌‏آید، عقاید خرّمیه آمیخته‏‌ای از عقاید دینی ایرانی پیش از اسلام و اعتقادات غلاة شیعه بوده است. نوبختی در کتاب «فرق الشیعة»، کیسانیه، عباسیه، حارثیه و خرم‌دینیه را در یک ردیف آورده و همه آنان را از غلاة شیعه بر‌شمرده و می‌گوید: آنها همه معتقد به «تناسخ» و قائل به دور و گردش روان‌ها در بدن‌ها شدند و گفتند: سرایی جز این گیتی نیست و معنای قیامت و رستاخیز، بیرون شدن روان از تن و اندر آمدن در بدن دیگر است، اگر نیکوکار باشند، نیکی بینند و اگر بدکار باشند به رنج و بدی افتند و در بدن‌های پست‏‌تر از خود، چون سگان و بوزینگان و ماران اندر آیند. همه ایشان در این سخن هم‌داستان‌اند که روان‌شان دیگر باره به این جهان بازگردد و آن نوعی از «تناسخ» است که آن را رجعت گویند. شهرستانی می‌نویسد: عقاید اصولی ایشان نخست اعتقاد به «تناسخ»، یعنی حلول ارواح در ابدان انسان و حیوان و دیگر «انتقال روح» از یک پیکر به پیکر دیگر و سوم «رجعت» یا بازگشت به این جهان بوده است. این اعتقادات را مقدسی نیز تأیید می‌کند و می‌گوید که خرم‌دینان معتقدند که وحی و پیامبری هیچ ‏گاه منقطع نمی‌‏شود و هر صاحب دینی در عقیده خود مُصیب است، یعنی خطا نمی‌کند، زیرا او امید به ثواب دارد و از عذاب می‌ترسد. ایشان از خون‌ریزی می‌پرهیزند، مگر آنکه در برابر دشمنان خود قرار گیرند. ابومسلم خراسانی را محترم می‌‏شمارند و ابوجعفر منصور را که قاتل او بوده است، لعن می‌کنند. بر مهدی‌بن‌فیروز که فرزند فاطمه دخت ابومسلم است درود می‌‏فرستند. ایشان پیامبران خود را (فریشتگان) یعنی فرستادگان می‌‏خوانند و قائل به دو اصل «نور و ظلمت‌»اند. یکی از پیامبران آنان شروین‌بن‌سرخاب از شاخه «کیوسیه» از آل‌باوند است که ملک‌الجبال نام داشت. عبدالقاهر بغدادی در کتاب «الفرق بین الفرق» می‌‏نویسد: بابکیه، پیروان بابک خرم‌دین هستند که بنیاد دین خود را به شخصی به‌نام شروین که در جاهلیت پادشاه آنان بود متصل می‌کنند و شروین را برتر از محمد (صلی الله علیه و آله) و دیگران می‌دانند. به قول نظام‌الملک، آنان رنج عبادت را از تن خود برداشته‌‏اند و نماز نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند و حج نمی‌روند و غسل جنابت به‌جای نمی‌آورند. مذهب ایشان با باطنیان و مزدکیان یکی است و خویشتن را محب اهل‌بیت معرفی می‌کنند تا مردم را بدین‌وسیله به دام بیندازند و جذب خود کنند. ابوالمظفر اسفراینی در کتاب «التبصیر فی الدین» می‌‌نویسد: بابکیان در کوهستان‌های خود در شبی گرد هم می‌آیند و هر گناهی را مرتکب می‌شوند و مردان و زنان‌شان دور هم جمع شده سپس چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و هر یک از ایشان با اولین زنی که مواجه شود، نزدیکی می‌‏کند.

    دفع اشکال

    به نظر می‌رسد بیشتر آنچه را که درباره عقاید خرم‌دینان نگاشته‏‌اند، نباید واقعیت داشته باشد. قدر یقین این‌که مذهب آنان از دین مزدک نشأت گرفته و خرم‌دینان را مزدکیان جدید باید دانست. از هدف‌های اصلی عقاید آنان، خرسندی و دل‌خوشی به زندگی بوده است و بر همین اصل، آنان را خرمی‌ یا خرم‌دین می‌نامیدند.در دین ایشان زن و مرد از هم جدا نبوده بلکه با هم اشتراک مساعی داشته‏‌اند و این‌که آنان را متهم به فسق و فجور کرده‌اند، درست نیست. بلکه خرم‌دینان به یک نوع ازدواج موقت قائل بوده و در صورت رضایت طرفین، اقدام می‌کردند.[۱] [۲] [۳] [۴] [۵][۶].[۷]

    پانویس

    1. ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 178 با ویرایش و اصلاح جزیی عبارات.
    2. ↑ مسعودی، مروج الذهب، چاپ پاریس، 9 جلدی، جلد 3، ص 220
    3. ↑ مقدسی مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ،، به اهتمام و با ترجمه فرانسوی کلمان هوار، چاپ پاریس، سال 1919- 1899 میلادی، ج 1، ص 143- 171. ج 3، ص 122، ج 4، ص 26 و 30، ج 5، ص 134، ج 6، ص 95- 115،
    4. ↑ نوبختی، فرق الشیعة، ترجمه و تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، نشر مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص 36 و 47.
    5. ↑ ابن جوزی ابوالفرج، تلبیس الابلیس، چاپ مصر، سال 1928 میلادی، ص 105.
    6. ↑ اشعری قمی، سعد بن عبدالله ابی خلف، المقالات و الفرق، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ تهران، سال 1963میلادی ص 64 و 186
    7. ↑ الیمانی یحیی بن مرتضی، المنیة و الأمل فی شرح الملل و النحل، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ بیروت، ص 98- 100.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=خرّمیه&oldid=192369»