سوره مائده

نام	سوره مائده
شماره سوره	۵
ترتیب نزول	۶ و ۷
جزء	۱۱۳
مکی/مدنی	مدنی
تعداد آیات	۱۲۰
تعداد کلمات	۲۸۴۲
تعداد حروف	۱۲۲۰۷

سورهٔ مائده سورهٔ پنجم قرآن است، ۱۲۰ آیه دارد، و سوره‌ای مدنی است. این سوره به سبب آنکه از مائده آسمانی و نزول آن به درخواست حواریون حضرت عیسی(علیه السلام) سخن گفته، مائده نام گرفته است.. بنابر روایتی اسلامی، این سوره در حجةالوداع در بین راه مکه و مدینه نازل شده‌است. در سوره مائده احکام بسیاری بیان شده از جمله درباره مسئلهٔ ولایت در اسلام، تثلیث در مسیحیت، قیامت و معاد، وفای به عهد، عدالت اجتماعی، عدالت شاهد، حرمت کشتن انسان‌ها، احکام غذاهای حلال، احکام وضو و تیمم. از آیات مشهور این سوره آیه اکمال و آیه تبلیغ است که بنابر نظر شیعه، به واقعه غدیر و اعلام جانشینی امام علی(علیه السلام) مربوط‌اند و آیه ولایت که بنابر نظر شیعه و سنی در شأن امام علی(علیه السلام) نازل شده است.

مائده

طبقی که در آن طعام است.

مفهوم کلی سوره

1. جلوه‌هاى ولایت (آیات اكمال، ابلاغ، ولایت و ...)؛
2. بهداشت غذایى و جسمى؛
3. مسائل یهود و مسیحیت و انحرافات آنها؛
4. قوانین قضایى.

اسامی سوره

• مائدة،
• عقود،
• منقذة،
• احبار،
• اخیار.

علت نام‌گذاری

• «سوره مائدة»؛ به خاطر قصۀ درخواست حواریون از عیسی(علیه السلام) برای اینکه از خداوند بخواهد برایشان غذایی آسمانی نازل کند.
• «سوره عقود»؛ به خاطر اینکه در آیۀ اول این سوره، لفظ عقود آمده است.
• «سوره منقذه»؛ به خاطر روایتی از پیامبر(صلی الله علیه) که سوره مائده در ملکوت آسمان‌ها منقذه نامیده شده است چرا که صاحب خودش را از دست ملائکه عذاب نجات میدهد.
• «سوره احبار»؛ ذکر احبار (علمای یهود) در آیۀ چهل‌وچهارم و شصت‌وسوم این سوره آمده است.
• «سوره اخیار»؛ این نام به صورت کنایی در بعضی از کتب آمده است به این صورت که به کسی که وفای به عهد نمیکرده میگفتند: فلانی اصلا سوره اخیار نمیخواند.

تعداد آیات و کلمات و حروف

• سوره مائده صدوبیست‌ آیه دارد.
• سوره مائده دوهزاروهشتصدوچهار کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
• سوره مائده یازده‌هزارونهصدوسی وسه حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

اهداف و مقاصد عمدۀ سوره مائده عبارت‌اند از:

1. قانون گذارى در جهت تنظیم روابط داخلى مسلمانان با هم دیگر؛
3. قانون گذارى در جهت رفتار و روابط خارجى مسلمانان با یهودیان و مسیحیان اهل كتاب؛
5. روشن كردن خط ولایت و رهبرى بعد از پیامبر(صلی الله علیه).

محتوا و موضوعات

محتواى سوره مائده یك سلسله از معارف و عقائد اسلامى و یك سلسله از احكام و وظائف دینى است.

در قسمت اول به مسالۀ ولایت و رهبرى بعد از پیامبر(صلی الله علیه) و مساله تثلیث مسیحیان و قسمتهایى از مسائل مربوط به قیامت و رستاخیز و بازخواست از انبیاء در مورد امت‌هایشان اشاره شده است.

و در قسمت دوم مسالۀ وفاى به پیمانها، عدالت اجتماعى، شهادت به عدل و تحریم قتل نفس (و به تناسب آن داستان فرزندان آدم و قتل‌ هابیل به وسیله قابیل) و هم‌چنین توضیح قسمت‌هایى از غذاهاى حلال و حرام و قسمتى از احكام وضو و تیمم آمده است.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

حسنه به تعداد یهودیان و مسیحیان

ابى‌بن‌كعب، از پیامبر(صلی الله علیه) روایت كرده است كه: «هر كس سوره مائده را بخواند، خداوند به عدد هر چه یهودى و مسیحى در روى زمین است به او مزد مى دهد و ده حسنه براى او ثبت و ده گناه از او محو مى كند و ده درجه براى او بالا مى برد».

عدم نسخ سوره مائده

عیاشی به اسناد خود از على(علیه السلام) نقل كرده است كه: قرآن، بعضى بعضى را نسخ می‌كرد و اخذ آن به امر پیامبر(صلی الله علیه) بود، تا اینكه سوره مائده نازل شده كه احكامى مربوط به سابق را نسخ كرد ولى چیزى را از آن نسخ نشد. این سوره هنگامى نازل شد كه پیامبر سوار بر استرى بود. سنگینى وحى چنان بود كه استر را از حركت باز داشت و طولى نداشت كه او را بر زمین بغلتاند. پیامبر(صلی الله علیه) چنان به حال اغماء درآمد كه دست خود را بر سر شیبه بن وهب جمحى نهاد. آنگاه به حال عادى بازگشت و سوره مائده را بر ما قرائت كرد و همگى بدان عمل كردیم.

دوری از ظلم و شرک

عیاشی به اسناد خود از امام باقر(علیه السلام) روایت كرده است كه: «هر كس سوره مائده را در روزهاى پنجشنبه بخواند، ایمان او به ظلم نیامیزد و هرگز به خدا شرك نیاورد.»

همراهی هفتادهزار فرشته در هنگام نزول

عیاشی از ابوحمزه ثمالى نقل كرده است كه: «سوره مائده یك جا و به طور كامل نازل گردید و هفتاد هزار ملک همراه آن به زمین آمدند.

محل و زمان نزول

بنا بر قول ابن عباس و مجاهد، سوره مائده در مدینه، نازل شده است. جعفر بن مبشر و شعبى گویند: همه آیات این سوره، در مدینه نازل شده است، باستثناى «الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ ...» (آیه 3) كه در سفر حجة الوداع، هنگامى كه بر شتر خود ایستاده بود نازل گردید.

از آن جا كه نزول سوره مائده بعد از سوره فتح می باشد و سوره فتح بعد از صلح حدیبیّه (در سال ششم هجرى) نازل شده، به این نتیجه مى رسیم كه نزول سوره مائده بین سال هفتم تا دهم هجرى بوده است.

اما در برخى روایات از امام على(علیه السلام) حكایت شده كه سوره مائده دو یا سه ماه پیش از رحلت پیامبر(صلی الله علیه) نازل گردیده است.

فضای نزول

سوره مائده بعد از صلح حدیبیه نازل شده است. این در حالی بود که پیامبر(صلی الله علیه) و اصحابش قصد انجام حج عمره کرده بودند ولی قریش مانع آنها شد و اتفاقاتی افتاد که منجر به این صلح شد که پیامبر هم به آن راضی بود اما بسیاری از اصحاب این صلح را به ضرر مسلمین می‌دانستند زیرا که مفادی در صلح‌نامه بود که خواسته‌های مشرکین را در بر داشت. همانند ترک جنگ چهار ساله و اینکه اگر کسی از قریش پیش مسلمانان برود او را بازمی‌گردانند ولی مشرکین همچین الزامی نداشتند و اینکه در آن سال مسلمان‌ها نمی‌توانستند عمره به جا بیاورند و انجام عمره به سال بعد موکول شد. و دست آخر اینکه هر طایفه ای آزادانه می‌توانست با مسلمانان یا مشرکین هم پیمان بشود.

این سوره در چنین فضایی نازل شد و در ابتدای آن نیز امر به وفای به عهد آمده است تا مسلمانان به مفاد توافق نامه عمل بنمایند اگر چه خسارت‌هایی هم در آن وجود دارد. البته عقود در این آیات مطلق آورده شده تا شامل همه عهد پیمانها بشود خواه بین مسلمانها و مشرکین یا بین خود مسلمانان و یا بین خداوند متعال و بندگانش. حتی خداوند داستانهایی از نقض عهد اهل کتاب برای عبرت گیری آورده است و کلام را به نقض عهد منافقین و یهود با پیامبر(صلی الله علیه) کشانده است.

بعد از همه این مطالب آیات‌الاحکام شروع شده‌اند و به تناسب اینکه مسلمانان در سال آینده می‌خواهند عمره انجام بدهند احکام و مناسک مربوط به حج و عمره و حرم بیان شده است تا مسلمانان فرق احکام اسلام و دوران جاهلیت را متوجه بشوند. البته احکام عمومی دیگری هم که مورد ابتلا بوده در لابه‌لای آیات آمده است. دست آخر هم این سوره با ذکر احوال روز قیامت به پایان رسیده تا باز مسلمان‌ها بدانند که خداوند برای این وفای به عهد برای آنها چه پاداشی آماده نموده است.

ویژگى

سوره مائده یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های سوره بقره، آل عمران، سوره نساء، سوره مائدة، سوره انعام، سوره اعراف و سوره أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد).

روایت از رسول خدا(صلی الله علیه) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئین را به جاى انجیل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشید. سوره مائده از سوره‌هایى است كه همه ى آیات آن در روز نازل شده‌اند و از این جهت بدان «نهارى» مى گویند و بیش ترین خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» (شانزده بار) در این سوره نازل شده است.

از مهم‌ترین آیات این سوره، آیات سوم و شصت‌وهفتم آن، یعنى آیات مربوط به ولایت و امامت على(علیه السلام) است كه در غدیر خم در حجةالوداع فرود آمد و نیز آیۀ پنجاه‌وپنجم این سوره كه در مورد بخشش انگشترى على علیه‌السلام در حال ركوع است.

و در روایتى از پیامبر(صلی الله علیه) حكایت شده كه فرمودند: «اى مردم، سوره مائده آخرین سوره اى است كه نازل شد؛ از این رو حلال آن را حلال، و حرام آن را حرام بشمارید».

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره مائده - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir