سید صدرالدین صدر

نام	سید محمدعلی بن اسماعیل صدر
لقب	سید صدرالدین صدر
زادروز	۱۲۹۹ هجری قمری
زادگاه	کاظمین-عراق
تاریخ وفات:	۵ دی ۱۳۳۲ش
محل‌وفات/ مدفن:	ایران، قم/ قم،حرم مطهر حضرت معصومه(س)
محل‌تحصیل	کربلا-نجف
برخی از استادان	حضرات آیات‌ عظام‌: سید محمد کاظم طباطبائی یزدی؛ شیخ عبدالکریم حائری یزدی؛شیخ الشریعه اصفهانی؛ محمد حسین نائینی؛ و آقا ضیاء عراقی.
برخی آثار	حاشیه بر عروة الوثقی؛ المهدی؛ رساله در ردشبهات وهابیان و ... ؛
مذهب	شیعه

سید محمدعلی بن اسماعیل صدر مشهور به سید صدرالدین صدر (۱۲۹۹ - ۱۳۷۳ق) از مراجع تقلید شیعه و متخصص در اصول، رجال و تفسیر. او وصی عبدالکریم حائری یزدی بود و پس از وفات استاد خود به همراه سید محمد حجت و سید محمد تقی خوانساری سرپرستی حوزه علمیه قم را بر عهده داشت و در حفظ حوزه کوشید. وی پدر امام موسی صدر و سید رضا صدر است.

نسب و تحصیلات

خاندان صدر اصالتا از مردم جبل عامل لبنان هستند. نسب آن‌ها از طریق جناب ابراهیم اصغر به امام کاظم(ع) می‌رسدب‌نا به نقل سید حسن صدر اجداد آن‌ها بدون استثناء فقیه و مجتهد بوده‌اند نام اصلی سید صدرالدین صدر٬ محمدعلی، کنیه‌اش ابوالرضا و لقبش صدرالدین بود. با این حال به نام لقبش شهرت یافت و خود نیز همه جا خویش را «صدرالدین» می‌خواند. در کاظمین به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله سید اسماعیل صدر است. او در کودکی به همراه پدر خود علامه سید صالح کبیر(متوفای۱۲۲۷ق)٬ به خاطر ظلم‌های سلاطین عثمانی٬ نسبت به شیعیان از لبنان به عراق مهاجرت کرد صفیه، مادر سید صدرالدین٬ دختر آیت‌الله سید هادی صدر بود. سید صدرالدین دوران کودکی و نوجوانی را کنار پدر و خانواده در سامرا سپری کرد. ریاضیات، ادبیات، منطق و اغلب دروس سطح فقه و اصول را در همان جا نزد اساتید برادر بزرگترش، سید مهدی، فراگرفت. هنگامی که پدرش سید اسماعیل صدر در سال ۱۳۱۴ هجری قمری به کربلا هجرت کرد، او نیز به این شهر رفت و به بهره‌گیری از پدر و دیگر استادان کربلا پرداخت. سپس به سفارش پدرش، برای تکمیل تحصیلات، رهسپار نجف شد و دروس دوره سطح و خارج را آن‌جا آموخت.

اساتید

محمد حسین نائینی؛ صدر در نجف از وی کسب علم کرده است.

حسن شوشتری کربلایی؛ استاد صدر در کربلا بود.

آقا ضیاء عراقی

سید اسماعیل صدر

ملا محمدکاظم خراسانی

سید محمد کاظم طباطبایی یزدی

فتح الله شریعت اصفهانی

شیخ محمد طه نجف

آقا رضا همدانی مولف مصباح الفقیه

سید محمد بحر العلوم صاحب بلغة الفقیه

شاگردان

آیت‌الله صدر یکی از مدرسان حوزه بود و شاگردانی تربیت کرد. نام برخی از شاگردان وی:

جعفر صبوری قمی سید مرتضی مبرقع فقیه سید محمد علی قاضی طباطبایی عطاءالله اشرفی اصفهانی علی پناه اشتهاردی مرتضی مطهری محمد کرمی حویزی علی سبط‌الشیخ انصاری سید عزالدین زنجانی حسینعلی منتظری لطف الله صافی ابراهیم رمضانی فردویی مسلم ملکوتی سید احمد روضاتی عباس زریاب خویی سید محمدباقر سلطانی سید موسی شبیری زنجانی سید مهدی غضنفری خوانساری علی مشکینی محمد صدوقی سید موسی صدر سید رضا صدر مرتضی فقیهی سید حسن مدرسی یزدی سید حسین موسوی کرمانی.

هجرت به ایران

صدر در سال ۱۳۳۹ق رهسپار ایران شد. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه، بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. وی ده سال بعد بار دیگر به نجف اشرف برگشت و به تحصیل و تدریس نشست.صدر بار دیگر به قم آمد. اما وقتی برای زیارت به مشهد رفت به جهت تقاضای طلاب و مردم مشهد در آن شهر ماندگار شد. وی در مشهد به تدریس پرداخت و در مسجد گوهر شاد حرم رضوی اقامه نماز می‌کرد.

مرجعیت

صدرالدین صدر مورد توجه آیت‌الله حائری بود. موسس حوزه علمیه قم عبدالکریم حائری یزدی در دوران کهنسالی خود نگران آینده حوزۀ تازه تاسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، از صدر برای اقامت در قم دعوت کرد. وی با اعزام گروهی به مشهد او را به قم فرا خواند. صدر علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران حائری شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد. آیت‌الله حائری، صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد صدر، سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد. پس از وفات عبدالکریم حائری یزدی، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید و این سه معروف به مراجع ثلاث شدند. این مدیریت ده سال طول کشیدهنگامی که آیت‌الله سید حسین بروجردی برای معالجه به تهران آمد، صدر، از وی خواست به قم بیاید. پس از ورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه را به آیت‌الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از آیت‌الله بروجردی بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قرآن را ذکر می‌کرد: تِلْک الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۸۳﴾ (ترجمه: آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام [خوش‌] از آنِ پرهیزگاران است.)[ قصص–۸۳] .

آیت‌الله سید حسین قمی٬ که به صدر اجازه اجتهاد داده بود٬ در احتاطات مقلدینش به او ارجاع می داد.

فرزندان

اولین همسر آیت‌الله صدر دخترخاله‌اش بود که در جوانی در عراق درگذشت. وی پس از بازگشت به ایران در حوالی سال ۱۳۳۹ هجری قمری در مشهد با بی‌بی صفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) ازدواج کرد و صاحب ده فرزند (سه پسر و هفت دختر) شد:

سید رضا صدر که از مدرسان حوزه علمیه قم بود. سید موسی صدر سیدعلی صدر صدیقه صدر، همسر سید محمدباقر سلطانی طباطبایی. صاحب چهار فرزند شد: ۱) صادق طباطبایی، ۲) فاطمه طباطبایی، که با سید احمد خمینی ازدواج کرد ۳) مرتضی طباطبایی ۴) عبدالحسین طباطبایی طاهره صدر، همسر شهید سید مهدی صدر عاملی بتول صدر، همسر هادی عبادی زهرا خانم، همسر حاج مصطفی فیروزان منصوره صدر، همسر علی اکبر صادقی و مادر زهره صادقی (همسر سید محمد خاتمی) فاطمه صدر، همسر سید محمد باقر صدر رباب صدر

آثار علمی

آیت‌الله صدر آثار زیر را از خود به یادگار گذاشت:

المهدی؛ در این کتاب روایات اهل سنت درباره امام زمان(عج) گردآوری شده است. پیش از آن، کتابی در این موضوع، با این نظم و ترتیب خاص، نگاشته نشده بود. کتاب المهدی عربی است و ترجمه‌اش نیز چاپ شده است.

خلاصه الفصول؛ کتاب فصول تالیف محمدحسین حائری اصفهانی از متون درسی حوزه علمیه بود. ولی به خاطر طولانی بودن، معمولاً طلاب به خواندن بخشی از آن اکتفا کردند. صدر آن را تلخیص کرد تا به جای کتاب‌های قوانین و فصول تدریس گردد.

الحقوق همان رساله حقوق امام سجاد(ع) است که با مقدمه کوتاه صدر چاپ شده است.

مختصر تاریخ اسلام

حاشیه عروه الوثقی

حاشیه وسیله النجاه

سفینه النجاه

رساله در امر به معروف و نهی از منکر

رساله در تقیه

رساله در حکم غساله

رساله در حج

رساله‌ای درباره ازدواج

منظومه حج

منظومه‌ای درباره روزه

حاشیه کفایه الاصول

رساله‌ای در اصول دین

رساله‌ای در اثبات عدم تحریف قرآن

رساله در ردشبهات وهابیان

لواء محمد (۱۲ جلد)

مدینه العلم (۶ جلد)

دیوان اشعار

رساله در حقوق زن

اصول العقائد؛

وفات

سید صدرالدین صدر در ۵ دی ۱۳۳۲ش برابر با ۱۹ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳ق درگذشت. آیت‌الله بروجردی بر پیکر وی نماز گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در حرم فاطمه معصومه به خاک سپردند.