نقدی بر کتاب الفکر التکفیری عند الشیعه حقیقه ام افتراء؟
اتهام تکفیر مسلمانان به فقیهان شیعه امری است که متاسفانه در کتابهای برخی افراطیون اهل سنت و نیز برخی کج اندیشان شیعه بصورتی گسترده منتشر گردیده است. در نوشتار ذیل بخشهائی از کتاب الفکر التکفیری عند الشیعه حقیقه ام افتراء؟تالیف عبدالملک بن عبدالرحمان الشافعی را که بصورتی گسترده اتهام مذکور را مطرح نموده است مورد نقد و بررسی قرار گرفته است
نقد و بررسی قستمتهائی از کتاب الفکر التکفیری عند الشیعه حقیقه ام افتراء؟
الف-نسبت ناصواب مولف به محدث بحرانی
در کتاب مذکور به نقل از صاحب الحدائق الناضره(محدث بحرانی) آمده است :
و اما الاخبار الداله علی کفر المخالفین عداالمستضعفین فمنها ما رواه فی الکافی بسنده عن مولاناالباقرعلیه السلام قال ان الله عز و جل نصب علیا علیه السلام علما بینه و بین خلقه فمن عرفه کان مومنا و من انکره کان کافرا و من جهله کان ضالا [۱]
نقد
اگر در همین متن فوق بنگریم بخوبی می بینیم عنوانی که صاحب حدائق به این قبیل روایات داده است عبارتست از :
"و اما الاخبار الداله علی کفر المخالفین عداالمستضعفین"
بسیار مایه شگفتی است که مولف کتاب الفکر التکفیری کلماتی به این وضوح را نادیده گرفته و تنها به قسمت نخست جمله(کفر المخالفین) توجه نموده است با اینکه مولف به صراحت می گوید حکم تکفیر شامل مستضعفین نخواهد بود .
لازم به ذکر است که عنوان مستضعفین همانگونه که در کتابهای تفسیری نیز آمده است شامل تمام کسانی که در اثر قصور نتوانسته اند به حقایق شریعت نائل گردند می گردد .
علامه طباطبائی در تفسير «الميزان» ذيل آیات 97-99 سوره نساء که حکم مستضعفین را بیان می کند می فرمايند:
«خداوند، جهل به امر دين و هر ممنوعيّت از اقامه شعائر دين را ظلم شمرده است و عفو الهى شامل آن نمىشود، اما مستضعفين كه قدرت بر انتقال و تغيير محيط ندارند استثناء شدهاند. استثناء به صورتى ذكر شده كه اختصاص ندارد به اينكه استضعاف به اين صورت باشد؛ همان طورى كه ممكن است منشأ استضعاف، عدم امكان تغيير محيط باشد ممكن است اين جهت باشد كه ذهن انسان متوجه حقيقت نشده باشد و به اين سبب از حقيقت محروم مانده باشد». [۲]
ایشان در پاورقی صفحه مذکور بدون توجه به قید بکار رفته در کلام صاحب حدائق می گوید حکم مذکور شامل همه مخالفین خواهد بود :
...مقصودهم بمصطلح المخالفین هو کل من عدالشیعی الامامی من المسلمین [۳]
ب-نسبت ناصواب مولف به علامه حلی
ایشان بخشی از سخنان علامه حلی را از کتاب الحدائق الناضره محدث بحرانی اینگونه نقل می کند:
وقال العلامة في شرحه- فص الیاقوت تالیف ابن نوبخت(انوار الملکوت فی شرح الیاقوت )- :
أما دافعوا النص على أمير المؤمنين ( عليه السلام ) بالإمامة فقد ذهب أكثر أصحابنا إلى تكفيرهم لأن النص معلوم بالتواتر من دين محمد ( صلى الله عليه وآله ) فيكون ضروريا أي معلوما من دينه ضرورة فجاحده يكون كافرا كمن يجحد وجوب الصلاة وصوم شهر رمضان و اختار ذالک فی المنتهی فقال فی کتاب الزکاه فی بیان وصف المستحق بالایمان ما صورته : لان الامامه من ارکان الدین و اصوله و قد علم ثبوتها من النبی صلی الله علیه و آله ضروره و الجاحد لها لایکون مصدقا للرسول فی جمیع ما جاء‌به فیکون کافرا – انتهی – [۴]
نقد
نگاه اجمالی به گفتار ذکر شده از علامه در شرح کتاب فص الیاقوت نیز بیانگر آن است که ایشان حکم تکفیر را متوجه منکرین امامت در صورتی که انکارشان در اثر جحد و عناد باشد می داند نه مطلق مخالفین در متن منقول از کتاب المنتهی نیز که مولف کتاب الفکر التکفیری آنرا نقل می کند حکم کفر بر مخالفین جاحد مترتب شده است نه مطلق مخالفین
عجیب این است که مولف کتاب مذکور هیچ اشاره ای به این قید واضح نمی کند .
باید از ایشان پرسید :آیا اخلاق و منش دینی و انسانی اقتضا نمی کند که در هنگام قضاوت نسبت به گفتار دیگران لازم است همه قیودات کلماتشان را توجه نموده و بر اساس اصل دینی "ضع امر اخیک علی احسنه" در حد امکان سخنان دیگران را به شکلی منطقی و معقول توجیه نمایئم؟
وقتی علامه حلی به صراحت می گوید که حکم تکفیر شامل مستضعفین از منکرین امامت معصومین نمی گردد چگونه او را از قائلین به تکفیر همه اهل سنت می دانید در حالی مستضعفین از فرق اسلامی بخش اعظم مسلمانان را تشکیل می دهند بدلیل آنکه همگان اذعان داریم که اکثریت مردم اعم از سنی و شیعه ، انتخاب مذهب شان تحقیقی نبوده بلکه در اثر شرائط محیطی و خانوادگی شان صورت گرفته است و از اینرو توده های عظیم هر دو فرقه را باید از مستضعفین فکری دانست که بدون تحقیق و تفقه دینشان را بر گزیده اند . در نتیجه حکم تکفیر شامل مستضعین فکری که اکثریت مسلمانان را تشکیل می دهند نخواهد بود.
باید گفت متاسفانه در تمام مواردی که مولف کتاب الفکر التکفیری عند الشیعه به فقیهان شیعه چنین نسبتهائی را مید هد اشکال فوق الذکر جاری است چون از منظر همه فقیهان شیعه مستضعفین از اهل سنت از دائره حکم تکفیر استثنا گردیده و تنها کسانی که از روی عناد و جحد حقائق را انکار می کنند مورد تکفیر قرار گرفته اند که این امر حتی بر مبانی فقیهان اهل سنت نیز مقبول می باشد چون از منظر فقیهان اهل سنت نیز مستضعفین از شیعیان مستثنی از حکم تکفیر می باشند فتامل جیدا
ج-تنقیص و توهین مولف به برخی از عالمان شیعی نظیر علامه مجلسی صاحب جواهر شیخ انصاری ...
مولف کتاب الفکر التکفیری عند الشیعه در قسمت آخر فصل اول کتابش عالمانی از شیعه را بصورتی اهانت آمیز نام برده و با استناد به کلماتشان ادعا می کند که همه آنان قائل به کفر اهل سنت هستند در حالی که مراجعه ساده و اجمالی به متن کامل کلمات این فقیهان نیز دال بر کذب و ناصواب بودن این ادعا خواهد بود.
ایشان در بخش پایانی فصل اول می نویسد :
و قال خاتمه محدثیهم المجلسی : والاخبار الوارده فی ذالک- ای فی کفر المخالفین- اکثر من ان یمکن جمعه فی باب او کتاب و قال : و الاحادیث الداله علی خلودهم فی النار متواتره او قریبه منها
ایشان در ادامه گفتار صاحب جواهر را اینچینن بیان می کند :
و قال علامتهم محمد حسن النجفی : وعلی کل حال فمنشا هذاالقول – کفر المخالفین - من القائل به استفاضه النصوص و تواترها بکفر المخالفین
و قال شیخهم الاعظم الانصاری : و یدل علیه –کفرالمخالفین- اخبار متواتره نذکر بعضها تیمنا و تشریفا للکتاب ...الی ان عبر عن کثرتها بعد سردها (ص352) بقوله: الی غیر ذالک مما لایطیق مثلی الاحاطه بعشر معشاره!! بل ولاقطره من بحاره!!
ایشان در ادامه اهانت به عالمان دیگر شیعی می گوید :
و قال آیتهم العظمی محسن الحکیم : و کیف کان فالاستدلال علی النجاسه – ای نجاسه المخالفین- و اخری بالنصوص المتجاوزه حد الاستفاضه بل قیل انها متواتره المتضمنه کفرهم
ایشان آخرین فقیه شیعی را اینچنین مورد اتهام قرار می دهد :
و قال الخمینی فقد تمسک لنجاستهم بامور منها : روایات مستفیضه دلت علی کفرهم کموثقه الفضیل بن الیسار عن ابی جعفر ع و نحوهما اخبار کثیره – انتهی – [۵]
نقد کلی
باید گفت : متاسفانه در تمام موارد مذکور مولف کتاب الفکر التکفیری حکم تکفیر مخالفین از جانب فقیهان شیعه را متوجه همه اهل سنت می داند در حالی که این امر تهمتی بیش نیست و همه این فقیهان چنین اتهامی را با صراحت رد نموده اند چون همه آنان تکفیر را نسبت به کسانی مطرح نموده اند که حقایق دین را شناخته و فقط از روی عناد و جحود آنرا انکار می کنند. بنابر این قاصران و مستضعفان فکری از حکم مذکور تخصصا خارج خواهند بود . در ادامه گفتار برخی از این فقیهان را جهت تبیین بیشتر نکته فوق بیان می کنیم.
گفتار فقیهان شیعه در رد اتهامات مطرح شده در کتاب مذکور
شیخ صدوق
ایشان در کتاب الاعتقادات می فرماید:
واعتقادنا فيمن جحد إمامة أمير المؤمنين علي بن أبي طالب والأئمة من بعده - عليهم السلام - أنه بمنزلة من جحد نبوة جميع الأنبياء [۶]
شیخ مفید
ایشان در کتاب اوائل المقالات تحت عنوان : "القول في تسمية جاحدي الإمامة ومنكري ما أوجب الله تعالى للأئمة من فرض الطاعة" کسانی را که انکارشان نسبت به امامت از روی جحد باشد را مستحق خلود در جهنم می داند: واتفقت الإمامية على أن من أنكر إمامة أحد الأئمة وجحد ما أوجبه الله تعالى من فرض الطاعة فهو كافر ضال مستحق للخلود في النار [۷]
ابن ادریس
ایشان در کتاب سرائر خواندن نماز میت بر مستضعفین فکری منکر امامت را واجب می داند : ولا تجب الصلاة إلا على المعتقدين للحق ، أو كان بحكمهم من أطفالهم ، الذين بلغوا ست سنين ، على ما قدمناه ، ومن المستضعفين [۸]
محقق حلی
ایشان در شرایع می فرماید :
القسم الثاني في أوصاف المستحق الوصف الأول : الإيمان فلا يعطى كافرا ، ولا معتقدا لغير الحق ، ومع عدم المؤمنين ، يجوز صرف الفطرة خاصة إلى المستضعف ، [۹]
صاحب مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام
در این کتاب نیز حکم به جواز پرداخت زکات به مستضعفین از مخالفین شده است :
القسم الثاني : في أوصاف المستحق الوصف الأول : الإيمان ، فلا يعطى كافرا ، ولا معتقدا لغيرالحق ومع عدم المؤمن يجوز صرف الفطرة خاصة إلى المستضعف . [۱۰]
شهید ثانی
ایشان در مسالک الافهام نیز صرف زکات برای منکرین امامت را در صورتی که مستضعف باشند جایز می داند: القسم الثاني في أوصاف المستحق الوصف الأول : الإيمان . فلا يعطى كافرا ، ولا معتقدا لغير الحق . ومع عدم المؤمنين ، يجوز صرف الفطرة خاصة إلى المستضعف [۱۱]
علامه مجلسی
ایشان در مورد استثنای مخالفین قاصر و مستضعف که ضروری دین را انکار می کنند از تخلید در دوزخ می فرماید:
اعلم أن الذي يقتضيه الجمع بين الآيات والاخبار أن الكافر المنكرلضروري من ضروريات دين الاسلام مخلد في النار ، لا يخفف عنه العذاب إلا المستضعف الناقص في عقله أو الذي لم يتم عليه الحجة ولم يقصر في الفحص والنظر ، فإنه يحتمل أن يكون من المرجون لأمر الله كما سيأتي تحقيقه في كتاب الايمان والكفر ،] [۱۲]
ایشان در زمینه حکم فرق غیر شیعه امامیه که منکر ضروری دین نیستند بین مستضعف و معاند تفصیل می دهد :
وأما غير الشيعة الإمامية من المخالفين وسائر فرق الشيعة ممن لم ينكر شيئا من ضروريات دين الاسلام فهم فرقتان : إحداهما المتعصبون المعاندون منهم ممن قد تمت عليهم الحجة فهم في النار خالدون ، والأخرى المستضعفون منهم وهم الضعفاء العقول مثل النساء العاجزات والبله وأمثالهم ومن لم يتم عليه الحجة ممن يموت في زمان الفترة ، أو كان في موضع لم يأت إليه خبر الحجة فهم المرجون لا الله ، إما يعذبهم وإما يتوب عليهم ، فيرجى لهم النجاة من النار- [۱۳]
در این کلام ایشان بخوبی تصریح می کند که غیر معاندین و غیر جاحدین که منکر ضروری دین نیستند تحت عنوان المرجون لامر الله قرار می گیرند پس امید نجاتشان وجود دارد.
محقق نراقی
نراقی نیز ضمن بیان قول مشهور به طهارت منکران امامت می گوید حتی آنها که قائل به نجاست منکران امامت هستند مستضعفین را از این حکم استثنا می کنند:
وأما المخالفون لنا في الإمامة ، فالحق المشهور : طهارتهم وعن السيد القول بالنجاسة مطلقا وعن الحلي في غير المستضعفين منهم ، واختاره بعض مشايخ والدي [۱۴]
ایه الله خوئی
ایشان نیز در مساله صلاه بر مستضعف تصریح می کند که اطلاقات باب صلاه شامل اینگونه افراد می شود :
أما المستضعف - وهو الذي لا يعاند الاسلام والحق وإنما لم يلتزم به لقصور فيه بحيث لو بين له الحق لقبله ، وهذا يتفق كثيرا في العجزة والنساء وعامة القاصرين فالصحيح أن الصلاة عليه إنما هي بخمس تكبيرات وذلك لاطلاق ما دل على أن صلاة الميت خمس تكبيرات ، ولا نعرف من يصرح بذلك من الأصحاب ولا من صرح بخلافه ،
ایشان حتی روایاتی را که برخی به واسطه آنها قائل به عدم جواز صلاه بر مستضعف شده اند سندا و دلاله تمام نمی داند :
نعم قد يتوهم أن ما رواه إسماعيل بن سعد الأشعري عن أبي الحسن الرضا ( ع)قال : سألته عن الصلاة على الميت فقال : " أما المؤمن فخمس تكبيرات وأما المنافق فأربع ولا سلام فيها " ، يدل على أن التكبيرات الخمسة منحصرة بالصلاة على المؤمن ولما لم يكن المستضعف بمؤمن فلا تجب خمس تكبيرات في الصلاة عليه .
ويندفع بأن الرواية لا دلالة لها على ذلك لأن المؤمن في الرواية مقابل المنافق لا مقابل المستضعف فكما أنه ليس بمؤمن كذلك ليس بمنافق فالرواية غير شاملة لحكمه فتبقى الاطلاقات شاملة له من دون مزاحم على أنها ضعيفة السند...-انتهی- [۱۵]
ایشان در حاشیه کتاب الطهاره تحت عنوان حكم الصلاة على المخالف من حيت الدعاء می نویسد :
وأما من حيث الدعاء فيختلفان حيث يدعى على الميت المخالف ويدعى له في المؤمن وذلك لأن المخالف - غير المستضعف الذي قدمنا حكمه - إما معاند أو جاهل مقصر وكلاهما عدو الله .[۱۶]
در کلام فوق قید غیر المستضعف بیانگر این است که حکم مخالف مستضعف با غیر مستضعف متفاوت است یعنی واژه مخالف در لسان فقها مطلق مخالف نیست بلکه مخالفین غیر مستضعف است
کفر جاحدان در زیارت جامعه
در زيارت جامعه نیز که از زیارات معتبر نزد شیعیان می باشد فقط منکران جحودی امامت معصومین کافر شمرده شده اند:
در این زيارت آمده است : ومن جحدكم كافر [۱۷]
ملاحظه موارد ذکر شده بیانگر خطای فاحش همه کسانی است که عمدا یا از روی غفلت فقیهان شیعه را مورد اتهامی سنگین - تکفیرهمه اهل سنت- قرار داده اند در حالی که نسبت کفر در گفتار اینان مختص معاندین و جاحدین بوده و مستضعین فکری از ان استثنا شده اند.
با توجه به این نکته مهم – بکار گیری واژه جحد نسبت به منکرین نص و استثنای مسضعفین فکری از حکم تکفیر در گفتار فقیهان - زمینه بسیاری از نزاعها و اتهاماتی که به فقیهان شیعه در زمینه تکفیر مسلمانان مطرح گردیده است قابل رفع می باشد.
نگاهی به گفتار برخی از کج اندیشان شیعه
متاسفانه علاوه بر مولفان افراطی اهل سنت برخی از کج اندیشان شیعه نیز ادعا و اتهام مذکور – تکفیر اهل سنت و منکران امامت توسط فقیهان شیعه - را پذیرفته و مدعی هستند که تکفیر کلامی فقیهان شیعه نسبت به اهل تسنن امری قطعی بوده و بهیچ وجه قابل انکار نیست
یکی از اینان آقای کمال حیدری می باشد که بصورت مکرر ادعای مذکور را در مواضع گوناگون در آثارشان بیان نموده اند .
بعنوان نمونه ایشان در مصاحبه با شبکه العراقیه می گوید : هذا أقوله بضرس قاطع و أقطع فیما أقول: لایوجد عالم إثنی عشری إلا یحکم بکفر المسلمین جمیعاً باطنا، نعم یختلفون ظاهراً و بحسب الباطن و بحسب الحشر الأخروی و بحسب البعد الکلامی إتفقت کلمۀ علماء الشیعۀ علی کفرهم.»
نقد
باید گفت : با توجه به گفتار فقیهان شیعه که برخی از آنها ذکر گردید معلوم شد که اطلاق سخن و ادعای ایشان نسبت به تکفیر همه مسلمانان در فقه شیعه ادعائی ناصواب است بجهت آنکه تمام فقهای شیعه، مستضعفین و قاصران را مشمول حکم تکفیر نمی دانند که با عنایت به استثنای مذکور تقریبا اکثریت قریب به اتفاق اهل سنت از حکم مذکور خارج خواهند بود .
نتیجه
1-نسبت دادن تکفیر مسلمانان غیر شیعه امامیه– اعم از اهل سنت و فرق دیگر شیعه آن هم بصورت مطلق و عموم- به فقیهان شیعه دروغ و اتهامی بیش نیست .
2-لازمه عدم تکفیر مسلمانان غیر شیعه آن است که کلیه احکام و حقوق اسلامی– نظیر محقون الدم و العرض و المال بودن- بر همه مسلمانان غیر شیعه جاری است.
3- احکام مذکور علاوه بر همه مسلمانان - بر همه انسانهای غیر معاند که – که برخی از فلاسفه اسلامی - نام مسلمان فطری را برآنان نهاده اند- نیز جاری خواهد بود .
منابع
- ↑ الفکر التکفیری عند الشیعه حقیقه ام افتراء؟ تالیف عبدالملک بن عبدالرحمان الشافعی ص 25-26
- ↑ المیزان ج 5ص 51:(كلام في المستضعف) : يتبين بالآية أن الجهل بمعارف الدين إذا كان عن قصور و ضعف ليس فيه صنع للإنسان الجاهل كان عذرا عند الله سبحانه. توضيحه: أن الله سبحانه يعد الجهل بالدين و كل ممنوعية عن إقامة شعائر الدين ظلما لا يناله العفو الإلهي، ثم يستثني من ذلك المستضعفين و يقبل منهم معذرتهم بالاستضعاف ثم يعرفهم بما يعمهم و غيرهم من الوصف، و هو عدم تمكنهم مما يدفعون به المحذور عن أنفسهم، و هذا المعنى كما يتحقق فيمن أحيط به في أرض لا سبيل فيها إلى تلقي معارف الدين لعدم وجود عالم بها خبير بتفاصيلها، أو لا سبيل إلى العمل بمقتضى تلك المعارف للتشديد فيه بما لا يطاق من العذاب مع عدم الاستطاعة من الخروج و الهجرة إلى دار الإسلام و الالتحاق بالمسلمين لضعف في الفكر أو لمرض أو نقص في البدن أو لفقر مالي و نحو ذلك كذلك يتحقق فيمن لم ينتقل ذهنه إلى حق ثابت في المعارف الدينية و لم يهتد فكره إليه مع كونه ممن لا يعاند الحق و لا يستكبر عنه أصلا بل لو ظهر عنده حق اتبعه لكن خفي عنه الحق لشيء من العوامل المختلفة الموجبة لذلك. فهذا مستضعف لا يستطيع حيلة و لا يهتدي سبيلا لا لأنه أعيت به المذاهب بكونه أحيط به من جهة أعداء الحق و الدين بالسيف و السوط، بل إنما استضعفته عوامل أخر سلطت عليه الغفلة، و لا قدرة مع الغفلة، و لا سبيل مع هذا الجهل.(لازم به ذکر است که ترجمه متن مذکور بر اساس کتاب عدل الهی شهید مطهری صورت گرفته است .رک به : مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (عدل الهى)، ج1، ص: 320-322- )
- ↑ الفکر التکفیری عند الشیعه حقیقه ام افتراء؟ تالیف عبدالملک بن عبدالرحمان الشافعی ص 25-26
- ↑ رک به همان ص 306
- ↑ همان ص 29-31
- ↑ الاعتقادات ص 105
- ↑ اوائل المقالات شيخ مفيد ص 44
- ↑ السرائر ج 1ص 356
- ↑ شرایع ج 1ص 123
- ↑ مدارک الاحکام ج 4ص 237
- ↑ مسالک الافهام ج 1ص 421
- ↑ بحار الانوار علامه مجلسی ج8ص 365-368
- ↑ همان ج 8ص 363-365
- ↑ مستند الشیعه ج 1ص 208
- ↑ کتاب الطهاره ج 9 ص 88- 96
- ↑ الطهاره ج 9ص 94-95
- ↑ مفاتیح الجنان