نگرش‌های درست و نادرست به تقریب مذاهب (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

[[تقریب مذاهب|تقریب]] در گفتمان برگرفته از متون دینی و سیره [[رسول گرامی اسلام]] و [[ائمه معصومین]] (علیهم السلام)، ضمن حفظ حرمت و حقوق همه [[مذاهب اسلامی]]، علی رغم وجود تفاوت‌ها و تنوع‌ها، برای رفع خصومت و ایجاد فضای سالم برای مناسبات و روابط انسانی و اسلامی در قالب همزیستی مسالمت‌آمیز میان تمامی [[فرق و مذاهب اسلامی]] تلاش می‌شود.

ایجاد روح تعاون و همکاری در همه عرصه‌های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و معرفتی، مهمترین عامل برای بالا بردن ظرفیت تحمل و مدارای میان مسلمانان است. و فعال شدن تقریب در همه زمینه‌های ارتباطی می‌تواند جامع‌ترین و مشروع ترین در عین حال دقیق ترین روابط همه جانبه میان مذاهب اسلامی را پدید آورد. قرآن کریم در این جهت تاکید می‌نماید: «وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآَنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ»؛ <ref>مائده: 2.</ref> و دشمنى با قومى که شما را از مسجد الحرام بازداشتند وادارتان نسازد که از حد خویش تجاوز کنید، و در نیکوکارى و پرهیز همکارى کنید نه در گناه و تجاوز. و از خداى بترسید که او به سختى عقوبت مى کند.

با توجه به فقراتی از این آیه شریفه که در راستای تعامل با غیر مسلمانان وارد شده است، می‌توان برداشتهایی با همان محتوا و مفاهیم، بلکه با تاکید بیشتری را نسبت به مسلمانان به دست آورد؛ زیرا وقتی با غیر مسلمان این‌گونه می‌بایستی رفتار کرد، با مسلمانان به طریق اولی باید همکاری کرد:

امام صادق (علیه السلام) در این راستا فرمودند:  

«رَحِمَ اللَّه عَبْداً اجْتَرَّ مَوَدَّةَ النَّاسِ إِلَى نَفْسِه؛ حَدِّثُوهُمْ بِمَا یَعْرِفُونَ واسْتُرُوا عَنْهُمْ مَا یُنْکِرُونَ. ثُمَّ قَالَ: واللَّه مَا النَّاصِبُ لَنَا حَرْباً بِأَشَدَّ عَلَیْنَا مَئُونَةً مِنَ النَّاطِقِ عَلَیْنَا بِمَا نَکْرَه؛ فَإِذَا عَرَفْتُمْ مِنْ عَبْدٍ إِذَاعَةً فَامْشُوا إِلَیْه ورُدُّوه عَنْهَا، فَإِنْ قَبِلَ مِنْکُمْ، وإِلَّا فَتَحَمَّلُوا عَلَیْه بِمَنْ یَثْقُلُ عَلَیْه ویَسْمَعُ مِنْه؛ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ یَطْلُبُ الْحَاجَةَ فَیَلْطُفُ فِیهَا حَتَّى تُقْضَى لَه فَالْطُفُوا فِی حَاجَتِی کَمَا تَلْطُفُونَ فِی حَوَائِجِکُمْ فَإِنْ هُوَ قَبِلَ مِنْکُمْ وإِلَّا فَادْفِنُوا کَلَامَه تَحْتَ أَقْدَامِکُمْ ولَا تَقُولُوا إِنَّه یَقُولُ ویَقُولُ فَإِنَّ ذَلِکَ یُحْمَلُ عَلَیَّ وعَلَیْکُمْ أَمَا واللَّه لَوْ کُنْتُمْ تَقُولُونَ مَا أَقُولُ لأَقْرَرْتُ أَنَّکُمْ أَصْحَابِی»؛ <ref>کافی: 2/223.</ref> خدا بیامرزد بنده ای را که دوستی مردم را به سوی خویش جلب می‌کند؛ با آنان به آنچه که دوست می‌دارند سخن بگویید، و از آنچه بدشان می‌آید سخن به میان نیاورید.  

(1) علامة محمد تقی قمی: «محاولة جادة لتعزیز الروابط بین أتباع هذه المذاهب من خلال تفهّم الإختلاف الواردة بینها ونزع آثاره السلبیة ولیس إزالة أصل الإختلاف من البین»؛ تلاش جدی برای استحکام روابط میان پیروان مذاهب از طریق شناسایی اختلافات ما بین آن ها و جلوگیری از آثار منفی آن، البته نه به این معنا که بخواهند اصل اختلافات را ریشه کن نمایند. (قصة التقریب: 15).

(3) آیة الله سبحانی: «إنّما المراد من التقریب، هو التقریب بین القادة للمذاهب وبالتالی بین القادة وأتباعهم وذلک من خلال رسم الخطوط العریضة المشترکة التی تجمع المذاهب الإسلامیة فی مجالی العقیدة والشریعة وأنّه لو کان هناک خلاف فیهما فهو بالنسبة إلی الأمور المتفق علیها قلیل جداً»؛ تقریب یعنی ایجاد نزدیکی میان رهبران مذاهب و به دنبال آن میان پیروان آنهاست. و این مهم با حرکت بر اساس مشترکات عقیدتی و اسلامی رخ می‌دهد، زیرا اختلافات میان آن ها در قبال اشتراکات بسیار ناچیز است. (مقدمه کتاب خصائص الوحی المبین).

زادگاه این واژه مغرب زمین است. در گذشته هر كس در كلیسا چند منصب داشت یا كسی كه معتقد بود در كلیسا می‌توان چند منصب داشت پلورالیست خوانده می شد. اما امروزه در عرصه فرهنگی پلورالیست به كسی گفته می‌شود كه در یك عرصه فكری خاص اعم از سیاسی، مذهبی، هنری و یا غیر آن صحت همه روش‌های موجود را بپذیرد. این گرایش نقطه مقابل اعتقاد به انحصارگرایی (exclusivism) است؛ یعنی اعتقاد به اینكه تنها یك روش یا یك مكتب بر حق است و سایر روش‌ها و مكاتب نادرست می‌باشند.

پلورالیسم در عرصه‌های گوناگونی مطرح می‌شود و در هر كدام از این زمینه ها گاه فقط به معنای پذیرش كثرت در مقام عمل است، به این معنا كه با یكدیگر همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشند و به نظر یكدیگر احترام بگذراند و اجازه اظهار نظر و رأی بدهند که این پلورالیسم عملی است.  

گاهی نیز به معنای پلورالیسم نظری و علمی هر دو به كار می‌رود، به این معنا كه قائل به صحت همه انظار مختلف در عرصه سیاست یا فرهنگ یا اقتصاد یا دین بشویم، یا قائل شویم كه همه انظار بخشی از حقیقت را در بردارند و چنان نیست كه یكی حق محض و دیگری نادرست باشد. مبنای پلورالیسم عملی همزیستی مسالمت‌آمیز است؛ لذا توصیه میكنند كه كثرت های موجود در جامعه به جای تنازع و اصطكاك با یكدیگر، نیروهای خود را صرف خودسازی درونی نمایند و بایكدیگر به صورت مسالمت‌آمیز زندگی كنند. این سخن به این معنا نیست كه همه گروه‌ها یكدیگر را حق بدانند، بلكه باید وجود كثرت را بعنوان یك واقعیت بپذیرند. اما این منافاتی ندارد با آنكه هر گروهی خود را بر حق بداند و دیگران را بر باطل. در بعد نظری مقتضای پلورالیسم این است كه انسان نباید سخت گیر و مطلق‌گرا باشد و روی یك فكر خاص تعصّب بورزد و آن را صد در صد صحیح و حق بداند. در حقیقت بازگشت آن به نوعی شك گرایی در بُعد معرفت شناسی است.  

اما براساس پلورالیسم دینی باید این دو مذهب، اگر چه از حیث نظری هر كدام دیگری را باطل می داند، در عمل با یكدیگر برادرانه زندگی كنند. و امّا پلورالیسم دینی در بُعد نظری به معنای حقانیت فی الجمله همه ادیان و مذاهب است که به سه نوع متفاوت طرح شده است:

(3) قضایای دینی از قبیل گزاره‌های غیرحسی اند؛ و این گزاره‌ها یا اصولا بی معنا هستند؛ و یا اگر هم معنایی داشته باشند قابل اثبات نیستند. لذا همه در یك ردیف اند و هر فردی هر دینی را بپسندد می‌تواند آن را اختیار كند. پلورالیسم دینی در دهه‌های اخیر با کار (جان‌هیک) در جهان مسیحی بالا گرفت. وی می‌دید که بسیاری از غیر مسیحیها تحت تأثیر ادیان دیگر، انسان‌هایی پاک و بی‌آزار بار آمده‌اند، بنابراین گفت: پس نگوئیم که مسیح خداست و فقط به ‌وسیله او می‌توان به بهشت رسید! چرا که در این صورت پس عمل خیر بقیه چه می‌شود؟  

عده ای دیگر معتقدند: حقیقت مجموعه‌ای از اجزا و عناصری است که هر یک از این عناصر در یک دین از ادیان یافت می‌شود؛ در این صورت حقیقت، مطلب واحدی نسبت به یک موضوع واحد نیست و ما هم هیچ دین جامعی نداریم، بلکه مجموعی از ادیان دارای حقیقتند که هر یک سهمی از حقیقت دارند.  

نقد: تقریب تلاش همه جانبه در همه عرصه‌های معنوی و مادی است. و هدف آن نزدیک کردن دل‌ها به یکدیگر برای رسیدن به شکوفایی و تعالی استعدادهای نهفته در امور دین و دنیای مسلمانان است.

[[رده:مقالات]]

[[رده:تقریب]]