طیب کیران

یکی از آثار مهم او در تصوف

نام	أبو عبد الله محمد الطيب بن عبد المجيد بن عبد السلام بن كيران الفاسي
نام‎های دیگر	الطيب بن كيران شيخ الإسلام عالم الأعلام خاتمة المحققين، وحامل راية المدققين
درگذشت	1227ق

الطيب بن كيران (1172هـ — 1227هـ = 1758م — 1812م) مفسر وفقيه مالكي از فقهای فاس، و از بزرگان تصوف سنی در مغرب بود.

نسب

او أبو عبد الله محمد الطيب بن عبد المجيد بن عبد السلام بن كيران الفاسي که زادگاه اجدادی او بود.

تولد و تربیت

او در شهر فاس به سال 1172هـ/1758م، از خانواده ابن كيران که در فاس مشهور است متولد شد. این شهر مملو از علمای برجسته بود.خانواده او در اندلس و القراویین زندگی می کردند.طبقاتی از تجار، علما و قضات زیادی در این شهر ساکن بودند. بسیاری از اهالی آن از دوران باستان به این شهر و شهرهای مختلف نقل مکان کرده اند.او در خانواده ای بزرگ شد که به علم و درستی و اعتبار شهره بود. پدرش از علمای الهی بود که مشتاق تربیت فرزندانش به نیکی و عشق به علم و دانش بود و طیب بن کیران از همان اوایل زندگی نشانه‌هایی از درخشش و هوش و کوشش داشت. او حافظه ای قوی داشت که همسالانش به آن شهادت می دادند.در مدت کوتاهی به دانش زیادی دست یافت. و چون بزرگانش این درخشش اولیه در حصول و فهم را دیدند شروع کردند به معرفی او در مجالس علم و علما.ایشان دروس حدیث و فقه و عربی را که جمع کثیری از طلاب در آن حاظر بودند می خواند و در آن زمان به سن بیست سالگی نرسیده بود، از همان اول تحقیق و بررسی در تحصیل را لازم می دانست.

اساتید

شيخ ابن كيران علوم شرعيه و ادبی را در فاس فرا گرفت که بعضی از اساتیدی که از محضرشان بهره برده است عبارتند از:

أبو عبد الله محمد بن قاسم جسوس (ت 1182هـ).

أبو حفص عمر بن عبد الله بن يوسف بن العربي الفاسي الفهري (ت 1188هـ).

أبو الحسن زين العابدين المدعو زيان بن هاشم العراقي الحسيني (ت 1194هـ).

أبو عبد الله محمد بن الحسن بن مسعود البناني (ت 1194هـ).

أبو محمد عبد الكريم بن علي الزهني اليزغي (ت 1199هـ).

أبو عبد الله محمد التاودي بن الطالب بن علي بن سودة (ت 1209هـ).

به دلیل آنچه در اوایل درخشش در آن دیده بودند، مورد تأیید گروه زیادی از علما قرار گرفت. و در میان آن ها می توان به افراد زیر اشاره کرد:

زين العابدين بن هشام العراقي الحسيني.

أبو عبد الله محمد بن عبد السلام الناصري الدرعي.

أبو عبد الله محمد ابن سالم الحفناوي محقق شافعي در سرزمین مصر که برای او اجازه مطلق صادر کردو بسیار افراد دیگر از این دست است.

أبو محمد الفاسي عبد القادر بن أحمد بن العربي بن شقرون (ت 1219هـ).

أبو عبد الله محمد بن عبد السلام الناصر الدرعي (ت 1239 هـ).

شاگردان

شیخ در زمان خود با تلفیق علوم، فروع و منشأ معقول و نقلی بی نظیر بود و در زبان عربی دارای سابقه طولانی داشت.

او به عنوان استاد در میان روستاییان مشغول به کار بود و تدریس از جمله هنرهایی که در آن ممتاز بود که عبارتند از تفسیر، منطق، تصوف، نحو و بلاغت و در بیشتر این هنرها با کوشش های فراوان به شهرت رسید. از این رو نزد سلطان سلیمان که در بسیاری از مشکلات با او مشورت می کرد واحترام زیادی برای او قائل بود. و بعد از اینکه نبوغ او ظاهر شد و شهرت علمی او در همه جا پیچید، شاگردان فراوانی از او درخواست تدریس نمودند پس مردم زیادی از او بهره بردند و عده زیادی به دست او در علوم مختلف متبحر شدند که برجسته ترین آنها عبارتند از:

پسرش أبي بكر.

المولى سليمان که همه جا با او همراه بود.

الشيخ المجدد أحمد بن عجيبة.

الشيخ حمدون بن الحاج.

الشيخ عبد القادر الكوهن.

أبي عبد الله الزروالي.

أبي عبد الله ابن منصور.

محمد التهامي ابن الحاج محمد البوري.

محمد بن الحسن أقصبي.

محمد المدني الغربي.

محمد بن عبد الرحمن الفلالي.

العربي بن محمد الدمناتي.

القاضي مولاي عبد الهادي بن عبد الله العلوي.

الوليد العراقي.

و ... .

آثار

ألف الشيخ ابن كيران في كل فنون المعرفة، ولم تقتصر مؤلفاته على فن واحد من فنون المعرفة الإنسانية، بل كل المجالات العلمية، قال الشيخ عبد القاهر الكوهن (ت 1254هـ) وهو أحد تلامذته النجباء: «يعرف أكثر الفنون على نهج الاجتهاد، وهو إن لم يجتهد بالفعل للقطع بانقطاعه فقد كاد، أما العلل فلا يقلد فيها ولا يرى النظر الإجمالي يكفيها». ومن آثاره:

تفسير

تفسير من سورة النساء إلى غافر.

تفسير طرف من البقرة.

جواب على السيد حمدون بن الحاج في قوله تعالى: « فذلكن الذي لمتنني فيه» به شعر.

مجموع من الرسائل التفسيرية.

حديث

شرح العشرة الأخيرة من الأربعين النووية.

تقييد في قوله صلى الله عليه وسلم: لا يدخل الجنة ولد زنى ولا ولد ولده.

حكم لفظة: "قال" في سند الحديث.

تقييد في حديث القراريط.

فقه

تقييد على قول خليل في مختصره.

تقييد في السترة نظما ونثرا.

شرح الرسالة القيروانية.

تقييد على المختصر الخليلي والقضاء في التطوع بموجبها.

جواب على سؤال متعلق بزنا امرأة في عصمة زوجها.

جواب على سؤال المولى سليمان حول نزع العمال أموال الناس وإخفائها في الزوايا وأكلها بالباطل.

جواب في مسألتي كيفية رفع اليدين في الدعاء أدبار الصلوات.

ادبیات

نظم بديع في المجاز والاستعارة.

أرجوزة في الشرفاء القادريين.

تقييد في حقيقة الهمزة المسهلة وحقيقة التسهيل.

تقييد في حقائق النكرة واسم الجنس وعلمه والمفرد بلام الحقيقة.

تقييد على تلخيص المفتاح.

تقييد في مسألة نحوية بباب الاستثناء.

تقييد في لو الشرطية.

عقاید

شرح توحيد المرشد المعين.

تقييد حول زيارة الأولياء والتوسل بهم.

تقييد حول التعلق بالأنبياء والصالحين.

تقييد تزاور أهل الجنة وتحسرهم.

تقييد في قول الغزالي ليس في الإمكان أبدع مما كان.

قصیده ای در شعب ايمان.

قصيدای در مراتب وحي.

جواب لأمير المؤمنين سليمان عن مسألة الكسب وخلق أفعال العباد.

شرح كتاب الإيمان من الإحياء للغزالي.

شرح كتاب العلم من الإحياء.

تصوف

شرح الصلاة المشيشية.

شرح الحكم العطائية.

شرح نصيحة أبي العباس الهلالي.

شرح كتاب العلم من الإحياء للغزالي.

عقد نفائس الآلي في تحريك الهمم العوالي.

سیره

شرح على ألفية العراقي در سيره.

به اضافه تالیفات دیگری از ایشان در منطق ، فلسفه و موضوعات مختلف.

آثاری در مورد او

كتاب "الرؤية الصوفية عند الشيخ الطيب بن كيران: معالم وحقائق. وتحقيق كتابه: عقد نفائس اللَّآل في تحريك الهمم العَوال إلى السُّمُو إلى مراتب الكمال" تأليف: دكتر مصطفى الحكيم.

وفات

وی در صبح روز جمعه شانزدهم محرم سال 1227 ق / 1812 م وفات یافت و تشییع جنازه او با حضور بسیاری از مردم به انجام رسید.