محدّث: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' العظمی' به '‌العظمی')
 
(۲۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''محدّث''' یا راوی به نقل کننده احادیث معصومان علیهم‌ السّلام با سلسله سند می گویند. عنوان یاد شده اصطلاحى در علم درایه است و در آن علم، از آن سخن گفته‌ اند.
'''مُحَدِّث''' کسی است که دانش کافی درباره [[حدیث]]، [[راوی|راویان حدیث]]، اصطلاحات حدیثی، احادیث صحیح و ضعیف و اشکالات احادیث دارد.  


=در لغت=
آنکه نقل حدیث کند از پیغامبر و جز او. حدیث دان. داننده ٔ علم حدیث و اخبار نبوی. (آنندراج). راوی. بیان‌کننده و جمعکننده ٔ احادیث نبوی و تألیف کننده ٔ آن احادیث و معتمد در نقل حدیث. (ناظم الاطباء). در اصطلاح، بنابر آنچه عراقی گفته کسی است که بنویسد و بخواند و بشنود و نیک فراگوش دارد و به شهرها و ولایات مسافرت کند برای فراگرفتن و جمعآوری احادیث پیغمبر و کتب اصول حدیث را به دست آورد و بر پاره‌ای کتب تعلیقات نوشته باشد و مسندها و سایر کتب را از علل و تواریخ کاملاً بررسی کرده باشد و من حیث المجموع قریب یکهزار جلد کتاب حدیث را به دقت دیده باشد وبرخی گویند محدث کسی است که حدیث را به روایت فراگیرد و به درایت مورد اعتنا قرار دهد؛ تحمل الحدیث روایةً و اعتنی به درایةً. <ref>کشاف اصطلاحات الفنون</ref>


=تعریف=
=تعریف=
راوی، در لغت به معنای روایت کننده و کسی است که خبر یا حدیث یا حکایتی را از دیگری روایت می‌کند.
به نوشته مامقانی در کتاب مقباس الهدایة محدث کسی است که راه‌های اثبات حدیث، نام راویان و عدالت آنان را بداند و نیز بداند که چیزی به حدیث اضافه یا کم شده است یا نه
<ref>مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.</ref>
محمدرضا مامقانی در تعلیقه خود بر مقباس الهدایه می‌گوید که محدث کسی است که علم حدیث و اصطلاحات آن را بداند و الفاظ غریب الحدیث و نیز انواع حدیث را بشناسد.<ref>مامقانی، محمدرضا، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۵۰.</ref> او همچنین به نقل از کتاب کشاف اصطلاحات الفنون، شنیدن، نوشتن، قرائت کردن و حفظ کردن حدیث و سفر به شهرهای مختلف برای شنیدن حدیث را جزو ویژگی‌های محدث ذکر کرده است.<ref>مامقانی، محمدرضا، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۸.</ref> شهید ثانی محدث را کسی می‌داند که از نظر علمی مشغول سنت پیامبر و امامان باشد.<ref>شهید ثانی، الرعایة، ۱۴۳۳ق، ص۵۰.</ref>


نزد محدثان، راوی کسی است که حدیث را با سلسله سند از معصوم علیه‌السّلام نقل می‌کند.
به گفته مامقانی اگر در کتاب‌های رجالی کسی را با عنوان محدث توصیف ‌کنند این توصیف مدح او محسوب می‌شود. هر چند نمی‌توان این تعبیر را توثیق او حساب کرد.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۴۸.</ref>


در کتاب « کشاف اصطلاحات الفنون » آمده است:
=تفاوت محدث با راوی و رجالی=
«و الراوی عند المحدثین ناقل الحدیث بالاسناد».<ref>کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، تهانوی، محمد علی بن علی، ج۱، ص۳۷.</ref>.<ref>کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، تهانوی، محمد علی بن علی، ج۱، ص۸۷۵. </ref>
مامقانی اصطلاحاتی مثل راوی، مُسنِد، محدِّث و حافظ را با هم مقایسه کرده است.<ref>مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹-۵۰.</ref> او می‌نویسد راوی کسی است که صرفاً روایت را نقل می‌کند چه با سند چه بی سند. مقام راوی پایین‌تر از محدث است.<ref>مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.</ref> او همچنین تصریح می‌کند کسی که فقط حدیث را شنیده، محدث نامیده نمی‌شود.<ref>مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.</ref>


=شرایط پذیرش خبر واحد از راوی=
نویسندگان کتاب‌های علم درایه می‌گویند عالم رجالی کسی است که فقط راویان حدیث و ویژگی‌های آنان را به صورت منفرد می‌شناسد و درباره معتبر بودن یا نبودن هر راوی نظر می‌دهد. ولی محدث کسی است که علاوه بر شناخت راویان به صورت منفرد، درباره سند و متن احادیث هم صاحب‌نظر است و می‌تواند ضعیف یا صحیح بودن حدیث را تشخیص دهد.<ref>سبحانی، اصول الحدیث و احکامه، ۱۴۱۸ق، ص۱۶؛ قربانی، علم حدیث، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۷.</ref>
عالمان علم درایه پذیرش خبر واحد از راوى را مشروط به برخوردارى وى از صفات ذیل دانسته‌اند.


==اسلام==
=محدث به معنای اخباری=
بنابر این، خبر راوى کافر پذیرفته نمى‌شود.
در برخی از منابع محدث به کسانی گفته می‌شود که در مقابل گرایش کلامیِ عقل‌گرا و اصولی، گرایش اخباری دارند و بیشتر بر حدیث تکیه می‌کنند و با نام اصحاب حدیث هم شناخته می‌شوند.<ref>بهشتی، اخباریگری، ۱۳۹۰ش، ص۳۹.</ref>


==عقل==
=مشهورترین محدثان شیعه=
بنابر این، از دیوانه پذیرفته نیست.
محدثان شیعه را دست‌کم به دو شیوه دسته‌بندی کرده‌اند. نخست بر اساس ادوار زندگی و مراحل تاریخی<ref>سیفی مازندرانی، مقیاس الرواة، ۱۴۲۲ق، ص۵۵.</ref> و دیگری بر اساس مدرسه‌ها و حوزه‌های حدیث‌پژوهی مثل مکتب حدیثی قم، مکتب حدیثی کوفه و مانند آن.<ref>مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۵.</ref>


==بلوغ==
=نویسندگان کتب اربعه=
بنابر این شرط که بسیارى از فقها آن را ذکر کرده‌ اند خبر نابالغ پذیرفته نیست، هرچند بنابر قول مشهور ممیز -تشخیص دهنده خوبى و بدى- باشد.
نویسندگان کتب اربعه حدیثی شیعه، قدیمی‌ترین محدثان شیعه هستند که آثار آنان باقی مانده است. محمد بن یعقوب کلینی (م۳۲۹ق) نویسنده الکافی، محمد بن علی بن بابویه (م۳۸۱ق) معروف به شیخ صدوق نویسنده من لایحضره الفقیه و چندین اثر حدیثی دیگر و محمد بن حسن طوسی (م۴۶۰ق) معروف به شیخ طوسی نویسنده تهذیب الاحکام و الاستبصار که در قرن چهارم و پنجم می‌زیسته‌اند.<ref>مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۸۶.</ref>


==ایمان==
=محدثان دوره صفویه=
ایمان یعنی شیعه دوازده امامى بودن.
محدثان دوره حاکمیت صفویه در ایران که همزمان با رشد اخباریگری است، نقش فراوانی در افزایش میراث حدیثی شیعه داشتند<ref>مهریزی، حدیث‌پژوهی، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۴۹.</ref> و جوامع حدیثی متعددی در این دوره نوشتند.<ref>مهریزی، حدیث‌پژوهی، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۶۱.</ref> بحار الانوار به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی شیعه محصول این دوره است. محمدمحسن فیض کاشانی (۱۰۹۱ق) نویسنده الوافی، شیخ حر عاملی (م۱۱۰۴ق) مؤلف وسائل الشیعه و محمدباقر مجلسی (م۱۱۱۰ق) مؤلف بحار الانوار در این دوران می‌زیسته‌اند.<ref>مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۱۲۹.</ref>


بنابر این، عمل به خبر مخالفان و نیز فرقه‌هاى شیعه غیر دوازده امامیجایز نخواهد بود. این شرط را گروهى از فقها ذکر کرده اند.
=محدثان متأخر شیعه=
در قرن‌های ۱۴ و ۱۵ قمری میرزا حسین نوری (م۱۳۲۰ق)معروف به محدث نوری نویسنده مستدرک الوسائل<ref>طباطبائی، تاریخ حدیث شیعه (۲)، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۸.</ref> و شیخ عباس قمی (م۱۳۵۹ق) نویسنده سفینة البحار جزو محدثان مشهور شیعه معرفی شده‌اند.<ref>طباطبائی، تاریخ حدیث شیعه (۲)، ۱۳۹۰ش، ص۲۷۱.</ref>


در مقابل، برخى گفته‌ اند: عمل به خبر مخالفان که از معصومان علیهم الّسلام نقل کرده باشند جایز است، به شرط آنکه برخلافِ روایات نقل شده از سوى اصحاب -شیعیان- نباشد و نیز براى اصحاب در آن مسئله، حکم یا فتوا ى شناخته شده بر خلاف آن وجود نداشته باشد؛ راوى نیز واجد سایر شرایط باشد.
=منابع=
بهشتی، ابراهیم، اخباریگری (تاریخ و عقاید)، قم، سازمان چاپ و نشر دار‌الحدیث، ۱۳۹۰ش.


==عدالت==
سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.
شرط بودن عدالت در راوى به مشهور نسبت داده شده است.
در مقابل، گروهى آن را شرط ندانسته و گفته ‌اند: وثاقت راوى یعنی مورد اعتماد و اطمینان بودن در نقل حدیث، براى پذیرش خبر وى کفایت مى‌کند. بسیارى از متأخران نیز این قول را برگزیده‌ اند.


==ضابط بودن==
سیفی مازندارنی، علی‌اکبر، مقیاس الرواة فی کلیات علم الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
مراد از ضابط، کسى است که یاد سپارى او بر سهو و اشتباهش غلبه دارد. بنابر این، خبر راوى اى که در نقل، غالباً دچار سهو و اشتباه مى‌شود، پذیرفته نیست.<ref>معالم الدین و ملاذ المجتهدین، صاحب معالم، حسن بن زین الدین، ص۲۰۳.</ref>


بر اساس شرط یاد شده، راوى باید حفظ کننده حدیث، هوشیار و به دور از غفلت باشد تا در ضبط و نقل حدیث دچار اشتباه، لغزش و تحریف - کم یا زیاد کردن- نشود و در صورت نقل حدیث به معنا به آنچه که موجب اختلال مفاد حدیث مى‌شود آگاه باشد.<ref>تلخیص مقباس الهدایة، غفاری، علی اکبر، ص ۷۹ - ۸۳.  </ref>
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، قم، مکتبة سماحة آیة الله‌العظمی مرعشی النجفی، ۱۴۳۳ق.


=اقسام خبر واحد به لحاظ حالات راوى=
طباطبائی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه(۲) عصر غیبت، قم، دار‌الحدیث، ۱۳۹۰ش.
خبر واحد به لحاظ صفات راوى همچون ایمان و عدم ایمان، وثاقت و عدم وثاقت و غیر آن به چهار قسم تقسیم مى‌شود: حدیث صحیح حدیث حسن ، حدیث موثق و حدیث ضعیف که از اصول اقسام حدیث به شمار مى‌روند.


=منبع=
قربانی، زین‌العابدین، علم حدیث، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۶ش.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۰۹، برگرفته از مقاله «راوی».
 
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۳۵-۳۶.


مامقانی، ‌ عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق: محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.


=پانویس=
مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایه فی علم الدرایة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.


[[رده: درایه]]
مؤدب، سید رضا، تاریخ حدیث، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، ۱۳۹۳ش.
[[رده: علوم اسلامی]]
 
مهریزی، مهدی، حدیث‌پژوهی، قم، دار‌الحدیث، ۱۳۹۰ش.
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
[[رده:علوم اسلامی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۹

مُحَدِّث کسی است که دانش کافی درباره حدیث، راویان حدیث، اصطلاحات حدیثی، احادیث صحیح و ضعیف و اشکالات احادیث دارد.

در لغت

آنکه نقل حدیث کند از پیغامبر و جز او. حدیث دان. داننده ٔ علم حدیث و اخبار نبوی. (آنندراج). راوی. بیان‌کننده و جمعکننده ٔ احادیث نبوی و تألیف کننده ٔ آن احادیث و معتمد در نقل حدیث. (ناظم الاطباء). در اصطلاح، بنابر آنچه عراقی گفته کسی است که بنویسد و بخواند و بشنود و نیک فراگوش دارد و به شهرها و ولایات مسافرت کند برای فراگرفتن و جمعآوری احادیث پیغمبر و کتب اصول حدیث را به دست آورد و بر پاره‌ای کتب تعلیقات نوشته باشد و مسندها و سایر کتب را از علل و تواریخ کاملاً بررسی کرده باشد و من حیث المجموع قریب یکهزار جلد کتاب حدیث را به دقت دیده باشد وبرخی گویند محدث کسی است که حدیث را به روایت فراگیرد و به درایت مورد اعتنا قرار دهد؛ تحمل الحدیث روایةً و اعتنی به درایةً. [۱]

تعریف

به نوشته مامقانی در کتاب مقباس الهدایة محدث کسی است که راه‌های اثبات حدیث، نام راویان و عدالت آنان را بداند و نیز بداند که چیزی به حدیث اضافه یا کم شده است یا نه [۲] محمدرضا مامقانی در تعلیقه خود بر مقباس الهدایه می‌گوید که محدث کسی است که علم حدیث و اصطلاحات آن را بداند و الفاظ غریب الحدیث و نیز انواع حدیث را بشناسد.[۳] او همچنین به نقل از کتاب کشاف اصطلاحات الفنون، شنیدن، نوشتن، قرائت کردن و حفظ کردن حدیث و سفر به شهرهای مختلف برای شنیدن حدیث را جزو ویژگی‌های محدث ذکر کرده است.[۴] شهید ثانی محدث را کسی می‌داند که از نظر علمی مشغول سنت پیامبر و امامان باشد.[۵]

به گفته مامقانی اگر در کتاب‌های رجالی کسی را با عنوان محدث توصیف ‌کنند این توصیف مدح او محسوب می‌شود. هر چند نمی‌توان این تعبیر را توثیق او حساب کرد.[۶]

تفاوت محدث با راوی و رجالی

مامقانی اصطلاحاتی مثل راوی، مُسنِد، محدِّث و حافظ را با هم مقایسه کرده است.[۷] او می‌نویسد راوی کسی است که صرفاً روایت را نقل می‌کند چه با سند چه بی سند. مقام راوی پایین‌تر از محدث است.[۸] او همچنین تصریح می‌کند کسی که فقط حدیث را شنیده، محدث نامیده نمی‌شود.[۹]

نویسندگان کتاب‌های علم درایه می‌گویند عالم رجالی کسی است که فقط راویان حدیث و ویژگی‌های آنان را به صورت منفرد می‌شناسد و درباره معتبر بودن یا نبودن هر راوی نظر می‌دهد. ولی محدث کسی است که علاوه بر شناخت راویان به صورت منفرد، درباره سند و متن احادیث هم صاحب‌نظر است و می‌تواند ضعیف یا صحیح بودن حدیث را تشخیص دهد.[۱۰]

محدث به معنای اخباری

در برخی از منابع محدث به کسانی گفته می‌شود که در مقابل گرایش کلامیِ عقل‌گرا و اصولی، گرایش اخباری دارند و بیشتر بر حدیث تکیه می‌کنند و با نام اصحاب حدیث هم شناخته می‌شوند.[۱۱]

مشهورترین محدثان شیعه

محدثان شیعه را دست‌کم به دو شیوه دسته‌بندی کرده‌اند. نخست بر اساس ادوار زندگی و مراحل تاریخی[۱۲] و دیگری بر اساس مدرسه‌ها و حوزه‌های حدیث‌پژوهی مثل مکتب حدیثی قم، مکتب حدیثی کوفه و مانند آن.[۱۳]

نویسندگان کتب اربعه

نویسندگان کتب اربعه حدیثی شیعه، قدیمی‌ترین محدثان شیعه هستند که آثار آنان باقی مانده است. محمد بن یعقوب کلینی (م۳۲۹ق) نویسنده الکافی، محمد بن علی بن بابویه (م۳۸۱ق) معروف به شیخ صدوق نویسنده من لایحضره الفقیه و چندین اثر حدیثی دیگر و محمد بن حسن طوسی (م۴۶۰ق) معروف به شیخ طوسی نویسنده تهذیب الاحکام و الاستبصار که در قرن چهارم و پنجم می‌زیسته‌اند.[۱۴]

محدثان دوره صفویه

محدثان دوره حاکمیت صفویه در ایران که همزمان با رشد اخباریگری است، نقش فراوانی در افزایش میراث حدیثی شیعه داشتند[۱۵] و جوامع حدیثی متعددی در این دوره نوشتند.[۱۶] بحار الانوار به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه حدیثی شیعه محصول این دوره است. محمدمحسن فیض کاشانی (۱۰۹۱ق) نویسنده الوافی، شیخ حر عاملی (م۱۱۰۴ق) مؤلف وسائل الشیعه و محمدباقر مجلسی (م۱۱۱۰ق) مؤلف بحار الانوار در این دوران می‌زیسته‌اند.[۱۷]

محدثان متأخر شیعه

در قرن‌های ۱۴ و ۱۵ قمری میرزا حسین نوری (م۱۳۲۰ق)معروف به محدث نوری نویسنده مستدرک الوسائل[۱۸] و شیخ عباس قمی (م۱۳۵۹ق) نویسنده سفینة البحار جزو محدثان مشهور شیعه معرفی شده‌اند.[۱۹]

منابع

بهشتی، ابراهیم، اخباریگری (تاریخ و عقاید)، قم، سازمان چاپ و نشر دار‌الحدیث، ۱۳۹۰ش.

سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.

سیفی مازندارنی، علی‌اکبر، مقیاس الرواة فی کلیات علم الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۲ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، قم، مکتبة سماحة آیة الله‌العظمی مرعشی النجفی، ۱۴۳۳ق.

طباطبائی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه(۲) عصر غیبت، قم، دار‌الحدیث، ۱۳۹۰ش.

قربانی، زین‌العابدین، علم حدیث، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۶ش.

مامقانی، ‌ عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق: محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.

مامقانی، محمدرضا، مستدرکات مقباس الهدایه فی علم الدرایة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.

مؤدب، سید رضا، تاریخ حدیث، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، ۱۳۹۳ش.

مهریزی، مهدی، حدیث‌پژوهی، قم، دار‌الحدیث، ۱۳۹۰ش.

پانویس

  1. کشاف اصطلاحات الفنون
  2. مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.
  3. مامقانی، محمدرضا، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۵۰.
  4. مامقانی، محمدرضا، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۸.
  5. شهید ثانی، الرعایة، ۱۴۳۳ق، ص۵۰.
  6. مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
  7. مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹-۵۰.
  8. مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.
  9. مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۹.
  10. سبحانی، اصول الحدیث و احکامه، ۱۴۱۸ق، ص۱۶؛ قربانی، علم حدیث، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۷.
  11. بهشتی، اخباریگری، ۱۳۹۰ش، ص۳۹.
  12. سیفی مازندرانی، مقیاس الرواة، ۱۴۲۲ق، ص۵۵.
  13. مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۵.
  14. مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۸۶.
  15. مهریزی، حدیث‌پژوهی، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۴۹.
  16. مهریزی، حدیث‌پژوهی، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۶۱.
  17. مؤدب، تاریخ حدیث، ۱۳۹۳ش، ص۱۲۹.
  18. طباطبائی، تاریخ حدیث شیعه (۲)، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۸.
  19. طباطبائی، تاریخ حدیث شیعه (۲)، ۱۳۹۰ش، ص۲۷۱.