بهشمیه

از ویکی‌وحدت
نسخهٔ تاریخ ‏۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۲ توسط Javadi (بحث | مشارکت‌ها)
بهشمیه
نامبهشمیه
قرن شکل گیریقرن سوم هجری قمری
مبدأ شکل گیریبصره
موسسعبدالسلام بن ابوعلی محمد جبایی
عقیدهدارای عقاید خاص و انحراف آمیز

‏بهشمیه گروهی از فرقه معتزله و از پیروان ابوهاشم عبدالسلام محمد بن عبدالوهاب جبایی هستند.

موسس

موسس فرقه عبدالسلام بن ابوعلی محمد جبایی و کنیه‌اش ابوهاشم معروف به جبایی فرزند ابوعلی جبایی است.

تاریخچه

ابوهاشم شاگرد پدر خود ابوعلی جبایی بود که در آن زمان ریاست معتزله بصره را به عهده داشت[۱]. با این حال وی در شماری از مسائل کلامی با پدرش اختلاف داشت و هنگامی که رهبری معتزلیان بصره را بر عهده گرفت، گروهی از شاگردان ابوعلی جانشینی او را به دلیل اختلافات کلامی اش با پدرش رد کردند[۲]. ابن المرتضی در کتاب «المنیه و الامل»، او را از طبقه نهم «معتزله» آورده است و وی را بسیار ستوده و گوید: در علم کلام کسی به حد وی نرسید. وی غالبا با پدر خود، محمد بن عبدالوهاب جبایی مناظره می‏‌کرد و بین آن‌دو در مسائل کلامی اختلاف بسیار بود[۳]. ابوهاشم در علم نحو از شاگردان مبرّد بود و در شعبان سال 321 هجری درگذشت[۴].

عقاید کلامی

برخی از مهم‌ترین عقاید ابوهاشم از قرار زیر است:

مستحق ذم و عقاب دانستن انسان

معتقدند که شارع می‌تواند افراد را بدون آن که مرتکب فعلی شوند مذمت و عقاب کند. ریشه این اعتقاد در آنجا شکل گرفته است که معتزلیان به طور عام معتقد به استطاعت بر فعل با توضیحات خاص به خود هستند، اما ابوهاشم مدافع هم زمانی استطاعت و وقوع فعل بوده است و می‌گفت کسی که نسبت به عمل و فعلی استطاعت دارد چون قدرت بر انجام فعل دارد و اگر فعلی را انجام ندهد مستحق نکوهش و مذمت می‌شود[۵][۶].

عاصی و مطیع بودن انسان‌ها

بهشمیه معتقدند که می‌شود عاصی باشد و حال آن که گناهی انجام نداده باشد و از طرف دیگر می‌تواند مطیع باشد و حال آن که عملی انجام نداده باشد و حتی کافر باشد بدون آن که کار کفر‌آمیزی کرده باشد[۷][۸].

عدم وجوب امامت

بهشمیه همراه با اهل سنت و جماعت درباره امامت معتقد به نص نیستند مبنی بلکه امامت را از امور اختیاری و انتخابی می‌دانند[۹].

عدم پذیرش توبه

درباره توبه معتقد است اگر فردی از کار زشتش توبه کند، در حالی‌ که زشتی آن را می‌داند، اما بر کار زشت دیگری که نسبت به زشتی آن هم آگاه است، یا از زشتی آن خبر دارد، هر چند فعل نیکویی باشد و به آن اصرار ورزد، توبه اول او صحیح نیست؛ چراکه زشتی را از آن جهت که زشت است باید ترک کرد و اگر فردی عملی زشت را ترک کند و بر عمل زشت دیگری اصرار ورزد، معلوم می‌شود که به قباحت زشتی پی نبرده است. بنابراین، توبه او صحیح نیست[۱۰][۱۱]. همچنین معتقد است که توبه از گناه پس از ناتوانی از انجام گناه، درست نیست[۱۲].

آثار

ابوهاشم دارای تالیفات بسیاری بوده است که شامل کتاب‌ها و پاسخ‌های او می‌باشد که البته همه آنها از بین رفته است. ابن‌ندیم در الفهرست خود برخی از کتاب‌ها را به او منتسب می‌کند که عبارت است از: الجامع الکبیر، الأبواب الکبیر، الأبواب الصغیر، الجامع الصغیر، کتاب الإنسان، العوض، المسائل العسکریات، النقض علی أرسطالیس فی الکون والفساد، الطبائع و النقض علی القائلین بها، کتاب الاجتهاد[۱۳].

پانویس

  1. ر. ک: دانش نامه جهان اسلام مدخل جبایی ابوهاشم عبدالسلام بن محمد
  2. ر. ک. همان.
  3. محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، ص 111
  4. ر. ک. همان
  5. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر بن محمد أبومنصور، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، ج۱، ص ۱۶۹، دار النشر، دار الآفاق الجدیدة - بیروت - ۱۹۷۷، چاپ
  6. اسفرائینی، طاهر بن محمد أبوالمظفر، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، ج۱، ص ۸۷، دار النشر: عالم الکتب - لبنان - ۱۴۰۳ه - ۱۹۸۳ م، چاپ اول، تحقیق: کمال یوسف الحوت.
  7. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر بن محمد أبومنصور، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، ج۱، ص۱۷۱، دار النشر، دار الآفاق الجدیدة - بیروت - ۱۹۷۷، چاپ دوم.
  8. اسفرائینی، طاهر بن محمد أبوالمظفر، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، ج۱، ص ۸۷، دار النشر: عالم الکتب - لبنان - ۱۴۰۳ه - ۱۹۸۳م، چاپ اول، تحقیق: کمال یوسف الحوت.
  9. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم بن أبی‌بکر أحمد، الملل و النحل، ج۱، ص۹۲ ۹۳، دارالمعرفة - بیروت، ۱۴۰۴ق تحقیق:محمد سید کیلانی.
  10. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر بن محمد أبومنصور، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، ج۱، ص۱۷۵، دار النشر، دار الآفاق الجدیدة - بیروت - ۱۹۷۷، چاپ دوم.
  11. اسفرائینی، طاهر بن محمد أبوالمظفر، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، ج۱، ص۸۷، دار النشر: عالم الکتب - لبنان - ۱۴۰۳ه - ۱۹۸۳م، چاپ اول، تحقیق: کمال یوسف الحوت.
  12. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر بن محمد أبومنصور، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، ج۱، ص۱۷۶، دار النشر، دار الآفاق الجدیدة - بیروت - ۱۹۷۷، چاپ دوم.
  13. ابن ندیم، محمدبن اسحاق ابوالفرج، ج۱، ص۲۴۷، دارالمعرفة، بیروت، ۱۳۹۸ه.