نسخهٔ ‏۲ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۵۳

جامعه زیتونه

نام مؤسسه	جامعه زیتونه تونس
موسس	عبيد اللّه بن الحبحاب
تأسیس	116هـ(734م
محل استقرار	تونس
رئیس	احمد الطیب

زیتونه قدیمی ترین دانشگاه جهان اسلام است که یکی از دانشگاه‌های مهم در جهان اسلام و پایگاهی علمی و فرهنگی بوده است. در حوزه دین، این دانشگاه با داشتن یک نظام منسجم و مدرن آموزشی، شخصیّتهای علمی ممتازی را تربیت و به جهان اسلام معرفی کرده است. نوشتار حاضر به بررسی تاریخچه، سیر نظمی و نقش جامعه زیتونه در ابعاد مختلف علمی و سیاسی می پردازد.

تاریخچه

دانشگاه زیتونه یکی از قدیمی ترین و مشهورترین مساجد سرزمین اسلام است. عبیدالله بن الحبحاب ان را در سال 116هـ(734م) تاسیس نمود. فعالیت این مکان فقط به اقامه نماز و دیدار مسلمین محدود نشد؛ بلکه در طول دوره های گوناگون از ابتدای قرن دوم هجری یعنی از سال 120هـ -737م با تدریس علوم اسلامی، جایگاه علمی و فرهنگی قابل توجه خود را به رخ می کشاند. از این رو قدیمی ترین دانشگاه عربی -اسلامی شناخته می شود که بیش از ده قرن بدون وقفه به فعالیت علمی پرداخته است. حسن حسنی عبدالوهاب یکی از مورخین می گوید: به درستی که مسجد جامع زیتونه قدیمی ترین مرکز آموزشی عرب است. جامع زیتونه اعتبار و جایگاه خود را به عنوان مرکز علم و عبادت تا اواخر دوره الحفصی ( 634هـ/981هـ- 1237م/1573م) حفظ کرد، تا جایی که علامه عبدالرحمان بن خلدون - که خود در جامع زیتونه تحصیل و تدریس کرده است- این مرکز را پیشانی درخشان موسسات دینی در مغرب اسلامی در طول دو قرن چهارده و پانزده میلادی معرفی کرده است. علوم اسلامی که در این دانشگاه تدریس می شده است عبارت بوده است از : ادبیات، معارف دینی، فلسفه و همه علوم عقلی، به ویژه طب، نجوم و ریاضیات. آن گونه که بیان شده است در اواخر دوره حفصی، زمانی طولانی سیستم آموزشی مسجد زیتونه دچار مشکل شد و از رونق افتاد و تلاش های زیادی برای اصلاح آن انجام شد. سرانجام احمد باي اوّل در تاریخ نوامبر 1842 نسبت به تنظیم سیستم آموزشی جدید متناسب با شرایط زمان اقدام نمود. در تاریخ 27 ژانویه 1876، وزیر اعظم مطلح خیرالدین باشا طی یک دستورالعمل سیستم و برنامه آموزشی جدیدی را برای دانشگاه زیتونه صادر و ابلاغ نمود. اما به دلیل مخالفت بزرگان محافظه کار زیتونه علوم جدیدی که به برنامه آموزشی افزوده شده بود هرگز اجرایی نشد. دولت های استعماری - در طول دوره حکومت خود بر تونس (1881-1956) - بسیار تلاش کردند تا سیاست آموزشی خود را به زیتونه تحمیل کنند تا آن را به حاشیه برده و صدای آن را سرکوب کنند؛ زیرا این سنگر مقاومت فرهنگی در برابر نفوذ استعمار و نفوذ فرانسه در این کشور بوده است. با این حال، تقاضای اصلاح آموزش در مسجد جامع ادامه یافت و مجموعه ای از ترتیبات در پاسخ به مطالبات جنبش ملی صادر شد که مهم ترین آنها عبارتند از:

سپتامبر 1912: ترتیب جدید آموزش زیتون را سازماندهی کرده و آن را به سه مرحله تقسیم می کند:
مرحله ابتدایی: با گواهی صلاحیت به پایان می رسد.
مرحله متوسط: با یک گواهی موفقیت تحصیلی به پایان می رسد.
مرحله بالاتر: با یک گواهی معتبر جهانی به پایان می رسد.
آوریل 1933: توسعه برنامه های آموزشی با تغییر نام گواهی استخدام به عنوان موفقیت در علم.
آوریل 1951: احیای بخش مدرن: ایجاد مدرک مدرن و به روز یعنی معادل دیپلم و کارشناسی.

با این حال ، از سال تحصیلی 1959/1960 ، این بخش آموزشی مدرن دانشگاه زیتونه به دلیل گسترش سیستم آموزش متوسطه یکپارچه، که از ابتدای اکتبر 1958 دولت تونس شروع به اجرای برنامه های خود کرد ، به طور چشمگیری در حال کاهش است.

پس از استقلال ملی تونس ، دستورات زیر در مورد بنیاد مسجد جامع صادر شد:

26 آوریل 1956: فعالیت دوباره دانشگاه زیتونه.

30 ژوئن 1958: اعلامیه اصلاح آموزش عمومی و یکپارچه سازی برنامه های آن ، که طبق آن شعبه های دانشگاه زیتونه به مدارس مقدماتی تبدیل شدند که در هسته آموزش متوسطه عمومی ادغام شدند. پس از تأسیس دانشگاه تونس در 31 مارس 1960 ، که اکنون بسیاری از موسسات و دانشگاه های عالی را شامل می شود ، در اول مارس 1961 ، " دانشگاه شرع و مبانی دین زیتونه " (جانشین دانشگاه زیتونه) تأسیس شد که به یکی از مولفه های دانشگاه تونس تبدیل شد.
27 اکتبر 1961: برنامه های تحصیلی در شریعت و اصول دینی کنترل شد.

15 فوریه 1980: وظایف کالج شرعی زیتونه و مبانی دین تعیین شد و مطالعه در آن در سه مرحله انجام شد.

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 |-
 !نام مؤسسه!! data-type="authorName" |جامعه زیتونه تونس
+|-
+|موسس
+| data-type="authorbirthDate" |عبيد اللّه بن الحبحاب
 |-
 |تأسیس
-| data-type="authorOtherNames" |بین سال‌های 970 تا 972
+| data-type="authorOtherNames" |116هـ(734م
 |-
 |محل استقرار
@@ خط ۱۵: / خط ۱۸: @@
 |}
 </div>
-'''زیتونه''' یکی از دانشگاه‌های مهم در [[جهان اسلام]] و پایگاهی علمی و فرهنگی با قدمتی هزار ساله است که توسط فاطمیون تأسیس گردیده است. و در دوره‌های مختلف تاریخ اسلام، در عرصه های مختلف مذهبی، سیاسی و اجتماعی مصر و جهان اسلام منشأ اثر بوده است. در حوزه [[دین]]، این دانشگاه با داشتن یک نظام منسجم و مدرن آموزشی، شخصیّتهای علمی ممتازی را تربیت کرده و به جهان اسلام معرفی کرد و در عرصۀ سیاسی، پیوسته از عوامل تعیین کننده در صحنه سیاسی [[کشور تونس]] و جهان اسلام بوده است. در دهه‌های اخیر حرکت‌های اصلاحی برخی از شیوخ ازهر مانند [[محمود شلتوت|شیخ شلتوت]]<nowiki/> در جهت نزدیکی بیشتر فرقه‌های اسلامی بیش از همه نمود و ظهور دارد هرچند در سالیان اخیر به جهت دخالت نظام حاکم مصر بر مقدرات این دانشگاه، این پایگاه مهم فرهنگی تاثیر گذشته خود را در تحولات مصر و جهان [[اسلام]] از دست داده است. نوشتار حاضر به بررسی تاریخچه، سیر نظمی و نقش جامع الازهر در ابعاد مختلف علمی و سیاسی می پردازد. <br>
+'''زیتونه''' قدیمی ترین دانشگاه جهان اسلام است که یکی از دانشگاه‌های مهم در [[جهان اسلام]] و پایگاهی علمی و فرهنگی بوده است. در حوزه [[دین]]، این دانشگاه با داشتن یک نظام منسجم و مدرن آموزشی، شخصیّتهای علمی ممتازی را تربیت و به جهان اسلام معرفی کرده است. نوشتار حاضر به بررسی تاریخچه، سیر نظمی و نقش جامعه زیتونه در ابعاد مختلف علمی و سیاسی می پردازد. <br>
-يعد جامع الزيتونة أحد أقدم وأشهر المساجد في بلاد الإسلام كلّها حيث أسّسه عبيد اللّه بن الحبحاب سنة 116هـ(734م). ولا تعود شهرة جامع الزيتونة هذه إلى الدور الذي قام به كمسجد للصلاة والعيادة فحسب، بقدر ما تعود إلى الدور العلمي والثقافي الذي اضطلع به عبر العصور، منذ أوائل القرن الثاني الهجري، حيث اضطلع بتدريس العلوم الإسلامية بداية من سنة 120هـ -737م.
-وبذلك يعتبر أقدم جامعة عربيّة إسلاميّة استمرت تؤدي دورها قرابة ثلاثة عشر قرنا متتالية دون انقطاع يذكر. فقد أكد المؤرخ حسن حسني عبد الوهّاب، هذه العراقة بقوله:” إنّ جامع الزيتونة هو أسبق المعاهد التعليميّة للعروبة مولدا وأقدمها في التاريخ عهدا”.
-وظلّ جامع الزيتونة باعتباره مؤسسة علم وعبادة مزدهرا إلى أواخر العهد الحفصي ( 634هـ/981هـ- 1237م/1573م) حتّى أنّ العلامة عبد الرّحمان بن خلدون- الذي تتلمذ في جامع الزيتونة ودرّس به- اعتبره طليعة المؤسسات التعليميّة في المغرب الإسلامي خلال القرنين الرابع عشر والخامس عشر الميلاديين، حيث كان التعليم فيه يشمل التعليم الإسلامي الأدبي والديني والفلسفة وعامة العلوم العقليّة والرياضيّة وخصوصا الطب والفلك والرياضيّات.
-وعرف نظام التعليم بجامع الزيتونة- منذ أواخر العهد الحفصي- مرحلة طويلة من التراجع جرت خلالها محاولات عديدة لإصلاحه.
-قام أحمد باي الأوّل بتنظيم التعليم بجامع الزيتونة بمقتضى الأمر المؤرّخ في نوفمبر 1842.
-أصدر الوزير الأكبر المصلح خير الدين باشا الأمر المؤرخ في 27 جانفي 1876 الذي أعطى دفعا جديدا للتعليم الزيتوني، غير أن الأمر بقي حبرا على ورق بالنسبة إلى تدريس العلوم العصريّة التي أراد خير الدين إدخالها في برامج التعليم الزيتوني وذلك بسبب معارضة بعض كبار الشيوخ المحافظين.
-حرصت السلطات الاستعماريّة – طوال فترة سيطرتها على تونس (1881-1956) – على فرض سياستها التربويّة على الزيتونة لتهميشها وإخماد صوتها، باعتبارها معقلا من معاقل المقاومة الثقافية ضدّ التسرّب الاستعماري والتأثير الفرنسي في البلاد.
-ورغم ذلك ، تواصلت وتيرة المطالبة بإصلاح التعليم بالجامع الأعظم وقد صدرت مجموعة من التراتيب تلبية لمطالب الحركة الوطنيّة، أهمّها :
-* سبتمبر 1912: ترتيب جديد ينظّم التعليم الزيتوني ويقسّمه إلى ثلاث مراحل:
+=تاریخچه=
-* المرحلة الابتدائية: تنتهي بشهادة الأهلية.
+دانشگاه زیتونه یکی از قدیمی ترین و مشهورترین مساجد سرزمین اسلام است. عبیدالله بن الحبحاب ان را در سال 116هـ(734م) تاسیس نمود. فعالیت این مکان فقط به اقامه نماز و دیدار مسلمین محدود نشد؛ بلکه در طول دوره های گوناگون از ابتدای قرن دوم هجری یعنی از سال 120هـ -737م
-* المرحلة المتوسطة: تنتهي بشهادة التحصيل.
+با تدریس علوم اسلامی، جایگاه علمی و فرهنگی قابل توجه خود را به رخ می کشاند.
-* المرحلة العليا: تنتهي بشهادة العالميّة.
+از این رو قدیمی ترین دانشگاه عربی -اسلامی شناخته می شود که بیش از ده قرن بدون وقفه به فعالیت علمی پرداخته است. حسن حسنی عبدالوهاب یکی از مورخین می گوید: به درستی که مسجد جامع زیتونه قدیمی ترین مرکز آموزشی عرب است.
-* أفريل 1933 : تطوير برامج التعليم مع تغيير تسمية شهادة التطويع بالتحصيل في العلوم
+جامع زیتونه اعتبار و جایگاه خود را به عنوان مرکز علم و عبادت تا اواخر دوره الحفصی ( 634هـ/981هـ- 1237م/1573م) حفظ کرد، تا جایی که علامه عبدالرحمان بن خلدون - که خود در جامع زیتونه تحصیل و تدریس کرده است- این مرکز را پیشانی درخشان موسسات دینی در مغرب اسلامی در طول دو قرن چهارده و پانزده میلادی معرفی کرده است. علوم اسلامی که در این دانشگاه تدریس می شده است عبارت بوده است از : ادبیات، معارف دینی، فلسفه و همه علوم عقلی، به ویژه طب، نجوم و ریاضیات.
-* أفريل 1951 : بعث الشعبة العصرية: إحداث شهادة التحصيل العصريّة في جزئين شبيهة بشهادة الباكالوريا.
+آن گونه که بیان شده است در اواخر دوره حفصی، زمانی طولانی سیستم آموزشی مسجد زیتونه دچار مشکل شد و از رونق افتاد و تلاش های زیادی برای اصلاح آن انجام شد. سرانجام احمد باي اوّل در تاریخ نوامبر 1842 نسبت به تنظیم سیستم آموزشی جدید متناسب با شرایط زمان اقدام نمود.
+در تاریخ 27 ژانویه 1876، وزیر اعظم مطلح خیرالدین باشا طی یک دستورالعمل سیستم و برنامه آموزشی جدیدی را برای دانشگاه زیتونه صادر و ابلاغ نمود. اما به دلیل مخالفت بزرگان محافظه کار زیتونه علوم جدیدی که به برنامه آموزشی افزوده شده بود هرگز اجرایی نشد.
+دولت های استعماری - در طول دوره حکومت خود بر تونس (1881-1956) - بسیار تلاش کردند تا سیاست آموزشی خود را به زیتونه تحمیل کنند تا آن را به حاشیه برده و صدای آن را سرکوب کنند؛ زیرا این سنگر مقاومت فرهنگی در برابر نفوذ استعمار و نفوذ فرانسه در این کشور بوده است.
+با این حال، تقاضای اصلاح آموزش در مسجد جامع ادامه یافت و مجموعه ای از ترتیبات در پاسخ به مطالبات جنبش ملی صادر شد که مهم ترین آنها عبارتند از:
+* سپتامبر 1912: ترتیب جدید آموزش زیتون را سازماندهی کرده و آن را به سه مرحله تقسیم می کند:
+* مرحله ابتدایی: با گواهی صلاحیت به پایان می رسد.
+* مرحله متوسط: با یک گواهی موفقیت تحصیلی به پایان می رسد.
+* مرحله بالاتر: با یک گواهی معتبر جهانی به پایان می رسد.
+* آوریل 1933: توسعه برنامه های آموزشی با تغییر نام گواهی استخدام به عنوان موفقیت در علم.
+* آوریل 1951: احیای بخش مدرن: ایجاد مدرک مدرن و به روز یعنی معادل دیپلم و کارشناسی.
-غير أنّ هذه الشعبة العصريّة الزيتونيّة أخذت في التراجع بشكل ملحوظ منذ السنة الدراسيّة 1959/1960، تبعا لتوسّع نظام التعليم الثانوي الموحّد الذي بدأت الحكومة التونسيّة تنفّذ برامجه تدريجيا بداية من أكتوبر 1958
+با این حال ، از سال تحصیلی 1959/1960 ، این بخش آموزشی مدرن دانشگاه زیتونه به دلیل گسترش سیستم آموزش متوسطه یکپارچه، که از ابتدای اکتبر 1958 دولت تونس شروع به اجرای برنامه های خود کرد ، به طور چشمگیری در حال کاهش است.
-اثر حصول تونس على استقلالها الوطني، صدرت في شأن مؤسسة الجامع الأعظم الأوامر التالية:
+پس از استقلال ملی تونس ، دستورات زیر در مورد بنیاد مسجد جامع صادر شد:
-* 26 أفريل 1956: بعث الجامعة الزيتونيّة.
+آوریل 1956: فعالیت دوباره دانشگاه زیتونه.
-* 30جوان 1958: الإعلان عن إصلاح التعليم العمومي وتوحيد برامجه، أصبحت بمقتضاه الفروع الزيتونيّة مدارس إعدادية مدمجة في صلب التعليم الثانوي العمومي. وبعد تأسيس الجامعة التونسية في31 مارس 1960 ، التي أصبحت تضم معاهد عليا وكليات عديدة، تمّ في 1 مارس 1961 بعث” الكليّة الزيتونيّة للشريعة وأصول الدين” (خلفا للجامعة الزيتونيّة) التي أصبحت إحدى مكونات الجامعة التونسيّة.
+* 30 ژوئن 1958: اعلامیه اصلاح آموزش عمومی و یکپارچه سازی برنامه های آن ، که طبق آن شعبه های دانشگاه زیتونه به مدارس مقدماتی تبدیل شدند که در هسته آموزش متوسطه عمومی ادغام شدند. پس از تأسیس دانشگاه تونس در 31 مارس 1960 ، که اکنون بسیاری از موسسات و دانشگاه های عالی را شامل می شود ، در اول مارس 1961 ، " دانشگاه شرع و مبانی دین زیتونه " (جانشین دانشگاه زیتونه) تأسیس شد که به یکی از مولفه های دانشگاه تونس تبدیل شد.
-* 27أكتوبر 1961: تمّ ضبط برامج الإجازة في الشريعة وأصول الدين.
+* 27 اکتبر 1961: برنامه های تحصیلی در شریعت و اصول دینی کنترل شد.
-* 15فيفري 1980: تمّ ضبط مهام الكلّية الزيتونية للشريعة وأصول الدين وتنظيم الدراسة بها في المراحل الثلاث.
+فوریه 1980: وظایف کالج شرعی زیتونه و مبانی دین تعیین شد و مطالعه در آن در سه مرحله انجام شد.