افزودن پیوند

    سوره بقره: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'رده: قرآن شناسی' به ' ')
    بدون خلاصۀ ویرایش
    خط ۲۸: خط ۲۸:
    </div>
    </div>


    '''سوره بقره''' دومین سوره [[قرآن کریم]] سوره بقره می باشد و بزرگترین سوره محسوب می شود به طوری که شروع آن از جزء اول بوده و در جزء سوم به پایان میرسد. اولین سوره مدنی که بعد از [[هجرت]] [[پیامبر اکرم(ص)]] به [[مدینه]] در زمانهای متعدد و به تدریج [[نازل]] شده است سوره بقره می باشد این سوره دارای 286 آیه می باشد.
    '''سوره بقره''' دومین سوره [[قرآن کریم]] سوره بقره می‌باشد و بزرگترین سوره محسوب می‌شود به طوری که شروع آن از جزء اول بوده و در جزء سوم به پایان میرسد. اولین سوره مدنی که بعد از [[هجرت]] [[پیامبر اکرم(ص)]] به [[مدینه]] در زمانهای متعدد و به تدریج [[نازل]] شده است سوره بقره می‌باشد این سوره دارای 286 آیه می‌باشد.
    علت اینکه این سوره به نام " بقره" نامگذاری شده است به داستانی که درباره گاو [[بنی اسرائیل]] در آیات 67 الی 73 روایت شده است بر می گردد.
    علت اینکه این سوره به نام " بقره" نامگذاری شده است به داستانی که درباره گاو [[بنی اسرائیل]] در آیات 67 الی 73 روایت شده است بر می‌گردد.


    =علت نام‌گذاری=
    =علت نام‌گذاری=


    «سوره بقره»؛ به قرينۀ ماجراى گاو بنى اسرائيل و حكمت عجيبى كه در آن هست . «سوره فسطاط‌ قرآن»؛ فسطاط به خيمۀ بزرگ مي‌گويند و نام‌گذاری سوره بقره به اين نام به خاطر عظمت اين سوره مي‌باشد و آنچه از احکام در غير سوره بقره ياد نشده در اين سوره جمع است<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 197.</ref>.
    «سوره بقره»؛ به قرينۀ ماجرای گاو بنی اسرائيل و حكمت عجيبی كه در آن هست . «سوره فسطاط‌ قرآن»؛ فسطاط به خيمۀ بزرگ میگويند و نام‌گذاری سوره بقره به اين نام به خاطر عظمت اين سوره میباشد و آنچه از احکام در غير سوره بقره ياد نشده در اين سوره جمع است<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 197.</ref>.


    «سوره سنام قرآن»؛ سنام هر شيء، بالای آنست. اين نيز به خاطر بزرگی و عظمت سوره بقره مي‌باشد.<ref>همان، ص 192</ref>
    «سوره سنام قرآن»؛ سنام هر شيء، بالای آنست. اين نيز به خاطر بزرگی و عظمت سوره بقره میباشد.<ref>همان، ص 192</ref>
    «سوره زهراء»؛ سوره بقره به همراه [[سوره آل عمران]] زهراوين نام‌گذاری شده‌اند<ref>در المنثورفی التفسير بالمأثور، ج1، ص 18</ref> يعنی دو سوره نورانی که مفرد آن زهراء مي‌شود<ref>بصائر ذوی التميز فی لطائف کتاب العزيز، ج1، ص 134</ref>.
    «سوره زهراء»؛ سوره بقره به همراه [[سوره آل عمران]] زهراوين نام‌گذاری شده‌اند<ref>در المنثورفی التفسير بالمأثور، ج1، ص 18</ref> يعنی دو سوره نورانی که مفرد آن زهراء میشود<ref>بصائر ذوی التميز فی لطائف کتاب العزيز، ج1، ص 134</ref>.
    «سوره کرسي»؛ به خاطر وجود [[آية الکرسی]] در سوره بقره که اعظم آيات قرآن است<ref>همان</ref>.
    «سوره کرسي»؛ به خاطر وجود [[آية الکرسی]] در سوره بقره که اعظم آيات قرآن است<ref>همان</ref>.
    «سوره سيد قرآن»؛ به خاطر روايتی از [[پيامبر(ص)]] که سوره بقره را به اين وصف خوانده است<ref>الکشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج1، ص 303.</ref>.
    «سوره سيد قرآن»؛ به خاطر روايتی از [[پيامبر(ص)]] که سوره بقره را به اين وصف خوانده است<ref>الکشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج1، ص 303.</ref>.
    خط ۴۴: خط ۴۴:
    اهداف عمدۀ سوره بقره عبارت اند از:
    اهداف عمدۀ سوره بقره عبارت اند از:


    # بيان اصول عقايد و دلايل [[توحيد]] و [[معاد]]؛
    #بيان اصول عقايد و دلايل [[توحيد]] و [[معاد]]؛
    # تقسيم بندى مردم در برابر هدايت و روشنگرى قرآن، در سه گروه: [[مؤمنان]]، [[كافران]] و [[منافقان]]؛
    #تقسيم بندی مردم در برابر هدايت و روشنگری قرآن، در سه گروه: [[مؤمنان]]، [[كافران]] و [[منافقان]]؛
    # بيان تاريخ [[پيامبران]]، به ويژه [[موسى(ع)]] و مناقشۀ آن حضرت با [[يهوديان]] در عقايد و كارهاى آنان؛
    #بيان تاريخ [[پيامبران]]، به ويژه [[موسى(ع)|موسی(ع)]] و مناقشۀ آن حضرت با [[يهوديان]] در عقايد و كارهای آنان؛
    # بيان قوانين اسلام در عبادات و معاملات؛
    #بيان قوانين اسلام در عبادات و معاملات؛
    # قانونمند كردن جامعۀ نوپاى اسلام در شهر [[مدينه]] و تنظيم روابط آنها با ملت هاى ديگر، مثل يهوديان و [[مسيحيان]] كه در [[جزيرة‌العرب|جزیرة العرب ‏ ]] حضور داشتند<ref>تفسير قرآن مهر، ج1، ص 154.</ref>.
    #قانونمند كردن جامعۀ نوپای اسلام در شهر [[مدينه]] و تنظيم روابط آنها با ملت‌های ديگر، مثل يهوديان و [[مسيحيان]] كه در [[جزيرة‌العرب|جزیرة العرب ‏]] حضور داشتند<ref>تفسير قرآن مهر، ج1، ص 154.</ref>.
    #  
    #
     
    =محتوا و موضوعات=
    =محتوا و موضوعات=


    سوره بقره كه از طولانى ترين سوره هاى [[قرآن مجيد]] است مسلما يك جا [[نازل]] نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبتهاى نيازهاى گوناگون جامعه اسلامى، در مدينه نازل گرديده است. ولى با اين حال جامعيت آن از نظر اصول اعتقادى اسلام و بسيارى از مسائل عملى (عبادى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى) قابل انكار نيست.
    سوره بقره كه از طولانی ترين سوره‌های [[قرآن مجيد]] است مسلما يك جا [[نازل]] نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبتهای نيازهای گوناگون جامعه اسلامی، در مدينه نازل گرديده است. ولی با اين حال جامعيت آن از نظر اصول اعتقادی اسلام و بسياری از مسائل عملی (عبادی، اجتماعی، سياسی و اقتصادی) قابل انكار نيست.


    چه اينكه در اين سوره:
    چه اينكه در اين سوره:


    بحثهايى پيرامون توحيد و شناسايى خدا مخصوصا از طريق مطالعه اسرار آفرينش آمده است؛
    بحثهايی پيرامون توحيد و شناسايی خدا مخصوصا از طريق مطالعه اسرار آفرينش آمده است؛
    بحثهايى در زمينه معاد و زندگى پس از [[مرگ]]، مخصوصا مثالهاى حسى آن مانند داستان [[ابراهيم]] و زنده شدن مرغان و داستان عزيز؛
    بحثهايی در زمينه معاد و زندگی پس از [[مرگ]]، مخصوصا مثالهای حسی آن مانند داستان [[ابراهيم]] و زنده شدن مرغان و داستان عزيز؛
    بحثهايى در زمينه اعجاز قرآن و اهميت اين كتاب آسمانى؛
    بحثهايی در زمينه اعجاز قرآن و اهميت اين كتاب آسمانی؛
    بحثهايى بسيار مفصل و طولانى درباره يهود و منافقان و موضع گيريهاى خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع كارشكني‌هاى آنان در اين رابطه؛
    بحثهايی بسيار مفصل و طولانی درباره يهود و منافقان و موضع گيريهای خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع كارشكنیهای آنان در اين رابطه؛
    بحثهايى در زمينه تاريخ پيامبران بزرگ مخصوصا ابراهيم و [[موسى(ع)]] ؛
    بحثهايی در زمينه تاريخ پيامبران بزرگ مخصوصا ابراهيم و [[موسى(ع)|موسی(ع)]] ؛
    بحثهايى در زمينه احكام مختلف اسلامى از جمله [[نماز]]، [[روزه]]، [[جهاد]] در راه خدا، [[حج]] و تغيير [[قبله]]، [[ازدواج]] و [[طلاق]]، احكام تجارت و دين، و قسمت مهمى از احكام [[ربا]] و مخصوصا بحثهاى فراوانى در زمينه انفاق در راه خدا، و همچنين مساله [[قصاص]] و تحريم قسمتى از گوشتهاى [[حرام]] و [[قمار]] و [[شراب]] و بخشى از احكام [[وصيت]] و مانند آن<ref>تفسير نمونه، جلد 1، ص 58</ref>.
    بحثهايی در زمينه احكام مختلف اسلامی از جمله [[نماز]]، [[روزه]]، [[جهاد]] در راه خدا، [[حج]] و تغيير [[قبله]]، [[ازدواج]] و [[طلاق]]، احكام تجارت و دين، و قسمت مهمی از احكام [[ربا]] و مخصوصا بحثهای فراوانی در زمينه انفاق در راه خدا، و همچنين مساله [[قصاص]] و تحريم قسمتی از گوشتهای [[حرام]] و [[قمار]] و [[شراب]] و بخشی از احكام [[وصيت]] و مانند آن<ref>تفسير نمونه، جلد 1، ص 58</ref>.


    =فضائل، خواص و ثواب قرائت=
    =فضائل، خواص و ثواب قرائت=


    # ابىّ‌بن‌كعب از [[پيامبر اسلام(ص)]] نقل مي‌كند كه فرمود: «هر كسى سوره بقره را بخواند سلام و رحمت خدا بر او باد و به او اجر مرزبانان و فدا كاران در راه خدا را مي‌دهند».
    #ابیّ‌بن‌كعب از [[پيامبر اسلام(ص)]] نقل میكند كه فرمود: «هر كسی سوره بقره را بخواند سلام و رحمت خدا بر او باد و به او اجر مرزبانان و فدا كاران در راه خدا را میدهند».
    # و او مي‌گويد: پيامبر به من فرمود: «اى ابىّ به مسلمانان بگو كه سوره بقره را ياد گيرند كه فرا گرفتن آن بركت و ترك آن موجب حسرت است و ساحران توانايى آن را ندارند».
    #و او میگويد: پيامبر به من فرمود: «ای ابیّ به مسلمانان بگو كه سوره بقره را ياد گيرند كه فرا گرفتن آن بركت و ترك آن موجب حسرت است و ساحران توانايی آن را ندارند».
    # [[سهل‌بن‌سعد]] مي‌گويد: رسول اكرم فرمود: «براى هر چيز قلّه اى است و قلّه قرآن سوره بقره است در هر خانه اى كه خوانده شود اگر در روز باشد تا سه روز [[شيطان]] وارد آن خانه نخواهد شد و اگر در شب باشد تا سه شب از داخل شدن شيطان بدانجا در امانند».
    #[[سهل‌بن‌سعد]] میگويد: رسول اكرم فرمود: «برای هر چيز قلّه ای است و قلّه قرآن سوره بقره است در هر خانه ای كه خوانده شود اگر در روز باشد تا سه روز [[شيطان]] وارد آن خانه نخواهد شد و اگر در شب باشد تا سه شب از داخل شدن شيطان بدانجا در امانند».
    # روايت شده است كه [[رسول اكرم(ص)]] جمعيّتى را به مكانى فرستاد. سپس خودش به دنبال آنان رفت و از يك يك آنان مي پرسيد كه از [[قرآن]] چه مقدار و كدام سوره را حفظ دارى تا به جوانى كه از همه سنّش كمتر بود رسيد، او در جواب اين سؤال قسمتى از قرآن و سوره بقره را نام برد كه حفظ دارد حضرت رو به جمعيت كرد و گفت: اكنون برويد و اين جوان امير بر شما است. گفتند: يا رسول‌اللَّه او از همه ما كم سن تر است. حضرت فرمود: آرى ولى سوره بقره را حفظ دارد.
    #روايت شده است كه [[رسول اكرم(ص)]] جمعيّتی را به مكانی فرستاد. سپس خودش به دنبال آنان رفت و از يك يك آنان مي پرسيد كه از [[قرآن]] چه مقدار و كدام سوره را حفظ داری تا به جوانی كه از همه سنّش كمتر بود رسيد، او در جواب اين سؤال قسمتی از قرآن و سوره بقره را نام برد كه حفظ دارد حضرت رو به جمعيت كرد و گفت: اكنون برويد و اين جوان امير بر شما است. گفتند: يا رسول‌اللَّه او از همه ما كم سن تر است. حضرت فرمود: آری ولی سوره بقره را حفظ دارد.
    # از رسول اكرم(ص) پرسيدند: چه سوره اى از قرآن افضل سوره ها است؟ حضرت فرمود: سوره بقره. عرض كردند: كدام آيات سوره بقرۀ از بقيه برتر است؟ فرمود: [[آيةالكرسى]].
    #از رسول اكرم(ص) پرسيدند: چه سوره ای از قرآن افضل سوره‌ها است؟ حضرت فرمود: سوره بقره. عرض كردند: كدام آيات سوره بقرۀ از بقيه برتر است؟ فرمود: [[آيةالكرسى|آيةالكرسی]].
    # [[امام صادق(ع)]] فرمود: هر كه سوره بقره و [[آل عمران]] را بخواند روز قيامت آن دو سوره چون ابر يا پرده بر سرش سايه مى افكند<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج1، ص54 و 55.</ref>.  
    #[[امام صادق(ع)]] فرمود: هر كه سوره بقره و [[آل عمران]] را بخواند روز قيامت آن دو سوره چون ابر يا پرده بر سرش سايه می‌افكند<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج1، ص54 و 55.</ref>.
    #  
    #
     
    =محل و زمان نزول=
    =محل و زمان نزول=


    سوره بقره همه اش مدنى است جز يك آيه و آن «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ» (بترسيد از روزى كه همه بسوى خدا باز ميگرديد) كه در [[منا]] سال [[حجة الوداع]] نازل شد<ref>همان، ص 54</ref>.
    سوره بقره همه اش مدنی است جز يك آيه و آن «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَی اللَّهِ» (بترسيد از روزی كه همه بسوی خدا باز ميگرديد) كه در [[منا]] سال [[حجة الوداع]] نازل شد<ref>همان، ص 54</ref>.
    تاريخ نزول سوره بقره ما بين [[هجرت]] [[پيامبر(ص)]] به [[مدينه]] و [[جنگ بدر]] مي‌باشد<ref>حجة التفاسير و بلاغ الإکسير،مقدمه اول ص 19</ref>.
    تاريخ نزول سوره بقره ما بين [[هجرت]] [[پيامبر(ص)]] به [[مدينه]] و [[جنگ بدر]] میباشد<ref>حجة التفاسير و بلاغ الإکسير،مقدمه اول ص 19</ref>.


    =فضای نزول=
    =فضای نزول=


    با توجه به مدنى بودن سوره بقره و مقطع زمانى نزول آن در مدينه كه دوران تشكيل [[حكومت اسلامى]] و استقبال مردم از دين اسلام بود محتواى اين سوره جهت گيرى خاصى دارد.
    با توجه به مدنی بودن سوره بقره و مقطع زمانی نزول آن در مدينه كه دوران تشكيل [[حكومت اسلامى|حكومت اسلامی]] و استقبال مردم از دين اسلام بود محتوای اين سوره جهت گيری خاصی دارد.


    محتواى سوره بقره در درجه نخست تحت تأثير موقعيت اجتماعى و فرهنگى مدينه پس از هجرت است. در اين زمان ساكنان مدينه را چهار گروه تشكيل مى دادند:
    محتوای سوره بقره در درجه نخست تحت تأثير موقعيت اجتماعی و فرهنگی مدينه پس از هجرت است. در اين زمان ساكنان مدينه را چهار گروه تشكيل می‌دادند:


    # [[مسلمانان]] [[مهاجر]] كه خانه و كاشانه خود را در مكه رها كرده، با فقر در مدينه زندگى مى كردند.
    #[[مسلمانان]] [[مهاجر]] كه خانه و كاشانه خود را در مكه رها كرده، با فقر در مدينه زندگی می‌كردند.
    # مسلمانان [[انصار]] كه از دو گروه [[اوس]] و [[خزرج]] تشكيل شده بودند و با وجود سابقه دشمنى ديرينه با هم، در پرتو اسلام با يكديگر متحد و برادر شده بودند.
    #مسلمانان [[انصار]] كه از دو گروه [[اوس]] و [[خزرج]] تشكيل شده بودند و با وجود سابقه دشمنی ديرينه با هم، در پرتو اسلام با يكديگر متحد و برادر شده بودند.
    # يهوديان كه از ثروت و امكانات فراوانى برخوردار و با ظهور اسلام نفوذ و برترى خود را در ميان مردم امى از دست داده بودند.
    #يهوديان كه از ثروت و امكانات فراوانی برخوردار و با ظهور اسلام نفوذ و برتری خود را در ميان مردم امی از دست داده بودند.
    # منافقان كه با اسلام عناد داشتند؛ ولى اقتدار مسلمانان در مدينه مانع از آن مى شد كه شرك خود را اظهار كنند و براى حفظ منافع خود به ظاهر ايمان آورده بودند.
    #منافقان كه با اسلام عناد داشتند؛ ولی اقتدار مسلمانان در مدينه مانع از آن می‌شد كه شرك خود را اظهار كنند و برای حفظ منافع خود به ظاهر ايمان آورده بودند.


    هر يك از اين گروهها و فعاليت‌هاى آنها زمينه ساز نزول آياتى از سوره بقره شد؛ براى مثال تركيب خاص اجتماعى مدينه در مقطع نزول، زمينه ساز نزول آياتى درباره گروههاى مزبور و اوصاف آنها در آيات سه تا بيست شد كه اوصاف پرهيزگاران، كافران و منافقان را بيان مى كند<ref>تسنيم، ج 2، ص 45- 62</ref> ؛ اما چون نفاق هنوز چندان آشكار نشده بود تنها در چند آيه، آن هم با تعبير «مِنَ النَّاسِ» از منافقان ياد شده است. يهوديان نيز چون مهم ترين گروه مخالف اسلام و نظام اسلامى بودند بيش از سي‌ويک آيه سوره بقره درباره آنان نازل شده است<ref>همان، ص 55</ref>؛
    هر يك از اين گروهها و فعاليت‌های آنها زمينه ساز نزول آياتی از سوره بقره شد؛ برای مثال تركيب خاص اجتماعی مدينه در مقطع نزول، زمينه ساز نزول آياتی درباره گروههای مزبور و اوصاف آنها در آيات سه تا بيست شد كه اوصاف پرهيزگاران، كافران و منافقان را بيان می‌كند<ref>تسنيم، ج 2، ص 45- 62</ref> ؛ اما چون نفاق هنوز چندان آشكار نشده بود تنها در چند آيه، آن هم با تعبير «مِنَ النَّاسِ» از منافقان ياد شده است. يهوديان نيز چون مهم ترين گروه مخالف اسلام و نظام اسلامی بودند بيش از سیويک آيه سوره بقره درباره آنان نازل شده است<ref>همان، ص 55</ref>؛


    همچنين فراهم شدن زمينه مناسب براى تشريع احكام فقهى بر اثر استقرار نظام اسلامى و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آيات فراوانى درباره احكام فرعى شد، از اين رو مسائل عبادى، خانوادگى، اقتصادى، اجتماعى و كيفرى فراوانى در اين سوره آمده است. (آيات 168- 284) در اثناى آيات سوره برخى موضوعات ديگر نيز مطرح شده است كه به ظاهر پيوندى با فضاى نزول آن ندارد؛ ولى به اعتقاد مفسران چنين نيست؛ مثلًا داستان حضرت ابراهيم(ع) در آيات يکصدوبيست‌وچهار تا يکصدوچهل‌ويک به تعبير [[علامه طباطبايى]]<ref>الميزان، ج 1، ص 151</ref> به منزله مقدمه و زمينه ساز آيات تغيير قبله و آيات [[احكام حج]] است<ref>ويکی فقه، فضای نزول سوره بقره</ref>.  
    همچنين فراهم شدن زمينه مناسب برای تشريع احكام فقهی بر اثر استقرار نظام اسلامی و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آيات فراوانی درباره احكام فرعی شد، از اين رو مسائل عبادی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و كيفری فراوانی در اين سوره آمده است. (آيات 168- 284) در اثنای آيات سوره برخی موضوعات ديگر نيز مطرح شده است كه به ظاهر پيوندی با فضای نزول آن ندارد؛ ولی به اعتقاد مفسران چنين نيست؛ مثلًا داستان حضرت ابراهيم(ع) در آيات يکصدوبيست‌وچهار تا يکصدوچهل‌ويک به تعبير [[علامه طباطبايى|علامه طباطبايی]]<ref>الميزان، ج 1، ص 151</ref> به منزله مقدمه و زمينه ساز آيات تغيير قبله و آيات [[احكام حج]] است<ref>ويکی فقه، فضای نزول سوره بقره</ref>.  


    =ويژگى=
    =ويژگی=


    سوره بقره طولانى ترين سوره قرآن كريم است و حدود دو جزء و نيم از سى جزء قرآن را شامل مى شود اين سوره اولين سوره ای است که در مدينه نازل شده و مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبت‌هاى نيازهاى گوناگون جامعه اسلامى، در مدينه نازل گرديده است. طولانی ترين آيه قرآن آيه دين (آيه 282) در اين سوره می باشد و مهم ترين آيۀ آن «آيةالكرسى»، (آيه 255) است كه محتواى توحيدى خاصى دارد<ref>ر. ك نورالثقلين، ج 1، ص 26 و مجمع‌البيان، ج 1، ص 32 و تفسير نمونه، ج 1، ص: 58</ref>.
    سوره بقره طولانی ترين سوره قرآن كريم است و حدود دو جزء و نيم از سی جزء قرآن را شامل می‌شود اين سوره اولين سوره ای است که در مدينه نازل شده و مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبت‌های نيازهای گوناگون جامعه اسلامی، در مدينه نازل گرديده است. طولانی ترين آيه قرآن آيه دين (آيه 282) در اين سوره می‌باشد و مهم ترين آيۀ آن «آيةالكرسی»، (آيه 255) است كه محتوای توحيدی خاصی دارد<ref>ر. ك نورالثقلين، ج 1، ص 26 و مجمع‌البيان، ج 1، ص 32 و تفسير نمونه، ج 1، ص: 58</ref>.


    اين سوره با حروف مقطعه شروع شده است و يکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می گويند ولی برخی ديگر هفتمی را يونس می دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير می باشد)<ref>المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373 ، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.
    اين سوره با حروف مقطعه شروع شده است و يکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گويند ولی برخی ديگر هفتمی را يونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير می‌باشد)<ref>المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373 ، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.


    روايت از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد<ref>جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.  
    روايت از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئين را به جای انجيل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشيد<ref>جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.  


    =منبع=
    =منبع=
    خط ۱۰۶: خط ۱۰۸:
    =پانویس=
    =پانویس=
    {{پانویس|2}}
    {{پانویس|2}}
    [[رده:سوره‌های قرآن]]
       
       
    [[رده:سوره‌های دارای حروف مقطعه]]
    [[رده: قرآن]]
    [[رده: سوره‌های قرآن]]

    نسخهٔ ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۰:۳۵

    سوره بقره
    نام سوره بقره
    شماره سوره ۲
    جزء ۱ و ۲ و ۳
    ترتیب نزول ۸۷
    مکی/مدنی مدنی
    تعداد آیات ۲۸۶
    تعداد کلمات ۶۱۵۶
    تعداد حروف ۲۶۲۵۶

    سوره بقره دومین سوره قرآن کریم سوره بقره می‌باشد و بزرگترین سوره محسوب می‌شود به طوری که شروع آن از جزء اول بوده و در جزء سوم به پایان میرسد. اولین سوره مدنی که بعد از هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه در زمانهای متعدد و به تدریج نازل شده است سوره بقره می‌باشد این سوره دارای 286 آیه می‌باشد. علت اینکه این سوره به نام " بقره" نامگذاری شده است به داستانی که درباره گاو بنی اسرائیل در آیات 67 الی 73 روایت شده است بر می‌گردد.

    علت نام‌گذاری

    «سوره بقره»؛ به قرينۀ ماجرای گاو بنی اسرائيل و حكمت عجيبی كه در آن هست . «سوره فسطاط‌ قرآن»؛ فسطاط به خيمۀ بزرگ میگويند و نام‌گذاری سوره بقره به اين نام به خاطر عظمت اين سوره میباشد و آنچه از احکام در غير سوره بقره ياد نشده در اين سوره جمع است[۱].

    «سوره سنام قرآن»؛ سنام هر شيء، بالای آنست. اين نيز به خاطر بزرگی و عظمت سوره بقره میباشد.[۲] «سوره زهراء»؛ سوره بقره به همراه سوره آل عمران زهراوين نام‌گذاری شده‌اند[۳] يعنی دو سوره نورانی که مفرد آن زهراء میشود[۴]. «سوره کرسي»؛ به خاطر وجود آية الکرسی در سوره بقره که اعظم آيات قرآن است[۵]. «سوره سيد قرآن»؛ به خاطر روايتی از پيامبر(ص) که سوره بقره را به اين وصف خوانده است[۶].

    اهداف و آموزه‌ها

    اهداف عمدۀ سوره بقره عبارت اند از:

    1. بيان اصول عقايد و دلايل توحيد و معاد؛
    2. تقسيم بندی مردم در برابر هدايت و روشنگری قرآن، در سه گروه: مؤمنان، كافران و منافقان؛
    3. بيان تاريخ پيامبران، به ويژه موسی(ع) و مناقشۀ آن حضرت با يهوديان در عقايد و كارهای آنان؛
    4. بيان قوانين اسلام در عبادات و معاملات؛
    5. قانونمند كردن جامعۀ نوپای اسلام در شهر مدينه و تنظيم روابط آنها با ملت‌های ديگر، مثل يهوديان و مسيحيان كه در جزیرة العرب ‏ حضور داشتند[۷].

    محتوا و موضوعات

    سوره بقره كه از طولانی ترين سوره‌های قرآن مجيد است مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبتهای نيازهای گوناگون جامعه اسلامی، در مدينه نازل گرديده است. ولی با اين حال جامعيت آن از نظر اصول اعتقادی اسلام و بسياری از مسائل عملی (عبادی، اجتماعی، سياسی و اقتصادی) قابل انكار نيست.

    چه اينكه در اين سوره:

    بحثهايی پيرامون توحيد و شناسايی خدا مخصوصا از طريق مطالعه اسرار آفرينش آمده است؛ بحثهايی در زمينه معاد و زندگی پس از مرگ، مخصوصا مثالهای حسی آن مانند داستان ابراهيم و زنده شدن مرغان و داستان عزيز؛ بحثهايی در زمينه اعجاز قرآن و اهميت اين كتاب آسمانی؛ بحثهايی بسيار مفصل و طولانی درباره يهود و منافقان و موضع گيريهای خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع كارشكنیهای آنان در اين رابطه؛ بحثهايی در زمينه تاريخ پيامبران بزرگ مخصوصا ابراهيم و موسی(ع) ؛ بحثهايی در زمينه احكام مختلف اسلامی از جمله نماز، روزه، جهاد در راه خدا، حج و تغيير قبله، ازدواج و طلاق، احكام تجارت و دين، و قسمت مهمی از احكام ربا و مخصوصا بحثهای فراوانی در زمينه انفاق در راه خدا، و همچنين مساله قصاص و تحريم قسمتی از گوشتهای حرام و قمار و شراب و بخشی از احكام وصيت و مانند آن[۸].

    فضائل، خواص و ثواب قرائت

    1. ابیّ‌بن‌كعب از پيامبر اسلام(ص) نقل میكند كه فرمود: «هر كسی سوره بقره را بخواند سلام و رحمت خدا بر او باد و به او اجر مرزبانان و فدا كاران در راه خدا را میدهند».
    2. و او میگويد: پيامبر به من فرمود: «ای ابیّ به مسلمانان بگو كه سوره بقره را ياد گيرند كه فرا گرفتن آن بركت و ترك آن موجب حسرت است و ساحران توانايی آن را ندارند».
    3. سهل‌بن‌سعد میگويد: رسول اكرم فرمود: «برای هر چيز قلّه ای است و قلّه قرآن سوره بقره است در هر خانه ای كه خوانده شود اگر در روز باشد تا سه روز شيطان وارد آن خانه نخواهد شد و اگر در شب باشد تا سه شب از داخل شدن شيطان بدانجا در امانند».
    4. روايت شده است كه رسول اكرم(ص) جمعيّتی را به مكانی فرستاد. سپس خودش به دنبال آنان رفت و از يك يك آنان مي پرسيد كه از قرآن چه مقدار و كدام سوره را حفظ داری تا به جوانی كه از همه سنّش كمتر بود رسيد، او در جواب اين سؤال قسمتی از قرآن و سوره بقره را نام برد كه حفظ دارد حضرت رو به جمعيت كرد و گفت: اكنون برويد و اين جوان امير بر شما است. گفتند: يا رسول‌اللَّه او از همه ما كم سن تر است. حضرت فرمود: آری ولی سوره بقره را حفظ دارد.
    5. از رسول اكرم(ص) پرسيدند: چه سوره ای از قرآن افضل سوره‌ها است؟ حضرت فرمود: سوره بقره. عرض كردند: كدام آيات سوره بقرۀ از بقيه برتر است؟ فرمود: آيةالكرسی.
    6. امام صادق(ع) فرمود: هر كه سوره بقره و آل عمران را بخواند روز قيامت آن دو سوره چون ابر يا پرده بر سرش سايه می‌افكند[۹].

    محل و زمان نزول

    سوره بقره همه اش مدنی است جز يك آيه و آن «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَی اللَّهِ» (بترسيد از روزی كه همه بسوی خدا باز ميگرديد) كه در منا سال حجة الوداع نازل شد[۱۰]. تاريخ نزول سوره بقره ما بين هجرت پيامبر(ص) به مدينه و جنگ بدر میباشد[۱۱].

    فضای نزول

    با توجه به مدنی بودن سوره بقره و مقطع زمانی نزول آن در مدينه كه دوران تشكيل حكومت اسلامی و استقبال مردم از دين اسلام بود محتوای اين سوره جهت گيری خاصی دارد.

    محتوای سوره بقره در درجه نخست تحت تأثير موقعيت اجتماعی و فرهنگی مدينه پس از هجرت است. در اين زمان ساكنان مدينه را چهار گروه تشكيل می‌دادند:

    1. مسلمانان مهاجر كه خانه و كاشانه خود را در مكه رها كرده، با فقر در مدينه زندگی می‌كردند.
    2. مسلمانان انصار كه از دو گروه اوس و خزرج تشكيل شده بودند و با وجود سابقه دشمنی ديرينه با هم، در پرتو اسلام با يكديگر متحد و برادر شده بودند.
    3. يهوديان كه از ثروت و امكانات فراوانی برخوردار و با ظهور اسلام نفوذ و برتری خود را در ميان مردم امی از دست داده بودند.
    4. منافقان كه با اسلام عناد داشتند؛ ولی اقتدار مسلمانان در مدينه مانع از آن می‌شد كه شرك خود را اظهار كنند و برای حفظ منافع خود به ظاهر ايمان آورده بودند.

    هر يك از اين گروهها و فعاليت‌های آنها زمينه ساز نزول آياتی از سوره بقره شد؛ برای مثال تركيب خاص اجتماعی مدينه در مقطع نزول، زمينه ساز نزول آياتی درباره گروههای مزبور و اوصاف آنها در آيات سه تا بيست شد كه اوصاف پرهيزگاران، كافران و منافقان را بيان می‌كند[۱۲] ؛ اما چون نفاق هنوز چندان آشكار نشده بود تنها در چند آيه، آن هم با تعبير «مِنَ النَّاسِ» از منافقان ياد شده است. يهوديان نيز چون مهم ترين گروه مخالف اسلام و نظام اسلامی بودند بيش از سیويک آيه سوره بقره درباره آنان نازل شده است[۱۳]؛

    همچنين فراهم شدن زمينه مناسب برای تشريع احكام فقهی بر اثر استقرار نظام اسلامی و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آيات فراوانی درباره احكام فرعی شد، از اين رو مسائل عبادی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و كيفری فراوانی در اين سوره آمده است. (آيات 168- 284) در اثنای آيات سوره برخی موضوعات ديگر نيز مطرح شده است كه به ظاهر پيوندی با فضای نزول آن ندارد؛ ولی به اعتقاد مفسران چنين نيست؛ مثلًا داستان حضرت ابراهيم(ع) در آيات يکصدوبيست‌وچهار تا يکصدوچهل‌ويک به تعبير علامه طباطبايی[۱۴] به منزله مقدمه و زمينه ساز آيات تغيير قبله و آيات احكام حج است[۱۵].

    ويژگی

    سوره بقره طولانی ترين سوره قرآن كريم است و حدود دو جزء و نيم از سی جزء قرآن را شامل می‌شود اين سوره اولين سوره ای است که در مدينه نازل شده و مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبت‌های نيازهای گوناگون جامعه اسلامی، در مدينه نازل گرديده است. طولانی ترين آيه قرآن آيه دين (آيه 282) در اين سوره می‌باشد و مهم ترين آيۀ آن «آيةالكرسی»، (آيه 255) است كه محتوای توحيدی خاصی دارد[۱۶].

    اين سوره با حروف مقطعه شروع شده است و يکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گويند ولی برخی ديگر هفتمی را يونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير می‌باشد)[۱۷].

    روايت از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئين را به جای انجيل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشيد[۱۸].

    منبع

    برگرفته از سایت معرفی سوره بقره - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir

    پانویس

    1. ↑ ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 197.
    2. ↑ همان، ص 192
    3. ↑ در المنثورفی التفسير بالمأثور، ج1، ص 18
    4. ↑ بصائر ذوی التميز فی لطائف کتاب العزيز، ج1، ص 134
    5. ↑ همان
    6. ↑ الکشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج1، ص 303.
    7. ↑ تفسير قرآن مهر، ج1، ص 154.
    8. ↑ تفسير نمونه، جلد 1، ص 58
    9. ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج1، ص54 و 55.
    10. ↑ همان، ص 54
    11. ↑ حجة التفاسير و بلاغ الإکسير،مقدمه اول ص 19
    12. ↑ تسنيم، ج 2، ص 45- 62
    13. ↑ همان، ص 55
    14. ↑ الميزان، ج 1، ص 151
    15. ↑ ويکی فقه، فضای نزول سوره بقره
    16. ↑ ر. ك نورالثقلين، ج 1، ص 26 و مجمع‌البيان، ج 1، ص 32 و تفسير نمونه، ج 1، ص: 58
    17. ↑ المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373 ، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
    18. ↑ جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=سوره_بقره&oldid=95831»