خرّمیه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
== عقاید == | == عقاید == | ||
به طوری که از منابع مختلف برمیآید، عقاید خرّمیه آمیختهای از عقاید | به طوری که از منابع مختلف برمیآید، عقاید خرّمیه آمیختهای از عقاید دین | ||
ی ایرانی پیش از [[اسلام]] و اعتقادات [[غلاة (فرقه)|غلاة شیعه]] بوده است. | |||
نوبختی در کتاب «فرق الشیعة»، کیسانیه، عباسیه، حارثیه و خرم‌دینیه را در یک ردیف آورده و همه آنان را از غلاة شیعه شمرده و می‌گوید: این‌ها همه معتقد به «تناسخ» و قائل به دور و گردش روان‌ها در بدن‌ها شدند و گفتند: سرایی جز این گیتی نیست و معنی قیامت و رستاخیز، بیرون شدن روان از تن و اندر آمدن در بدن دیگر است، اگر نیکوکار باشند نیکی بینند و اگر بدکار باشند به رنج و بدی افتند و در بدن‌های پستتر از خود، چون سگان و بوزینگان و ماران اندر آیند. همه ایشان در این سخن هم داستان‌اند که روان‌شان دیگر باره به این جهان بازگردد و آن نوعی از «تناسخ» است که آن را رجعت گویند. شهرستانی می‌گوید: عقاید اصولی ایشان نخست «تناسخ»، یعنی حلول ارواح در ابدان انسان و حیوان و دیگر «انتقال روح» از یک پیکر به پیکر دیگر و سوم «رجعت» یا بازگشت به این جهان بوده است. این اعتقادات را مقدسی نیز تأیید می‌کند و می‌گوید که خرم‌دینان معتقدند که وحی و پیامبری هیچ گاه منقطع نمیشود و هر صاحب دینی در عقیده خود مصیب است. زیرا او امید به ثواب داشته و از عقاب می‌ترسد. ایشان از خون‌ریزی می‌پرهیزند، مگر آن که در برابر دشمنان خود قرار گیرند. ابومسلم خراسانی را محترم میشمارند و ابوجعفر منصور را که قاتل او بوده است، لعن می‌کنند. بر مهدی بن فیروز که فرزند فاطمه دخت ابومسلم است درود میفرستند، ایشان پیامبران خود را (فریشتگان) یعنی فرستادگان میخوانند و قایل به دو اصل نور و ظلمت‌اند. یکی از پیامبران آنان، شروین بن سرخاب از شاخه «کیوسیه» از آل باوند است که ملک الجبال نام داشت. [[عبدالقاهر بغدادی|عبدالقاهر بغدادی]] در کتاب «الفرق بین الفرق» مینویسد: بابکیه پیروان بابک خرم‌دین هستند که بنیاد دین خود را به شروین نامی که در جاهلیت پادشاه آنان بود متصل می‌کنند و شروین را برتر از محمد (ص) و دیگران می‌دانند. به قول نظام‌الملک، آنان رنج عبادت را از تن خود برداشتهاند و نماز نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند و حج نمی‌روند و غسل جنابت به جای نمی‌آورند. مذهب ایشان با باطنیان و مزدکیان یکی است و خویشتن را به محبت اهل‌بیت پیوند می‌زنند تا مردم را بدین وسیله به دام بیندازند و جذب خود کنند. | نوبختی در کتاب «فرق الشیعة»، کیسانیه، عباسیه، حارثیه و خرم‌دینیه را در یک ردیف آورده و همه آنان را از غلاة شیعه شمرده و می‌گوید: این‌ها همه معتقد به «تناسخ» و قائل به دور و گردش روان‌ها در بدن‌ها شدند و گفتند: سرایی جز این گیتی نیست و معنی قیامت و رستاخیز، بیرون شدن روان از تن و اندر آمدن در بدن دیگر است، اگر نیکوکار باشند نیکی بینند و اگر بدکار باشند به رنج و بدی افتند و در بدن‌های پستتر از خود، چون سگان و بوزینگان و ماران اندر آیند. همه ایشان در این سخن هم داستان‌اند که روان‌شان دیگر باره به این جهان بازگردد و آن نوعی از «تناسخ» است که آن را رجعت گویند. شهرستانی می‌گوید: عقاید اصولی ایشان نخست «تناسخ»، یعنی حلول ارواح در ابدان انسان و حیوان و دیگر «انتقال روح» از یک پیکر به پیکر دیگر و سوم «رجعت» یا بازگشت به این جهان بوده است. این اعتقادات را مقدسی نیز تأیید می‌کند و می‌گوید که خرم‌دینان معتقدند که وحی و پیامبری هیچ گاه منقطع نمیشود و هر صاحب دینی در عقیده خود مصیب است. زیرا او امید به ثواب داشته و از عقاب می‌ترسد. ایشان از خون‌ریزی می‌پرهیزند، مگر آن که در برابر دشمنان خود قرار گیرند. ابومسلم خراسانی را محترم میشمارند و ابوجعفر منصور را که قاتل او بوده است، لعن می‌کنند. بر مهدی بن فیروز که فرزند فاطمه دخت ابومسلم است درود میفرستند، ایشان پیامبران خود را (فریشتگان) یعنی فرستادگان میخوانند و قایل به دو اصل نور و ظلمت‌اند. یکی از پیامبران آنان، شروین بن سرخاب از شاخه «کیوسیه» از آل باوند است که ملک الجبال نام داشت. [[عبدالقاهر بغدادی|عبدالقاهر بغدادی]] در کتاب «الفرق بین الفرق» مینویسد: بابکیه پیروان بابک خرم‌دین هستند که بنیاد دین خود را به شروین نامی که در جاهلیت پادشاه آنان بود متصل می‌کنند و شروین را برتر از محمد (ص) و دیگران می‌دانند. به قول نظام‌الملک، آنان رنج عبادت را از تن خود برداشتهاند و نماز نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند و حج نمی‌روند و غسل جنابت به جای نمی‌آورند. مذهب ایشان با باطنیان و مزدکیان یکی است و خویشتن را به محبت اهل‌بیت پیوند می‌زنند تا مردم را بدین وسیله به دام بیندازند و جذب خود کنند. | ||
ابوالمظفر اسفراینی در کتاب «التبصیر فی الدین» مینویسد: بابکیان در کوهستان‌های خود در شبی گرد هم می‌آیند و هر گناهی را مرتکب می‌شوند و مردان و زنان دور هم جمع شده و سپس چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و هر یک از ایشان با زنی که پیش آمده است نزدیکی می‌کنند. | ابوالمظفر اسفراینی در کتاب «التبصیر فی الدین» مینویسد: بابکیان در کوهستان‌های خود در شبی گرد هم می‌آیند و هر گناهی را مرتکب می‌شوند و مردان و زنان دور هم جمع شده و سپس چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و هر یک از ایشان با زنی که پیش آمده است نزدیکی می‌کنند. | ||
== دفع اشکال == | == دفع اشکال == | ||
به | به نظر می‌رسد بیشتر آنچه را که درباره عقاید خرم دینان نگاشتهاند، نباید واقعیت داشته باشد. قدر یقین اینکه مذهب آنان از دین مزدک نشأت گرفته و خرم‌دینان را مزدکیان جدید باید دانست. از هدف‌های اصلی عقاید آنان، خرسندی و دل‌خوشی به زندگی بوده است و بر همین اصل آنان را خرمی یا خرم‌دین می‌نامیدند.در دین ایشان زن و مرد از هم جدا نبوده و با هم اشتراک مساعی داشتهاند و این که آنان را متهم به فسق و فجور کرده‌اند درست نیست، بلکه خرم‌دینان به یک نوع ازدواج موقت قایل بوده و در صورت رضایت طرفین، اقدام می‌کردند.<ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 178 با ویرایش و اصلاح جزیی عبارات.</ref> <ref>مسعودی، مروج الذهب، چاپ پاریس، 9 جلدی، جلد 3، ص 220</ref> <ref>مقدسی مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ،، به اهتمام و با ترجمه فرانسوی کلمان هوار، چاپ پاریس، سال 1919- 1899 میلادی، ج 1، ص 143- 171. ج 3، ص 122، ج 4، ص 26 و 30، ج 5، ص 134، ج 6، ص 95- 115،</ref> <ref>نوبختی، فرق الشیعة، ترجمه و تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، نشر مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص 36 و 47.</ref> <ref>جوزی ابوالفرج، تلبیس ابلیس، چاپ مصر، سال 1928 میلادی، ص 105.</ref> ت<ref>لبیس الابلیس، ابوالفرج عبدالرحمن بن الجوزی البغدادی، طبع مصر 1928.</ref> <ref>اشعری قمی، سعد بن عبدالله ابی خلف، المقالات و الفرق، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ تهران، سال 1963میلادی ص 64 و 186.</ref> <ref>الیمانی یحیی بن مرتضی، المنیة و الأمل فی شرح الملل و النحل، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ بیروت، ص 98- 100.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ ۲۲ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۵۵
خرّمیه یا خرّم‌دینان فرقهای دینی و سیاسی بودند که مدتی پس از کشته شدن ابومسلم خراسانی به وجود آمدند.
تاریخچه
بنا به نقل دینوری و طبری، آغاز فعالیت این فرقه در سال 192 هجری قمری بود. اولین مدافعان این فرقه گروهی به نام «محمّره» بودند که پرچم سرخ داشتند و همراه با دیگر فرقه‌های مربوط به این مذهب، از مخالفان خلافت بنی‌عباس محسوب می‌شدند. نخستین‌باری که نام خرمیه در تاریخ آمده است، مربوط به واقعه خروج سنباد زرتشتی در سال 137 هجری می‌باشد که به قول نظام الملک در کتاب «سیاست نامه» در همان سال و در شهر نیشابور به خون‌خواهی ابومسلم خروج کرد و مزدکیان و خرم‌دینان پیرو او شدند. دینوری نقل می‌کند که در سال 162 هجری قمری و در زمان خلافت مهدی پسر منصور، طایفه محمره در گرگان خروج کردند و عمر بن علاء به سوی آنان شتافت.وی در جای دیگر مینویسد که چون سال 192 هجری قمری فرا رسید، خرمیان در سرزمین جبال( عراق‌عجم) برای نخستین بار قیام کردند. آنان خود را از مزدکیان میدانستند. در هر صورت به نظر می‌رسد که خرّمیه بقایای مزدکیان پیش از اسلام بودند که در دوره اسلام تحت تأثیر عقاید غلاة شیعه قرار گرفته بودند.
وجه تسمیه
ابن‌جوزی در کتاب «تلبیس ابلیس» می‌گوید:خرمیان منسوب به خرّم‌اند که به معنی چیزهای خوب و شایسته است. آنان به دنبال لذّات و شهوات بودند و این لقبی بود برای مزدکیان. سعد بن عبداللّه ابی خلف اشعری در کتاب «المقالات و الفرق»، خرم‌دینان و مزدکیه را یکی شمرده و ایشان را از غلاة شیعه دانسته است. سعید نفیسی در کتاب «بابک خرم دین» مینویسد: شاید خرم‌دینان همان مزدکیان پیشین باشند که اصلاحاتی در دین مزدک کرده و روش تازه‌ای برگزیده و نام این آیین تازه را خرم‌دینی گذاشته باشد و چنان می‌نماید که ترکیب کلمه (خرم‌دین) تقلیدی از ترکیب (به دین) بوده باشد که آن را مترادف دین زرتشتی به کار میبردند. مورّخان درباره وجه تسمیه این طایفه به خرمیه، توجیهات مختلفی کرده‌اند. سمعانی در «کتاب الانساب» آن نام را مشتق از کلمه «خرّم» فارسی به معنی خوب و پسندیده دانسته است، یعنی دین ایشان آن چیز خوب و نیکو را آرزو کرده و این لقب را به آنان داده‌اند که محرمات را از خمر و لذّات دیگر مباح دانستهاند. ابی خلف اشعری و ابن جوزی این وجه تسمیه را تائید کرده‌اند. خواجه نظام الملک مینویسد: چون زن مزدک، خرمیه (خرمک)- دخت فاده (پاتک)- نام داشت پس از کشته شدن شوهرش از مداین بگریخت و به ری رفت و دین شوهرش را تبلیغ میکرد، از این جهت پیروانش او را «خرم‌دین» لقب دادند یعنی: کسانی که دین خرمه زن مزدک را دارند. مقدسی در کتاب «البدء و التاریخ»، آنان را به کوهی به نام خرمیه نسبت میدهد. ابن بلخی مینویسد که: مسلمیه را خرم‌دینیه نیز می‌گویند و در بلخ قریه ای به نام «خرمآباد» است که ایشان منسوب به آنند. بعضی ایشان را به «قلعه خرم» در اردبیل نسبت داده‌اند. ظاهرا همان حدس سعید نفیسی که کلمه مرکب خرم‌دین را تقلیدی از ترکیب (به دین) دانسته به واقع نزدیک‌تر است.
عقاید
به طوری که از منابع مختلف برمیآید، عقاید خرّمیه آمیختهای از عقاید دین ی ایرانی پیش از اسلام و اعتقادات غلاة شیعه بوده است. نوبختی در کتاب «فرق الشیعة»، کیسانیه، عباسیه، حارثیه و خرم‌دینیه را در یک ردیف آورده و همه آنان را از غلاة شیعه شمرده و می‌گوید: این‌ها همه معتقد به «تناسخ» و قائل به دور و گردش روان‌ها در بدن‌ها شدند و گفتند: سرایی جز این گیتی نیست و معنی قیامت و رستاخیز، بیرون شدن روان از تن و اندر آمدن در بدن دیگر است، اگر نیکوکار باشند نیکی بینند و اگر بدکار باشند به رنج و بدی افتند و در بدن‌های پستتر از خود، چون سگان و بوزینگان و ماران اندر آیند. همه ایشان در این سخن هم داستان‌اند که روان‌شان دیگر باره به این جهان بازگردد و آن نوعی از «تناسخ» است که آن را رجعت گویند. شهرستانی می‌گوید: عقاید اصولی ایشان نخست «تناسخ»، یعنی حلول ارواح در ابدان انسان و حیوان و دیگر «انتقال روح» از یک پیکر به پیکر دیگر و سوم «رجعت» یا بازگشت به این جهان بوده است. این اعتقادات را مقدسی نیز تأیید می‌کند و می‌گوید که خرم‌دینان معتقدند که وحی و پیامبری هیچ گاه منقطع نمیشود و هر صاحب دینی در عقیده خود مصیب است. زیرا او امید به ثواب داشته و از عقاب می‌ترسد. ایشان از خون‌ریزی می‌پرهیزند، مگر آن که در برابر دشمنان خود قرار گیرند. ابومسلم خراسانی را محترم میشمارند و ابوجعفر منصور را که قاتل او بوده است، لعن می‌کنند. بر مهدی بن فیروز که فرزند فاطمه دخت ابومسلم است درود میفرستند، ایشان پیامبران خود را (فریشتگان) یعنی فرستادگان میخوانند و قایل به دو اصل نور و ظلمت‌اند. یکی از پیامبران آنان، شروین بن سرخاب از شاخه «کیوسیه» از آل باوند است که ملک الجبال نام داشت. عبدالقاهر بغدادی در کتاب «الفرق بین الفرق» مینویسد: بابکیه پیروان بابک خرم‌دین هستند که بنیاد دین خود را به شروین نامی که در جاهلیت پادشاه آنان بود متصل می‌کنند و شروین را برتر از محمد (ص) و دیگران می‌دانند. به قول نظام‌الملک، آنان رنج عبادت را از تن خود برداشتهاند و نماز نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند و حج نمی‌روند و غسل جنابت به جای نمی‌آورند. مذهب ایشان با باطنیان و مزدکیان یکی است و خویشتن را به محبت اهل‌بیت پیوند می‌زنند تا مردم را بدین وسیله به دام بیندازند و جذب خود کنند. ابوالمظفر اسفراینی در کتاب «التبصیر فی الدین» مینویسد: بابکیان در کوهستان‌های خود در شبی گرد هم می‌آیند و هر گناهی را مرتکب می‌شوند و مردان و زنان دور هم جمع شده و سپس چراغ‌ها را خاموش می‌کنند و هر یک از ایشان با زنی که پیش آمده است نزدیکی می‌کنند.
دفع اشکال
به نظر می‌رسد بیشتر آنچه را که درباره عقاید خرم دینان نگاشتهاند، نباید واقعیت داشته باشد. قدر یقین اینکه مذهب آنان از دین مزدک نشأت گرفته و خرم‌دینان را مزدکیان جدید باید دانست. از هدف‌های اصلی عقاید آنان، خرسندی و دل‌خوشی به زندگی بوده است و بر همین اصل آنان را خرمی یا خرم‌دین می‌نامیدند.در دین ایشان زن و مرد از هم جدا نبوده و با هم اشتراک مساعی داشتهاند و این که آنان را متهم به فسق و فجور کرده‌اند درست نیست، بلکه خرم‌دینان به یک نوع ازدواج موقت قایل بوده و در صورت رضایت طرفین، اقدام می‌کردند.[۱] [۲] [۳] [۴] [۵] ت[۶] [۷] [۸]
پانویس
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 178 با ویرایش و اصلاح جزیی عبارات.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، چاپ پاریس، 9 جلدی، جلد 3، ص 220
- ↑ مقدسی مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ،، به اهتمام و با ترجمه فرانسوی کلمان هوار، چاپ پاریس، سال 1919- 1899 میلادی، ج 1، ص 143- 171. ج 3، ص 122، ج 4، ص 26 و 30، ج 5، ص 134، ج 6، ص 95- 115،
- ↑ نوبختی، فرق الشیعة، ترجمه و تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، نشر مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص 36 و 47.
- ↑ جوزی ابوالفرج، تلبیس ابلیس، چاپ مصر، سال 1928 میلادی، ص 105.
- ↑ لبیس الابلیس، ابوالفرج عبدالرحمن بن الجوزی البغدادی، طبع مصر 1928.
- ↑ اشعری قمی، سعد بن عبدالله ابی خلف، المقالات و الفرق، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ تهران، سال 1963میلادی ص 64 و 186.
- ↑ الیمانی یحیی بن مرتضی، المنیة و الأمل فی شرح الملل و النحل، تحقیق دکتر محمد جواد مشکور، چاپ بیروت، ص 98- 100.