ضراریه
ضراريه پيروان ضرار بن عمرو كوفى هستند
شرح حال
ضرار بن عمرو غطفاني ضبّي کوفي قاضي (م حدود 230 هـ), از فقها و از سران معتزله بوده که بعدا به جبریه گرویده و فرقه ضراریه به او منسوب است. ابن‌حزم, علی بن احمد, جمهره انساب العرب, ص249 و ذهبی, محمد بن احمد, سیر اعلام النبلا , ج10, ص544
ضرار از شاگردان و اصل بن عطا بود و در ادامه با وی مخالفت کرد. مشکور ص 323 و به جبریه گروید. سیدمرتضی, سیدابوالقاسم علی بن حسین, رسائل المرتضی, ج2, ص182. ابن تیمیه ضراریه را از جَهمیه به حساب آورده است. الرسالة البعلبکیة، ابن تیمیه، ص391
احمد بن یحیی بن مرتضی و ابوالقاسم بلخی نیز ایشان را از زمره مجبّره محسوب کرده اند بیان الادیان، ابوالقاسم بلخی، ص85 / المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، احمد بن علی مقریزی، ج2، ص349 / المنیة و الامل فی شرح الملل و النحل، احمد بن یحیی بن مرتضی، ص34
عقاید
ضرار بن عمرو همه كارها را آفريده خدا مىدانست و اختيار و استطاعت را پيش از «فعل» و پس از فعل و با فعل جایز مىشمرد و مىگفت: انسان غير از حواس پنجگانه، حس ششمى دارد كه در روز قيامت خداوند را با آن حس مىبيند و ماهيت او را در مىيابد. معتقدند که پس از رسول خدا صلوات الله علیه «حجت» منحصر به «اجماع» است و آن چه در احكام دين از اخبار آحاد منقول شده است را جایز نمی شمرند. به عقيده ضرار، امامت غير قرشى جايز است و اگر قرشى و نبطى هر دو باشند، نبطى را بر قرشى برترى می دهد و می گوید که چون پيروان نبطى كمترند، پس اگر امام با شرع مخالفت کند، او را آسان تر خلع می کنیم. حفص الفرد از بزرگان «مجبره» كه ابو عمر كنيه داشت و اهل مصر بود، عقیده خود را که در قیامت می توان با حس ششم خدا را مشاهده کرد، از ضرار بن عمرو گرفته است. مقريزى در «الخطط» اين فرقه را تحت عنوان مجبره كه همان «جبريه» و مخالفان «قدريه» باشند آورده است و می گوید آنان كسانى بودند كه در نفى استطاعت و توانايى از بندگان خدا در افعال شان زیاده روی کردند. مشکور ص 324 با ویرایش و اصلاحات جدی در عبارات ضرار بن عمرو همچنین در ایمان عموم مسلمانان شک داشته و می گفته است که ما نمی دانیم شاید در باطن آنان، شرک و کفر باشد. مقدسی مطهر، البدء و التاریخ، ج5، ص146 اسفرایینی شهفور، التبصیر فی الدین، ص105 بغدادی عبد القاهر، الفرق بین الفرق، ص 223 اشعری ابوالحسن، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ج1، ص339 شهرستانی محمد، الملل و النحل، ج1، ص82 مقریزی احمد بن علی، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، ، ج2، ص343
ضرار بن عمرو همچنین معتقد است که ذاتا در آتش گرما و در برف سرما و در زیتون چربی و در عسل شیرینی و در صبر تلخی و در عروق خون نیست ولی خداوند آن ها را در هنگام لمس کردن چشيدن و بريدن خلق مىكند.
مشکور ص 324 با ویرایش و اصلاح در عبارات ، ذهبی, محمد بن احمد, تاریخ اسلام, ج16, ص475.
سر انجام
نقل شده است که احمد بن حنبل نزد سعید بن عبدالرحمان قاضی به انحراف ضرار شهادت داد، از این‌رو سعید فرمان قتل وی را صادر کرد، اما ضرار به یحیی بن خالد برمکی پناه برد. عسقلانی, احمد بن علی, لسان المیزان, ج3, ص203. ذهبی, محمد بن احمد, میزان الاعتدال, ج2, ص328. زرکلی, خیرالدین بن محمود, الاعلام, ج3, ص215.
ضرار در حدود 230 هجری قمری صفدی, خلیل بن ایبک, الوافی بالوفیات, ج16, ص210. و در نود سالگی درگذشت. ابن‌حزم, علی بن احمد, جمهره انساب العرب, ص249.
آثار
ضرار آثار بسیاری از خود بر جای گذاشت که نام برخی از آن عبارت است از :الرّد علی المشبهه، الرّد علی الملحدین، الرّد علی اهل الملل، کتاب فی انّ الاسماء لا تقاس، الرّد علی الواقفة و الجهمیة و الغیلانیه، رساله الصوفیین و.....
ر. ک. ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۱۵.