ساختار تشکیلاتی حماس
| ساختار تشکیلاتی حماس | |
|---|---|
 | |
| نام حزب | جنبش مقاومت اسلامی (حماس) |
| تاریخ تأسیس | ۱۹۸۷ م، ۱۳۶۵ ش، ۱۴۰۷ ق |
| مؤسس | |
| رهبران | اسماعیل هنیه |
حماس، ویا جنبش مقاومت اسلامی که از همان سال‌های آغازین تاسیس خود به عنوان یک گروه مقاومتی و مبارزاتی در عرصه فلسطین شناخته می‌شود. برای جنبشی همچون حماس با سابقه‌ای چند دهه در عرصه مقاومت فلسطین، باید شناخت کافی در مورد این جنبش و ساختار تشکیلاتی و استراتژی‌های آن وجود داشته باشد تا بتوان پیرامون تغییر ساختار و تشکیلات آن نظر داد.
معرفی کلی حماس
حماس مخفف «جنبش مقاومت اسلامی» (حرکهالمقاومهالاسلامیة)است که شیخ احمد یاسین آن را در سال ۱۹۸۷ به دنبال آغاز انتفاضه اول پایه گذاری کرد و به عنوان شاخه اخوان‌المسلمین فلسطین، کار خود را آغاز کرد. این جنبش به عنوان یک جنبش مقاومت مردمی ـ ملی با رویکردی اسلامی تاسیس شد و از همان بدو کار تلاش کرده است تا زمینه را برای آزادی و رهایی فلسطین از طرح صهیونیست‌ها مبنی بر غصب کامل این سرزمین فراهم آورد.
حماس، مبانی اسلامی را اصلی ثابت برای مبارزه با دشمن خود می‌داند و به همین دلیل است که یک جریان گسترده مردمی را در فلسطین با خود همراه کرده است. این جنبش بر خلاف سازمان آزادیبخش فلسطین که در سال ۱۹۸۸ رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت، نه فقط مخالف مشروعیت این رژیم، بلکه خواهان نابودی آن و مخالف ماهیت وجودی اسرائیل است.
دلایل شکل‌گیری حماس
با نگاهی به تاریخ مبارزات مردم فلسطین به ویژه قبل از اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۴۸ میلادی، به خوبی درمی‌یابیم که مقاومت و جهاد در سال‌های حاکمیت انگلستان (از سال ۱۹۲۱ میلادی به بعد) نیز جریان داشته است. گروه‌هایی همچون اخوان‌المسلمین که شاخه‌ای از اخوان‌المسلمین مصر بودند در زمره گروه‌هایی به شمار می‌رفتند که هراز چندگاهی در مقابل ظلم و جور ایستادگی می‌کردند.
با توجه به همین مطلب، اگرچه جنبش حماس در ۱۵ دسامبر ۱۹۸۷ بیانیه اعلام موجودیت خود را به صورت رسمی منتشر کرد، اما ریشه‌های شکل‌گیری آن نیز، به دهه‌هایی پیشتر باز می‌گردد.
ساختار اولیه حماس
یک سال پس از تاسیس جنبش حماس یعنی در سال ۱۹۸۸، این جنبش منشوری ۳۶ ماده‌ای را به تصویب رساند که رسماً به عنوان میثاق‌نامه حماس معرفی شد. در این منشور، اهداف این جنبش از قبیل تاسیس حکومت اسلامی، اجرای عدالت و… آمده است. با اعلام این منشور، حماس به عنوان یک جنبش دارای ساختار اسلامی معرفی شد.
ساختار تشکیلاتی حماس به دلایل امنیتی و شرایط پیچیده فلسطین به هیچ وجه آشکار و موجود نیست. حماس در ابتدای تأسیس، دارای یک کادر رهبری در نوار غزه شد که علاوه بر شیخ احمد یاسین، عبدالعزیز الرنتیسی و تعداد دیگری از بنیانگذاران جنبش از جمله اسماعیل ابوشنب، جمال منصور و جمال سلیم نیز عضو آن بودند.
شیخ یاسین، بنیانگذار جنبش حماس طی سخنانی به صورت خلاصه، حماس و ساختار آن را چنین شرح می‌دهد: «جنبش حماس، جنبشی مبارزاتی و مقاومتی، علنی و سری است. آنچه مردم از این جنبش می‌دانند و می‌فهمند علنی است و آنچه از این جنبش برای مردم غیر مفهوم است، سری و مخفیانه است. لذا یک جنبش مبارزاتی و مقاومتی نمی‌تواند تمام اوراقش (یعنی تشکیلات سازمانی خود) را برای مردم آشکار و علنی کند، اما بدانید که این جنبش به شکل شورایی و یک ساختار صحیح اداره می‌شود».
جنبش حماس در ابتدا دنباله رو مدل اخوان‌المسلمین بود، به این معنا که به عنوان یک نهاد رفاه اجتماعی عمل می‌کرد و خدمات اجتماعی و رفاهی زیادی از جمله ساخت بیمارستان، مدرسه، مسجد، مکان‌های ورزشی، و اطعام فقرا و… را در اختیار فلسطینیان قرار می‌داد. این تلاش‌ها دقیقا همانند اقدامات اخوان‌المسلمین در مصر است. جماعت اخوان‌المسلمین که حسن البنا آنرا در سال ۱۹۲۸ تأسیس کرده بود نیز در ابتدا به این گونه اقدامات روی آورد تا نظر مردم را به خود جلب کرده وطرفداران زیادی بدست آورد. اما شرایط فلسطین با مصر بسیار متفاوت بود.
در مصر، حکومتی از خود مصریان در رأس قرار داشت که دارای سیستم دیکتاتوری بود و با رژیم صهیونیستی نیز رابطه داشت. اما در فلسطین، بحث بر سر «بودو نبود» مطرح می‌شد، چرا که رژیم صهیونیستی در پی اعتقاداتش به دنبال سرزمین موعود خود از نیل تا فرات است و از طرف دیگر، حماس نیز به دنبال بازپس‌گیری اراضی اشغالی سرزمینش از دست غاصبان صهیونیستی می‌باشد. لذا هر دو طرف به دنبال نابودی یکدیگرند.
به همین خاطر، حماس با وارد شدن به فاز مسلحانه مبارزه با اسراییل، تفاوتی آشکار را با اخوان المسلمین نمایان کرد (البته این مسئله فقط به دلیل تفاوت شرایط حماس و اخوان المسلمین در فلسطین و مصر است) و در اواخر سال ۱۹۹۱ با اعلام تأسیس شاخه نظامی خود موسوم به «گردان‌های شهید عزالدین القسام» وارد مرحله دیگری شد.
در پی رشد فعالیت‌های نظامی حماس در سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳، اسحاق رابین، نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی تصمیم به تبعید ۴۱۵ تن از رهبران حماس به همراه رهبران جنبش جهاد اسلامی به جنوب لبنان (اردوگاه مرج الزهور) می‌گیرد. از سوی دیگر، رژیم صهیونیستی شیخ احمد یاسین را نیز در خلال همان سالها بازداشت کرد. بنابراین دستگاه تصمیم‌گیری حماس با این اتفاقات، دچار نوعی ضعف و تزلزل شده و از همین جاست که دفتر سیاسی حماس بروز و ظهور پیدا می‌کند.
تأسیس دفتر سیاسی به سال ۱۹۸۹ بر می‌گردد که البته در آن سال فقط موسی أبومرزوق (نایب رئیس کنونی دفتر سیاسی حماس) پیشنهاد ایجاد چنین دفتری را به کادر رهبری حماس داده بود اما پس از ضرباتی که حماس از بازداشت و تبعید رهبرانش خورد، تصمیم به تأسیس این دفتر قوت گرفت و سرانجام در سال ۱۹۹۲، أبومرزوق دفتری را با هدف رهبری جنبش در خارج از اراضی فلسطینی تأسیس کرد و خود به عنوان اولین رئیس آن نیزانتخاب شد. بر همین اساس اگر بخواهیم ساختاری از حماس ارائه دهیم بهتر است بر اساس مواردی باشد که آشکار و علنی است و به شکل زیر قابل ارائه است:
دفتر سیاسی
رهبری حماس در خارج از اراضی فلسطینی با عنوان دفتر سیاسی شناخته می‌شود. مقر این دفتر در حال حاضر در دمشق، پایتخت سوریه است اما با توجه به حوادث اخیر سوریه، اخباری مبنی بر انتقال این دفتر وجود دارد.
- تعداد اعضای این دفتر ۹ نفر می‌باشد که ۳ نفر از نوار غزه و ۶ نفر از خارج اراضی فلسطینی هستند.
- رئیس کنونی این دفتر، خالد مشعل و نائب رئیس آن، دکتر موسی ابومرزوق هستند.
- انتخابات این دفتر هر ۴ سال یک‌بار برگزار می‌شود در حالی که تا قبل از سال ۱۹۹۶، اعضاء و رئیس آن، هر دو سال یک‌بار انتخاب می‌شدند.
- تمامی تصمیمات اصلی این جنبش به ویژه در عرصه سیاسی و نظامی و امنیتی در این دفتر گرفته می‌شود. به عبارتی دیگر، دفتر سیاسی در حال حاضر، رهبر حماس محسوب شده و در راس هرم تشکیلاتی این جنبش قراردارد؛ چرا که پس از شهادت شیخ احمد یاسین و دکتر عبدالعزیز الرنتیسی به عنوان بنیانگذاران و رهبران اصلی حماس در نوار غزه، کادر رهبری حماس که اصلی‌ترین نهاد جنبش به شمار می‌رفت، از هم پاشید، قدرت تصمیم‌گیری در عرصه حماس رو به ضعف نهاد و اختلافات شدت گرفت. در این میان، دفتر سیاسی به ریاست خالد مشعل که در سال‌های اخیر نیز اقدامات مهم و سودمندی را در خارج از مرزهای فلسطین برای حماس انجام داده است، رهبری را در دست گرفته و خود را به عنوان مرجع نهایی و اصلی حماس معرفی کرد.
دیدار رئیس دفتر سیاسی حماس با رهبر انقلاب
آقای اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس و هیأت همراه با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار کردند. رئیس دفتر سیاسی حماس در این دیدار گزارشی از آخرین تحولات غزه و جنایات رژیم صهیونیستی در غزه و همچنین تحولات کرانه باختری بیان کرد. رهبر انقلاب اسلامی نیز با قدردانی مجدد از صبر و استقامت مردم استوار غزه و اظهار تأسف شدید از جنایات رژیم صهیونیستی که با حمایت مستقیم آمریکا و برخی کشورهای غربی انجام می‌شود بر سیاست همیشگی جمهوری اسلامی ایران در حمایت از نیروهای مقاومت فلسطین در مقابل اشغالگران صهیونیست تأکید کردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین لزوم تحرک جدی کشورهای اسلامی و مجامع بین‌المللی و حمایت همه‌جانبه و عملی دولت‌های اسلامی از مردم غزه را مورد تأکید قرار دادند.
شاخه نظامی
گردان‌های قسام به عنوان شاخه نظامی جنبش حماس، شبه ارتش این جنبش در نوار غزه محسوب می‌شود. این گردانها به فرماندهی احمد الجعبری توانسته‌اند اوضاع را در نوار غزه کاملا بدست گرفته و نقشی اساسی بازی کنند. این گردانها به دو بخش نوار غزه و کرانه باختری تقسیم می‌شود که البته اعضای کرانه باختری آن به دلایل امنیتی مشخص نیستند مگر اینکه پس از انجام عملیاتی در کرانه باختری، اجراکنندگان عملیات، شهید و یا بازداشت شوند که در آن موقع، مشخصات آنان آشکار می‌شود.
اما نوار غزه طبق اخبار خود این گردانها، دارای ۵ گردان مخصوص است که عبارتند از:
رابطه این گردانها از طریق فرماندهی آن با دفتر سیاسی بسیار خوب است تا جایی که احمد الجعبری، رابط این گردانها و دفتر سیاسی است. تعداد رزمندگان این گردانها دقیقاً مشخص نیست و طبق اخبار برخی خبرگزاری‌ها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر است.
شاخه نظامی
گردان‌های قسام به عنوان شاخه نظامی جنبش حماس، شبه ارتش این جنبش در نوار غزه محسوب می‌شود. این گردانها به فرماندهی احمد الجعبری توانسته‌اند اوضاع را در نوار غزه کاملا بدست گرفته و نقشی اساسی بازی کنند. این گردانها به دو بخش نوار غزه و کرانه باختری تقسیم می‌شود که البته اعضای کرانه باختری آن به دلایل امنیتی مشخص نیستند مگر اینکه پس از انجام عملیاتی در کرانه باختری، اجراکنندگان عملیات، شهید و یا بازداشت شوند که در آن موقع، مشخصات آنان آشکار می‌شود.
اما نوار غزه طبق اخبار خود این گردانها، دارای ۵ گردان مخصوص است که عبارتند از:
رابطه این گردانها از طریق فرماندهی آن با دفتر سیاسی بسیار خوب است تا جایی که احمد الجعبری، رابط این گردانها و دفتر سیاسی است. تعداد رزمندگان این گردانها دقیقاً مشخص نیست و طبق اخبار برخی خبرگزاری‌ها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر است.
دولت نوار غزه
جنبش حماس در سال ۲۰۰۶ در انتخابات پارلمانی فلسطین با بدست آوردن اکثریت کرسی‌های مجلس قانونگذاری توانست دولت قانونی فلسطین را تشکیل دهد. اما به علت اختلافات حماس با فتح، این دولت به عنوان یک دولت مستقل فقط در منطقه نوار غزه دولت در اختیار دارد. دولت نوار غزه به نخست‌وزیری اسماعیل هنیه دارای ۲ وزارتخانه است. در جلسات کابینهاین دولت به غیر از ۲۱ وزارتخانه، ۵ سازمان نیز شرکت دارند که زیر نظر مستقیم نخست‌وزیر کار می‌کنند.
فراکسیون تغییر و اصلاح
جنبش حماس دارای یک فراکسیون در مجلس قانونگذاری فلسطین است که به فراکسیون تغییر و اصلاح موسوم است. این فراکسیون در سال ۲۰۰۶ با کسب ۷۴ کرسی، مأمور تشکیل دولت شد. دکتر محمود الرمحی، دبیر این فراکسیون و مشیر المصری مسئول روابط خارجی آن هستند. رئیس و نایب اول پارلمان فلسطین نیز از این فراکسیون هستند.
دفاتر خارجی
جنبش حماس در برخی از کشورهای منطقه به‌ویژه کشورهای عربی و اسلامی دارای یک دفتر نمایندگی است. این دفاتر زیرنظر دفتر سیاسی در سوریه فعالیت می‌کنند که عبارتند از:
- دفتر ایران به ریاست دکتر خالد القدومی؛
- دفتر یمن به ریاست اسامه عبدالمعطی؛
- دفتر لبنان به ریاست علی برکه؛
- و برخی دفاتر دیگر در کشورهایی از جمله قطر، سودان، مصر و… که نمایندهآنها مشخص نیست.
شورای رهبری اسرا
آن دسته از رهبران و اعضای جنبش حماس که در زندان‌های اسرائیل در بازداشت به سر می‌برند، دارای یک شورای رهبری اسرا در زندان‌های صهیونیستی برای اتخاذ تصمیمات مهم جنبش هستند. رأفت ناصیف، از بزرگترین رهبران این بخش است. البته برخی از رهبران این شورا در معاملهتبادل اسرا با گلعاد شالیت در اواخر سال ۲۰۱۱ آزاد شدند.
رهبران شاخص حماس
به‌رغم به شهادت رسیدن بسیاری از رهبران و چهره‌های این جنبش به دست نیروهای رژیم صهیونیستی، هنوز هستند چهره‌های شاخصی از این جنبش که بسیاری از فلسطینی‌ها با حضور آنها امید به تحقق اهدافشان دارند. تعدادی از مطرح‌ترین این افراد به شرح زیر است:
خالد مشعل
سال ۱۹۵۶ در اراضی غربی متولد و از دانشگاه کویت در رشته فیزیک فارغ‌التحصیل شد. او در کویت «رهبر جنبش اسلامی دانش آموختگان فلسطینی» بود. می‌توان خالد مشعل را رهبر حماس نامید. وی تا پیش از بروز ناآرامی‌های سوریه در دمشق ساکن بود؛ جایی که او از دهه ۱۹۹۰ در تبعید به‌سر می‌برد.
اسماعیل هنیه
دهه ۴۰ عمر خود را می‌گذراند و از دانش‌آموختگان دانشگاه اسلامی غزه در رشته ادبیات عرب است. اسماعیل هنیه از جمله کسانی است که به همراه چند چهره معروف دیگر در اوایل دهه ۱۹۹۰ به لبنان تبعید شد. او دارای رویکردی متعادل و آرام است.
موسی ابومرزوق
وی که در سال ۱۹۵۱ در غزه متولد شد، دکترای خود را در رشته مهندسی صنعتی در ایالات متحده اخذ کرد. موسی ابومرزوق، معاون رهبر سیاسی حماس است. سالها در آمریکا و اردن زیست و در نهایت در سال ۲۰۰۴ دادگاهی در آمریکا او را به‌طور غیابی محاکمه و اخراج کرد. ادعای دادگاه مذکور این بود که ابومرزوق از فعالیت‌های حماس، حمایت مالی می‌کند.
محمود الزهار
در غزه متولد و در قاهره پزشکی خواند. وی یکی از اعضای بنیانگذار حماس است. محمود الزهار هم‌اکنون رهبر فراکسیون حماس در پارلمان است.
عزیز دوبک
در ۱۹۴۸ متولد و در دانشگاه پنسیلوانیا به درجه دکترا رسید. عزیز دوبک در سال ۱۹۹۲ به لبنان تبعید و سخنگوی اخراج‌شدگان لبنان شد.
شیخ حسن یوسف
دهه ۵۰ عمر خود را می‌گذراند و از سال ۲۰۰۱ به بعد مسئول حماس در اراضی غربی بود و اکنون در زندان اسرائیل است. برخی بر این باورند که اگر شیخ حسن یوسف آزاد شود، میانه روی وارد سیستم حماس خواهد شد.
جستارهای وابسته
منابع
- برگرفته از سایت vista.ir
- برگرفته از سایت farsi.khamenei.ir
- برگرفته از سایت www.hajij.com
- برگرفته از سایت www.payam-aftab.com
