افزودن پیوند

    جمهوری ترکیه (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - '[[علی بن ابی طالب بن ابی‌طالب (ع)' به '[[علی بن ابی طالب')
     
    (۲۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۹: خط ۹:
    |-
    |-
    |عنوان مقاله
    |عنوان مقاله
    |جمهوریه ترکیه حدود جغرافیایی  
    |جمهوریه ترکیه حدود جغرافیایی
    |-
    |-
    |تعداد صفحات
    |تعداد صفحات
    خط ۲۵: خط ۲۵:
    |}
    |}
    </div>
    </div>
    '''جمهوریه ترکیه '''حدود جغرافیایی عنوان مقاله‌ای از بخش سرزمین‌های جهان اسلام [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] در شماره پنجم می‌باشد که به قلم دکترعزّالدین رضانژاد امیردهی<ref>محقق و مدرس حوزه و دانشگاه</ref> تدوین و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] منتشر شده است. این مقاله در فصل بهار سال 1385 منتشر شده است.</div>
    == موقعیت جغرافیایی ==
    ترکیه در جنوب شرقی اروپا و جنوب غربی آسیا واقع شده‌است و بین 5/36 و 42 درجه عرض شمالی و 26 و 45 درجه طولی شرقی در نیمکره شمالی قرار گرفته‌است. این کشور محل اتصال دو قاره مهم آسیا و اروپا است. منطقه جغرافیایی که ترکیه در آن قرار دارد، آناتولی و آسیای کوچک (آسیای صغیر) نیز نامیده می‌شود. سرزمین ترکیه به صورت مستطیلی قابل تصور است که طول آن از شرق تا غرب 1660 کیلومتر و عرض آن به طور متوسط 550 کیلومتر می‌باشد.<br>
    ترکیه شش همسایه آسیایی و دو همسایه اروپایی دارد. کشورهای هم مرز ترکیه عبارت‌اند از: آذربایجان 9 کیلومتر، ارمنستان 268 کیلومتر، ایران 499 کیلومتر، بلغارستان 240 کیلومتر، گرجستان 252 کیلومتر، عراق 352 کیلومتر، سوریه 822 کیلومتر، یونان 206 کیلومتر.<br>
    == مساحت ==
    مساحت ترکیه 780 هزار و 580 کیلومتر مربع است که 770 هزار و 760 کیلومتر مربع آن را خشکی و 9 هزار و 820 کیلومتر مربع دیگر را آب‌های داخلی تشکیل می‌دهد. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. از نظر وسعت، ترکیه با 580/780 کیلومتر مربع مساحت (کم‌تر از نصف مساحت ایران) سی و پنجمین کشور جهان به شمار می‌آید.<br>


    {{پانویس رنگی}}
    == موقعیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک ==
    '''جمهوریه ترکیه '''حدود جغرافیایی عنوان مقاله‌ای از بخش سرزمین‌های جهان اسلام [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] در شماره پنجم می‌باشد که به قلم دکترعزّالدین رضانژاد امیردهی<ref>محقق و مدرس حوزه و دانشگاه</ref> تدوین و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] منتشر شده است. این مقاله در فصل بهار سال 1385 منتشر شده است.</div>
    اروپایی بودن بخشی از ترکیه و آسیایی بودن بخش دیگر آن، موجب شده است این کشور، به لحاظ موقعیت ژئوپولتیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. ضمن اینکه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر قرن گذشته، بر این اهمیت افزوده شده است. کشور ترکیه از سه طرف، توسط دریا احاطه شده است: دریای سیاه در شمال، دریای مدیترانه در جنوب و دریای اژه در غرب. در شمال غربی، دریای داخلی مهمی به نام دریای مرمره وجود دارد که از سمت شمال به وسیله تنگه مهم و استراتژیک بُسفر به دریای سیاه و از طریق تنگه مهم داردانل به دریای اژه متصل می‌گردد.<br>
    =1. موقعیت جغرافیایى=
    این کشور گرچه در تقسیم‌بندی کشوری از 81 استان تشکیل شده‌است، اما به لحاظ جغرافیایی به هفت منطقه تقسیم می‌شود که عبارت است از: منطقه شمال آناتولی (منطقه دریای سیاه)، منطقه مرمره که شامل دریای مرمره و بخش اروپایی این کشور می‌شود، منطقه اژه، منطقه مدیترانه (جنوب ترکیه)، منطقه آناتولی مرکزی، منطقه آناتولی شرقی و منطقه جنوب شرقی آناتولی. <ref>فلاح‌زاده، 1384، ص23.</ref> <br>
    ترکیه در جنوب شرقى اروپا و جنوب غربى آسیا واقع شده‌است و بین 5/36 و 42 درجه عرض شمالى و 26 و 45 درجه طولى شرقى در نیمکره شمالى قرار گرفته‌است. این کشور محل اتصال دو قاره مهم آسیا و اروپا است. منطقه جغرافیایى که ترکیه در آن قرار دارد، آناتولى و آسیاى کوچک (آسیاى صغیر) نیز نامیده مى‌شود. سرزمین ترکیه به صورت مستطیلى قابل تصور است که طول آن از شرق تا غرب 1660 کیلومتر و عرض آن به طور متوسط 550 کیلومتر مى‌باشد.<br>
     
    ترکیه شش همسایه آسیایى و دو همسایه اروپایى دارد. کشورهاى هم مرز ترکیه عبارت‌اند از: آذربایجان 9 کیلومتر، ارمنستان 268 کیلومتر، ایران 499 کیلومتر، بلغارستان 240 کیلومتر، گرجستان 252 کیلومتر، عراق 352 کیلومتر، سوریه 822 کیلومتر، یونان 206 کیلومتر.<br>
    == جغرافیای انسانی و زبانی ==
    در حال حاضر ترکیه دارای جمعیتی جوان و پویا است. علت این امر، سیاست دولت بعد از استقلال این کشور در سال 1923 است که در جهت افزایش جمعیت گام برداشت. طبق سرشماری سال 2005، جمعیت ترکیه به 559/660/69 نفر رسیده است. ر. ک: سایت ویکی پدیا(دانشنامه آزاد) http://fa.wikipedia.org. نرخ رشد جمعیت در این کشور، در مناطق جنوبی آناتولی، در مقایسه با شمال و غرب کشور کم‌تر است. در قسمت جنوب شرقی آناتولی، به خصوص در مناطقی که باران کافی می‌بارد، مانند دامنه‌های جنوب شرقی کوهستان‌های توروس (Toros) و مناطق کوهستانی سیرت و ماردین، تمرکز جمعیت بالا است و هر چه که به طرف جنوب می‌رود، به خاطر خشک سالی‌های موردی، جمعیت رو به کاهش است.<br>
    مردم ترکیه عمدتاً از دو گروه ملی ترک 74% و کرد 25% هستند. کردهای ترکیه به طور کلی در جنوب شرقی و شرق کشور زندگی می‌کنند. تنها زبان رسمی این کشور ترکی است. گروه‌های ملی کوچک‌تر در ترکیه عبارت‌اند از آذری (شمال شرق)، لازها (شمال)، عرب‌ها (جنوب) و ارمنی‌ها (استانبول) <br>
    در میان شهرهای ترکیه، استانبول به لحاظ موقعیت جغرافیایی ویژه و تمرکز فعّالیت‌های تجاری و بازرگانی و هم‌چنین پیشینه تاریخی و امکانات سیاحتی و گردش‌گری دارای تمرکز جمعیتی بیش‌تری است.<br>


    =2. مساحت=
    == نظام اقتصادی ==
    مساحت ترکیه 780 هزار و 580 کیلومتر مربع است که 770 هزار و 760 کیلومتر مربع آن را خشکى و 9 هزار و 820 کیلومتر مربع دیگر را آب‌هاى داخلى تشکیل مى‌دهد. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. از نظر وسعت، ترکیه با 580/780 کیلومتر مربع مساحت (کم‌تر از نصف مساحت ایران) سى و پنجمین کشور جهان به شمار مى‌آید.<br>
    ترکیه کشوری است با نظام اقتصادی سرمایه‌داری و متکی بر پایه اقتصاد بازار آزاد، که در آن، بخش خصوصی از نقش رو به رشدی برخوردار است. در سال 1999 ترکیه به جمع بیست کشور اقتصاد پویا موسوم به G - 20 پیوست. این کشور از سال 1996 با اتحادیه اروپایی دارای اتحادیه گمرکی است. و بر اساس نشست سران اتحادیه در هلسینکی در دسامبر 1999 به عنوان نامزد رسمی عضویت در اتحادیه پذیرفته شد. از آن زمان به بعد دولت ترکیه، نسبت به هماهنگ‌سازی مقررات و قوانین اقتصادی با استانداردهای اتحادیه اروپایی اقدام کرده است.<ref>http://www.turkishembassy.org/businessconomy/bankinginfo.htm</ref><br>
    از سوی دیگر، ایالات متحده آمریکا نیز متعهد به اجرای طرح‌های مهم اقتصادی در این کشور شده است که از جمله آن می‌توان به طرح خط لوله باکو ـ جیحان و ایجاد مناطق صنعتی در ترکیه نام برد.<br>


    =3. موقعیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک=
    == جمعیت و گرایش‌های اقتصادی ==
    اروپایى بودن بخشى از ترکیه و آسیایى بودن بخش دیگر آن، موجب شده است این کشور، به لحاظ موقعیت ژئوپولتیکى از اهمیت ویژه‌اى برخوردار باشد. ضمن اینکه با فروپاشى اتحاد جماهیر شوروى در اواخر قرن گذشته، بر این اهمیت افزوده شده است. کشور ترکیه از سه طرف، توسط دریا احاطه شده است: دریاى سیاه در شمال، دریاى مدیترانه در جنوب و دریاى اژه در غرب. در شمال غربى، دریاى داخلى مهمى به نام دریاى مرمره وجود دارد که از سمت شمال به وسیله تنگه مهم و استراتژیک بُسفر به دریاى سیاه و از طریق تنگه مهم داردانل به دریاى اژه متصل مى‌گردد.<br>
    تا پیش از دهه 50 میلادی، عمده مردم ترکیه به فعالیت‌های کشاورزی مشغول بودند و پس از آن، وقتی روش‌های مکانیزه در بخش کشاورزی افزایش یافت و بخش صنعت رشد نمود، گرایش مردم به کارهای خدماتی و صنعتی افزایش یافت به طوری که در اوایل دهه 90 میلادی، 40% افراد شاغل در ترکیه، در بخش کشاورزی مشغول به کار بودند. این در حالی بود که در دهه 60، این آمار به بیش از 66% می‌رسید. امروزه عمده جمعیت شاغل در بخش اقتصادی، هم‌چنان در بخش کشاورزی فعال‌اند و به این ترتیب، بخش خدمات، به خصوص جهانگردی و صنعت، در مرتبه بعدی قرار دارند. <ref>قاسمی، 1374، ص 111.</ref> <br>
    این کشور گرچه در تقسیم‌بندى کشورى از 81 استان تشکیل شده‌است، اما به لحاظ جغرافیایى به هفت منطقه تقسیم مى‌شود که عبارت است از: منطقه شمال آناتولى (منطقه دریاى سیاه)، منطقه مرمره که شامل دریاى مرمره و بخش اروپایى این کشور مى‌شود، منطقه اژه، منطقه مدیترانه (جنوب ترکیه)، منطقه آناتولى مرکزى، منطقه آناتولى شرقى و منطقه جنوب شرقى آناتولى. <ref>فلاح‌زاده، 1384، ص23.</ref> <br>


    =4. جغرافیاى انسانى و زبانى=
    == پرچم ترکیه ==
    در حال حاضر ترکیه داراى جمعیتى جوان و پویا است. علت این امر، سیاست دولت بعد از استقلال این کشور در سال 1923 است که در جهت افزایش جمعیت گام برداشت. طبق سرشمارى سال 2005، جمعیت ترکیه به 559/660/69 نفر رسیده است. ر.ک: سایت ویکى پدیا(دانشنامه آزاد) http://fa.wikipedia.org.  نرخ رشد جمعیت در این کشور، در مناطق جنوبى آناتولى، در مقایسه با شمال و غرب کشور کم‌تر است. در قسمت جنوب شرقى آناتولى، به خصوص در مناطقى که باران کافى مى‌بارد، مانند دامنه‌هاى جنوب شرقى کوهستان‌هاى توروس (Toros) و مناطق کوهستانى سیرت و ماردین، تمرکز جمعیت بالا است و هر چه که به طرف جنوب مى‌رود، به خاطر خشک سالى‌هاى موردى، جمعیت رو به کاهش است.<br>
    طرح اصلی پرچم ترکیه مدرن عبارت است از ماه و ستاره سفید با زمینه سرخ رنگ. این طرح مربوط به علایمی است که امپراتورهای ترک سلجوقی و عثمانی به عنوان پرچم استفاده می‌کردند. ماه و ستاره از نمادهای اصلی ایلات ترکی بود که از سده دهم میلادی در قالب امپراتوری‌های غزنوی، سلجوقی و خوارزمی بخش زیادی از خاورمیانه، آسیای میانه و آسیای صغیر (آناتولی) را در کنترل خود داشتند. امپراتوری عثمانی نیز در سده دوازده میلادی این پرچم را به عنوان نشانه دولت نگاه داشت. از آنجا که سلاطین عثمانی در عین حال عنوان خلیفه مسلمین را داشتند طرح این پرچم به عنوان نماد اسلام ظاهر گردید. اکنون شمار بسیاری از کشورهای اسلامی ماه و ستاره را به صورت‌های مختلف به پرچم خود افزوده‌اند. نشانه هلال احمر نیز از این تأثیر به کنار نبوده است. صلیب سرخ جهانی در سال 1862 توسط هنری دونانت، بازرگان سوئیسی، تأسیس شد و چون نشانه دولت سوئیس و علامت دیانت مسیح را بر آن نهادند، هلال احمر به عنوان برابر اسلامی آن بعد از جنگ جهانی اول شکل گرفت.<br>
    مردم ترکیه عمدتاً از دو گروه ملى ترک 74% و کرد 25% هستند. کردهاى ترکیه به طور کلى در جنوب شرقى و شرق کشور زندگى مى‌کنند. تنها زبان رسمى این کشور ترکى است. گروه‌هاى ملى کوچک‌تر در ترکیه عبارت‌اند از آذرى (شمال شرق)، لازها (شمال)، عرب‌ها (جنوب) و ارمنى‌ها (استانبول) <br>
    از جمله کشورهایی که نماد ماه و ستاره را روی پرچم کشورشان دارند می‌توان از آذربایجان، ازبکستان، الجزایر، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، تونس، سنگاپور، مالزی، و موریتانی نام برد. ر. ک: سایت ویکی پدیا (دانشنامه آزاد) <ref>http//fa.wikipedia.org.</ref> <br>
    در میان شهرهاى ترکیه، استانبول به لحاظ موقعیت جغرافیایى ویژه و تمرکز فعّالیت‌هاى تجارى و بازرگانى و هم‌چنین پیشینه تاریخى و امکانات سیاحتى و گردش‌گرى داراى تمرکز جمعیتى بیش‌ترى است.<br>
    =5. نظام اقتصادى=
    ترکیه کشورى است با نظام اقتصادى سرمایه دارى و متکى بر پایه اقتصاد بازار آزاد، که در آن، بخش خصوصى از نقش رو به رشدى برخوردار است. در سال 1999 ترکیه به جمع بیست کشور اقتصاد پویا موسوم به G - 20 پیوست. این کشور از سال 1996 با اتحادیه اروپایى داراى اتحادیه گمرکى است. و بر اساس نشست سران اتحادیه در هلسینکى در دسامبر 1999 به عنوان نامزد رسمى عضویت در اتحادیه پذیرفته شد. از آن زمان به بعد دولت ترکیه، نسبت به هماهنگ‌سازى مقررات و قوانین اقتصادى با استانداردهاى اتحادیه اروپایى اقدام کرده است.<ref>http://www.turkishembassy.org/businessconomy/bankinginfo.htm</ref><br>
    از سوى دیگر، ایالات متحده آمریکا نیز متعهد به اجراى طرح‌هاى مهم اقتصادى در این کشور شده است که از جمله آن مى‌توان به طرح خط لوله باکو ـ جیحان و ایجاد مناطق صنعتى در ترکیه نام برد.<br>


    =6. جمعیت و گرایش‌هاى اقتصادى=
    == وضعیت سیاسی ==
    تا پیش از دهه 50 میلادى، عمده مردم ترکیه به فعالیت‌هاى کشاورزى مشغول بودند و پس از آن، وقتى روش‌هاى مکانیزه در بخش کشاورزى افزایش یافت و بخش صنعت رشد نمود، گرایش مردم به کارهاى خدماتى و صنعتى افزایش یافت به طورى که در اوایل دهه 90 میلادى، 40% افراد شاغل در ترکیه، در بخش کشاورزى مشغول به کار بودند. این در حالى بود که در دهه 60، این آمار به بیش از 66% مى‌رسید. امروزه عمده جمعیت شاغل در بخش اقتصادى، هم‌چنان در بخش کشاورزى فعال‌اند و به این ترتیب، بخش خدمات، به خصوص جهانگردى و صنعت، در مرتبه بعدى قرار دارند. <ref>قاسمى، 1374، ص 111.</ref> <br>
    === 1. پیشینه تاریخی ===
    آنچه که امروزه ترکیه فعلی را تشکیل می‌دهد، در حقیقت بقایای امپراتوری 600 ساله عثمانی است که پس از فروپاشی این امپراتوری در سال 1923 و تسلیم شدن سلطان عثمانی در برابر شرایط سنگین قرارداد صلح با متفقین، توسط مصطفی کمال پاشا، فرمانده قوای دفاعی داردانل در جنگ جهانی اول که بر ضد دولت مرکزی و سلطان عثمانی در آنکارا قیام کرده بود، بنیان گذاشته شد. وی بعدها، به آتاتورک، یعنی پدر ترک، مشهور شد.<ref>http://www.turkishembassy.org/governmentpolitics/index.htm.</ref> <br>
    امپراتوری عثمانی که خود جانشین امپراتوری سلجوقی در سال 1299 میلادی شده بود، در زمان اوج قدرت و حکومت خود، بر بخش عمده حوزه بالکان امروزی، سرزمین‌های مصر، عراق، عربستان، الجزایر، سوریه و مجارستان تسلط داشت، اما با مرگ سلطان سلیمان قانونی، هشتمین و قدرت‌مندترین پادشاه امپراتوری عثمانی در سال 1566، ضعف و فساد داخلی این امپراتوری را فرا گرفت و از این پس امپراتوری عثمانی تا آخرین روزهای حیات خود در حالت دفاعی قرار گرفت تا اینکه پس از جنگ جهانی دوم و به واسطه حمایت این امپراتوری از آلمان‌ها از یک سو و ظهور جنبش‌های استقلال‌طلبانه در داخل امپراتوری عثمانی از سوی دیگر، بسیاری از سرزمین‌های تحت سلطه عثمانی در عربستان، سوریه، عراق و آفریقا، با امضای قرارداد ترک مخاصمه و ایجاد صلح «مودروس» در سال 1918، به دست متفقین افتاد و سرانجام مجلس کبیر ملی، در نوامبر 1922 (1342 ق) با خلع سلطان عثمانی، به عمر این امپراتوری پایان داد.<br>
    با ایجاد هرج و مرج در فاصله زمانی 1918 تا 1923، آتاتورک، پا به عرصه سیاسی و اجتماعی ترکیه نهاد و توانست به واسطه توانایی‌هایی که از خود در جنگ جهانی اول نشان داده بود، محبوبیت زیادی به دست آورد. وی، پس از مشخص شدن حدود ترکیه امروزی به واسطه عهدنامه لوزان، به عنوان نخستین رئیس‌جمهور ترکیه برگزیده شد.<br>
    تغییرات فرهنگی و اجتماعی، از جمله مخالفت با مداخله مذاهب در سیاست، ترویج بی‌حجابی و برداشتن حجاب اسلامی، حذف رسم‌الخط ترکی(حروف عربی) و جایگزینی آن با حروف لاتین، تغییر تقویم از اسلامی به میلادی و در یک نگاه، ترویج فرهنگ غربی، از مهم‌ترین اقدامات آتاتورک، طی حاکمیت 15 ساله خود بر این کشور نوظهور بود.<br>
    عصمت اینونو، دومین رئیس‌جمهور ترکیه نیز راه و مرام آتاتورک را دنبال کرد، تا اینکه با وقوع جنگ جهانی دوم، تغییراتی در سیاست داخلی و خارجی این کشور، از جمله روی آوردن به نظام چند حزبی و گرایش به غرب به وجود آمد. در ژانویه 1946 حزب دموکرات در این کشور به رهبری جلال‌بایار تأسیس شد و توانست در انتخابات سراسری سال 1950 اکثریت آرا را به دست آورده و زمام امور را تا سال 1960 در دست داشته باشد که در این سال، با کودتای نظامی علیه او دستش از حکومت کوتاه شد.<br>
    از سال 1960 تا 1965، کشور به وسیله دولت‌های ائتلافی اداره شد اما در سال 1965 حزب عدالت به رهبری سلیمان دمیرل توانست اکثریت آرا را به دست آورد. به دلیل وقوع آشوب‌های اجتماعی و مشکلات اقتصادی کشور، ترکیه کودتای نظامی دیگری را در سال 1970 تجربه کرد که دو سال حکومت نظامی در پی داشت. پس از آن، مجلس کبیر ملی، فخری کوروترک را به عنوان ششمین رئیس‌جمهور ترکیه برگزید.<br>
    طی دهه هفتاد میلادی، هیچ دولت اکثریتی نتوانست تشکیل شود و کشور همواره با دولت‌های ائتلافی اداره می‌شد. دخالت ارتش در امور کشور، در اواخر این دهه، هم‌چنین نارضایتی‌های عمومی، بار دیگر ترکیه را به لحاظ سیاست داخلی فلج کرد، تا اینکه در سپتامبر 1980 کودتای دیگری به رهبری ژنرال کنعان اورن رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه رخ داد و وی قدرت سیاسی را تا اواخر دهه 80 به دست گرفت. اورن با تشکیل یک هیئت شش نفره، با عنوان شورای امنیت ملی، فعالیت بسیاری از احزاب را ممنوع و یا محدود کرد و قانون اساسی این کشور را که در اوایل دهه 70 تغییر یافته بود، بار دیگر تغییر داد.<br>
    وضعیت متلاطم سیاسی در ترکیه، با درجه‌ای پایین‌تر، در دهه‌های 80 و 90 میلادی نیز ادامه داشت تا اینکه بار دیگر با پیروزی حزب رفاه، نجم‌الدین اربکان در سال 1996 روی کار آمد اما با دخالت ارتش این کشور در براندازی خاموش دولت وی و محرومیت پنج ساله او از فعالیت سیاسی، تنش سیاسی در این کشور شدت یافت. <ref>فلاح زاده، پیشین، ص 39ـ37.</ref> <br>


    =7. پرچم ترکیه=
    === 2. ساختار سیاسی ===
    طرح اصلى پرچم ترکیه مدرن عبارت است از ماه و ستاره سفید با زمینه سرخ رنگ. این طرح مربوط به علایمى است که امپراتورهاى ترک سلجوقى و عثمانى به عنوان پرچم استفاده مى‌کردند. ماه و ستاره از نمادهاى اصلى ایلات ترکى بود که از سده دهم میلادى در قالب امپراتورى‌هاى غزنوى، سلجوقى و خوارزمى بخش زیادى از خاورمیانه، آسیاى میانه و آسیاى صغیر (آناتولى) را در کنترل خود داشتند. امپراتورى عثمانى نیز در سده دوازده میلادى این پرچم را به عنوان نشانه دولت نگاه داشت. از آنجا که سلاطین عثمانى در عین حال عنوان خلیفه مسلمین را داشتند طرح این پرچم به عنوان نماد اسلام ظاهر گردید. اکنون شمار بسیارى از کشورهاى اسلامى ماه و ستاره را به صورت‌هاى مختلف به پرچم خود افزوده‌اند. نشانه هلال احمر نیز از این تأثیر به کنار نبوده است. صلیب سرخ جهانى در سال 1862 توسط هنرى دونانت، بازرگان سوئیسى، تأسیس شد و چون نشانه دولت سوئیس و علامت دیانت مسیح را بر آن نهادند، هلال احمر به عنوان برابر اسلامى آن بعد از جنگ جهانى اول شکل گرفت.<br>
    قانون اساسی ترکیه به ترتیب در سال‌های 1971، 1973 و 1974 در پی تحولات داخلی، دچار تغییراتی گردید و سرانجام در سال 1982 قانون اساسی جدید این کشور به همه پرسی گذاشته شد. مردم این کشور با اکثریت(بیش از 90%) به این قانون رأی مثبت دادند. طبق ماده 1 قانون اساسی سال 1982، نوع حکومت کشور ترکیه جمهوری است. در ماده 2 قانون، مشخصات جمهوری ترکیه با عنوان‌های دموکراتیک، غیر دینی، دارای نظام اجتماعی مبتنی بر حمایت قانون و مفاهیمی چون صلح عمومی، انسجام، عدالت ملی، احترام به حقوق بشر و وفاداری به ناسیونالیسم آتاترک، ترسیم شده است.<br>
    از جمله کشورهایى که نماد ماه و ستاره را روى پرچم کشورشان دارند مى‌توان از آذربایجان، ازبکستان، الجزایر، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، تونس، سنگاپور، مالزى، و موریتانى نام برد. ر.ک: سایت ویکى پدیا (دانشنامه آزاد) <ref>http//fa.wikipedia.org.</ref> <br>
    ترکیه دارای سه قوه قضاییه، مقننه و مجریه است که طبق قانون، مستقل از یک‌دیگر عمل می‌کنند. حکومت این کشور از نوع ریاستی ـ پارلمانی است؛ به این معنا که رئیس‌جمهوری که از طرف پارلمان برای یک دوره هفت ساله منصوب می‌شود، حق عزل نخست‌وزیر را دارد و بدون تصویب پارلمان، در مواقع بحرانی می‌تواند وضعیت فوق‌العاده اعلام نماید ویا با صدور فرمان، قانون وضع کند. در حالت عادی رئیس‌جمهور می‌تواند قوانین مصوب پارلمان را وتو کند اما پارلمان می‌تواند بار دیگر قانون مذکور را با جرح و تعدیلاتی و یا با توضیحات، نزد رئیس‌جمهور بفرستد و رئیس‌جمهور حق ندارد از تصویب قانون مذکور خودداری ورزد. شایان توجه است که رئیس‌جمهور در مواقع بحرانی می‌تواند پارلمان را منحل کند و خواستار انتخابات جدید شود.<br>
    هم‌چنین قانون اساسی یک شورای مشورتی دولتی را در نظر گرفته است تا به رئیس‌جمهور، در انجام وظایفی که به عهده دارد کمک نماید. اعضای این شورا، رؤسای جمهور سابق، قضات بازنشسته دادگاه قانون اساسی و رؤسای پیشین ستاد مشترک ارتش هستند. بیست عضو از این اعضا به مدت شش سال از طرف رئیس‌جمهور و ده عضو دیگر از طرف خود اعضای شورا انتخاب می‌شوند. <ref>قاسمی، پیشین.</ref> <br>


    =وضعیت سیاسى=
    === 3. وضعیت احزاب و گروه‌های سیاسی ===
    ==1. پیشینه تاریخى==
    نخستین حزب در ترکیه، پس از استقلال در سال 1923، حزب جمهوری‌خواه خلق CHP بود که به وسیله کمال آتاتورک بنیان گذاشته شد و تا 23 سال، بدون اینکه رقیبی داشته باشد، اداره کشور را در دست گرفت. اما ظهور نخستین حزب مخالف در اواخر دهه 40 میلادی، با عنوان حزب دموکرات که اعضای آن از حزب جمهوری‌خواه خلق منشعب شده بودند، نقطه عطفی در تحولات احزاب سیاسی در ترکیه محسوب شد و این کشور تا اواخر دهه 50 میلادی به وسیله این دو حزب اداره گردید.<br>
    آنچه که امروزه ترکیه فعلى را تشکیل مى‌دهد، در حقیقت بقایاى امپراتورى 600 ساله عثمانى است که پس از فروپاشى این امپراتورى در سال 1923 و تسلیم شدن سلطان عثمانى در برابر شرایط سنگین قرارداد صلح با متفقین، توسط مصطفى کمال پاشا، فرمانده قواى دفاعى داردانل در جنگ جهانى اول که بر ضد دولت مرکزى و سلطان عثمانى در آنکارا قیام کرده بود، بنیان گذاشته شد. وى بعدها، به آتاتورک، یعنى پدر ترک، مشهور شد.<ref>http://www.turkishembassy.org/governmentpolitics/index.htm.</ref> <br>
    اما دخالت نظامیان در عرصه سیاست داخلی این کشور در اوایل دهه 60 میلادی و ممنوع شدن فعالیت حزب دموکرات، موجب روی کار آمدن احزاب ائتلافی و تعدد و تضعیف احزاب سیاسی گردید. فعالیت احزاب سیاسی در ترکیه در حال ورود به مرحله جدید بود که دخالت مجدد نظامیان در سیاست و خارج کردن قدرت از دست سیاسیون در سال 1971، روند دموکراتیزاسیون و لیبرالیزه کردن کشور را دچار تزلزل کرد. این روند به رغم دور شدن نظامیان از قدرت و تحویل سریع آن به سیاسیون در طول دهه 70 هم چنان ادامه داشت تا اینکه افزایش ترور و هرج و مرج در کشور، از جمله عدم تفاهم احزاب بر سر انتخاب رئیس‌جمهور در مجلس، موجب بازگشت نظامیان به عرصه سیاست در ابتدای دهه 80 گردید و تمام احزاب سیاسی کشور منحل و برخی از شخصیت‌های احزاب مهم دستگیر و زندانی شدند.<br>
    امپراتورى عثمانى که خود جانشین امپراتورى سلجوقى در سال 1299 میلادى شده بود، در زمان اوج قدرت و حکومت خود، بر بخش عمده حوزه بالکان امروزى، سرزمین‌هاى مصر، عراق، عربستان، الجزایر، سوریه و مجارستان تسلط داشت، اما با مرگ سلطان سلیمان قانونى، هشتمین و قدرت‌مندترین پادشاه امپراتورى عثمانى در سال 1566، ضعف و فساد داخلى این امپراتورى را فرا گرفت و از این پس امپراتورى عثمانى تا آخرین روزهاى حیات خود در حالت دفاعى قرار گرفت تا اینکه پس از جنگ جهانى دوم و به واسطه حمایت این امپراتورى از آلمان‌ها از یک سو و ظهور جنبش‌هاى استقلال‌طلبانه در داخل امپراتورى عثمانى از سوى دیگر، بسیارى از سرزمین‌هاى تحت سلطه عثمانى در عربستان، سوریه، عراق و آفریقا، با امضاى قرارداد ترک مخاصمه و ایجاد صلح «مودروس» در سال 1918، به دست متفقین افتاد و سرانجام مجلس کبیر ملى، در نوامبر 1922 (1342 ق) با خلع سلطان عثمانى، به عمر این امپراتورى پایان داد.<br>
    این روند ـ ضعف احزاب و تشکیل دولت‌های ائتلافی و شکننده بودن آن و دخالت‌های نظامیان در حوزه سیاسی ـ در طول دهه 80 و 90 میلادی ادامه داشت ولی از سال 1983 برخی احزاب گذشته، بار دیگر فعالیت خود را آغاز کردند.<br>
    با ایجاد هرج و مرج در فاصله زمانى 1918 تا 1923، آتاتورک، پا به عرصه سیاسى و اجتماعى ترکیه نهاد و توانست به واسطه توانایى‌هایى که از خود در جنگ جهانى اول نشان داده بود، محبوبیت زیادى به دست آورد. وى، پس از مشخص شدن حدود ترکیه امروزى به واسطه عهدنامه لوزان، به عنوان نخستین رئیس جمهور ترکیه برگزیده شد.<br>
    اکنون در ترکیه احزاب متعددی وجود دارد، اما تنها چند حزب سیاسی در مجلس نمایندگان دارای کرسی نمایندگی است. برخی سیاست‌مداران ترک بر این عقیده‌اند که تعدد احزاب در این کشور نشانه وجود دموکراسی در ترکیه است اما برخی دیگر بر این باورند که احزاب کوچک‌تر، صرفاً به منظور منافع شخصی و چانه زنی با احزاب دیگر تأسیس شده‌اند. برخی صاحب‌نظران نیز علت افزایش احزاب سیاسی را فقدان دموکراسی در داخل احزاب و عدم اجازه به افراد حزبی در بیان آزادانه عقاید و اندیشه‌های خود می‌دانند، که در نتیجه موجب تجزیه در احزاب بزرگ و تأسیس احزاب سیاسی کوچک می‌گردد. هر کدام از احزاب برای ورود به مجلس باید حداقل 10 درصد از کل آرا را در سطح کشور کسب نمایند.<br>
    تغییرات فرهنگى و اجتماعى، از جمله مخالفت با مداخله مذاهب در سیاست، ترویج بى‌حجابى و برداشتن حجاب اسلامى، حذف رسم‌الخط ترکى(حروف عربى) و جاىگزینى آن با حروف لاتین، تغییر تقویم از اسلامى به میلادى و در یک نگاه، ترویج فرهنگ غربى، از مهم‌ترین اقدامات آتاتورک، طى حاکمیت 15 ساله خود بر این کشور نوظهور بود.<br>
    طبق آمار رسمی، در حال حاضر بیش از 35 حزب سیاسی در ترکیه فعالیت می‌کنند. برخی از احزاب با تقسیم‌بندی سیاسی عبارت‌اند از:<br>
    عصمت اینونو، دومین رئیس جمهور ترکیه نیز راه و مرام آتاتورک را دنبال کرد، تا اینکه با وقوع جنگ جهانى دوم، تغییراتى در سیاست داخلى و خارجى این کشور، از جمله روى آوردن به نظام چند حزبى و گرایش به غرب به وجود آمد. در ژانویه 1946 حزب دموکرات در این کشور به رهبرى جلال‌بایار تأسیس شد و توانست در انتخابات سراسرى سال 1950 اکثریت آرا را به دست آورده و زمام امور را تا سال 1960 در دست داشته باشد که در این سال، با کودتاى نظامى علیه او دستش از حکومت کوتاه شد.<br>
    از سال 1960 تا 1965، کشور به وسیله دولت‌هاى ائتلافى اداره شد اما در سال 1965 حزب عدالت به رهبرى سلیمان دمیرل توانست اکثریت آرا را به دست آورد. به دلیل وقوع آشوب‌هاى اجتماعى و مشکلات اقتصادى کشور، ترکیه کودتاى نظامى دیگرى را در سال 1970 تجربه کرد که دو سال حکومت نظامى در پى داشت. پس از آن، مجلس کبیر ملى، فخرى کوروترک را به عنوان ششمین رئیس جمهور ترکیه برگزید.<br>
    طى دهه هفتاد میلادى، هیچ دولت اکثریتى نتوانست تشکیل شود و کشور همواره با دولت‌هاى ائتلافى اداره مى‌شد. دخالت ارتش در امور کشور، در اواخر این دهه، هم‌چنین نارضایتى‌هاى عمومى، بار دیگر ترکیه را به لحاظ سیاست داخلى فلج کرد، تا اینکه در سپتامبر 1980 کودتاى دیگرى به رهبرى ژنرال کنعان اورن رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه رخ داد و وى قدرت سیاسى را تا اواخر دهه 80 به دست گرفت. اورن با تشکیل یک هیئت شش نفره، با عنوان شوراى امنیت ملى، فعالیت بسیارى از احزاب را ممنوع و یا محدود کرد و قانون اساسى این کشور را که در اوایل دهه 70 تغییر یافته بود، بار دیگر تغییر داد.<br>
    وضعیت متلاطم سیاسى در ترکیه، با درجه‌اى پایین‌تر، در دهه‌هاى 80 و 90 میلادى نیز ادامه داشت تا اینکه بار دیگر با پیروزى حزب رفاه، نجم‌الدین اربکان در سال 1996 روى کار آمد اما با دخالت ارتش این کشور در براندازى خاموش دولت وى و محرومیت پنج ساله او از فعالیت سیاسى، تنش سیاسى در این کشور شدت یافت. <ref>فلاح زاده، پیشین، ص 39ـ37.</ref> <br>


    ==2. ساختار سیاسى==
    قانون اساسى ترکیه به ترتیب در سال‌هاى 1971، 1973 و 1974 در پى تحولات داخلى، دچار تغییراتى گردید و سرانجام در سال 1982 قانون اساسى جدید این کشور به همه پرسى گذاشته شد. مردم این کشور با اکثریت(بیش از 90%) به این قانون رأى مثبت دادند. طبق ماده 1 قانون اساسى سال 1982، نوع حکومت کشور ترکیه جمهورى است. در ماده 2 قانون، مشخصات جمهورى ترکیه با عنوان‌هاى دموکراتیک، غیر دینى، داراى نظام اجتماعى مبتنى بر حمایت قانون و مفاهیمى چون صلح عمومى، انسجام، عدالت ملى، احترام به حقوق بشر و وفادارى به ناسیونالیسم آتاترک، ترسیم شده است.<br>
    ترکیه داراى سه قوه قضاییه، مقننه و مجریه است که طبق قانون، مستقل از یک‌دیگر عمل مى‌کنند. حکومت این کشور از نوع ریاستى ـ پارلمانى است؛ به این معنا که رئیس جمهورى که از طرف پارلمان براى یک دوره هفت ساله منصوب مى‌شود، حق عزل نخست وزیر را دارد و بدون تصویب پارلمان، در مواقع بحرانى مى‌تواند وضعیت فوق‌العاده اعلام نماید ویا با صدور فرمان، قانون وضع کند. در حالت عادى رئیس جمهور مى‌تواند قوانین مصوب پارلمان را وتو کند اما پارلمان مى‌تواند بار دیگر قانون مذکور را با جرح و تعدیلاتى و یا با توضیحات، نزد رئیس‌جمهور بفرستد و رئیس جمهور حق ندارد از تصویب قانون مذکور خوددارى ورزد. شایان توجه است که رئیس‌جمهور در مواقع بحرانى مى‌تواند پارلمان را منحل کند و خواستار انتخابات جدید شود.<br>
    هم‌چنین قانون اساسى یک شوراى مشورتى دولتى را در نظر گرفته است تا به رئیس جمهور، در انجام وظایفى که به عهده دارد کمک نماید. اعضاى این شورا، رؤساى جمهور سابق، قضات بازنشسته دادگاه قانون اساسى و رؤساى پیشین ستاد مشترک ارتش هستند. بیست عضو از این اعضا به مدت شش سال از طرف رئیس جمهور و ده عضو دیگر از طرف خود اعضاى شورا انتخاب مى‌شوند. <ref>قاسمى، پیشین.</ref> <br>
    ==3. وضعیت احزاب و گروه‌هاى سیاسى==
    نخستین حزب در ترکیه، پس از استقلال در سال 1923، حزب جمهورى‌خواه خلق CHP بود که به وسیله کمال آتاتورک بنیان گذاشته شد و تا 23 سال، بدون اینکه رقیبى داشته باشد، اداره کشور را در دست گرفت. اما ظهور نخستین حزب مخالف در اواخر دهه 40 میلادى، با عنوان حزب دموکرات که اعضاى آن از حزب جمهورى‌خواه خلق منشعب شده بودند، نقطه عطفى در تحولات احزاب سیاسى در ترکیه محسوب شد و این کشور تا اواخر دهه 50 میلادى به وسیله این دو حزب اداره گردید.<br>
    اما دخالت نظامیان در عرصه سیاست داخلى این کشور در اوایل دهه 60 میلادى و ممنوع شدن فعالیت حزب دموکرات، موجب روى کار آمدن احزاب ائتلافى و تعدد و تضعیف احزاب سیاسى گردید. فعالیت احزاب سیاسى در ترکیه در حال ورود به مرحله جدید بود که دخالت مجدد نظامیان در سیاست و خارج کردن قدرت از دست سیاسیون در سال 1971، روند دموکراتیزاسیون و لیبرالیزه کردن کشور را دچار تزلزل کرد. این روند به رغم دور شدن نظامیان از قدرت و تحویل سریع آن به سیاسیون در طول دهه 70 هم چنان ادامه داشت تا اینکه افزایش ترور و هرج و مرج در کشور، از جمله عدم تفاهم احزاب بر سر انتخاب رئیس جمهور در مجلس، موجب بازگشت نظامیان به عرصه سیاست در ابتداى دهه 80 گردید و تمام احزاب سیاسى کشور منحل و برخى از شخصیت‌هاى احزاب مهم دستگیر و زندانى شدند.<br>
    این روند ـ ضعف احزاب و تشکیل دولت‌هاى ائتلافى و شکننده بودن آن و دخالت‌هاى نظامیان در حوزه سیاسى ـ در طول دهه 80 و 90 میلادى ادامه داشت ولى از سال 1983 برخى احزاب گذشته، بار دیگر فعالیت خود را آغاز کردند.<br>
    اکنون در ترکیه احزاب متعددى وجود دارد، اما تنها چند حزب سیاسى در مجلس نمایندگان داراى کرسى نمایندگى است. برخى سیاست‌مداران ترک بر این عقیده‌اند که تعدد احزاب در این کشور نشانه وجود دموکراسى در ترکیه است اما برخى دیگر بر این باورند که احزاب کوچک‌تر، صرفاً به منظور منافع شخصى و چانه زنى با احزاب دیگر تأسیس شده‌اند. برخى صاحب نظران نیز علت افزایش احزاب سیاسى را فقدان دموکراسى در داخل احزاب و عدم اجازه به افراد حزبى در بیان آزادانه عقاید و اندیشه‌هاى خود مى‌دانند، که در نتیجه موجب تجزیه در احزاب بزرگ و تأسیس احزاب سیاسى کوچک مى‌گردد. هر کدام از احزاب براى ورود به مجلس باید حداقل 10 درصد از کل آرا را در سطح کشور کسب نمایند.<br>
    طبق آمار رسمى، در حال حاضر بیش از 35 حزب سیاسى در ترکیه فعالیت مى‌کنند. برخى از احزاب با تقسیم‌بندى سیاسى عبارت‌اند از:<br>
    * '''احزاب راست:'''
    * '''احزاب راست:'''
    # راست میانه رو: حزب راه راست و حزب مام میهن.
    # راست میانه رو: حزب راه راست و حزب مام میهن.
    # راست افراطى: حزب حرکت ملى‌گرا و حزب جوان.
    # راست افراطی: حزب حرکت ملی‌گرا و حزب جوان.
    # راست محافظه‌کار: حزب سعادت و حزب عدالت و توسعه.
    # راست محافظه‌کار: حزب سعادت و حزب عدالت و توسعه.
    * '''احزاب چپ:'''
    * '''احزاب چپ:'''
    # چب غرب‌گرا: حزب جمهورى‌خواه خلق، حزب دموکراتیک چپ.
     
    # چب غرب‌گرا: حزب جمهوری‌خواه خلق، حزب دموکراتیک چپ.
    # چپ شرق‌گرا: حزب دموکراتیک خلق (دهاپ).
    # چپ شرق‌گرا: حزب دموکراتیک خلق (دهاپ).
    از دیگر احزاب و گروه‌هاى سیاسى ترکیه مى‌توان به کنگره خلق کردستان، حزب فضیلت (رفاه)، حزب ترکیه دموکراتیک، حزب کارگر، حزب عدالت بزرگ، حزب ترکیه متحول، حزب تولد نوین، حزب همبستگى و آزادى و حزب صلح دموکراسى اشاره کرد.<br>
    اما به موجب قانون اساسى سال 1982، فعالیت تمام انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، سازمان‌هاى کارگرى و بازرگانى در موضوعات سیاسى ممنوع اعلام شده است.<br>


    ==4. آخرین تحولات سیاسى در ترکیه==
    از دیگر احزاب و گروه‌های سیاسی ترکیه می‌توان به کنگره خلق کردستان، حزب فضیلت (رفاه)، حزب ترکیه دموکراتیک، حزب کارگر، حزب عدالت بزرگ، حزب ترکیه متحول، حزب تولد نوین، حزب همبستگی و آزادی و حزب صلح دموکراسی اشاره کرد.<br>
    در سال‌هاى اخیر، تحولات چشم‌گیرى در عرصه سیاسى ایجاد شده است. مهم‌ترین جریان اسلام گرایى در دهه 90 و پس از آن ظهور کرد که گزارش این جریان به اجمال چنین است:<br>
    اما به موجب قانون اساسی سال 1982، فعالیت تمام انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، سازمان‌های کارگری و بازرگانی در موضوعات سیاسی ممنوع اعلام شده است.<br>
    در سال 1994 وقتى حزب رفاه به رهبرى اربکان در انتخابات شهردارى‌ها پیروز شد، اردوغان شهردار استانبول گردید. پس از آن، طى کودتاى آرامى به وسیله ارتش در سال 1998 اربکان از نخست وزیرى کنار گذاشته شد و به وسیله دادگاه از فعالیت‌هاى سیاسى منع گردید. نمایندگان طرفدار این حزب در پارلمان، دست به تشکیل حزب جدیدى به نام فضیلت زدند. این حزب نیز با به دست آوردن بیش از 15% آرا در انتخابات 1999، ورود قدرت مندى به عرصه سیاست داشت و همین امر باعث شد سکولارها و نظامیان در ترکیه احساس خطر کنند و فعالیت‌هاى این حزب نیز سرانجام در سال 2001 به وسیله دادگاه ممنوع شد. این امر موجب انتقاد اردوغان، شهردار استانبول، از نظامیان و مخالفت با حزب فضیلت گردید و به دنبال آن نیز به وسیله دادگاه به اتهام تحریک، محکوم و زندانى شد.<br>
     
    پس از ممنوعیت فعالیت‌هاى حزب فضیلت، اسلام گرایان بار دیگر در قالب دو حزب ظهور یافتند؛ اسلام گرایان محافظه کار به رهبرى رجایى کوتان که حزب سعادت را تشکیل داد، و شاخه عمل گرا به رهبرى اردوغان و عبداللّه گل که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات مجلس بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر (سال 2006) دولت این کشور را در اختیار دارد. حاکمیت حزب عدالت و توسعه با حمله آمریکا به عراق و سرنگونى صدام هم‌زمان شد و عدم همراهى دولت با آمریکا در حمله به عراق به محبوبیت عمومى این حزب افزود. این حزب خواهان روابط راهبردى با آمریکا است و رهبران آن مواضع تندى علیه جنایات اسرائیل در پیش گرفته و اقدامات سرکوب گرایانه آن را محکوم کرده‌اند و در عین حال تلاش زیادى دارند تا شرایط عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را فراهم سازند. <ref>قاسمى، پیشین، ص50.</ref> <br>
    === 4. آخرین تحولات سیاسی در ترکیه ===
    در سال‌های اخیر، تحولات چشم‌گیری در عرصه سیاسی ایجاد شده است. مهم‌ترین جریان اسلام گرایی در دهه 90 و پس از آن ظهور کرد که گزارش این جریان به اجمال چنین است:<br>
    در سال 1994 وقتی حزب رفاه به رهبری اربکان در انتخابات شهرداری‌ها پیروز شد، اردوغان شهردار استانبول گردید. پس از آن، طی کودتای آرامی به وسیله ارتش در سال 1998 اربکان از نخست‌وزیری کنار گذاشته شد و به وسیله دادگاه از فعالیت‌های سیاسی منع گردید. نمایندگان طرفدار این حزب در پارلمان، دست به تشکیل حزب جدیدی به نام فضیلت زدند. این حزب نیز با به دست آوردن بیش از 15% آرا در انتخابات 1999، ورود قدرت‌مندی به عرصه سیاست داشت و همین امر باعث شد سکولارها و نظامیان در ترکیه احساس خطر کنند و فعالیت‌های این حزب نیز سرانجام در سال 2001 به وسیله دادگاه ممنوع شد. این امر موجب انتقاد اردوغان، شهردار استانبول، از نظامیان و مخالفت با حزب فضیلت گردید و به دنبال آن نیز به وسیله دادگاه به اتهام تحریک، محکوم و زندانی شد.<br>
    پس از ممنوعیت فعالیت‌های حزب فضیلت، اسلام گرایان بار دیگر در قالب دو حزب ظهور یافتند؛ اسلام گرایان محافظه‌کار به رهبری رجایی کوتان که حزب سعادت را تشکیل داد، و شاخه عمل‌گرا به رهبری اردوغان و عبداللّه گل که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات مجلس بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر (سال 2006) دولت این کشور را در اختیار دارد. حاکمیت حزب عدالت و توسعه با حمله آمریکا به عراق و سرنگونی صدام هم‌زمان شد و عدم همراهی دولت با آمریکا در حمله به عراق به محبوبیت عمومی این حزب افزود. این حزب خواهان روابط راهبردی با آمریکا است و رهبران آن مواضع تندی علیه جنایات اسرائیل در پیش گرفته و اقدامات سرکوب گرایانه آن را محکوم کرده‌اند و در عین حال تلاش زیادی دارند تا شرایط عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را فراهم سازند. <ref>قاسمی، پیشین، ص50.</ref> <br>
     
    == وضعیت اجتماعی ==
    === 1. آداب و رسوم ===
    جامعه امروز ترکیه که به نوعی وارث امپراتوری پر آوازه دیروز است، دارای آداب و رسوم و فرهنگ بسیار غنی است. در این جامعه، تفاوت آشکاری میان روستائیان و شهرنشینان شهرهای بزرگ دیده می‌شود و در واقع سنت‌گرایی و تجددخواهی در تقابل با یک‌دیگر نمودهای ویژه‌ای یافته‌اند. شایان ذکر است که تغییراتی در آداب و رسوم مردم ترکیه، پس از فروپاشی دولت عثمانی و روی کار آمدن آتاتورک آغاز شده است.<br>
    از ویژگی‌های فرهنگی جامعه ترکیه، احترام فراوانی است که کوچک‌تر به بزرگ‌تر می‌گذارد، مانند بوسیدن دست بزرگ‌ترها. مصادیق این حرمت گذاری در آداب و رسوم و رفتار اجتماعی ترکان به روشنی به چشم می‌خورد.<br>
    در شهرهای ترکیه تقریباً هیچ محله‌ای را نمی‌توان یافت که دارای قهوه‌خانه نباشد. این قهوه‌خانه‌ها به صورت پاتوقی برای اقشار مختلف، از افراد عامی گرفته تا دانشجویان و طرفداران احزاب سیاسی در آمده است. جایگاه ویژه قهوه‌خانه در حیات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ترکیه دارای پیشینه‌ای طولانی و پر ماجرا در دوران امپراتوری عثمانی می‌باشد. <ref>ابوالقاسمی و اردوش حسین، 1378، ص 248.</ref> <br>
    ترک‌ها به آراستگی و نظافت ظاهر خود اهمیت بسیار می‌دهند و می‌توان گفت آراستگی ظاهر را بر رنگین بودن سفره مقدم می‌شمارند.<br>
    برخی از آداب و رسوم ویژه مردم ترکیه به شرح زیر است:<br>


    =وضعیت اجتماعى=
    # ارجحیت دادن و یا تمایل داشتن به داشتن فرزند ذکور؛
    ==1. آداب و رسوم==
    # برگزاری مراسم با شکوه جهت ختنه فرزندان ذکور؛
    جامعه امروز ترکیه که به نوعى وارث امپراتورى پر آوازه دیروز است، داراى آداب و رسوم و فرهنگ بسیار غنى است. در این جامعه، تفاوت آشکارى میان روستائیان و شهرنشینان شهرهاى بزرگ دیده مى‌شود و در واقع سنت‌گرایى و تجددخواهى در تقابل با یک‌دیگر نمودهاى ویژه‌اى یافته‌اند. شایان ذکر است که تغییراتى در آداب و رسوم مردم ترکیه، پس از فروپاشى دولت عثمانى و روى کار آمدن آتاتورک آغاز شده است.<br>
    # برگزاری مراسم با شکوه جهت اعزام فرزندان ذکور به خدمت سربازی؛
    از ویژگى‌هاى فرهنگى جامعه ترکیه، احترام فراوانى است که کوچک‌تر به بزرگ‌تر مى‌گذارد، مانند بوسیدن دست بزرگ‌ترها. مصادیق این حرمت گذارى در آداب و رسوم و رفتار اجتماعى ترکان به روشنى به چشم مى‌خورد.<br>
    # برگزاری مراسم باشکوه جهت وصلت (عروسی)؛
    در شهرهاى ترکیه تقریباً هیچ محله‌اى را نمى‌توان یافت که داراى قهوه‌خانه نباشد. این قهوه‌خانه‌ها به صورت پاتوقى براى اقشار مختلف، از افراد عامى گرفته تا دانشجویان و طرفداران احزاب سیاسى در آمده است. جایگاه ویژه قهوه‌خانه در حیات اجتماعى، سیاسى و فرهنگى ترکیه داراى پیشینه‌اى طولانى و پر ماجرا در دوران امپراتورى عثمانى مى‌باشد. <ref>ابوالقاسمى و اردوش حسین، 1378، ص 248.</ref> <br>
    # به فرار واداشتن دختری که خانواده‌اش راضی به چنین وصلتی نیست، توسط خواستگار و بستگان او؛ <ref>اين رسم در روستاها مرسوم می‌باشد. </ref>
    ترک‌ها به آراستگى و نظافت ظاهر خود اهمیت بسیار مى‌دهند و مى‌توان گفت آراستگى ظاهر را بر رنگین بودن سفره مقدم مى‌شمارند.<br>
    # خون‌خواهی ارثی به صورت فردی و قبیله‌ای؛ <ref> اين خصلت مردم ترکيه درگذشته رواج بيش‌تری داشته و در حال حاضر کم‌تر در بين مردم رواج دارد. </ref>
    برخى از آداب و رسوم ویژه مردم ترکیه به شرح زیر است:<br>
    # جمع‌آوری پول در مراسم عروسی و تهیه جهیزیه مشترک توسط عروس و داماد؛
    # ارجحیت دادن و یا تمایل داشتن به داشتن فرزند ذکور؛  
    # برگزاری مراسم عزاداری برای شخص متوفی، همانند ایرانیان؛
    # برگزارى مراسم با شکوه جهت ختنه فرزندان ذکور؛  
    # تعصب به محل تولد و زندگی و محبوب شمردن آن؛
    # برگزارى مراسم با شکوه جهت اعزام فرزندان ذکور به خدمت سربازى؛
    # روابط اجتماعی درون گروهی قومی؛
    # برگزارى مراسم باشکوه جهت وصلت (عروسى)؛  
    # برگزاری مراسم نوروز، به خصوص توسط شیعیان و کردها؛
    # به فرار واداشتن دخترى که خانواده‌اش راضى به چنین وصلتى نیست، توسط خواستگار و بستگان او؛ <ref>اين رسم در روستاها مرسوم مى‌باشد. </ref>  
    # احترام به بزرگان (سالمندان) و کمک به کودکان، زنان و بینوایان؛
    # خون‌خواهى ارثى به صورت فردى و قبیله‌اى؛ <ref> اين خصلت مردم ترکيه درگذشته رواج بيش‌ترى داشته و در حال حاضر کم‌تر در بين مردم رواج دارد. </ref>  
    # علاقه‌مندی به مسابقات و برنامه‌های ورزشی، فرهنگی، هنری و سنتی؛
    # جمع آورى پول در مراسم عروسى و تهیه جهیزیه مشترک توسط عروس و داماد؛  
    # علاقه‌مندی به غذاهای محلی و سنتی. <ref>حکیم‌پور و مرجانی، 1373، ص 35.</ref> <br>
    # برگزارى مراسم عزادارى براى شخص متوفى، همانند ایرانیان؛  
    # تعصب به محل تولد و زندگى و محبوب شمردن آن؛  
    # روابط اجتماعى درون گروهى قومى؛
    # برگزارى مراسم نوروز، به خصوص توسط شیعیان و کردها؛  
    # احترام به بزرگان (سالمندان) و کمک به کودکان، زنان و بینوایان؛  
    # علاقه‌مندى به مسابقات و برنامه‌هاى ورزشى، فرهنگى، هنرى و سنتى؛
    # علاقه‌مندى به غذاهاى محلى و سنتى. <ref>حکیم‌پور و مرجانى، 1373، ص 35.</ref> <br>


    ==2. پایبندى‌هاى خانوادگى==
    === 2. پایبندی‌های خانوادگی ===
    آنچه مسلّم است این است که خانواده‌هاى ترک از تأثیر ورود ارزش‌هاى غربى به صحنه اجتماعى بى‌نصیب نمانده‌اند، اما به دلیل دیرپایى و دوام نظام سنت‌هاى حاکم، در این زمینه تأثیرپذیرى با مقاومت بیش‌ترى روبه‌رو شده است. بازتاب چنین ویژگى را مى‌توان در وجود هم‌زمان صورت‌هاى متفاوتى از ازدواج و خانواده در جامعه ترکیه مشاهده نمود. خانواده‌ها از شکل سنتى و گسترده و هم‌بسته به سوى خانواده‌هاى هسته‌اى و کوچک گرایش یافته است، اما این مسئله در همه مناطق ترکیه صادق نیست. بنا بر بررسى‌هاى انجام شده توسط «یونیسف»، از هر 100 خانواده ساکن در شمال و شرق ترکیه به ترتیب 48 و 40 خانواده از نوع خانواده گسترده و سنتى است و این در حالى است که در مناطق غربى 73% از خانواده‌ها، کوچک و هسته‌اى مى‌باشند. <ref>قاسمى، پیشین، ص39.</ref> <br>
    آنچه مسلّم است این است که خانواده‌های ترک از تأثیر ورود ارزش‌های غربی به صحنه اجتماعی بی‌نصیب نمانده‌اند، اما به دلیل دیرپایی و دوام نظام سنت‌های حاکم، در این زمینه تأثیرپذیری با مقاومت بیش‌تری روبه‌رو شده است. بازتاب چنین ویژگی را می‌توان در وجود هم‌زمان صورت‌های متفاوتی از ازدواج و خانواده در جامعه ترکیه مشاهده نمود. خانواده‌ها از شکل سنتی و گسترده و هم‌بسته به سوی خانواده‌های هسته‌ای و کوچک گرایش یافته است، اما این مسئله در همه مناطق ترکیه صادق نیست. بنا بر بررسی‌های انجام شده توسط «یونیسف»، از هر 100 خانواده ساکن در شمال و شرق ترکیه به ترتیب 48 و 40 خانواده از نوع خانواده گسترده و سنتی است و این در حالی است که در مناطق غربی 73% از خانواده‌ها، کوچک و هسته‌ای می‌باشند. <ref>قاسمی، پیشین، ص39.</ref> <br>
    در مناطق روستایى، خانواده‌ها در مورد انتخاب زوج مناسب براى فرزندان خود، بسیار درگیر هستند ولى در مناطق شهرى، ازدواج بنا به درخواست و انتخاب طرفین صورت مى‌گیرد. در ترکیه ازدواج دختران و پسران زیر 18 سال، برخلاف قانون است و میانگین سن ازدواج براى مردها 25 و براى زنان 22 سال است. در خانواده‌هاى سنتى، به ویژه در جوامع روستایى، معمولاً تلاش مى‌شود تمامى تشریفاتى که به عروسى ختم مى‌گردد، اجرا شود و شاید یکى از عوامل به وجود آورنده پدیده‌اى به نام «کیزکاچیرماک» یا «دختر ربایى»<ref>دختر ربايى به معناى فرار دختر از خانه، همراه با خواستگار و اجراى عقد شرعى و در صورت تمايل و امکان، عقد قانونى است. </ref>، رهایى از بار سنگین این تشریفات متعدد است.<br>
    در مناطق روستایی، خانواده‌ها در مورد انتخاب زوج مناسب برای فرزندان خود، بسیار درگیر هستند ولی در مناطق شهری، ازدواج بنا به درخواست و انتخاب طرفین صورت می‌گیرد. در ترکیه ازدواج دختران و پسران زیر 18 سال، برخلاف قانون است و میانگین سن ازدواج برای مردها 25 و برای زنان 22 سال است. در خانواده‌های سنتی، به ویژه در جوامع روستایی، معمولاً تلاش می‌شود تمامی تشریفاتی که به عروسی ختم می‌گردد، اجرا شود و شاید یکی از عوامل به وجود آورنده پدیده‌ای به نام «کیزکاچیرماک» یا «دختر ربایی»<ref>دختر ربايی به معنای فرار دختر از خانه، همراه با خواستگار و اجرای عقد شرعی و در صورت تمايل و امکان، عقد قانونی است. </ref>، رهایی از بار سنگین این تشریفات متعدد است.<br>
    از دیگر ویژگى‌هاى ازدواج در ترکیه، رواج «ازدواج‌هاى فامیلى» است. به رغم هشدارهاى وسایل ارتباط جمعى در مورد آثار سوء این‌گونه ازدواج‌ها بر روى نسل‌ها، حدود یک پنجم ازدواج‌ها فامیلى بوده و 7% آن در میان فامیل‌هاى نزدیک مى‌باشد. در شرق ترکیه 23% و در جنوب و شمال 20% از ازدواج‌ها فامیلى است.<br>
    از دیگر ویژگی‌های ازدواج در ترکیه، رواج «ازدواج‌های فامیلی» است. به رغم هشدارهای وسایل ارتباط جمعی در مورد آثار سوء این‌گونه ازدواج‌ها بر روی نسل‌ها، حدود یک پنجم ازدواج‌ها فامیلی بوده و 7% آن در میان فامیل‌های نزدیک می‌باشد. در شرق ترکیه 23% و در جنوب و شمال 20% از ازدواج‌ها فامیلی است.<br>


    ==3. اعیاد و آیین‌هاى بزرگ دینى==
    === 3. اعیاد و آیین‌های بزرگ دینی ===
    '''عید قربان:''' این عید بزرگ‌ترین عید مذهبى رسمى ترکیه است و بنا بر سنت اسلامى، شهروندان در این روز قربانى مى‌کنند. در این عید، چهار روز، یعنى روزهاى دهم، یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذى‌الحجه، تعطیل رسمى است.<br>
    '''عید قربان:''' این عید بزرگ‌ترین عید مذهبی رسمی ترکیه است و بنا بر سنت اسلامی، شهروندان در این روز قربانی می‌کنند. در این عید، چهار روز، یعنی روزهای دهم، یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذی‌الحجه، تعطیل رسمی است.<br>
    '''عید فطر:''' این عید دومین عید بزرگ رسمى محسوب مى‌گردد و سه روز اول، دوم و سوم ماه شوال تعطیل مى‌باشد. این عید در ترکیه به دلیل مصرف زیاد آب نبات و شکلات، به خصوص براى هدیه دادن به کودکان، به «شکر بایرامى» (Seker Bayrami) نیز معروف است.<br>
    '''عید فطر:''' این عید دومین عید بزرگ رسمی محسوب می‌گردد و سه روز اول، دوم و سوم ماه شوال تعطیل می‌باشد. این عید در ترکیه به دلیل مصرف زیاد آب نبات و شکلات، به خصوص برای هدیه دادن به کودکان، به «شکر بایرامی» (Seker Bayrami) نیز معروف است.<br>
    '''[https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%84 شب‌هاى قندیل (کاندیل)]:''' علت نام‌گذارى این شب‌ها به شب‌هاى قندیل، سنت بر افروختن شمع و چراغ بر مناره‌هاى مساجد است. این شب‌ها عبارت‌اند از:<br>
    '''[https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%84 شب‌های قندیل (کاندیل)]:''' علت نام‌گذاری این شب‌ها به شب‌های قندیل، سنت بر افروختن شمع و چراغ بر مناره‌های مساجد است. این شب‌ها عبارت‌اند از:<br>
    # '''شب میلاد پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله):''' که به «مولید کاندیلى» معروف است و دوازدهم ماه ربیع الاول مى‌باشد.
    # '''شب اولین جمعه ماه رجب:''' که به «رغائیب کاندیلى» معروف است.
    # '''شب معراج:''' این شب هم‌زمان با شب مبعث (27 رجب) و به «میراج کاندیلى» معروف است.
    # '''شب نیمه شعبان:''' این شب به «برات کاندیلى» شهرت دارد.
    * '''روز عاشورا:''' در شهرهاى بزرگ، به خصوص استانبول، طبق سنت به جاى مانده از دوره عثمانى، در روز عاشورا نوعى آش شیرین به نام «عاشوره» پخته مى‌شود. تعداد مواد به کار رفته در این آش مى‌بایست به عدد ده برسد. علویان در روز عاشورا همانند ایام دهه اول محرم و بخشى از دهه دوم همان ماه، روزه مى‌گیرند. مراسم عزادارى شیعیان جعفرى براى حسین بن على(علیه السلام) قبلاً پنهانى انجام مى‌شد، اما این مراسم امروزه در مناطق شیعه‌نشین استانبول و برخى مناطق دیگر، با شکوهى بسیار برگزار مى‌شود. گفتنى است در این مراسم تعداد بسیارى از شهروندان اهل سنت و علویان ترکیه نیز شرکت مى‌کنند. <ref>ابوالقاسمى، اردوش حسین، پیشین، ص 268.</ref> <br>
    * '''شب قدر:''' مسلمانان ترکیه، بر این باورند که شب 27 ماه رمضان شب قدر است و تا پاسى از شب را در مساجد با قرائت قرآن کریم و ادعیه و سرودهاى دینى و نماز، احیا مى‌دارند.<br>


    ==4. قومیت‌ها==
    # '''شب میلاد پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله):''' که به «مولید کاندیلی» معروف است و دوازدهم ماه ربیع الاول می‌باشد.
    از آنجا که ترکیه در قرون گذشته محل اختلاط گروه‌هاى مختلف نژادى و فرهنگى بوده است، تعدد نژادى و قومى را در این سرزمین مى‌توان به چشم دید. مهم‌ترین تأثیر نژادى در این سرزمین مربوط به تاخت و تاز و استیلاى ترک‌هاى آسیاى مرکزى (مغولستان و سرحدات چین) است. از زمان عثمانیان، اختلاط ترک‌هاى مهاجم با نژاد مدیترانه‌اى، ترکیب جدید نژادى «مدیترانه‌اى ـ مغولى» را به وجود آورده است که وجه غالب نژادى در این کشور به شمار مى‌رود.<br>
    # '''شب اولین جمعه ماه رجب:''' که به «رغائیب کاندیلی» معروف است.
    طبق آمار ذکر شده در رسانه‌هاى گروهى ترکیه، 85% جمعیت این کشور ترک و 15% اقلیت‌هایى چون کردها، ارامنه، گرجى‌ها، یونانى‌ها و عرب‌ها <ref>عرب‌هاى ترکيه حدود 2 ميليون نفر تخمين زده مى‌شوند. <br></ref> مى‌باشند. کردها به عنوان بزرگ‌ترین اقلیت ترکیه (با جمعیتى حدود 15 تا 20 میلیون نفر) <ref>ابوالقاسمى و اردوش حسین، پیشین، ص 113</ref> به حساب مى‌آیند که بیش‌تر در جنوب شرقى این کشور ساکن‌اند. ارامنه بیش‌تر در اطراف دریاچه وان، گرجى‌ها در سواحل دریاى سیاه، یونانى‌ها در استانبول و اعراب ترکیه در کنار مرزهاى عراق و سوریه و در جنوب شرق ترکیه اسکان گزیده‌اند.<br>
    # '''شب معراج:''' این شب هم‌زمان با شب مبعث (27 رجب) و به «میراج کاندیلی» معروف است.
    در میان اقلیت‌هاى ترکیه، کردها و ارامنه سعى در حفظ اصالت قومى و مذهبى خود نموده و به این لحاظ نیز مورد توجه دولت‌هاى ترکیه بوده‌اند.<br>
    # '''شب نیمه شعبان:''' این شب به «برات کاندیلی» شهرت دارد.
    ==5. لباس رسمى==
    ترکان در عهد عثمانى به رغم هم‌زیستى و همسایگى با اروپائیان، هیچ تمایلى به تقلید از نوع پوشاک آنان نداشتند، اما پس از انحطاط عثمانیان، تقلید از نوع پوشاک به طور نامحسوس در بیش‌تر اقشار، به استثناى روحانیون، پدیدار شد و این خود به تدریج زمینه خودباختگى را براى مردم ترکیه به ارمغان آورد.<br>
    تحول بنیادین در نوع پوشاک ترکان، در سال‌هاى آغازین عصر جمهورى آغاز شد.<br>
    در روستاها مردان کم‌تر از لباس‌هاى محلى استفاده مى‌کنند، اما پوشش زنان غالباً سنتى است. آویختن کراوات در شهرها و حتى روستاها به دلیل اجبارى بودن آن براى دانش آموزان پسر، رایج است. پوشیدن نوعى شلوار که تا ‌ى شبیه شلوار کردى مى‌باشد، در بسیارى از روستاها رواج دارد. بسیارى از زنان نیز در روستاها و شهرهاى کوچک از شلوارهاى بسیار گشاد و رنگى استفاده مى‌کنند. استفاده از نوعى دستار کوچک و لباده، به رغم ممنوعیت این نوع پوشش، در میان برخى از مؤمنان رایج است. در محله فاتح استانبول که مذهبى‌ترین محله این شهر به شمار مى‌رود، بیش‌تر از این پوشش استفاده مى‌کنند. هم‌چنین این پوشش در میان برخى از طریقت‌هاى صوفیه متداول است.<br>
    گفتنى است در شهرهاى بزرگ، مانند آنکارا، استانبول و ازمیر پوشش مردان و زنان کاملاً غربى مى‌باشد. <ref>فلاح زاده، پیشین، ص 90ـ89.</ref> <br>


    ==6. موقیعیت زنان==
    * '''روز عاشورا:''' در شهرهای بزرگ، به خصوص استانبول، طبق سنت به جای مانده از دوره عثمانی، در روز عاشورا نوعی آش شیرین به نام «عاشوره» پخته می‌شود. تعداد مواد به کار رفته در این آش می‌بایست به عدد ده برسد. علویان در روز عاشورا همانند ایام دهه اول محرم و بخشی از دهه دوم همان ماه، روزه می‌گیرند. مراسم عزاداری شیعیان جعفری برای حسین بن علی(علیه‌السلام) قبلاً پنهانی انجام می‌شد، اما این مراسم امروزه در مناطق شیعه‌نشین استانبول و برخی مناطق دیگر، با شکوهی بسیار برگزار می‌شود. گفتنی است در این مراسم تعداد بسیاری از شهروندان اهل سنت و علویان ترکیه نیز شرکت می‌کنند. <ref>ابوالقاسمی، اردوش حسین، پیشین، ص 268.</ref> <br>
    دوران عثمانى را باید عصر تاریکى زندگى زنان ترکیه دانست. در این دوران زنان بدون برخوردارى از هرگونه حقى، روزگار سختى را سپرى کردند. آنان حق حضور در جامعه، بهره‌مندى از سواد و امکان تحصیل یا اشتغال را نداشتند و در این دوران در واقع هیچ بهایى به زن داده نمى‌شد. اما اواخر عهد عثمانى، آغاز توجه به این بخش از جامعه بود. در سال 1859 نخستین مدرسه دخترانه به سبک مدارس اروپایى، در استانبول تأسیس گردید و در پى آن، در سال 1870 نخستین دانش سراى تربیت معلم، ویژه زنان بنا شد و اولین مؤسسه انتشاراتى ویژه بانوان نیز در سال 1893 راه‌اندازى گردید.<br>
    * '''شب قدر:''' مسلمانان ترکیه، بر این باورند که شب 27 ماه رمضان شب قدر است و تا پاسی از شب را در مساجد با قرائت قرآن کریم و ادعیه و سرودهای دینی و نماز، احیا می‌دارند.<br>
    در دوران جمهوریت، آزادى حقوق به شیوه غربى به زنان اعطا شد. زنان استقلال مالى یافتند و زن و مرد روابطى تقریباً یکسان پیداکردند. اتحادیه زنان ترکیه در سال 1924 تأسیس شد و پس از مدتى فعالیت، منحل گردید ولى بار دیگر در سال 1946 آغاز به کار نمود. این اتحادیه یک سازمان غیر سیاسى است اما اغلب در موضوعات سیاسى، به خصوص مسایل سیاسى مربوط به زنان فعالیت نموده و به صورت قوى، از سکولار حمایت مى‌کند. <ref>قاسمى پیشین، ص 175.</ref> <br>
    در سال 1927، حق رأى و در سال 1932، درست در زمانى که ازدواج مدنى مطرح شد، حقوق مساوى براى طلاق گرفتن به زنان داده شد. بسیارى از زنان در خارج از منزل کار مى‌کنند و حدود 7/36 درصد از نیروى کار جامعه ترکیه را زنان تشکیل مى‌دهند. تحولات مربوط به زنان روستایى و شهرى متفاوت است. زنان روستانشین معتقد به خدمت به شوهر و کار در خانه هستند ولى در شهرها سه گروه از زنان مشاهده مى‌شوند: زنان کاملاً غرب‌گرا، زنان با ظاهر غربى و زنان مذهبى یا اسلام گرا.<br>
    زنان مسلمان در ترکیه حجاب را یک وظیفه دینى مى‌شمارند، ولى دنیاپرستان (سکولارها) حجاب را به عنوان یک محرک سیاسى مى‌دانند و سعى در حذف آن در دانشگاه‌ها، مدارس و ادارات دولتى دارند.<ref>http: //news.bbc.co.uk/1/hi/talking_Point/3192647.stm</ref><br>
    در مجموع باید گفت در روند تغییرات جامعه ترکیه در طى دهه‌هاى اخیر، موقعیت زنان در مقایسه با وضعیت گذشته خود (در عصر عثمانى)، تغییر یافته و نسبتاً از امتیازات و آزادى‌هاى بیش‌ترى برخوردار گردیده‌اند. اما این دگرگونى همه جامعه زنان را به یک میزان در بر نگرفته است. هم‌چنین در مسیر این تحولات، اهداف اصیل آزادى زنان به تدریج رنگ باخته و آنان در نهایت به نوعى از خود بیگانگى و غرب گرایى و گریز از هویت و اصالت‌هاى فرهنگ خودى متمایل گردیده‌اند. <ref>پرند و سبحانى، 1373، ص117.</ref> <br>
    زنان مسلمان در ترکیه از نظر حکومتى هیچ حقى ندارند. آنها نمى‌توانند با حجاب اسلامى در عرصه یادگیرى و آموزش حضور یابند. زنان مسلمان و محجّبه ترکیه در هر رده علمى که باشند، از استخدام در ادارات دولتى محروم هستند و حکومت به این قشر، به دید پایین مى‌نگرد. گرچه رشد اسلام خواهى و عمل به شریعت در این دهه افزایش یافت اما حکومت و دست اندرکاران لائیک سعى دارند مسلمانان را از هر گونه شعایر دینى منع کنند و مظاهر غربى و فرهنگ برهنگى را در میان زنان ترکیه رواج دهند.<br>
    =وضعیت دینى، فرهنگى و آموزشى =
    ==1. پیشینه دینى ترکیه==
    جهانى و جاودانه بودن دین اسلام، گسترش سریع آن را به دنبال داشت و فراتر از منطقه جغرافیایى ظهور، در تمدن و فرهنگ و قومیت‌هاى جهان نفوذ کرد.<br>
    اسلام از خاورمیانه تا شمال آفریقا، از اروپا تا قلب آفریقاى سیاه، از بیابان‌هاى روسیه تا مناطق جنوب شرقى آسیا را در برگرفته است. انواع فرهنگ‌ها و قومیت‌هاى مختلف در این گستره ساکن هستند.<br>
    ورود اسلام به مناطق زیادى از جهان، یک تحول بزرگ و آغاز یک مقطع جدید در تاریخ آنها است. <ref>نمونه‌اى از آن را در سال 1384 در جمهورى تا تارستان روسيه شاهد بوديم كه مسلمانان تاتار، هزارمين سال ورود اسلام را در «قازان» جشن گرفتند.</ref> <br>
    پیش از ورود اسلام به ترکیه اکثر ساکنان آنجا را پیروان مسیحیت، یهودیت و مجوس تشکیل مى‌دادند. ترکیه در قدیم با عنوان ترکستان، مناطق وسیع‌ترى را شامل مى‌شد و طبیعى است که ادیان و گروه‌هاى مذهبى فراوانى را به خود دیده است. در عصر فتوحات اسلامى از قرن اول، دین اسلام به این سرزمین آمد و در قرن دوم در آنجا گسترش یافت. چنان که آورده‌اند:<br>
    «اوایل قرن دوم هجرى، آخرین درجه دولت اعراب و مسلمین توسعه پیدا کرده بود، زیرا از جبال پیرنه و جبل الطارق، و از کرانه‌هاى دریاى مدیترانه تا ریگزار صحراى آفریقا امتداد داشت.
    قسمت اعظم قارّه آسیا یعنى از جزیره العرب تا ترکستان، و از درّه‌هاى کشمیر تا کوه‌هاى تاوروس «در ترکیه» در تحت حکومت مسلمانان بود». <ref>گوستاولوبون: 1358، ص 166.</ref> <br>
    با نگاه دیگر به تاریخ این سرزمین بزرگ، پیشینه دینى و چگونگى قدرت و حکومت مسلمانان را مى‌توان چنین گزارش کرد:<br>
    با انشقاق در امپراطورى روم و تقسیم آن به دو بخش روم غربى و روم شرقى، قسطنطنیه مرکز روم شرقى (بیزانس) و ترکیه مرکز این امپراطورى گردید؛ اما در سال 1453 م که پایان قرون وسطى و آغاز تمدن جدید است، یورش سلطان محمد دوم، معروف به فاتح، به مرکز امپراطورى روم شرقى، یعنى قسطنطنیه، مسیر تاریخ را عوض نمود. امپراطورى عثمانى با این فتح عظیم گسترش یافته و تا غرب اروپا رفت و مسیحیت را به شدّت مورد تهدید قرار داد؛ تمدن یونان و روم جاى خود را به تمدن اسلامى داد؛ ارتش پر از حماسه عثمانى که مدیترانه قلمرو قدرتش بود و سراسر اروپاى شرقى را تحت سیطره خود در آورده بود، ضربات کارى بر قلب امپراطورى مسیحیت زد و اتریش و ایتالیا را در تنگناى محاصره به خفقان آورد، و ترکیه را به صورت مرکز تجلى قدرت اسلام قرار داد.<br>
    مناره‌ها و مساجد پر شکوهى که مسلمانان در اروپاى شرقى و مرکزى ساخته‌اند از عظمت، قدرت و دامنه نفوذ سیاسى و فرهنگى آنان حکایت مى‌کند. به عنوان نمونه، در استانبول مسجد سلطان احمد و مسجد ایاصوفیا که از کلیسا تبدیل به مسجد شد، اگر چه هم اکنون تحت فشار اروپا و واتیکان نماز گزاردن در آن ممنوع مى‌باشد و به صورت موزه مورد بازدید هزاران جهانگرد قرار مى‌گیرد، مکانى است که آثار هنرى مسیحیت و آثار هنرى اسلامى در آن تلفیق شده است و در کتابخانه موزه قصر تویکاچى استانبول، 18 هزار نسخه خطى و هزاران جلد کتاب اسلامى موجود است. <ref>خبر گزارى آينده روشن، گزارش‌گر مهدى جعفرى، دوشنبه 19 دى 1384. لازم به يادآورى است که در اسفند ماه 1384 در مطبوعات خبر جالب زير گزارش شده است: يکى از کوچک‌ترين قرآن‌هاى نفيس و خطى جهان از طرف موزه صاغب صابانجى ترکيه به مطبوعات اين کشور معرفى شد. اين نسخه از قرآن مجيد که از طرف موزه صاغب صابانجى در يک مزايده خريدارى شده است در سال 1635 ميلادى توسط کريم بن ابراهيم شيرازى، در يک جلد و 390 صفحه به ابعاد 5/3 در 2/2 در 5/1 سانتى متر نوشته شده است. جلد اين کتاب قرآن از چرم مزيّن به برگ‌هاى طلايى بوده و داراى صفحات 22 سطرى است./ موزه صاغب صابانجى که داراى کلکسيون با ارزش هنر خطاطى است اين قرآن با ارزش را در مزايده‌اى که در فوريه 2005 ميلادى برگزار شد از يک کلکسيونر خريدارى کرد./نازان چاغمن مدير موزه صاغب صابانجى با اشاره به اين که تعداد قرآن‌هاى دست نويس با اين ابعاد کوچک در جهان بسيار کم است گفت: يکى از خصوصيات اين قرآن اين است که با ذره‌بين به راحتى قابل خواندن است./ وى گفت: موزه صاغب صابانجى در نظر دارد اين اثر ارزنده را در ماه ژوئن سال جارى ميلادى به نمايش بگذارد. (ر.ک: روزنامه جمهورى اسلامى، سال بيست و هفتم، شماره 7719 شنبه 13 اسفند 1384 ـ 3 صفر 1427، ص 5. </ref><br>
    «این امپراطورى جهانى و حاکم مطلق مدیترانه که بر برج قسطنطنیه نشسته بود بزرگ‌ترین قدرت نظامى اروپا و بخش بزرگى از آسیا بوده که از غرب و یونان و آفریقاى شمالى و سراسر شرق اروپا و شبه جزیره بالکان تحت قلمروش بوده و حتى یونان یکى از شهرستان‌هاى آن به حساب مى‌آمده است.<br>
    اما به دلیل تفرقه و نفاقى که بر این قدرت رسوخ مى‌کند و توطئه‌هاى دول استعمارى، دولت عثمانى در جنگ‌هاى سال 1912 م و 1913 م از متفقین شکست سختى خورده و تمام نواحى اروپایى را از دست مى‌دهد. سرزمین‌هاى عربى را انگلیسى‌ها از او گرفته و تمامى قلمروش را از پیکرش جدا نموده و آن امپراطور عظیم عثمانى به یک کشور شکست خورده تجزیه شده و کوچک تبدیل مى‌شود و از آن همه کشورهاى غربى و آسیایى و آفریقایى برایش استانبول و آنکارا مى‌ماند و مرکز قدرت جهانى اسلام به صورت آپاندیس مریض استعمار غربى در آمده و آن همه عظمت و شکوه تاریخى و مفاخر اسلامى را انکار نموده و با نظام لائیکى و گرایش به قومیت ترک، نسخه استعمار و استکبار جهانى را اجرا مى‌کند و ریزه خوار سرمایه دارى غرب مى‌شود و ملتى که با روح اسلام زنده بود و غنا و قدرت و عزّت خود را از این فرهنگ مى‌گرفت و ماهیت و شخصیتش بر اساس اسلام تکوین یافته بود باید تبدیل شود به شبه فرنگى‌هاى فراموش کننده خویش». <ref>گلى‌زواره، 1380، ص164ـ163.</ref> <br>
    آیا این راه به همین شکل ادامه خواهد یافت یا با بیدارى و خیزش جدید اسلام خواهى که در ترکیه شکل گرفته است، روند رو به رشد آن، نشان بر تحوّل دیگر و حرکت جدید به سوى گسترش فرهنگ دینى در عرصه‌هاى مختلف خواهد بود؟<br>


    ==2. در صد پیروان ادیان، مذاهب و گروه‌هاى دینى==
    === 4. قومیت‌ها ===
    در ترکیه، در زمینه اعتقادات دینى و مذهبى یک‌پارچگى چندانى وجود ندارد و اعتقاد به مذاهب مختلف در میان اقشار مردم، یکى از ویژگى‌هاى ساختار مذهبى این جامعه محسوب مى‌شود. با این حال طى تحقیقات دانشگاهى سال 1990 مشخص شد که حدود 98% از جمعیت ترکیه را مسلمانان و 2% را مسیحیان و کلیمیان <ref>تعداد کليميان ترکيه حدود 25 هزار نفر مى‌باشد. شايان ذکر است که در ترکيه به کليميان، موسوى گفته مى‌شود. </ref> و دیگر ادیان تشکیل مى‌دهند. به رغم آمار زیاد مسلمانان ترکیه، در استانبول، کلیساهاى زیادى فعال مى‌باشند.<ref>http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/Index.html</ref> <br>
    از آنجا که ترکیه در قرون گذشته محل اختلاط گروه‌های مختلف نژادی و فرهنگی بوده است، تعدد نژادی و قومی را در این سرزمین می‌توان به چشم دید. مهم‌ترین تأثیر نژادی در این سرزمین مربوط به تاخت و تاز و استیلای ترک‌های آسیای مرکزی (مغولستان و سرحدات چین) است. از زمان عثمانیان، اختلاط ترک‌های مهاجم با نژاد مدیترانه‌ای، ترکیب جدید نژادی «مدیترانه‌ای ـ مغولی» را به وجود آورده است که وجه غالب نژادی در این کشور به شمار می‌رود.<br>
    به طور کلى پیروان ادیان در ترکیه به دو دسته تقسیم مى‌شوند:<br>
    طبق آمار ذکر شده در رسانه‌های گروهی ترکیه، 85% جمعیت این کشور ترک و 15% اقلیت‌هایی چون کردها، ارامنه، گرجی‌ها، یونانی‌ها و عرب‌ها <ref>عرب‌های ترکيه حدود 2 ميليون نفر تخمين زده می‌شوند. <br></ref> می‌باشند. کردها به عنوان بزرگ‌ترین اقلیت ترکیه (با جمعیتی حدود 15 تا 20 میلیون نفر) <ref>ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 113</ref> به حساب می‌آیند که بیش‌تر در جنوب شرقی این کشور ساکن‌اند. ارامنه بیش‌تر در اطراف دریاچه وان، گرجی‌ها در سواحل دریای سیاه، یونانی‌ها در استانبول و اعراب ترکیه در کنار مرزهای عراق و سوریه و در جنوب شرق ترکیه اسکان گزیده‌اند.<br>
    # '''پیروان اسلام:''' که خود به چند فرقه تقسیم مى‌شنوند مانند: حنفى‌ها، شافعى‌ها، علوى‌ها، شیعیان.
    در میان اقلیت‌های ترکیه، کردها و ارامنه سعی در حفظ اصالت قومی و مذهبی خود نموده و به این لحاظ نیز مورد توجه دولت‌های ترکیه بوده‌اند.<br>
    # '''پیروان سایر ادیان''': مسیحیان (پروتستان‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگورى) یهودیان و پیروان سایر ادیان.
    امروزه جمعیت علویان 15 تا 20 میلیون نفر برآورد شده است. علویان خود را وابسته به [[امام علی بن ابی‌طالب (ع)|حضرت على(علیه السلام)]] یا نسل وى مى‌دانند. آنان خواستار خلافت حضرت على(علیه‌السلام) و خاندان ایشان بوده‌اند و براى ایشان برجستگى ویژه اى قائل هستند. علویان مسایل عبادى را به شیوه خود انجام مى‌دهند و یکى از مهم‌ترین اصول اعتقادى آنان حاکمیت فرد بر زبان و دست و کمر خود مى‌باشد و معتقدند این مسئله باعث مصونیت انسان از گناه مى‌شود. پیمان اخوت نیز یکى دیگر از اعتقادات آنان است، با اینکه مبانى اعتقادى علوى از تشیع گرفته شده است، اما این اعتقادات از منابع گوناگونى تأثیر پذیرفته و با اعتقادات و آداب و رسوم موجود در آناتولى مخلوط شده و از این طریق آنها کم‌کم از اعتقادات شیعیان فاصله گرفته‌اند. علویان به چهار فرقه تقسیم شده‌اند.<br>


    ==3. چگونگى ورود اسلام به ترکیه==
    === 5. لباس رسمی ===
    ترک‌هاى آسیاى مرکزى در اوایل قرن یازدهم میلادى به دین اسلام گرویدند و تا پایان این قرن (بیستم) دین اسلام جاىگزین تمامى ادیان گذشته این سرزمین گردید. از دوران بیزانس که دوران آرامش آسیاى صغیر نام گرفته است، حملات ایرانیان و اعراب جهت گسترش باورهاى اسلامى، در این منطقه تحولات عمیقى ایجاد کرد. اعراب، بارها آناتولى را مورد حملات خود قرار دادند و در ابتدا برخى قبایل چادرنشین جزء اولین دسته‌هایى بودند که اسلام را پذیرفتند.<br>
    ترکان در عهد عثمانی به رغم هم‌زیستی و همسایگی با اروپائیان، هیچ تمایلی به تقلید از نوع پوشاک آنان نداشتند، اما پس از انحطاط عثمانیان، تقلید از نوع پوشاک به طور نامحسوس در بیش‌تر اقشار، به استثنای روحانیون، پدیدار شد و این خود به تدریج زمینه خودباختگی را برای مردم ترکیه به ارمغان آورد.<br>
    تحول بنیادین در نوع پوشاک ترکان، در سال‌های آغازین عصر جمهوری آغاز شد.<br>
    در روستاها مردان کم‌تر از لباس‌های محلی استفاده می‌کنند، اما پوشش زنان غالباً سنتی است. آویختن کراوات در شهرها و حتی روستاها به دلیل اجباری بودن آن برای دانش‌آموزان پسر، رایج است. پوشیدن نوعی شلوار که تا ‌ی شبیه شلوار کردی می‌باشد، در بسیاری از روستاها رواج دارد. بسیاری از زنان نیز در روستاها و شهرهای کوچک از شلوارهای بسیار گشاد و رنگی استفاده می‌کنند. استفاده از نوعی دستار کوچک و لباده، به رغم ممنوعیت این نوع پوشش، در میان برخی از مؤمنان رایج است. در محله فاتح استانبول که مذهبی‌ترین محله این شهر به شمار می‌رود، بیش‌تر از این پوشش استفاده می‌کنند. هم‌چنین این پوشش در میان برخی از طریقت‌های صوفیه متداول است.<br>
    گفتنی است در شهرهای بزرگ، مانند آنکارا، استانبول و ازمیر پوشش مردان و زنان کاملاً غربی می‌باشد. <ref>فلاح زاده، پیشین، ص 90ـ89.</ref> <br>


    ==4. درصد مذاهب اسلامى ==
    === 6. موقیعیت زنان ===
    بیش‌تر مسلمانان ترکیه تابع مذهب تسنن هستند و از میان آنها حنفى‌ها بزرگ‌ترین گروه محسوب مى‌شوند که بیش‌تر در مرکز و غرب ترکیه سکونت دارند. شافعى‌ها با جمعیت کم‌تر در مناطق شرقى ترکیه مستقر هستند و بیش‌تر از کردها مى‌باشند. پرند و سبحانى، پیشین، ص 79. شمار پیروان حنبل بسیار اندک‌اند و معتقدان به مذهب شیعه اثنى عشرى نزدیک به یک میلیون نفر مى‌باشند. از جمعیت مسلمان ترکیه 65% سنى مذهب (با گرایش‌هاى ذکر شده) مى‌باشند و علویان در حدود 33% از جمیعت ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند. (http://Lcweb2.Loc.gov/Frd/cs/trtoc.html) (1% از جمعیت ترکیه نیز پیرو سایر ادیان، مانند مسیحیت و یهودیت هستند).<br>
    دوران عثمانی را باید عصر تاریکی زندگی زنان ترکیه دانست. در این دوران زنان بدون برخورداری از هرگونه حقی، روزگار سختی را سپری کردند. آنان حق حضور در جامعه، بهره‌مندی از سواد و امکان تحصیل یا اشتغال را نداشتند و در این دوران در واقع هیچ بهایی به زن داده نمی‌شد. اما اواخر عهد عثمانی، آغاز توجه به این بخش از جامعه بود. در سال 1859 نخستین مدرسه دخترانه به سبک مدارس اروپایی، در استانبول تأسیس گردید و در پی آن، در سال 1870 نخستین دانش سرای تربیت معلم، ویژه زنان بنا شد و اولین مؤسسه انتشاراتی ویژه بانوان نیز در سال 1893 راه‌اندازی گردید.<br>
    در دوران جمهوریت، آزادی حقوق به شیوه غربی به زنان اعطا شد. زنان استقلال مالی یافتند و زن و مرد روابطی تقریباً یکسان پیداکردند. اتحادیه زنان ترکیه در سال 1924 تأسیس شد و پس از مدتی فعالیت، منحل گردید ولی بار دیگر در سال 1946 آغاز به کار نمود. این اتحادیه یک سازمان غیر سیاسی است اما اغلب در موضوعات سیاسی، به خصوص مسایل سیاسی مربوط به زنان فعالیت نموده و به صورت قوی، از سکولار حمایت می‌کند. <ref>قاسمی پیشین، ص 175.</ref> <br>
    در سال 1927، حق رأی و در سال 1932، درست در زمانی که ازدواج مدنی مطرح شد، حقوق مساوی برای طلاق گرفتن به زنان داده شد. بسیاری از زنان در خارج از منزل کار می‌کنند و حدود 7/36 درصد از نیروی کار جامعه ترکیه را زنان تشکیل می‌دهند. تحولات مربوط به زنان روستایی و شهری متفاوت است. زنان روستانشین معتقد به خدمت به شوهر و کار در خانه هستند ولی در شهرها سه گروه از زنان مشاهده می‌شوند: زنان کاملاً غرب‌گرا، زنان با ظاهر غربی و زنان مذهبی یا اسلام گرا.<br>
    زنان مسلمان در ترکیه حجاب را یک وظیفه دینی می‌شمارند، ولی دنیاپرستان (سکولارها) حجاب را به عنوان یک محرک سیاسی می‌دانند و سعی در حذف آن در دانشگاه‌ها، مدارس و ادارات دولتی دارند.<ref>http: //news.bbc.co.uk/1/hi/talking_Point/3192647.stm</ref><br>
    در مجموع باید گفت در روند تغییرات جامعه ترکیه در طی دهه‌های اخیر، موقعیت زنان در مقایسه با وضعیت گذشته خود (در عصر عثمانی)، تغییر یافته و نسبتاً از امتیازات و آزادی‌های بیش‌تری برخوردار گردیده‌اند. اما این دگرگونی همه جامعه زنان را به یک میزان در بر نگرفته است. هم‌چنین در مسیر این تحولات، اهداف اصیل آزادی زنان به تدریج رنگ باخته و آنان در نهایت به نوعی از خود بیگانگی و غرب‌گرایی و گریز از هویت و اصالت‌های فرهنگ خودی متمایل گردیده‌اند. <ref>پرند و سبحانی، 1373، ص117.</ref> <br>
    زنان مسلمان در ترکیه از نظر حکومتی هیچ حقی ندارند. آنها نمی‌توانند با حجاب اسلامی در عرصه یادگیری و آموزش حضور یابند. زنان مسلمان و محجّبه ترکیه در هر رده علمی که باشند، از استخدام در ادارات دولتی محروم هستند و حکومت به این قشر، به دید پایین می‌نگرد. گرچه رشد اسلام خواهی و عمل به شریعت در این دهه افزایش یافت اما حکومت و دست اندرکاران لائیک سعی دارند مسلمانان را از هر گونه شعایر دینی منع کنند و مظاهر غربی و فرهنگ برهنگی را در میان زنان ترکیه رواج دهند.<br>


    ==5. موقعیت مسلمانان==
    == وضعیت دینی، فرهنگی و آموزشی ==
    تا پیش از نفوذ اسلام در ترکیه، مسیحیت دین مورد قبول این دیار بود اما با تسلط تدریجى سلجوقیان، دین این کشور نیز تغییر یافت و اسلام به عنوان دین رسمى شناخته شد. اکنون نیز اسلام دین بیش‌تر مردم ترکیه است و سایر ادیان نفوذ چندانى ندارند. اسلام گرایان ترکیه پس از سال‌ها تلاش توانسته‌اند در سه حزب سلامت ملى، رفاه و سعادت، در مجلس حضور یابند. اما در دهه گذشته، حکومت لائیک با کمک ارتش، همه هویت‌هاى دینى کشور را تخریب نمود و نیز حجاب اسلامى را ممنوع و کلاس‌هاى قرآن را که تنها روزنه موجود میان نسل‌ها بود، محدود کرده است.<br>
    === 1. پیشینه دینی ترکیه ===
    مسلمانان ترکیه درطول تاریخ حیات خود، به خصوص در دوران جمهوریت، با انواع مشکلات و مسایل ضد مذهبى و انحرافى روبه‌رو بوده‌اند.<br>
    جهانی و جاودانه بودن دین اسلام، گسترش سریع آن را به دنبال داشت و فراتر از منطقه جغرافیایی ظهور، در تمدن و فرهنگ و قومیت‌های جهان نفوذ کرد.<br>
    اسلام از خاورمیانه تا شمال آفریقا، از اروپا تا قلب آفریقای سیاه، از بیابان‌های روسیه تا مناطق جنوب شرقی آسیا را در برگرفته است. انواع فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف در این گستره ساکن هستند.<br>
    ورود اسلام به مناطق زیادی از جهان، یک تحول بزرگ و آغاز یک مقطع جدید در تاریخ آنها است. <ref>نمونه‌ای از آن را در سال 1384 در جمهوری تا تارستان روسيه شاهد بوديم كه مسلمانان تاتار، هزارمين سال ورود اسلام را در «قازان» جشن گرفتند.</ref> <br>
    پیش از ورود اسلام به ترکیه اکثر ساکنان آنجا را پیروان مسیحیت، یهودیت و مجوس تشکیل می‌دادند. ترکیه در قدیم با عنوان ترکستان، مناطق وسیع‌تری را شامل می‌شد و طبیعی است که ادیان و گروه‌های مذهبی فراوانی را به خود دیده است. در عصر فتوحات اسلامی از قرن اول، دین اسلام به این سرزمین آمد و در قرن دوم در آنجا گسترش یافت. چنان که آورده‌اند:<br>
    «اوایل قرن دوم هجری، آخرین درجه دولت اعراب و مسلمین توسعه پیدا کرده بود، زیرا از جبال پیرنه و جبل الطارق، و از کرانه‌های دریای مدیترانه تا ریگزار صحرای آفریقا امتداد داشت.
    قسمت اعظم قارّه آسیا یعنی از جزیره العرب تا ترکستان، و از درّه‌های کشمیر تا کوه‌های تاوروس «در ترکیه» در تحت حکومت مسلمانان بود». <ref>گوستاولوبون: 1358، ص 166.</ref> <br>
    با نگاه دیگر به تاریخ این سرزمین بزرگ، پیشینه دینی و چگونگی قدرت و حکومت مسلمانان را می‌توان چنین گزارش کرد:<br>
    با انشقاق در امپراطوری روم و تقسیم آن به دو بخش روم غربی و روم شرقی، قسطنطنیه مرکز روم شرقی (بیزانس) و ترکیه مرکز این امپراطوری گردید؛ اما در سال 1453 م که پایان قرون وسطی و آغاز تمدن جدید است، یورش سلطان محمد دوم، معروف به فاتح، به مرکز امپراطوری روم شرقی، یعنی قسطنطنیه، مسیر تاریخ را عوض نمود. امپراطوری عثمانی با این فتح عظیم گسترش یافته و تا غرب اروپا رفت و مسیحیت را به شدّت مورد تهدید قرار داد؛ تمدن یونان و روم جای خود را به تمدن اسلامی داد؛ ارتش پر از حماسه عثمانی که مدیترانه قلمرو قدرتش بود و سراسر اروپای شرقی را تحت سیطره خوددر‌آورده بود، ضربات کاری بر قلب امپراطوری مسیحیت زد و اتریش و ایتالیا را در تنگنای محاصره به خفقان آورد، و ترکیه را به صورت مرکز تجلی قدرت اسلام قرار داد.<br>
    مناره‌ها و مساجد پر شکوهی که مسلمانان در اروپای شرقی و مرکزی ساخته‌اند از عظمت، قدرت و دامنه نفوذ سیاسی و فرهنگی آنان حکایت می‌کند. به عنوان نمونه، در استانبول مسجد سلطان احمد و مسجد ایاصوفیا که از کلیسا تبدیل به مسجد شد، اگر‌چه هم اکنون تحت فشار اروپا و واتیکان نماز گزاردن در آن ممنوع می‌باشد و به صورت موزه مورد بازدید هزاران جهانگرد قرار می‌گیرد، مکانی است که آثار هنری مسیحیت و آثار هنری اسلامی در آن تلفیق شده است و در کتابخانه موزه قصر تویکاچی استانبول، 18 هزار نسخه خطی و هزاران جلد کتاب اسلامی موجود است. <ref>خبر گزاری آينده روشن، گزارش‌گر مهدی جعفری، دوشنبه 19 دی 1384. لازم به يادآوری است که در اسفند ماه 1384 در مطبوعات خبر جالب زير گزارش شده است: يکی از کوچک‌ترين قرآنهای نفيس و خطی جهان از طرف موزه صاغب صابانجی ترکيه به مطبوعات اين کشور معرفی شد. اين نسخه از قرآن مجيد که از طرف موزه صاغب صابانجی در يک مزايده خريداری شده است در سال 1635 ميلادی توسط کريم بن ابراهيم شيرازی، در يک جلد و 390 صفحه به ابعاد 5/3 در 2/2 در 5/1 سانتی متر نوشته شده است. جلد اين کتاب قرآن از چرم مزيّن به برگ‌های طلايی بوده و دارای صفحات 22 سطری است. / موزه صاغب صابانجی که دارای کلکسيون با ارزش هنر خطاطی است اين قرآن با ارزش را در مزايده‌ای که در فوريه 2005 ميلادی برگزار شد از يک کلکسيونر خريداری کرد. /نازان چاغمن مدير موزه صاغب صابانجی با اشاره به اين که تعداد قرآنهای دست نويس با اين ابعاد کوچک در جهان بسيار کم است گفت: يکی از خصوصيات اين قرآن اين است که با ذره‌بين به راحتی قابل خواندن است. / وی گفت: موزه صاغب صابانجی در نظر دارد اين اثر ارزنده را در ماه ژوئن سال جاری ميلادی به نمايش بگذارد. (ر. ک: روزنامه جمهوری اسلامی، سال بيست و هفتم، شماره 7719 شنبه 13 اسفند 1384 ـ 3 صفر 1427، ص 5. </ref><br>
    «این امپراطوری جهانی و حاکم مطلق مدیترانه که بر برج قسطنطنیه نشسته بود بزرگ‌ترین قدرت نظامی اروپا و بخش بزرگی از آسیا بوده که از غرب و یونان و آفریقای شمالی و سراسر شرق اروپا و شبه جزیره بالکان تحت قلمروش بوده و حتی یونان یکی از شهرستان‌های آن به حساب می‌آمده است.<br>
    اما به دلیل تفرقه و نفاقی که بر این قدرت رسوخ می‌کند و توطئه‌های دول استعماری، دولت عثمانی در جنگ‌های سال 1912 م و 1913 م از متفقین شکست سختی خورده و تمام نواحی اروپایی را از دست می‌دهد. سرزمین‌های عربی را انگلیسی‌ها از او گرفته و تمامی قلمروش را از پیکرش جدا نموده و آن امپراطور عظیم عثمانی به یک کشور شکست خورده تجزیه شده و کوچک تبدیل می‌شود و از آن همه کشورهای غربی و آسیایی و آفریقایی برایش استانبول و آنکارا می‌ماند و مرکز قدرت جهانی اسلام به صورت آپاندیس مریض استعمار غربی در آمده و آن همه عظمت و شکوه تاریخی و مفاخر اسلامی را انکار نموده و با نظام لائیکی و گرایش به قومیت ترک، نسخه استعمار و استکبار جهانی را اجرا می‌کند و ریزه خوار سرمایه‌داری غرب می‌شود و ملتی که با روح اسلام زنده بود و غنا و قدرت و عزّت خود را از این فرهنگ می‌گرفت و ماهیت و شخصیتش بر اساس اسلام تکوین یافته بود باید تبدیل شود به شبه فرنگی‌های فراموش کننده خویش». <ref>گلی‌زواره، 1380، ص164ـ163.</ref> <br>
    آیا این راه به همین شکل ادامه خواهد یافت یا با بیداری و خیزش جدید اسلام خواهی که در ترکیه شکل گرفته است، روند رو به رشد آن، نشان بر تحوّل دیگر و حرکت جدید به سوی گسترش فرهنگ دینی در عرصه‌های مختلف خواهد بود؟<br>


    ==6. باورهاى خاص مذهبى==
    === 2. در صد پیروان ادیان، مذاهب و گروه‌های دینی ===
    پیروان اسلام و دیگر ادیان در ترکیه، باهم زندگى مسالمت‌آمیزى دارند، اما نوعى روابط درون گروهى و ازدواج تنها باهم مذهبان، سبب ایجاد شکاف در میان آنان شده است. شیعیان فقط در مساجد ویژه خود حضور مى‌یابند و ازدواج با غیر شیعه، به ندرت انجام مى‌شود و در مراسم مذهبى نیز بیش‌تر با خودشان ارتباط دارند. اما این جدایى‌هاى میان مذاهب سبب ایجاد اختلاف و نزاع میان آنها نشده است؛ به طورى که میان علویان و شیعیان رابطه خوبى برقرار است. مسلمانان ترکیه، اعم از شیعه و سنى در مساجد حضور جمعى دارند ولى علویان به جاى مساجد در خانه جم (Cem) تجمع مى‌کنند.<br>
    در ترکیه، در زمینه اعتقادات دینی و مذهبی یک‌پارچگی چندانی وجود ندارد و اعتقاد به مذاهب مختلف در میان اقشار مردم، یکی از ویژگی‌های ساختار مذهبی این جامعه محسوب می‌شود. با این حال طی تحقیقات دانشگاهی سال 1990 مشخص شد که حدود 98% از جمعیت ترکیه را مسلمانان و 2% را مسیحیان و کلیمیان <ref>تعداد کليميان ترکيه حدود 25 هزار نفر می‌باشد. شايان ذکر است که در ترکيه به کليميان، موسوی گفته می‌شود. </ref> و دیگر ادیان تشکیل می‌دهند. به رغم آمار زیاد مسلمانان ترکیه، در استانبول، کلیساهای زیادی فعال می‌باشند.<ref>http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/Index.html</ref> <br>
    نکته جالب توجه این است که برخى از زنان ترکیه با اینکه حجاب را رعایت نمى‌کنند اما خودشان را مسلمان واقعى مى‌دانند و بى‌حجابى خود را دلیل بر بى‌توجهى به دین خدا تلقى نمى‌کنند. خوردن گوشت خوک در میان مسلمانان حرام است و در گوشت فروشى‌ها گوشت خوک عرضه نمى‌شود. <ref>حکیم پور و مرجانى، پیشین، ص 31.</ref> <br>
    به طور کلی پیروان ادیان در ترکیه به دو دسته تقسیم می‌شوند:<br>
    عبادت پیروان بکتاشیه در ترکیه به زبان عربى نیست؛ آنها به زبان ترکى خدا را عبادت مى‌کنند. آنان هم‌چنین براى عبادت، به مساجد نمى‌روند، بلکه در خانه‌هایا محل‌هاى تجمع خود به عبادت خدا مى‌پردازند. این فرقه هیچ ممنوعیتى در مصرف مشروبات الکلى ندارند. نکته جالب این است که پیروان این فرقه در ماه مبارک رمضان روزه نمى‌گیرند بلکه در ماه محرم و 15 روز پس از آن، روزه‌دار مى‌شوند<ref>.http://www.Adiyamanli.org/travel/index.php?s=Ie507ee63aa1035097d7a5969317e8e9&showtopic=
     
    # '''پیروان اسلام:''' که خود به چند فرقه تقسیم می‌شنوند مانند: حنفی‌ها، شافعی‌ها، علوی‌ها، شیعیان.
    # '''پیروان سایر ادیان''': مسیحیان (پروتستان‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگوری) یهودیان و پیروان سایر ادیان.
     
    امروزه جمعیت علویان 15 تا 20 میلیون نفر برآورد شده است. علویان خود را وابسته به [[علی بن ابی طالب|حضرت علی(علیه‌السلام)]] یا نسل وی می‌دانند. آنان خواستار خلافت حضرت علی(علیه‌السلام) و خاندان ایشان بوده‌اند و برای ایشان برجستگی ویژه‌ای قائل هستند. علویان مسایل عبادی را به شیوه خود انجام می‌دهند و یکی از مهم‌ترین اصول اعتقادی آنان حاکمیت فرد بر زبان و دست و کمر خود می‌باشد و معتقدند این مسئله باعث مصونیت انسان از گناه می‌شود. پیمان اخوت نیز یکی دیگر از اعتقادات آنان است، با اینکه مبانی اعتقادی علوی از تشیع گرفته شده است، اما این اعتقادات از منابع گوناگونی تأثیر پذیرفته و با اعتقادات و آداب و رسوم موجود در آناتولی مخلوط شده و از این طریق آنها کم‌کم از اعتقادات شیعیان فاصله گرفته‌اند. علویان به چهار فرقه تقسیم شده‌اند.<br>
     
    === 3. چگونگی ورود اسلام به ترکیه ===
    ترک‌های آسیای مرکزی در اوایل قرن یازدهم میلادی به دین اسلام گرویدند و تا پایان این قرن (بیستم) دین اسلام جایگزین تمامی ادیان گذشته این سرزمین گردید. از دوران بیزانس که دوران آرامش آسیای صغیر نام گرفته است، حملات ایرانیان و اعراب جهت گسترش باورهای اسلامی، در این منطقه تحولات عمیقی ایجاد کرد. اعراب، بارها آناتولی را مورد حملات خود قرار دادند و در ابتدا برخی قبایل چادرنشین جزء اولین دسته‌هایی بودند که اسلام را پذیرفتند.<br>
     
    === 4. درصد مذاهب اسلامی ===
    بیش‌تر مسلمانان ترکیه تابع مذهب تسنن هستند و از میان آنها حنفی‌ها بزرگ‌ترین گروه محسوب می‌شوند که بیش‌تر در مرکز و غرب ترکیه سکونت دارند. شافعی‌ها با جمعیت کم‌تر در مناطق شرقی ترکیه مستقر هستند و بیش‌تر از کردها می‌باشند. پرند و سبحانی، پیشین، ص 79. شمار پیروان حنبل بسیار اندک‌اند و معتقدان به مذهب شیعه اثنی عشری نزدیک به یک میلیون نفر می‌باشند. از جمعیت مسلمان ترکیه 65% سنی مذهب (با گرایش‌های ذکر شده) می‌باشند و علویان در حدود 33% از جمیعت ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند. (http://Lcweb2.Loc.gov/Frd/cs/trtoc.html) (1% از جمعیت ترکیه نیز پیرو سایر ادیان، مانند مسیحیت و یهودیت هستند).<br>
     
    === 5. موقعیت مسلمانان ===
    تا پیش از نفوذ اسلام در ترکیه، مسیحیت دین مورد قبول این دیار بود اما با تسلط تدریجی سلجوقیان، دین این کشور نیز تغییر یافت و اسلام به عنوان دین رسمی شناخته شد. اکنون نیز اسلام دین بیش‌تر مردم ترکیه است و سایر ادیان نفوذ چندانی ندارند. اسلام گرایان ترکیه پس از سال‌ها تلاش توانسته‌اند در سه حزب سلامت ملی، رفاه و سعادت، در مجلس حضور یابند. اما در دهه گذشته، حکومت لائیک با کمک ارتش، همه هویت‌های دینی کشور را تخریب نمود و نیز حجاب اسلامی را ممنوع و کلاس‌های قرآن را که تنها روزنه موجود میان نسل‌ها بود، محدود کرده است.<br>
    مسلمانان ترکیه درطول تاریخ حیات خود، به خصوص در دوران جمهوریت، با انواع مشکلات و مسایل ضد مذهبی و انحرافی روبه‌رو بوده‌اند.<br>
     
    === 6. باورهای خاص مذهبی ===
    پیروان اسلام و دیگر ادیان در ترکیه، باهم زندگی مسالمت‌آمیزی دارند، اما نوعی روابط درون گروهی و ازدواج تنها باهم مذهبان، سبب ایجاد شکاف در میان آنان شده است. شیعیان فقط در مساجد ویژه خود حضور می‌یابند و ازدواج با غیر شیعه، به ندرت انجام می‌شود و در مراسم مذهبی نیز بیش‌تر با خودشان ارتباط دارند. اما این جدایی‌های میان مذاهب سبب ایجاد اختلاف و نزاع میان آنها نشده است؛ به طوری که میان علویان و شیعیان رابطه خوبی برقرار است. مسلمانان ترکیه، اعم از شیعه و سنی در مساجد حضور جمعی دارند ولی علویان به جای مساجد در خانه جم (Cem) تجمع می‌کنند.<br>
    نکته جالب توجه این است که برخی از زنان ترکیه با اینکه حجاب را رعایت نمی‌کنند اما خودشان را مسلمان واقعی می‌دانند و بی‌حجابی خود را دلیل بر بی‌توجهی به دین خدا تلقی نمی‌کنند. خوردن گوشت خوک در میان مسلمانان حرام است و در گوشت فروشی‌ها گوشت خوک عرضه نمی‌شود. <ref>حکیم پور و مرجانی، پیشین، ص 31.</ref> <br>
    عبادت پیروان بکتاشیه در ترکیه به زبان عربی نیست؛ آنها به زبان ترکی خدا را عبادت می‌کنند. آنان هم‌چنین برای عبادت، به مساجد نمی‌روند، بلکه در خانه‌هایا محل‌های تجمع خود به عبادت خدا می‌پردازند. این فرقه هیچ ممنوعیتی در مصرف مشروبات الکلی ندارند. نکته جالب این است که پیروان این فرقه در ماه مبارک رمضان روزه نمی‌گیرند بلکه در ماه محرم و 15 روز پس از آن، روزه‌دار می‌شوند<ref>.http://www.Adiyamanli.org/travel/index.php?s=Ie507ee63aa1035097d7a5969317e8e9&showtopic=
    &pid=107&st= 0&#entry107.</ref>
    &pid=107&st= 0&#entry107.</ref>
    <br>
    ==7. کتاب‌هاى معتبر و معروف اسلامى از نویسندگان ترکیه==
    دانشمندان مسلمان ترکیه در تألیف و تصنیف کتاب‌هاى مذهبى، یادگارهاى جالب و ستودنى از خود بر جاى گذاشته‌اند. برخى از برجسته‌ترین آنها عبارت است از:
    # «غررالحکم و دررالحکم» نوشته آمدى (دیاربکرى)؛
    # «ینابیع الموده»، تألیف کندوز حنفى؛
    # «اصل الشیعة و اصولها» تألیف پروفسور عبدالباقى؛
    # «مصباح الانس»، نوشته صدرالدین قونوى؛
    # «معرفت نامه»، نوشته ابراهیم حقى؛
    # «رساله نور» نوشته سعید نورسى.<ref>حکیم‌پور و مرجانى، پیشین، ص 34.</ref> <br>


    ==8. مراکز مهم آموزشى و اسلامى==
    سازمان‌هایى اسلامى در ترکیه وجود دارند که در خارج از کشور فعالیت مى‌کنند: گروه ملى گوروش، فدراسیون ترک، اتحادیه جماعات اسلامى، سلیمانجى‌ها و نورجى‌ها از جمله گروه‌ها و دسته‌جاتى هستند که در قالب اسلام فعالیت مى‌کنند و در ترکیه و اروپا داراى پیروانى هستند. <ref>پرند و سبحانى، پیشین، ص 93.</ref> <br>
    ـ گروه ملى گوروش: ملى گوروش، به معناى بینش ملى است. این گروه از گروه‌هاى بزرگ اسلامى است که گروه‌ها و انجمن‌هاى کوچک، از جمله کارگران ترک، اتحادیه جوانان مسلمان در اروپا، مرکز اسلامى، اتحادیه ترک‌هاى اروپا و هم‌چنین مساجد شهر‌هامبورگ آلمان را تحت نفوذ خود گرفته است. این گروه طرفدار نجم الدین اربکان مى‌باشند.<br>
    ـ فدراسیون ترک: مرکز آن در فرانکفورت است و داراى چندین شعبه مى‌باشد. اعضاى این فدراسیون، طرفدار حرکت ملى هستند و خود را گرگ خاکسترى مى‌نامند و بر این باورند قوم ترک قوم برتر است و خواستار اتحاد تمامى ترک‌هاى جوان و تشکیل دولت واحد هستند.<br>
    ـ اتحادیه اجتماعات اسلامى: این اتحادیه، انشعابى از گروه ملى گوروش است. این گروه به تبلیغ تمامیت اسلام مى‌پردازد و معتقد است در این راه باید از تمامى ابزارهاى روز و پیشرفته استفاده کرد. <ref>قاسمى، پیشین، ص 32.</ref> <br>
    یکى از مراکز آموزش اسلامى در ترکیه، «مؤسسه اسلامى عالى» است که در زمینه آموزش‌هاى مذهبى فعالیت دارد. مدارس امام خطیب نیز براى آموزش قرآن و تربیت مبلغان مذهبى است.<br>


    ==9. آموزش دینى در مدارس==
    === 7. کتاب‌های معتبر و معروف اسلامی از نویسندگان ترکیه ===
    آموزش دینى، پس از استقرار نظام جمهورى، تا مدت‌ها در مدارس ممنوع بود و به طور غیر قانونى انجام مى‌شد و به تدریج در مدارس امام خطیب و الهیات، مشروعیت نسبى یافت. در مدارس دولتى، در برنامه درسى دانش‌آموزان، در هفته ساعتى به تدریس قرآن اختصاص داده شده است. در ترکیه هم‌چنین آموزش گاه‌هاى قرآنى به تدریج رواج یافت.<br>
    دانشمندان مسلمان ترکیه در تألیف و تصنیف کتاب‌های مذهبی، یادگارهای جالب و ستودنی از خود بر جای گذاشته‌اند. برخی از برجسته‌ترین آنها عبارت است از:
    پس از استقرار نظام آموزشى متمرکز در ترکیه در سال 1924، آموزش دینى در مدارس مذهبى مستقل ممنوع اعلام شد. دو سال بعد از آن، مدارس «امام خطیب» در شهرهایى چون آنکارا، استانبول، آدانا و قونیه تأسیس شد. این مدارس ضمن حفظ اصل لائیک، در رشته‌هایى مانند امامت و خطابه و مدرسى قرآن مجید، به تربیت افراد پرداختند. <ref>پیشین، ص 52.</ref> از جمله شرایط پذیرش در این مدارس دارا بودن مدرک تحصیلى اول دبیرستان، اعتقاد به اصول مبانى دینى و اجراى عملى آنها و وطن دوستى است. فارغ التحصیلان این مدارس با دریافت مدرک دیپلم مى‌توانند در انجمن علمى عالى اسلامى ادامه تحصیل دهند ویا به امورى چون امامت، خطابه و تدریس قرآن بپردازند.<br>
     
    #«غررالحکم و دررالحکم» نوشته آمدی (دیاربکری)؛
    #«ینابیع الموده»، تألیف کندوز حنفی؛
    #«اصل الشیعة و اصولها» تألیف پروفسور عبدالباقی؛
    #«مصباح الانس»، نوشته صدرالدین قونوی؛
    #«معرفت نامه»، نوشته ابراهیم حقی؛
    #«رساله نور» نوشته سعید نورسی.<ref>حکیم‌پور و مرجانی، پیشین، ص 34.</ref> <br>


    ==10. نظام تبلیغ دینى==
    === 8. مراکز مهم آموزشی و اسلامی ===
    در ماده 24 قانون اساسى جمهورى ترکیه، در مورد ترویج و تبلیغ دین، این گونه آمده است:<br>
    سازمان‌هایی اسلامی در ترکیه وجود دارند که در خارج از کشور فعالیت می‌کنند: گروه ملی گوروش، فدراسیون ترک، اتحادیه جماعات اسلامی، سلیمانجی‌ها و نورجی‌ها از جمله گروه‌ها و دسته‌جاتی هستند که در قالب اسلام فعالیت می‌کنند و در ترکیه و اروپا دارای پیروانی هستند. <ref>پرند و سبحانی، پیشین، ص 93.</ref> <br>  
    «آزادى عقیده، اعتقادات مذهبى و عمل به آن اعلام مى‌گردد. ولى هرگونه استفاده از دین و مذهب براى اهداف یا مقاصد سیاسى ممنوع است. آموزش و تبلیغات دینى تحت نظارت و کنترل دولت انجام مى‌گردد».
    ـ گروه ملی گوروش: ملی گوروش، به معنای بینش ملی است. این گروه از گروه‌های بزرگ اسلامی است که گروه‌ها و انجمن‌های کوچک، از جمله کارگران ترک، اتحادیه جوانان مسلمان در اروپا، مرکز اسلامی، اتحادیه ترک‌های اروپا و هم‌چنین مساجد شهر‌هامبورگ آلمان را تحت نفوذ خود گرفته است. این گروه طرفدار نجم الدین اربکان می‌باشند.<br>
    هم‌چنین در ماده 36 قانون اساسى آمده است: «نگه‌دارى و فعالیت امور مساجد و مراکز دینى به عهده ریاست عالیه امور دیانت است. در جمهورى ترکیه، مذهب امرى کنترل شده است که سازمانى وابسته به نخستوزیرى تحت عنوان «سازمان امور دیانت» مسئول آن است». <ref>حکیم پور و مرجانى، پیشین، ص 32.</ref> <br>
    ـ فدراسیون ترک: مرکز آن در فرانکفورت است و دارای چندین شعبه می‌باشد. اعضای این فدراسیون، طرفدار حرکت ملی هستند و خود را گرگ خاکستری می‌نامند و بر این باورند قوم ترک قوم برتر است و خواستار اتحاد تمامی ترک‌های جوان و تشکیل دولت واحد هستند.<br>
    سازمان دیانت، خود مبلغ مذهب حنفى است و در تلاش‌هاى مختلفى که انجام داده، سعى بر تضعیف موقعیت سایر مذاهب در ترکیه داشته است. انتشارات این سازمان بسیار فعّال بوده و کتاب‌هاى فراوانى را ازفارسى و عربى به ترکى ترجمه کرده و به چاپ رسانده است. هم‌چنین این سازمان کتاب‌هایى را که بر ضد شیعه موضع‌گیرى داشته منتشر نموده است.<br>
    ـ اتحادیه اجتماعات اسلامی: این اتحادیه، انشعابی از گروه ملی گوروش است. این گروه به تبلیغ تمامیت اسلام می‌پردازد و معتقد است در این راه باید از تمامی ابزارهای روز و پیشرفته استفاده کرد. <ref>قاسمی، پیشین، ص 32.</ref> <br>
    خط مشى کلى دولت ترکیه بر اساس عدم دخالت امور دینى و مسایل مذهبى در امور حکومتى و سیاسى است ولى دولت موظف به تأمین نیازهاى اعتقادى هموطنان است. این به معناى جدایى دین از سیاست است ولى تبلیغات دینى تا حدى که وارد سیاست نشود، در این کشور آزاد است و پیروان مذاهب مختلف مجاز به تبلیغ دین خود هستند و هر کدام مى‌توانند براى خود پایگاه‌هاى مذهبى و تبلیغى مستقلى داشته باشند.<br>
    یکی از مراکز آموزش اسلامی در ترکیه، «مؤسسه اسلامی عالی» است که در زمینه آموزش‌های مذهبی فعالیت دارد. مدارس امام خطیب نیز برای آموزش قرآن و تربیت مبلغان مذهبی است.<br>


    ==11. مساجد مهم==
    === 9. آموزش دینی در مدارس ===
    در ترکیه حدود 000/90 مسجد وجود دارد و به این مجموعه به طور میانگین، هر سال 1600 تا 1700 مسجد جدید افزوده مى‌شود. ابوالقاسمى و اردوش حسین، پیشین، ص 124. از جمله مساجد مهم ترکیه، مى‌توان به مساجد شهرهاى زیر اشاره کرد:<br>
    آموزش دینی، پس از استقرار نظام جمهوری، تا مدت‌ها در مدارس ممنوع بود و به طور غیر قانونی انجام می‌شد و به تدریج در مدارس امام خطیب و الهیات، مشروعیت نسبی یافت. در مدارس دولتی، در برنامه درسی دانش‌آموزان، در هفته ساعتی به تدریس قرآن اختصاص داده شده است. در ترکیه هم‌چنین آموزش گاه‌های قرآنی به تدریج رواج یافت.<br>
    # آنکارا: مسجد کوجاتپه، مسجد حاجى بایران، مسجد الله اکبر؛  
    پس از استقرار نظام آموزشی متمرکز در ترکیه در سال 1924، آموزش دینی در مدارس مذهبی مستقل ممنوع اعلام شد. دو سال بعد از آن، مدارس «امام خطیب» در شهرهایی چون آنکارا، استانبول، آدانا و قونیه تأسیس شد. این مدارس ضمن حفظ اصل لائیک، در رشته‌هایی مانند امامت و خطابه و مدرسی قرآن مجید، به تربیت افراد پرداختند. <ref>پیشین، ص 52.</ref> از جمله شرایط پذیرش در این مدارس دارا بودن مدرک تحصیلی اول دبیرستان، اعتقاد به اصول مبانی دینی و اجرای عملی آنها و وطن دوستی است. فارغ‌التحصیلان این مدارس با دریافت مدرک دیپلم می‌توانند در انجمن علمی عالی اسلامی ادامه تحصیل دهند ویا به اموری چون امامت، خطابه و تدریس قرآن بپردازند.<br>
    # استانبول: مسجد ایوب سلطان، مسجد سلطان احمد، مسجد فاتح، مسجد بایزید، مسجد سلطان سلیم، مسجد سلیمانیه، مسجد نور عثمانیه، مسجد لالى له، مسجد والده خان، مسجد اباصوفیا؛ <ref>اين محل اولين کليسايى بود که پس از فتح ترکيه توسط مسلمانان به مسجد تبديل شد و هم اکنون نيز به موزه تبديل شده است. </ref>
     
    === 10. نظام تبلیغ دینی ===
    در ماده 24 قانون اساسی جمهوری ترکیه، در مورد ترویج و تبلیغ دین، این گونه آمده است:<br>
    «آزادی عقیده، اعتقادات مذهبی و عمل به آن اعلام می‌گردد. ولی هرگونه استفاده از دین و مذهب برای اهداف یا مقاصد سیاسی ممنوع است. آموزش و تبلیغات دینی تحت نظارت و کنترل دولت انجام می‌گردد».
    هم‌چنین در ماده 36 قانون اساسی آمده است: «نگه‌داری و فعالیت امور مساجد و مراکز دینی به عهده ریاست عالیه امور دیانت است. در جمهوری ترکیه، مذهب امری کنترل شده است که سازمانی وابسته به نخستوزیری تحت عنوان «سازمان امور دیانت» مسئول آن است». <ref>حکیم پور و مرجانی، پیشین، ص 32.</ref> <br>
    سازمان دیانت، خود مبلغ مذهب حنفی است و در تلاش‌های مختلفی که انجام داده، سعی بر تضعیف موقعیت سایر مذاهب در ترکیه داشته است. انتشارات این سازمان بسیار فعّال بوده و کتاب‌های فراوانی را ازفارسی و عربی به ترکی ترجمه کرده و به چاپ رسانده است. هم‌چنین این سازمان کتاب‌هایی را که بر ضد شیعه موضع‌گیری داشته منتشر نموده است.<br>
    خط مشی کلی دولت ترکیه بر اساس عدم دخالت امور دینی و مسایل مذهبی در امور حکومتی و سیاسی است ولی دولت موظف به تأمین نیازهای اعتقادی هموطنان است. این به معنای جدایی دین از سیاست است ولی تبلیغات دینی تا حدی که وارد سیاست نشود، در این کشور آزاد است و پیروان مذاهب مختلف مجاز به تبلیغ دین خود هستند و هر کدام می‌توانند برای خود پایگاه‌های مذهبی و تبلیغی مستقلی داشته باشند.<br>
     
    === 11. مساجد مهم ===
    در ترکیه حدود 000/90 مسجد وجود دارد و به این مجموعه به طور میانگین، هر سال 1600 تا 1700 مسجد جدید افزوده می‌شود. ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 124. از جمله مساجد مهم ترکیه، می‌توان به مساجد شهرهای زیر اشاره کرد:<br>
     
    # آنکارا: مسجد کوجاتپه، مسجد حاجی بایران، مسجد الله اکبر؛
    # استانبول: مسجد ایوب سلطان، مسجد سلطان احمد، مسجد فاتح، مسجد بایزید، مسجد سلطان سلیم، مسجد سلیمانیه، مسجد نور عثمانیه، مسجد لالی له، مسجد والده خان، مسجد اباصوفیا؛ <ref>اين محل اولين کليسايی بود که پس از فتح ترکيه توسط مسلمانان به مسجد تبديل شد و هم اکنون نيز به موزه تبديل شده است. </ref>
    # قونیه: مسجد سلیمیه و مسجد جامع؛
    # قونیه: مسجد سلیمیه و مسجد جامع؛
    # مانیسا: مسجد مریدیه؛
    # مانیسا: مسجد مریدیه؛
    # ارض روم: مسجد یاقوتیه و مسجد لاله پاشا؛
    # ارض روم: مسجد یاقوتیه و مسجد لاله پاشا؛
    # بورسا: مسجد جامع الوداغ و مسجد امیر سلطان؛
    # بورسا: مسجد جامع الوداغ و مسجد امیر سلطان؛
    # ازمیر: مسجد عیسى بى؛
    # ازمیر: مسجد عیسی بی؛
    # اورفا: مسجد خلیل رحمان. حکیم پور و مرجانى،<ref>پیشین، ص 53.</ref>  
    # اورفا: مسجد خلیل رحمان. حکیم پور و مرجانی،<ref>پیشین، ص 53.</ref>
    لازم به ذکر است که مساجد ترکیه براى بازدید به روى مسلمانان و غیر مسلمانان (گردش‌گران) باز است، البته در مواقع نماز از ورود گردش‌گران جلوگیرى مى‌شود. گردش گران مى‌بایست در هنگام دیدار از مساجد، ازلباس‌هاى مناسب استفاده کنند. مردان شلوارهاى کوتاه نپوشند و زنان نیز تا حد امکان حجاب خود را حفظ نمایند.<ref>http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/mosque_etiquette.html</ref><br>
     
    ==12. احزاب و تشکل‌هاى اسلامى==
    لازم به ذکر است که مساجد ترکیه برای بازدید به روی مسلمانان و غیر مسلمانان (گردش‌گران) باز است، البته در مواقع نماز از ورود گردش‌گران جلوگیری می‌شود. گردش گران می‌بایست در هنگام دیدار از مساجد، ازلباس‌های مناسب استفاده کنند. مردان شلوارهای کوتاه نپوشند و زنان نیز تا حد امکان حجاب خود را حفظ نمایند.<ref>http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/mosque_etiquette.html</ref><br>
    حزب اسلام‌گراى رفاه ترکیه: این حزب راست‌گرا، در سال 1971 با نام «حزب راست‌گراى ملى» و به دنبال غیر قانونى اعلام شدن فعالیت حزب نظام ملى تشکیل شد. این حزب گرایش‌هاى مذهبى و تمایل به برقرارى حکومت دینى دارد و معتقد به مبارزه پارلمانى و ایجاد تغییر و تحول به نفع اسلام در جامعه ترکیه و اصلاح قوانین آن کشور و تبدیل آن به قوانین اسلامى است. در حال حاضر این حزب با نام سعادت به فعالیت خود ادامه مى‌دهد.<br>
     
    حزب عدالت و توسعه AKP: این حزب، بر سکولار بودن دولت ترکیه تأکید دارد، ولى باحذف نمادهاى مذهبى از مکان‌هاى عمومى، مانند ممنوعیت حجاب زنان در مراکز دولتى، مانند دانشگاه‌ها مخالف است. پس از ممنوعیت یافتن فعالیت حزب فضیلت، اسلام گرایان در قالب دو حزب ظهور یافتند: الف ـ اسلام‌گراهاى محافظه‌کار، به رهبرى «رجایى کوتان» که حزب سعادت را بنا نهاد؛ ب ـ شاخه عمل‌گرا به رهبرى «رجب طیب اردوغان و عبدالله گل» که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات پارلمانى، بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر، (2006) دولت این کشور را در اختیار دارد.
    === 12. احزاب و تشکل‌های اسلامی ===
    تشکیلات دیانت: با وجود لائیک بودن حکومت، تشکیلات دینى در ترکیه زیر نظر دولت قرار دارد. این سازمان تنها نهاد دینى رسمى جمهورى ترکیه است. نام کامل آن «سازمان امور دیانت» مى‌باشد. این سازمان جانشین وزارت «شرعیه و اوقاف» در ابتداى عصر جمهورى گردید. تعیین ائمه جماعات مساجد، تشکیل کلاس‌هاى قرآن، برنامه‌ریزى براى اداره مدارس دینى امام خطیب و توجیه مسایل فرهنگى براى مردم، به عهده این تشکیلات مى‌باشد. ابوالقاسمى و اردوش حسین، پیشین، ص 124. این سازمان بالغ بر صد هزار پرسنل دارد.<br>
    حزب اسلام‌گرای رفاه ترکیه: این حزب راست‌گرا، در سال 1971 با نام «حزب راست‌گرای ملی» و به دنبال غیر قانونی اعلام شدن فعالیت حزب نظام ملی تشکیل شد. این حزب گرایش‌های مذهبی و تمایل به برقراری حکومت دینی دارد و معتقد به مبارزه پارلمانی و ایجاد تغییر و تحول به نفع اسلام در جامعه ترکیه و اصلاح قوانین آن کشور و تبدیل آن به قوانین اسلامی است. در حال حاضر این حزب با نام سعادت به فعالیت خود ادامه می‌دهد.<br>
    تشکیلات اوقاف: در دوره سلاطین عثمانى، این نهاد رشد قابل توجهى داشت و بخش عمده‌اى از خدمات فرهنگى و اجتماعى از طریق «وقف» صورت مى‌گرفت (امورى نظیر کتابت قرآن، چاپ و نشر کتاب و.... پس از استقرار حکومت جمهورى، بسیارى از این خدمات فرهنگى به وزارت آموزش ملى واگذار گردید و بخش قابل توجهى از فعالیت‌هاى اوقاف کاهش یافت و کم کم به صورت یک سازمان خیریه درآمد.
    حزب عدالت و توسعه AKP: این حزب، بر سکولار بودن دولت ترکیه تأکید دارد، ولی باحذف نمادهای مذهبی از مکان‌های عمومی، مانند ممنوعیت حجاب زنان در مراکز دولتی، مانند دانشگاه‌ها مخالف است. پس از ممنوعیت یافتن فعالیت حزب فضیلت، اسلام گرایان در قالب دو حزب ظهور یافتند: الف ـ اسلام‌گراهای محافظه‌کار، به رهبری «رجایی کوتان» که حزب سعادت را بنا نهاد؛ ب ـ شاخه عمل‌گرا به رهبری «رجب طیب اردوغان و عبدالله گل» که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات پارلمانی، بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر، (2006) دولت این کشور را در اختیار دارد.
    فعالیت‌هاى فرهنگى اوقاف در ترکیه اکنون در قالب مدیریت سه کتابخانه تاریخى و پر اهمیت، موزه آثار خطى تمدن ترک، مجموعه عظیم فرهنگى مولانا در قونیه، حفظ و مرمت آثار باستانى و هنرى، نشریات وقف در قالب 38 عنوان، ساخت مساجد در روستاها و خوابگاه‌هاى دانشجویى و ارائه کمک به یتیمان، نیازمندان و مستمندان مى‌باشد. هم‌چنین دو بانک به نام‌هاى «بانک اوقاف» و «بانک املاک» به فعالیت‌هاى گسترده و متنوع فرهنگى، تحت پوشش اوقاف مى‌پردازند.<br>
    تشکیلات دیانت: با وجود لائیک بودن حکومت، تشکیلات دینی در ترکیه زیر نظر دولت قرار دارد. این سازمان تنها نهاد دینی رسمی جمهوری ترکیه است. نام کامل آن «سازمان امور دیانت» می‌باشد. این سازمان جانشین وزارت «شرعیه و اوقاف» در ابتدای عصر جمهوری گردید. تعیین ائمه جماعات مساجد، تشکیل کلاس‌های قرآن، برنامه‌ریزی برای اداره مدارس دینی امام خطیب و توجیه مسایل فرهنگی برای مردم، به عهده این تشکیلات می‌باشد. ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 124. این سازمان بالغ بر صد هزار پرسنل دارد.<br>
    منابع ترک در ذکر نام سازمان‌ها و گروه‌هاى اسلامى فعال در ترکیه، از تشکل‌هاى زیر نام مى‌برند که برخى از این اسامى براى ایجاد ذهنیت از فعالیت‌هاى تروریستى گروه‌هاى اسلامى در جامعه، ساخته و پرداخته دستگاه‌هاى امنیتى کشور است و وجود خارجى ندارند. این گروه‌ها عبارت‌اند از: حزب الله، جهاد اسلامى، حزب حرکت اسلامى، حزب الدعوه، حزب التحریر، رابطة العالم الاسلامی، ارتش آزادى خواه شریعت جهان، مجاهدین اسلامى، ارتش آزادى‌بخش اسلامى ترکیه، حزب آزادى‍بخش اسلامى، اتحادیه آزادى‌بخش اسلامى ترکیه، جبهه آزادى‌بخش اسلامى ترکیه، حزب اسلامى کردستان، جبهه عمل مهاجمین اسلامى شرق بزرگ و اتحادیه میهن‌پرستان دین‌دار کردستان. <ref>پرند و سبحانى، پیشین، ص 111.</ref> <br>
    تشکیلات اوقاف: در دوره سلاطین عثمانی، این نهاد رشد قابل توجهی داشت و بخش عمده‌ای از خدمات فرهنگی و اجتماعی از طریق «وقف» صورت می‌گرفت (اموری نظیر کتابت قرآن، چاپ و نشر کتاب و.... پس از استقرار حکومت جمهوری، بسیاری از این خدمات فرهنگی به وزارت آموزش ملی واگذار گردید و بخش قابل توجهی از فعالیت‌های اوقاف کاهش یافت و کم کم به صورت یک سازمان خیریه درآمد.
    فعالیت‌های فرهنگی اوقاف در ترکیه اکنون در قالب مدیریت سه کتابخانه تاریخی و پر اهمیت، موزه آثار خطی تمدن ترک، مجموعه عظیم فرهنگی مولانا در قونیه، حفظ و مرمت آثار باستانی و هنری، نشریات وقف در قالب 38 عنوان، ساخت مساجد در روستاها و خوابگاه‌های دانشجویی و ارائه کمک به یتیمان، نیازمندان و مستمندان می‌باشد. هم‌چنین دو بانک به نام‌های «بانک اوقاف» و «بانک املاک» به فعالیت‌های گسترده و متنوع فرهنگی، تحت پوشش اوقاف می‌پردازند.<br>
    منابع ترک در ذکر نام سازمان‌ها و گروه‌های اسلامی فعال در ترکیه، از تشکل‌های زیر نام می‌برند که برخی از این اسامی برای ایجاد ذهنیت از فعالیت‌های تروریستی گروه‌های اسلامی در جامعه، ساخته و پرداخته دستگاه‌های امنیتی کشور است و وجود خارجی ندارند. این گروه‌ها عبارت‌اند از: حزب الله، جهاد اسلامی، حزب حرکت اسلامی، حزب الدعوه، حزب التحریر، رابطة العالم الاسلامی، ارتش آزادی خواه شریعت جهان، مجاهدین اسلامی، ارتش آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، حزب آزادی‍بخش اسلامی، اتحادیه آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، جبهه آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، حزب اسلامی کردستان، جبهه عمل مهاجمین اسلامی شرق بزرگ و اتحادیه میهن‌پرستان دین‌دار کردستان. <ref>پرند و سبحانی، پیشین، ص 111.</ref> <br>
     
    === 13. تصوف و گرایش‌های عرفانی ===
    با انتشار و حاکمیت اسلام در آناتولی، صوفیان ایرانی نیز در این مناطق پراکنده شدند و تصوف نیز در این سرزمین ریشه دوانید. تصوف از جذابیت فراوانی درمیان ترکان برخوردار شد. اما با تأسیس حکومت جمهوری در ترکیه و به اجرا در آمدن برنامه‌های اسلام‌ستیزانه، مبارزه با طریقت‌های صوفیه در فعالیت‌های حکومت جدید جای گرفت و در 30 نوامبر سال 1925، مجلس ترکیه خانقاه‌ها، تکیه‌ها، زاویه‌ها و درگاه‌های طریقت‌های متعدد صوفیه و تمامی زیارتگاه‌های مذهبی را که بسیاری از آنها مرقد پیران و شیوخ اصل تصوف بود تعطیل کرد.<br>
    اگر چه پیروی از طریقت‌ها در ترکیه ممنوع شد اما این به معنای حذف آنها از حیات اجتماعی نبود، بلکه این طریقت‌ها به فعالیت‌های زیر زمینی روی آوردند و مجالس ذکر و سماع را مخفیانه به پا کردند.<br>
    طریقت‌های صوفیه در جمهوری ترکیه، برخلاف دوره عثمانی، از نظر ماهیتی نمی‌توانند در کنار نظام ترکیه جای گیرند، اما این به آن معنا نیست که احزاب سیاسی در صدد بهره‌برداری از پیروان طریقت‌ها برنیایند. یکی از دلایل پیروزی شگفت‌انگیز حزب رفاه در انتخابات مجلس سال 1995، حمایت قاطع بسیاری از طریقت‌ها، از این حزب بیان شده است.<br>
    طریقت‌های مطرح تصوف درترکیه امروز هر کدام به فرقه‌ها و گروه‌های متعددی تقسیم می‌شوند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:<br>
     
    # '''[[نقشبندیه]]:''' طریقت نقشبندیه منسوب به «خواجه بهاءالدین» محمد بخارایی نقشبندی (متوفای سال 791 ق) مشهور به «شاه نقشبند» می‌باشد. این طریقت از مشهورترین طریقت‌های صوفیه در جهان اهل تسنن، به ویژه سرزمین‌های تحت حکومت ترکان، ماوراءالنهر، هند و امپراتوری عثمانی بوده است. گروهی از مریدان خواجه بهاءالدین در علت نام‌گذاری آن گفته‌اند که بهاءالدین از کثرت ذکر، به مرتبه‌ای رسیده بود که ذکر بر دل او نقش بسته بود و از آن رو به نقشبندیه مشهور شده است.<br>
    # '''[[بکتاشیه]]:''' طریقت بکتاشیه منتسب به «حاجی بکتاش ولی» صوفی بلند آوازه قرن هفتم هجری است که زادگاه وی نیشابور خراسان بوده و در جوانی به منطقه آناتولی نقل مکان کرده است. وی، هم دوره جلال‌الدین محمد بلخی رومی (مولانا) است. حاج بکتاش نزد علی احمد یسوی درس خواند و در سال 738 هجری درگذشت. طریقه «بکتاشیه» در قرن شانزدهم میلادی در آناطولی، یعنی آسیای صغیر، رواج فراوان یافت. با اینکه بیش‌تر «بکتاشیه» خود را از اهل سنت و جماعت می‌دانند ولی اعمال و رفتار ایشان بر خلاف آن طایفه است. این فرقه، عبادات شریعت اسلام را که نماز و روزه و حج و زکات باشد به جای نمی‌آورند و در پیش شیخ خود که او را «بابا» می‌خوانند به گناهان خویش اعتراف می‌نمایند و از او طلب آمرزش می‌کنند. <ref>مشکور، 1375، ص 106ـ105.</ref> <br>
     
    بکتاشیه را می‌توان طریقتی خشن، و به شدت رمز آلود و تودار و از نظر آثار مدون، نسبتاً فقیر به شمار آورد. گفتنی است بسیاری در ترکیه بکتاشیه را با علوی‌گری مترادف به کار می‌برند.<br>
     
    # '''[[مولویه]]:''' مولویه نیز مانند بکتاشیه در آسیای صغیر یا آناطولی به وجود آمد و به دو فرقه «پوست‌نشینان» یا «پوستینیه» و «ارشادیه» تقسیم می‌شود: برخی معتقدند مؤسس اصلی آن «جلال‌الدین محمد بلخی رومی» (متوفّای 672 هـ) مشهور به مولوی یا مولانا بوده است؛ <ref>پیشین، ص318ـ317.</ref> ولی بیش‌تر معتقدند مؤسس اصلی مولانا نبوده بلکه برخی منتسبین به او، پس از مرگ وی به دلیل ارادت زیادی که به او داشتند، برای مزار او قبه‌ای سبز رنگ ساختند و به این نام شهرت یافتند. مولویه طریقتی ملایم، تا حدی معتدل، شفاف و برخوردار از غنی‌ترین آثار مدون عرفان نظری است. <ref>ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 166.</ref> <br>
    # '''[[قادریه]]:''' بنیان گذار طریقت قادریه ـ کهن‌ترین فرقه تصوف ـ «عبدالقادر گیلانی» (561 ـ 471 ق) از فقها است. قادریه، سلسله‌ای از صوفیه است که از مکتب «جنیدیه» نشئت گرفته است. پیشین، ص316. این فرقه نقش مؤثری در گسترش و نفوذ اسلام در آفریقا داشته است. از وجوه بارز این طریقت، انجام اعمال خارق‌العاده در مجلس ذکر، مانند فرو بردن میله‌های فلزی در بدن، بلعیدن تیغ، کوبیدن میخ بر سر و مانند آن می‌باشد. البته امرزوه برگزاری این نوع مراسم، حالتی نمایشی به خود گرفته است.<br>
    # '''[[رفاعیه|رُفاعیه]]:''' طریقت رُفاعیه منسوب به «ابوالعباس احمد رفاعی» (570 ـ 512 ق) است. وی در بطائح عراق می‌زیست. پیروان این طریقت (چون قادریه) در مجالس ذکر و سماع، گاه به حالتی از بی‌خود شدن می‌رسند که ضربات تیغ و آهن در آنها ایجاد درد نمی‌کند. از مهم‌ترین مناطق نفوذ رفاعیه در ترکیه، استان‌های کردنشین جنوب شرقی این کشور است. گفتنی است پیروان این فرقه احترام و علاقه‌ای ویژه به اهل‌بیت(علیهم‌السلام) دارند.<br>
    # '''[[نورجیه]]:''' طریقت نورجیه، که می‌توان آن را از فعال‌ترین و مؤثرترین طریقت‌های موجود ترکیه بر شمرد، به «ملا سعید نورسی» ملقب به بدیع الزمان (1339 ـ 1255 ش / 1960 ـ 1876 م) منتسب است. ملا سعید خود یکی از شیوخ طریقت نقشبندیه بود که در این طریقت طرحی نو در انداخت. حیات پر حادثه این شخصیت رازآلود، او را به صورت یکی از جالب‌ترین رجال تاریخ معاصر ترکیه ساخته است. مهم‌ترین گروه‌های فرعی نورجیه عبارت‌اند از: گروه [[فتح الله گولن]]، گروه مدرسه الزهرا، گروه ینی آسیا، گروه ینی نسیل، گروه انجمن خیریه. <br>
     
    7. '''سلیمانیه:''' مؤسس فرقه یا طریقت سلیمانیه، که پیروان آن «سلیمانچی لر» خوانده می‌شوند، «شیخ سلیمان حیلمی تونا خان» است. وی که خود از شیوخ مطرح طریقت نقشبندیه محسوب می‌شد، به دلیل اختلاف‌نظر با جو غالب بر طریقت مزبور درباره نوع فعالیت، راه جداگانه‌ای برای خود برگزید. کمالیست‌ها، این طریقت را از دشمنان سر سخت میراث آتاترک ارزیابی می‌کنند. لازم به ذکر است که این فرقه، از جمله فرقه‌هایی است که دشمنی زیادی با تشیع دارد و در این زمینه با وهابیت هم‌سو می‌باشد.<br>


    ==13. تصوف و گرایش‌هاى عرفانى==
    === 14. نقش و نفوذ زبان فارسی ===
    با انتشار و حاکمیت اسلام در آناتولى، صوفیان ایرانى نیز در این مناطق پراکنده شدند و تصوف نیز در این سرزمین ریشه دوانید. تصوف از جذابیت فراوانى درمیان ترکان برخوردار شد. اما با تأسیس حکومت جمهورى در ترکیه و به اجرا در آمدن برنامه‌هاى اسلام‌ستیزانه، مبارزه با طریقت‌هاى صوفیه در فعالیت‌هاى حکومت جدید جاى گرفت و در 30 نوامبر سال 1925، مجلس ترکیه خانقاه‌ها، تکیه‌ها، زاویه‌ها و درگاه‌هاى طریقت‌هاى متعدد صوفیه و تمامى زیارتگاه‌هاى مذهبى را که بسیارى از آنها مرقد پیران و شیوخ اصل تصوف بود تعطیل کرد.<br>
    زبان فارسی، زبان دربار و هم‌چنین زبان تشکیلات اداری در قلمرو دولت عثمانی بوده است. هم‌چنین برخی اسامی مردان و زنان ترک نیز از واژه‌های فارسی است، مانند: رستم، فریدون، فرخنده، خجسته، آسمان و... ؛ با سقوط امپراتوری سلجوقی و سپس عثمانی و به دنبال تأسیس حکومت جمهوری و تلاش‌های گسترده آتاترک برای غربی کردن ترکیه و تغییر حروف ترکی و جای‌گزینی حروف لاتین، بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات عربی و فارسی از این زبان حذف گردید، اما با این حال، اکنون در حدود 2000 واژه فارسی، با مفهوم متداول در زبان فارسی و یا با مفهومی متفاوت، در زبان ترکی مصطلح و رایج است. <ref>پرند و سبحانی، پیشین، ص199.</ref> <br>
    اگر چه پیروى از طریقت‌ها در ترکیه ممنوع شد اما این به معناى حذف آنها از حیات اجتماعى نبود، بلکه این طریقت‌ها به فعالیت‌هاى زیر زمینى روى آوردند و مجالس ذکر و سماع را مخفیانه به پا کردند.<br>
    هم اکنون، با توسعه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، در هشت دانشگاه ترکیه (مانند دانشگاه استانبول، آنکارا، آتاترک، ارزروم، قونیه و سلجوقیه) کرسی زبان و ادبیات فارسی وجود دارد و در بیش از 20 دانشکده، زبان و ادبیات فارسی به عنوان واحد درسی اختیاری تدریس می‌شود. اما به دلیل کارایی نداشتن زبان و ادبیات فارسی در صحنه اجتماعی ترکیه، فارغ‌التحصیلان سطوح لیسانس و حتی فوق لیسانس این رشته در کسب شغل با مشکلات و دشواری‌های فراوانی روبه‌رو هستند.<br>
    طریقت‌هاى صوفیه در جمهورى ترکیه، برخلاف دوره عثمانى، از نظر ماهیتى نمى‌توانند در کنار نظام ترکیه جاى گیرند، اما این به آن معنا نیست که احزاب سیاسى در صدد بهره بردارى از پیروان طریقت‌ها برنیایند. یکى از دلایل پیروزى شگفت‌انگیز حزب رفاه در انتخابات مجلس سال 1995، حمایت قاطع بسیارى از طریقت‌ها، از این حزب بیان شده است.<br>
    گفتنی است در وضعیت کنونی، تنها 30 نفر استاد زبان فارسی در ترکیه وجود دارند که از آن جمله می‌توان به پروفسور ارکان تورکمن، پروفسور سعدالدین کوجاتورک، پروفسور عدنان کارا، اسماعیل اوغلو و پروفسور مرسل اشاره کرد. هم‌چنین از این تعداد استاد زبان فارسی، 11 استاد درجه پروفسوری و 2 استاد درجه دانشیاری دارند. <ref>حکیم پور و مرجانی، پیشین، ص 26.</ref> <br>
    طریقت‌هاى مطرح تصوف درترکیه امروز هر کدام به فرقه‌ها و گروه‌هاى متعددى تقسیم مى‌شوند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:<br>
    هزاران نسخه کتاب خطی فارسی در کتابخانه‌های ترکیه نگه‌داری می‌شود. شاهنامه‌خوانی و مثنوی‌خوانی هنوز در بسیاری از مناطق این کشور رایج است و در نوروز و اعیاد اسلامی جشن گرفته می‌شود.<br>
    # '''[[نقشبندیه]]:''' طریقت نقشبندیه منسوب به «خواجه بهاءالدین» محمد بخارایى نقشبندى (متوفاى سال 791 ق) مشهور به «شاه نقشبند» مى‌باشد. این طریقت از مشهورترین طریقت‌هاى صوفیه در جهان اهل تسنن، به ویژه سرزمین‌هاى تحت حکومت ترکان، ماوراءالنهر، هند و امپراتورى عثمانى بوده است. گروهى از مریدان خواجه بهاءالدین در علت نام‌گذارى آن گفته‌اند که بهاءالدین از کثرت ذکر، به مرتبه‌اى رسیده بود که ذکر بر دل او نقش بسته بود و از آن رو به نقشبندیه مشهور شده است.<br>
    امروزه مهم‌ترین مرکز آموزش زبان فارسی غیر دانشگاهی، بخش آموزش و تحقیقات رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در آنکارا و استانبول است. در این مرکز به تمامی علاقه‌مندان، با توجه به سطح یادگیری آنها، زبان فارسی به صورت محاوره‌ای، تصویری و مکتوب آموزش داده می‌شود.<br>
    # '''[[بکتاشیه]]:''' طریقت بکتاشیه منتسب به «حاجى بکتاش ولى» صوفى بلند آوازه قرن هفتم هجرى است که زادگاه وى نیشابور خراسان بوده و در جوانى به منطقه آناتولى نقل مکان کرده است. وى، هم دوره جلال‌الدین محمد بلخى رومى (مولانا) است. حاج بکتاش نزد على احمد یسوى درس خواند و در سال 738 هجرى درگذشت. طریقه «بکتاشیه» در قرن شانزدهم میلادى در آناطولى، یعنى آسیاى صغیر، رواج فراوان یافت. با اینکه بیش‌تر «بکتاشیه» خود را از اهل سنت و جماعت مى‌دانند ولى اعمال و رفتار ایشان بر خلاف آن طایفه است. این فرقه، عبادات شریعت اسلام را که نماز و روزه و حج و زکات باشد به جاى نمى‌آورند و در پیش شیخ خود که او را «بابا» مى‌خوانند به گناهان خویش اعتراف مى‌نمایند و از او طلب آمرزش مى‌کنند. <ref>مشکور، 1375، ص 106ـ105.</ref>  <br>
    بکتاشیه را مى‌توان طریقتى خشن، و به شدت رمز آلود و تودار و از نظر آثار مدون، نسبتاً فقیر به شمار آورد. گفتنى است بسیارى در ترکیه بکتاشیه را با علوى گرى مترادف به کار مى‌برند.<br>
    # '''[[مولویه]]:''' مولویه نیز مانند بکتاشیه در آسیاى صغیر یا آناطولى به وجود آمد و به دو فرقه «پوست‌نشینان» یا «پوستینیه» و «ارشادیه» تقسیم مى‌شود: برخى معتقدند مؤسس اصلى آن «جلال‌الدین محمد بلخى رومى» (متوفّاى 672 هـ) مشهور به مولوى یا مولانا بوده است؛ <ref>پیشین، ص318ـ317.</ref> ولى بیش‌تر معتقدند مؤسس اصلى مولانا نبوده بلکه برخى منتسبین به او، پس از مرگ وى به دلیل ارادت زیادى که به او داشتند، براى مزار او قبه اى سبز رنگ ساختند و به این نام شهرت یافتند. مولویه طریقتى ملایم، تا حدى معتدل، شفاف و برخوردار از غنى‌ترین آثار مدون عرفان نظرى است. <ref>ابوالقاسمى و اردوش حسین، پیشین، ص 166.</ref> <br>
    # '''[[قادریه]]:''' بنیان گذار طریقت قادریه ـ کهن‌ترین فرقه تصوف ـ «عبدالقادر گیلانى» (561 ـ 471 ق) از فقها است. قادریه، سلسله اى از صوفیه است که از مکتب «جنیدیه» نشئت گرفته است. پیشین، ص316.  این فرقه نقش مؤثرى در گسترش و نفوذ اسلام در آفریقا داشته است. از وجوه بارز این طریقت، انجام اعمال خارق‌العاده در مجلس ذکر، مانند فرو بردن میله‌هاى فلزى در بدن، بلعیدن تیغ، کوبیدن میخ بر سر و مانند آن مى‌باشد. البته امرزوه برگزارى این نوع مراسم، حالتى نمایشى به خود گرفته است.<br>
    # '''[[رفاعیه|رُفاعیه]]:''' طریقت رُفاعیه منسوب به «ابوالعباس احمد رفاعى» (570 ـ 512 ق) است. وى در بطائح عراق مى‌زیست. پیروان این طریقت (چون قادریه) در مجالس ذکر و سماع، گاه به حالتى از بى‌خود شدن مى‌رسند که ضربات تیغ و آهن در آنها ایجاد درد نمى‌کند. از مهم‌ترین مناطق نفوذ رفاعیه در ترکیه، استان‌هاى کردنشین جنوب شرقى این کشور است. گفتنى است پیروان این فرقه احترام و علاقه‌اى ویژه به اهل‌بیت(علیهم‌السلام) دارند.<br>
    # '''[[نورجیه]]:''' طریقت نورجیه، که مى‌توان آن را از فعال‌ترین و مؤثرترین طریقت‌هاى موجود ترکیه بر شمرد، به «ملا سعید نورسى» ملقب به بدیع الزمان (1339 ـ 1255 ش / 1960 ـ 1876 م) منتسب است. ملا سعید خود یکى از شیوخ طریقت نقشبندیه بود که در این طریقت طرحى نو در انداخت. حیات پر حادثه این شخصیت رازآلود، او را به صورت یکى از جالب‌ترین رجال تاریخ معاصر ترکیه ساخته است. مهم‌ترین گروه‌هاى فرعى نورجیه عبارت‌اند از: گروه [[فتح الله گولن]]،  گروه مدرسه الزهرا، گروه ینى آسیا، گروه ینى نسیل، گروه انجمن خیریه. <br>
    7. '''سلیمانیه:''' مؤسس فرقه یا طریقت سلیمانیه، که پیروان آن «سلیمانچى لر» خوانده مى‌شوند، «شیخ سلیمان حیلمى تونا خان» است. وى که خود از شیوخ مطرح طریقت نقشبندیه محسوب مى‌شد، به دلیل اختلاف‌نظر با جو غالب بر طریقت مزبور درباره نوع فعالیت، راه جداگانه‌اى براى خود برگزید. کمالیست‌ها، این طریقت را از دشمنان سر سخت میراث آتاترک ارزیابى مى‌کنند.لازم به ذکر است که این فرقه، از جمله فرقه‌هایى است که دشمنى زیادى با تشیع دارد و در این زمینه با وهابیت هم‌سو مى‌باشد.<br>


    ==14. نقش و نفوذ زبان فارسى==
    == پانویس ==
    زبان فارسى، زبان دربار و هم‌چنین زبان تشکیلات ادارى در قلمرو دولت عثمانى بوده است. هم‌چنین برخى اسامى مردان و زنان ترک نیز از واژه‌هاى فارسى است، مانند: رستم، فریدون، فرخنده، خجسته، آسمان و...؛ با سقوط امپراتورى سلجوقى و سپس عثمانى و به دنبال تأسیس حکومت جمهورى و تلاش‌هاى گسترده آتاترک براى غربى کردن ترکیه و تغییر حروف ترکى و جاى‌گزینى حروف لاتین، بسیارى از واژه‌ها و اصطلاحات عربى و فارسى از این زبان حذف گردید، اما با این حال، اکنون در حدود 2000 واژه فارسى، با مفهوم متداول در زبان فارسى و یا با مفهومى متفاوت، در زبان ترکى مصطلح و رایج است. <ref>پرند و سبحانى، پیشین، ص199.</ref> <br>
    {{پانویس}}
    هم اکنون، با توسعه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالى، در هشت دانشگاه ترکیه (مانند دانشگاه استانبول، آنکارا، آتاترک، ارزروم، قونیه و سلجوقیه) کرسى زبان و ادبیات فارسى وجود دارد و در بیش از 20 دانشکده، زبان و ادبیات فارسى به عنوان واحد درسى اختیارى تدریس مى‌شود. اما به دلیل کارایى نداشتن زبان و ادبیات فارسى در صحنه اجتماعى ترکیه، فارغ‌التحصیلان سطوح لیسانس و حتى فوق لیسانس این رشته در کسب شغل با مشکلات و دشوارى‌هاى فراوانى روبه‌رو هستند.<br>
    گفتنى است در وضعیت کنونى، تنها 30 نفر استاد زبان فارسى در ترکیه وجود دارند که از آن جمله مى‌توان به پروفسور ارکان تورکمن، پروفسور سعدالدین کوجاتورک، پروفسور عدنان کارا، اسماعیل اوغلو و پروفسور مرسل اشاره کرد. هم‌چنین از این تعداد استاد زبان فارسى، 11 استاد درجه پروفسورى و 2 استاد درجه دانشیارى دارند. <ref>حکیم پور و مرجانى، پیشین، ص 26.</ref> <br>
    هزاران نسخه کتاب خطى فارسى در کتابخانه‌هاى ترکیه نگه‌دارى مى‌شود. شاهنامه‌خوانى و مثنوى‌خوانى هنوز در بسیارى از مناطق این کشور رایج است و در نوروز و اعیاد اسلامى جشن گرفته مى‌شود.<br>
    امروزه مهم‌ترین مرکز آموزش زبان فارسى غیر دانشگاهى، بخش آموزش و تحقیقات رایزنى فرهنگى جمهورى اسلامى در آنکارا و استانبول است. در این مرکز به تمامى علاقه‌مندان، با توجه به سطح یادگیرى آنها، زبان فارسى به صورت محاوره‌اى، تصویرى و مکتوب آموزش داده مى‌شود.<br>


    =منابع و مآخذ=
    == منابع ==
    # ابوالقاسمى، محمدجواد و اردوش حسین، ترکیه در یک نگاه، انتشارات الهدى، تهران، چاپ اول، 1378.
    # ابوالقاسمی، محمدجواد و اردوش حسین، ترکیه در یک نگاه، انتشارات الهدی، تهران، چاپ اول، 1378.
    # پرند و سبحانى، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگى بین‌المللى، تهران، چاپ اول، 1373.
    # پرند و سبحانی، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی، تهران، چاپ اول، 1373.
    # حکیم‌پور، على و مرجانى، على، شناسنامه فرهنگى ترکیه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى، تهران، چاپ اول، 1373.
    # حکیم‌پور، علی و مرجانی، علی، شناسنامه فرهنگی ترکیه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تهران، چاپ اول، 1373.
    # فلاح‌زاده، محمدهادى، ترکیه (آشنایى با کشورهاى اسلامى 3)، مؤسسه فرهنگى مطالعات و تحقیقات بین‌المللى ابرار معاصر، تهران، 1384.
    # فلاح‌زاده، محمدهادی، ترکیه (آشنایی با کشورهای اسلامی 3)، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر، تهران، 1384.
    # قاسمى، صابر، ترکیه، کتاب سبز، انتشارات دفتر مطالعات سیاسى و بین‌المللى وزارت امور خارجه، تهران، چاپ اول، 1374.
    # قاسمی، صابر، ترکیه، کتاب سبز، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، تهران، چاپ اول، 1374.
    # گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب (ترجمه حضارة العرب)، ترجمه سید‌هاشم حسینى، انتشارات کتاب فروشى اسلامیه، تهران، چاپ سوم، 1358.
    # گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب (ترجمه حضارة العرب)، ترجمه سید‌هاشم حسینی، انتشارات کتاب فروشی اسلامیه، تهران، چاپ سوم، 1358.
    # مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامى، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ سوم، 1375.
    # مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ سوم، 1375.
    =پانویس=


    [[رده: مقالات]]
    [[رده:مقاله‌ها]]
    [[رده: فصلنامه اندیشه تقریب]]
    [[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]]
    [[رده: منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]
    [[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]
    [[رده: ترکیه]]
    [[رده: کشور ها]]
    [[رده: کشورهای اسلامی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۴ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۳۵

    فصلنامه اندیشه تقریب شماره ششم
    فصلنامه اندیشه تقریب
    اطلاعات نشر سال دوم/ شماره ششم/بهار 1385
    عنوان مقاله جمهوریه ترکیه حدود جغرافیایی
    تعداد صفحات 28
    بخش سرزمین‌های جهان اسلام
    نویسنده دکترعزّالدین رضانژاد امیردهی[۱]
    زبان فارسی

    جمهوریه ترکیه حدود جغرافیایی عنوان مقاله‌ای از بخش سرزمین‌های جهان اسلام فصلنامه اندیشه تقریب در شماره پنجم می‌باشد که به قلم دکترعزّالدین رضانژاد امیردهی[۲] تدوین و به اهتمام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است. این مقاله در فصل بهار سال 1385 منتشر شده است.

    موقعیت جغرافیایی

    ترکیه در جنوب شرقی اروپا و جنوب غربی آسیا واقع شده‌است و بین 5/36 و 42 درجه عرض شمالی و 26 و 45 درجه طولی شرقی در نیمکره شمالی قرار گرفته‌است. این کشور محل اتصال دو قاره مهم آسیا و اروپا است. منطقه جغرافیایی که ترکیه در آن قرار دارد، آناتولی و آسیای کوچک (آسیای صغیر) نیز نامیده می‌شود. سرزمین ترکیه به صورت مستطیلی قابل تصور است که طول آن از شرق تا غرب 1660 کیلومتر و عرض آن به طور متوسط 550 کیلومتر می‌باشد.
    ترکیه شش همسایه آسیایی و دو همسایه اروپایی دارد. کشورهای هم مرز ترکیه عبارت‌اند از: آذربایجان 9 کیلومتر، ارمنستان 268 کیلومتر، ایران 499 کیلومتر، بلغارستان 240 کیلومتر، گرجستان 252 کیلومتر، عراق 352 کیلومتر، سوریه 822 کیلومتر، یونان 206 کیلومتر.

    مساحت

    مساحت ترکیه 780 هزار و 580 کیلومتر مربع است که 770 هزار و 760 کیلومتر مربع آن را خشکی و 9 هزار و 820 کیلومتر مربع دیگر را آب‌های داخلی تشکیل می‌دهد. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. از نظر وسعت، ترکیه با 580/780 کیلومتر مربع مساحت (کم‌تر از نصف مساحت ایران) سی و پنجمین کشور جهان به شمار می‌آید.

    موقعیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک

    اروپایی بودن بخشی از ترکیه و آسیایی بودن بخش دیگر آن، موجب شده است این کشور، به لحاظ موقعیت ژئوپولتیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. ضمن اینکه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر قرن گذشته، بر این اهمیت افزوده شده است. کشور ترکیه از سه طرف، توسط دریا احاطه شده است: دریای سیاه در شمال، دریای مدیترانه در جنوب و دریای اژه در غرب. در شمال غربی، دریای داخلی مهمی به نام دریای مرمره وجود دارد که از سمت شمال به وسیله تنگه مهم و استراتژیک بُسفر به دریای سیاه و از طریق تنگه مهم داردانل به دریای اژه متصل می‌گردد.
    این کشور گرچه در تقسیم‌بندی کشوری از 81 استان تشکیل شده‌است، اما به لحاظ جغرافیایی به هفت منطقه تقسیم می‌شود که عبارت است از: منطقه شمال آناتولی (منطقه دریای سیاه)، منطقه مرمره که شامل دریای مرمره و بخش اروپایی این کشور می‌شود، منطقه اژه، منطقه مدیترانه (جنوب ترکیه)، منطقه آناتولی مرکزی، منطقه آناتولی شرقی و منطقه جنوب شرقی آناتولی. [۳]

    جغرافیای انسانی و زبانی

    در حال حاضر ترکیه دارای جمعیتی جوان و پویا است. علت این امر، سیاست دولت بعد از استقلال این کشور در سال 1923 است که در جهت افزایش جمعیت گام برداشت. طبق سرشماری سال 2005، جمعیت ترکیه به 559/660/69 نفر رسیده است. ر. ک: سایت ویکی پدیا(دانشنامه آزاد) http://fa.wikipedia.org. نرخ رشد جمعیت در این کشور، در مناطق جنوبی آناتولی، در مقایسه با شمال و غرب کشور کم‌تر است. در قسمت جنوب شرقی آناتولی، به خصوص در مناطقی که باران کافی می‌بارد، مانند دامنه‌های جنوب شرقی کوهستان‌های توروس (Toros) و مناطق کوهستانی سیرت و ماردین، تمرکز جمعیت بالا است و هر چه که به طرف جنوب می‌رود، به خاطر خشک سالی‌های موردی، جمعیت رو به کاهش است.
    مردم ترکیه عمدتاً از دو گروه ملی ترک 74% و کرد 25% هستند. کردهای ترکیه به طور کلی در جنوب شرقی و شرق کشور زندگی می‌کنند. تنها زبان رسمی این کشور ترکی است. گروه‌های ملی کوچک‌تر در ترکیه عبارت‌اند از آذری (شمال شرق)، لازها (شمال)، عرب‌ها (جنوب) و ارمنی‌ها (استانبول)
    در میان شهرهای ترکیه، استانبول به لحاظ موقعیت جغرافیایی ویژه و تمرکز فعّالیت‌های تجاری و بازرگانی و هم‌چنین پیشینه تاریخی و امکانات سیاحتی و گردش‌گری دارای تمرکز جمعیتی بیش‌تری است.

    نظام اقتصادی

    ترکیه کشوری است با نظام اقتصادی سرمایه‌داری و متکی بر پایه اقتصاد بازار آزاد، که در آن، بخش خصوصی از نقش رو به رشدی برخوردار است. در سال 1999 ترکیه به جمع بیست کشور اقتصاد پویا موسوم به G - 20 پیوست. این کشور از سال 1996 با اتحادیه اروپایی دارای اتحادیه گمرکی است. و بر اساس نشست سران اتحادیه در هلسینکی در دسامبر 1999 به عنوان نامزد رسمی عضویت در اتحادیه پذیرفته شد. از آن زمان به بعد دولت ترکیه، نسبت به هماهنگ‌سازی مقررات و قوانین اقتصادی با استانداردهای اتحادیه اروپایی اقدام کرده است.[۴]
    از سوی دیگر، ایالات متحده آمریکا نیز متعهد به اجرای طرح‌های مهم اقتصادی در این کشور شده است که از جمله آن می‌توان به طرح خط لوله باکو ـ جیحان و ایجاد مناطق صنعتی در ترکیه نام برد.

    جمعیت و گرایش‌های اقتصادی

    تا پیش از دهه 50 میلادی، عمده مردم ترکیه به فعالیت‌های کشاورزی مشغول بودند و پس از آن، وقتی روش‌های مکانیزه در بخش کشاورزی افزایش یافت و بخش صنعت رشد نمود، گرایش مردم به کارهای خدماتی و صنعتی افزایش یافت به طوری که در اوایل دهه 90 میلادی، 40% افراد شاغل در ترکیه، در بخش کشاورزی مشغول به کار بودند. این در حالی بود که در دهه 60، این آمار به بیش از 66% می‌رسید. امروزه عمده جمعیت شاغل در بخش اقتصادی، هم‌چنان در بخش کشاورزی فعال‌اند و به این ترتیب، بخش خدمات، به خصوص جهانگردی و صنعت، در مرتبه بعدی قرار دارند. [۵]

    پرچم ترکیه

    طرح اصلی پرچم ترکیه مدرن عبارت است از ماه و ستاره سفید با زمینه سرخ رنگ. این طرح مربوط به علایمی است که امپراتورهای ترک سلجوقی و عثمانی به عنوان پرچم استفاده می‌کردند. ماه و ستاره از نمادهای اصلی ایلات ترکی بود که از سده دهم میلادی در قالب امپراتوری‌های غزنوی، سلجوقی و خوارزمی بخش زیادی از خاورمیانه، آسیای میانه و آسیای صغیر (آناتولی) را در کنترل خود داشتند. امپراتوری عثمانی نیز در سده دوازده میلادی این پرچم را به عنوان نشانه دولت نگاه داشت. از آنجا که سلاطین عثمانی در عین حال عنوان خلیفه مسلمین را داشتند طرح این پرچم به عنوان نماد اسلام ظاهر گردید. اکنون شمار بسیاری از کشورهای اسلامی ماه و ستاره را به صورت‌های مختلف به پرچم خود افزوده‌اند. نشانه هلال احمر نیز از این تأثیر به کنار نبوده است. صلیب سرخ جهانی در سال 1862 توسط هنری دونانت، بازرگان سوئیسی، تأسیس شد و چون نشانه دولت سوئیس و علامت دیانت مسیح را بر آن نهادند، هلال احمر به عنوان برابر اسلامی آن بعد از جنگ جهانی اول شکل گرفت.
    از جمله کشورهایی که نماد ماه و ستاره را روی پرچم کشورشان دارند می‌توان از آذربایجان، ازبکستان، الجزایر، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، تونس، سنگاپور، مالزی، و موریتانی نام برد. ر. ک: سایت ویکی پدیا (دانشنامه آزاد) [۶]

    وضعیت سیاسی

    1. پیشینه تاریخی

    آنچه که امروزه ترکیه فعلی را تشکیل می‌دهد، در حقیقت بقایای امپراتوری 600 ساله عثمانی است که پس از فروپاشی این امپراتوری در سال 1923 و تسلیم شدن سلطان عثمانی در برابر شرایط سنگین قرارداد صلح با متفقین، توسط مصطفی کمال پاشا، فرمانده قوای دفاعی داردانل در جنگ جهانی اول که بر ضد دولت مرکزی و سلطان عثمانی در آنکارا قیام کرده بود، بنیان گذاشته شد. وی بعدها، به آتاتورک، یعنی پدر ترک، مشهور شد.[۷]
    امپراتوری عثمانی که خود جانشین امپراتوری سلجوقی در سال 1299 میلادی شده بود، در زمان اوج قدرت و حکومت خود، بر بخش عمده حوزه بالکان امروزی، سرزمین‌های مصر، عراق، عربستان، الجزایر، سوریه و مجارستان تسلط داشت، اما با مرگ سلطان سلیمان قانونی، هشتمین و قدرت‌مندترین پادشاه امپراتوری عثمانی در سال 1566، ضعف و فساد داخلی این امپراتوری را فرا گرفت و از این پس امپراتوری عثمانی تا آخرین روزهای حیات خود در حالت دفاعی قرار گرفت تا اینکه پس از جنگ جهانی دوم و به واسطه حمایت این امپراتوری از آلمان‌ها از یک سو و ظهور جنبش‌های استقلال‌طلبانه در داخل امپراتوری عثمانی از سوی دیگر، بسیاری از سرزمین‌های تحت سلطه عثمانی در عربستان، سوریه، عراق و آفریقا، با امضای قرارداد ترک مخاصمه و ایجاد صلح «مودروس» در سال 1918، به دست متفقین افتاد و سرانجام مجلس کبیر ملی، در نوامبر 1922 (1342 ق) با خلع سلطان عثمانی، به عمر این امپراتوری پایان داد.
    با ایجاد هرج و مرج در فاصله زمانی 1918 تا 1923، آتاتورک، پا به عرصه سیاسی و اجتماعی ترکیه نهاد و توانست به واسطه توانایی‌هایی که از خود در جنگ جهانی اول نشان داده بود، محبوبیت زیادی به دست آورد. وی، پس از مشخص شدن حدود ترکیه امروزی به واسطه عهدنامه لوزان، به عنوان نخستین رئیس‌جمهور ترکیه برگزیده شد.
    تغییرات فرهنگی و اجتماعی، از جمله مخالفت با مداخله مذاهب در سیاست، ترویج بی‌حجابی و برداشتن حجاب اسلامی، حذف رسم‌الخط ترکی(حروف عربی) و جایگزینی آن با حروف لاتین، تغییر تقویم از اسلامی به میلادی و در یک نگاه، ترویج فرهنگ غربی، از مهم‌ترین اقدامات آتاتورک، طی حاکمیت 15 ساله خود بر این کشور نوظهور بود.
    عصمت اینونو، دومین رئیس‌جمهور ترکیه نیز راه و مرام آتاتورک را دنبال کرد، تا اینکه با وقوع جنگ جهانی دوم، تغییراتی در سیاست داخلی و خارجی این کشور، از جمله روی آوردن به نظام چند حزبی و گرایش به غرب به وجود آمد. در ژانویه 1946 حزب دموکرات در این کشور به رهبری جلال‌بایار تأسیس شد و توانست در انتخابات سراسری سال 1950 اکثریت آرا را به دست آورده و زمام امور را تا سال 1960 در دست داشته باشد که در این سال، با کودتای نظامی علیه او دستش از حکومت کوتاه شد.
    از سال 1960 تا 1965، کشور به وسیله دولت‌های ائتلافی اداره شد اما در سال 1965 حزب عدالت به رهبری سلیمان دمیرل توانست اکثریت آرا را به دست آورد. به دلیل وقوع آشوب‌های اجتماعی و مشکلات اقتصادی کشور، ترکیه کودتای نظامی دیگری را در سال 1970 تجربه کرد که دو سال حکومت نظامی در پی داشت. پس از آن، مجلس کبیر ملی، فخری کوروترک را به عنوان ششمین رئیس‌جمهور ترکیه برگزید.
    طی دهه هفتاد میلادی، هیچ دولت اکثریتی نتوانست تشکیل شود و کشور همواره با دولت‌های ائتلافی اداره می‌شد. دخالت ارتش در امور کشور، در اواخر این دهه، هم‌چنین نارضایتی‌های عمومی، بار دیگر ترکیه را به لحاظ سیاست داخلی فلج کرد، تا اینکه در سپتامبر 1980 کودتای دیگری به رهبری ژنرال کنعان اورن رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه رخ داد و وی قدرت سیاسی را تا اواخر دهه 80 به دست گرفت. اورن با تشکیل یک هیئت شش نفره، با عنوان شورای امنیت ملی، فعالیت بسیاری از احزاب را ممنوع و یا محدود کرد و قانون اساسی این کشور را که در اوایل دهه 70 تغییر یافته بود، بار دیگر تغییر داد.
    وضعیت متلاطم سیاسی در ترکیه، با درجه‌ای پایین‌تر، در دهه‌های 80 و 90 میلادی نیز ادامه داشت تا اینکه بار دیگر با پیروزی حزب رفاه، نجم‌الدین اربکان در سال 1996 روی کار آمد اما با دخالت ارتش این کشور در براندازی خاموش دولت وی و محرومیت پنج ساله او از فعالیت سیاسی، تنش سیاسی در این کشور شدت یافت. [۸]

    2. ساختار سیاسی

    قانون اساسی ترکیه به ترتیب در سال‌های 1971، 1973 و 1974 در پی تحولات داخلی، دچار تغییراتی گردید و سرانجام در سال 1982 قانون اساسی جدید این کشور به همه پرسی گذاشته شد. مردم این کشور با اکثریت(بیش از 90%) به این قانون رأی مثبت دادند. طبق ماده 1 قانون اساسی سال 1982، نوع حکومت کشور ترکیه جمهوری است. در ماده 2 قانون، مشخصات جمهوری ترکیه با عنوان‌های دموکراتیک، غیر دینی، دارای نظام اجتماعی مبتنی بر حمایت قانون و مفاهیمی چون صلح عمومی، انسجام، عدالت ملی، احترام به حقوق بشر و وفاداری به ناسیونالیسم آتاترک، ترسیم شده است.
    ترکیه دارای سه قوه قضاییه، مقننه و مجریه است که طبق قانون، مستقل از یک‌دیگر عمل می‌کنند. حکومت این کشور از نوع ریاستی ـ پارلمانی است؛ به این معنا که رئیس‌جمهوری که از طرف پارلمان برای یک دوره هفت ساله منصوب می‌شود، حق عزل نخست‌وزیر را دارد و بدون تصویب پارلمان، در مواقع بحرانی می‌تواند وضعیت فوق‌العاده اعلام نماید ویا با صدور فرمان، قانون وضع کند. در حالت عادی رئیس‌جمهور می‌تواند قوانین مصوب پارلمان را وتو کند اما پارلمان می‌تواند بار دیگر قانون مذکور را با جرح و تعدیلاتی و یا با توضیحات، نزد رئیس‌جمهور بفرستد و رئیس‌جمهور حق ندارد از تصویب قانون مذکور خودداری ورزد. شایان توجه است که رئیس‌جمهور در مواقع بحرانی می‌تواند پارلمان را منحل کند و خواستار انتخابات جدید شود.
    هم‌چنین قانون اساسی یک شورای مشورتی دولتی را در نظر گرفته است تا به رئیس‌جمهور، در انجام وظایفی که به عهده دارد کمک نماید. اعضای این شورا، رؤسای جمهور سابق، قضات بازنشسته دادگاه قانون اساسی و رؤسای پیشین ستاد مشترک ارتش هستند. بیست عضو از این اعضا به مدت شش سال از طرف رئیس‌جمهور و ده عضو دیگر از طرف خود اعضای شورا انتخاب می‌شوند. [۹]

    3. وضعیت احزاب و گروه‌های سیاسی

    نخستین حزب در ترکیه، پس از استقلال در سال 1923، حزب جمهوری‌خواه خلق CHP بود که به وسیله کمال آتاتورک بنیان گذاشته شد و تا 23 سال، بدون اینکه رقیبی داشته باشد، اداره کشور را در دست گرفت. اما ظهور نخستین حزب مخالف در اواخر دهه 40 میلادی، با عنوان حزب دموکرات که اعضای آن از حزب جمهوری‌خواه خلق منشعب شده بودند، نقطه عطفی در تحولات احزاب سیاسی در ترکیه محسوب شد و این کشور تا اواخر دهه 50 میلادی به وسیله این دو حزب اداره گردید.
    اما دخالت نظامیان در عرصه سیاست داخلی این کشور در اوایل دهه 60 میلادی و ممنوع شدن فعالیت حزب دموکرات، موجب روی کار آمدن احزاب ائتلافی و تعدد و تضعیف احزاب سیاسی گردید. فعالیت احزاب سیاسی در ترکیه در حال ورود به مرحله جدید بود که دخالت مجدد نظامیان در سیاست و خارج کردن قدرت از دست سیاسیون در سال 1971، روند دموکراتیزاسیون و لیبرالیزه کردن کشور را دچار تزلزل کرد. این روند به رغم دور شدن نظامیان از قدرت و تحویل سریع آن به سیاسیون در طول دهه 70 هم چنان ادامه داشت تا اینکه افزایش ترور و هرج و مرج در کشور، از جمله عدم تفاهم احزاب بر سر انتخاب رئیس‌جمهور در مجلس، موجب بازگشت نظامیان به عرصه سیاست در ابتدای دهه 80 گردید و تمام احزاب سیاسی کشور منحل و برخی از شخصیت‌های احزاب مهم دستگیر و زندانی شدند.
    این روند ـ ضعف احزاب و تشکیل دولت‌های ائتلافی و شکننده بودن آن و دخالت‌های نظامیان در حوزه سیاسی ـ در طول دهه 80 و 90 میلادی ادامه داشت ولی از سال 1983 برخی احزاب گذشته، بار دیگر فعالیت خود را آغاز کردند.
    اکنون در ترکیه احزاب متعددی وجود دارد، اما تنها چند حزب سیاسی در مجلس نمایندگان دارای کرسی نمایندگی است. برخی سیاست‌مداران ترک بر این عقیده‌اند که تعدد احزاب در این کشور نشانه وجود دموکراسی در ترکیه است اما برخی دیگر بر این باورند که احزاب کوچک‌تر، صرفاً به منظور منافع شخصی و چانه زنی با احزاب دیگر تأسیس شده‌اند. برخی صاحب‌نظران نیز علت افزایش احزاب سیاسی را فقدان دموکراسی در داخل احزاب و عدم اجازه به افراد حزبی در بیان آزادانه عقاید و اندیشه‌های خود می‌دانند، که در نتیجه موجب تجزیه در احزاب بزرگ و تأسیس احزاب سیاسی کوچک می‌گردد. هر کدام از احزاب برای ورود به مجلس باید حداقل 10 درصد از کل آرا را در سطح کشور کسب نمایند.
    طبق آمار رسمی، در حال حاضر بیش از 35 حزب سیاسی در ترکیه فعالیت می‌کنند. برخی از احزاب با تقسیم‌بندی سیاسی عبارت‌اند از:

    • احزاب راست:
    1. راست میانه رو: حزب راه راست و حزب مام میهن.
    2. راست افراطی: حزب حرکت ملی‌گرا و حزب جوان.
    3. راست محافظه‌کار: حزب سعادت و حزب عدالت و توسعه.
    • احزاب چپ:
    1. چب غرب‌گرا: حزب جمهوری‌خواه خلق، حزب دموکراتیک چپ.
    2. چپ شرق‌گرا: حزب دموکراتیک خلق (دهاپ).

    از دیگر احزاب و گروه‌های سیاسی ترکیه می‌توان به کنگره خلق کردستان، حزب فضیلت (رفاه)، حزب ترکیه دموکراتیک، حزب کارگر، حزب عدالت بزرگ، حزب ترکیه متحول، حزب تولد نوین، حزب همبستگی و آزادی و حزب صلح دموکراسی اشاره کرد.
    اما به موجب قانون اساسی سال 1982، فعالیت تمام انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، سازمان‌های کارگری و بازرگانی در موضوعات سیاسی ممنوع اعلام شده است.

    4. آخرین تحولات سیاسی در ترکیه

    در سال‌های اخیر، تحولات چشم‌گیری در عرصه سیاسی ایجاد شده است. مهم‌ترین جریان اسلام گرایی در دهه 90 و پس از آن ظهور کرد که گزارش این جریان به اجمال چنین است:
    در سال 1994 وقتی حزب رفاه به رهبری اربکان در انتخابات شهرداری‌ها پیروز شد، اردوغان شهردار استانبول گردید. پس از آن، طی کودتای آرامی به وسیله ارتش در سال 1998 اربکان از نخست‌وزیری کنار گذاشته شد و به وسیله دادگاه از فعالیت‌های سیاسی منع گردید. نمایندگان طرفدار این حزب در پارلمان، دست به تشکیل حزب جدیدی به نام فضیلت زدند. این حزب نیز با به دست آوردن بیش از 15% آرا در انتخابات 1999، ورود قدرت‌مندی به عرصه سیاست داشت و همین امر باعث شد سکولارها و نظامیان در ترکیه احساس خطر کنند و فعالیت‌های این حزب نیز سرانجام در سال 2001 به وسیله دادگاه ممنوع شد. این امر موجب انتقاد اردوغان، شهردار استانبول، از نظامیان و مخالفت با حزب فضیلت گردید و به دنبال آن نیز به وسیله دادگاه به اتهام تحریک، محکوم و زندانی شد.
    پس از ممنوعیت فعالیت‌های حزب فضیلت، اسلام گرایان بار دیگر در قالب دو حزب ظهور یافتند؛ اسلام گرایان محافظه‌کار به رهبری رجایی کوتان که حزب سعادت را تشکیل داد، و شاخه عمل‌گرا به رهبری اردوغان و عبداللّه گل که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات مجلس بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر (سال 2006) دولت این کشور را در اختیار دارد. حاکمیت حزب عدالت و توسعه با حمله آمریکا به عراق و سرنگونی صدام هم‌زمان شد و عدم همراهی دولت با آمریکا در حمله به عراق به محبوبیت عمومی این حزب افزود. این حزب خواهان روابط راهبردی با آمریکا است و رهبران آن مواضع تندی علیه جنایات اسرائیل در پیش گرفته و اقدامات سرکوب گرایانه آن را محکوم کرده‌اند و در عین حال تلاش زیادی دارند تا شرایط عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را فراهم سازند. [۱۰]

    وضعیت اجتماعی

    1. آداب و رسوم

    جامعه امروز ترکیه که به نوعی وارث امپراتوری پر آوازه دیروز است، دارای آداب و رسوم و فرهنگ بسیار غنی است. در این جامعه، تفاوت آشکاری میان روستائیان و شهرنشینان شهرهای بزرگ دیده می‌شود و در واقع سنت‌گرایی و تجددخواهی در تقابل با یک‌دیگر نمودهای ویژه‌ای یافته‌اند. شایان ذکر است که تغییراتی در آداب و رسوم مردم ترکیه، پس از فروپاشی دولت عثمانی و روی کار آمدن آتاتورک آغاز شده است.
    از ویژگی‌های فرهنگی جامعه ترکیه، احترام فراوانی است که کوچک‌تر به بزرگ‌تر می‌گذارد، مانند بوسیدن دست بزرگ‌ترها. مصادیق این حرمت گذاری در آداب و رسوم و رفتار اجتماعی ترکان به روشنی به چشم می‌خورد.
    در شهرهای ترکیه تقریباً هیچ محله‌ای را نمی‌توان یافت که دارای قهوه‌خانه نباشد. این قهوه‌خانه‌ها به صورت پاتوقی برای اقشار مختلف، از افراد عامی گرفته تا دانشجویان و طرفداران احزاب سیاسی در آمده است. جایگاه ویژه قهوه‌خانه در حیات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ترکیه دارای پیشینه‌ای طولانی و پر ماجرا در دوران امپراتوری عثمانی می‌باشد. [۱۱]
    ترک‌ها به آراستگی و نظافت ظاهر خود اهمیت بسیار می‌دهند و می‌توان گفت آراستگی ظاهر را بر رنگین بودن سفره مقدم می‌شمارند.
    برخی از آداب و رسوم ویژه مردم ترکیه به شرح زیر است:

    1. ارجحیت دادن و یا تمایل داشتن به داشتن فرزند ذکور؛
    2. برگزاری مراسم با شکوه جهت ختنه فرزندان ذکور؛
    3. برگزاری مراسم با شکوه جهت اعزام فرزندان ذکور به خدمت سربازی؛
    4. برگزاری مراسم باشکوه جهت وصلت (عروسی)؛
    5. به فرار واداشتن دختری که خانواده‌اش راضی به چنین وصلتی نیست، توسط خواستگار و بستگان او؛ [۱۲]
    6. خون‌خواهی ارثی به صورت فردی و قبیله‌ای؛ [۱۳]
    7. جمع‌آوری پول در مراسم عروسی و تهیه جهیزیه مشترک توسط عروس و داماد؛
    8. برگزاری مراسم عزاداری برای شخص متوفی، همانند ایرانیان؛
    9. تعصب به محل تولد و زندگی و محبوب شمردن آن؛
    10. روابط اجتماعی درون گروهی قومی؛
    11. برگزاری مراسم نوروز، به خصوص توسط شیعیان و کردها؛
    12. احترام به بزرگان (سالمندان) و کمک به کودکان، زنان و بینوایان؛
    13. علاقه‌مندی به مسابقات و برنامه‌های ورزشی، فرهنگی، هنری و سنتی؛
    14. علاقه‌مندی به غذاهای محلی و سنتی. [۱۴]

    2. پایبندی‌های خانوادگی

    آنچه مسلّم است این است که خانواده‌های ترک از تأثیر ورود ارزش‌های غربی به صحنه اجتماعی بی‌نصیب نمانده‌اند، اما به دلیل دیرپایی و دوام نظام سنت‌های حاکم، در این زمینه تأثیرپذیری با مقاومت بیش‌تری روبه‌رو شده است. بازتاب چنین ویژگی را می‌توان در وجود هم‌زمان صورت‌های متفاوتی از ازدواج و خانواده در جامعه ترکیه مشاهده نمود. خانواده‌ها از شکل سنتی و گسترده و هم‌بسته به سوی خانواده‌های هسته‌ای و کوچک گرایش یافته است، اما این مسئله در همه مناطق ترکیه صادق نیست. بنا بر بررسی‌های انجام شده توسط «یونیسف»، از هر 100 خانواده ساکن در شمال و شرق ترکیه به ترتیب 48 و 40 خانواده از نوع خانواده گسترده و سنتی است و این در حالی است که در مناطق غربی 73% از خانواده‌ها، کوچک و هسته‌ای می‌باشند. [۱۵]
    در مناطق روستایی، خانواده‌ها در مورد انتخاب زوج مناسب برای فرزندان خود، بسیار درگیر هستند ولی در مناطق شهری، ازدواج بنا به درخواست و انتخاب طرفین صورت می‌گیرد. در ترکیه ازدواج دختران و پسران زیر 18 سال، برخلاف قانون است و میانگین سن ازدواج برای مردها 25 و برای زنان 22 سال است. در خانواده‌های سنتی، به ویژه در جوامع روستایی، معمولاً تلاش می‌شود تمامی تشریفاتی که به عروسی ختم می‌گردد، اجرا شود و شاید یکی از عوامل به وجود آورنده پدیده‌ای به نام «کیزکاچیرماک» یا «دختر ربایی»[۱۶]، رهایی از بار سنگین این تشریفات متعدد است.
    از دیگر ویژگی‌های ازدواج در ترکیه، رواج «ازدواج‌های فامیلی» است. به رغم هشدارهای وسایل ارتباط جمعی در مورد آثار سوء این‌گونه ازدواج‌ها بر روی نسل‌ها، حدود یک پنجم ازدواج‌ها فامیلی بوده و 7% آن در میان فامیل‌های نزدیک می‌باشد. در شرق ترکیه 23% و در جنوب و شمال 20% از ازدواج‌ها فامیلی است.

    3. اعیاد و آیین‌های بزرگ دینی

    عید قربان: این عید بزرگ‌ترین عید مذهبی رسمی ترکیه است و بنا بر سنت اسلامی، شهروندان در این روز قربانی می‌کنند. در این عید، چهار روز، یعنی روزهای دهم، یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذی‌الحجه، تعطیل رسمی است.
    عید فطر: این عید دومین عید بزرگ رسمی محسوب می‌گردد و سه روز اول، دوم و سوم ماه شوال تعطیل می‌باشد. این عید در ترکیه به دلیل مصرف زیاد آب نبات و شکلات، به خصوص برای هدیه دادن به کودکان، به «شکر بایرامی» (Seker Bayrami) نیز معروف است.
    شب‌های قندیل (کاندیل): علت نام‌گذاری این شب‌ها به شب‌های قندیل، سنت بر افروختن شمع و چراغ بر مناره‌های مساجد است. این شب‌ها عبارت‌اند از:

    1. شب میلاد پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله): که به «مولید کاندیلی» معروف است و دوازدهم ماه ربیع الاول می‌باشد.
    2. شب اولین جمعه ماه رجب: که به «رغائیب کاندیلی» معروف است.
    3. شب معراج: این شب هم‌زمان با شب مبعث (27 رجب) و به «میراج کاندیلی» معروف است.
    4. شب نیمه شعبان: این شب به «برات کاندیلی» شهرت دارد.
    • روز عاشورا: در شهرهای بزرگ، به خصوص استانبول، طبق سنت به جای مانده از دوره عثمانی، در روز عاشورا نوعی آش شیرین به نام «عاشوره» پخته می‌شود. تعداد مواد به کار رفته در این آش می‌بایست به عدد ده برسد. علویان در روز عاشورا همانند ایام دهه اول محرم و بخشی از دهه دوم همان ماه، روزه می‌گیرند. مراسم عزاداری شیعیان جعفری برای حسین بن علی(علیه‌السلام) قبلاً پنهانی انجام می‌شد، اما این مراسم امروزه در مناطق شیعه‌نشین استانبول و برخی مناطق دیگر، با شکوهی بسیار برگزار می‌شود. گفتنی است در این مراسم تعداد بسیاری از شهروندان اهل سنت و علویان ترکیه نیز شرکت می‌کنند. [۱۷]
    • شب قدر: مسلمانان ترکیه، بر این باورند که شب 27 ماه رمضان شب قدر است و تا پاسی از شب را در مساجد با قرائت قرآن کریم و ادعیه و سرودهای دینی و نماز، احیا می‌دارند.

    4. قومیت‌ها

    از آنجا که ترکیه در قرون گذشته محل اختلاط گروه‌های مختلف نژادی و فرهنگی بوده است، تعدد نژادی و قومی را در این سرزمین می‌توان به چشم دید. مهم‌ترین تأثیر نژادی در این سرزمین مربوط به تاخت و تاز و استیلای ترک‌های آسیای مرکزی (مغولستان و سرحدات چین) است. از زمان عثمانیان، اختلاط ترک‌های مهاجم با نژاد مدیترانه‌ای، ترکیب جدید نژادی «مدیترانه‌ای ـ مغولی» را به وجود آورده است که وجه غالب نژادی در این کشور به شمار می‌رود.
    طبق آمار ذکر شده در رسانه‌های گروهی ترکیه، 85% جمعیت این کشور ترک و 15% اقلیت‌هایی چون کردها، ارامنه، گرجی‌ها، یونانی‌ها و عرب‌ها [۱۸] می‌باشند. کردها به عنوان بزرگ‌ترین اقلیت ترکیه (با جمعیتی حدود 15 تا 20 میلیون نفر) [۱۹] به حساب می‌آیند که بیش‌تر در جنوب شرقی این کشور ساکن‌اند. ارامنه بیش‌تر در اطراف دریاچه وان، گرجی‌ها در سواحل دریای سیاه، یونانی‌ها در استانبول و اعراب ترکیه در کنار مرزهای عراق و سوریه و در جنوب شرق ترکیه اسکان گزیده‌اند.
    در میان اقلیت‌های ترکیه، کردها و ارامنه سعی در حفظ اصالت قومی و مذهبی خود نموده و به این لحاظ نیز مورد توجه دولت‌های ترکیه بوده‌اند.

    5. لباس رسمی

    ترکان در عهد عثمانی به رغم هم‌زیستی و همسایگی با اروپائیان، هیچ تمایلی به تقلید از نوع پوشاک آنان نداشتند، اما پس از انحطاط عثمانیان، تقلید از نوع پوشاک به طور نامحسوس در بیش‌تر اقشار، به استثنای روحانیون، پدیدار شد و این خود به تدریج زمینه خودباختگی را برای مردم ترکیه به ارمغان آورد.
    تحول بنیادین در نوع پوشاک ترکان، در سال‌های آغازین عصر جمهوری آغاز شد.
    در روستاها مردان کم‌تر از لباس‌های محلی استفاده می‌کنند، اما پوشش زنان غالباً سنتی است. آویختن کراوات در شهرها و حتی روستاها به دلیل اجباری بودن آن برای دانش‌آموزان پسر، رایج است. پوشیدن نوعی شلوار که تا ‌ی شبیه شلوار کردی می‌باشد، در بسیاری از روستاها رواج دارد. بسیاری از زنان نیز در روستاها و شهرهای کوچک از شلوارهای بسیار گشاد و رنگی استفاده می‌کنند. استفاده از نوعی دستار کوچک و لباده، به رغم ممنوعیت این نوع پوشش، در میان برخی از مؤمنان رایج است. در محله فاتح استانبول که مذهبی‌ترین محله این شهر به شمار می‌رود، بیش‌تر از این پوشش استفاده می‌کنند. هم‌چنین این پوشش در میان برخی از طریقت‌های صوفیه متداول است.
    گفتنی است در شهرهای بزرگ، مانند آنکارا، استانبول و ازمیر پوشش مردان و زنان کاملاً غربی می‌باشد. [۲۰]

    6. موقیعیت زنان

    دوران عثمانی را باید عصر تاریکی زندگی زنان ترکیه دانست. در این دوران زنان بدون برخورداری از هرگونه حقی، روزگار سختی را سپری کردند. آنان حق حضور در جامعه، بهره‌مندی از سواد و امکان تحصیل یا اشتغال را نداشتند و در این دوران در واقع هیچ بهایی به زن داده نمی‌شد. اما اواخر عهد عثمانی، آغاز توجه به این بخش از جامعه بود. در سال 1859 نخستین مدرسه دخترانه به سبک مدارس اروپایی، در استانبول تأسیس گردید و در پی آن، در سال 1870 نخستین دانش سرای تربیت معلم، ویژه زنان بنا شد و اولین مؤسسه انتشاراتی ویژه بانوان نیز در سال 1893 راه‌اندازی گردید.
    در دوران جمهوریت، آزادی حقوق به شیوه غربی به زنان اعطا شد. زنان استقلال مالی یافتند و زن و مرد روابطی تقریباً یکسان پیداکردند. اتحادیه زنان ترکیه در سال 1924 تأسیس شد و پس از مدتی فعالیت، منحل گردید ولی بار دیگر در سال 1946 آغاز به کار نمود. این اتحادیه یک سازمان غیر سیاسی است اما اغلب در موضوعات سیاسی، به خصوص مسایل سیاسی مربوط به زنان فعالیت نموده و به صورت قوی، از سکولار حمایت می‌کند. [۲۱]
    در سال 1927، حق رأی و در سال 1932، درست در زمانی که ازدواج مدنی مطرح شد، حقوق مساوی برای طلاق گرفتن به زنان داده شد. بسیاری از زنان در خارج از منزل کار می‌کنند و حدود 7/36 درصد از نیروی کار جامعه ترکیه را زنان تشکیل می‌دهند. تحولات مربوط به زنان روستایی و شهری متفاوت است. زنان روستانشین معتقد به خدمت به شوهر و کار در خانه هستند ولی در شهرها سه گروه از زنان مشاهده می‌شوند: زنان کاملاً غرب‌گرا، زنان با ظاهر غربی و زنان مذهبی یا اسلام گرا.
    زنان مسلمان در ترکیه حجاب را یک وظیفه دینی می‌شمارند، ولی دنیاپرستان (سکولارها) حجاب را به عنوان یک محرک سیاسی می‌دانند و سعی در حذف آن در دانشگاه‌ها، مدارس و ادارات دولتی دارند.[۲۲]
    در مجموع باید گفت در روند تغییرات جامعه ترکیه در طی دهه‌های اخیر، موقعیت زنان در مقایسه با وضعیت گذشته خود (در عصر عثمانی)، تغییر یافته و نسبتاً از امتیازات و آزادی‌های بیش‌تری برخوردار گردیده‌اند. اما این دگرگونی همه جامعه زنان را به یک میزان در بر نگرفته است. هم‌چنین در مسیر این تحولات، اهداف اصیل آزادی زنان به تدریج رنگ باخته و آنان در نهایت به نوعی از خود بیگانگی و غرب‌گرایی و گریز از هویت و اصالت‌های فرهنگ خودی متمایل گردیده‌اند. [۲۳]
    زنان مسلمان در ترکیه از نظر حکومتی هیچ حقی ندارند. آنها نمی‌توانند با حجاب اسلامی در عرصه یادگیری و آموزش حضور یابند. زنان مسلمان و محجّبه ترکیه در هر رده علمی که باشند، از استخدام در ادارات دولتی محروم هستند و حکومت به این قشر، به دید پایین می‌نگرد. گرچه رشد اسلام خواهی و عمل به شریعت در این دهه افزایش یافت اما حکومت و دست اندرکاران لائیک سعی دارند مسلمانان را از هر گونه شعایر دینی منع کنند و مظاهر غربی و فرهنگ برهنگی را در میان زنان ترکیه رواج دهند.

    وضعیت دینی، فرهنگی و آموزشی

    1. پیشینه دینی ترکیه

    جهانی و جاودانه بودن دین اسلام، گسترش سریع آن را به دنبال داشت و فراتر از منطقه جغرافیایی ظهور، در تمدن و فرهنگ و قومیت‌های جهان نفوذ کرد.
    اسلام از خاورمیانه تا شمال آفریقا، از اروپا تا قلب آفریقای سیاه، از بیابان‌های روسیه تا مناطق جنوب شرقی آسیا را در برگرفته است. انواع فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف در این گستره ساکن هستند.
    ورود اسلام به مناطق زیادی از جهان، یک تحول بزرگ و آغاز یک مقطع جدید در تاریخ آنها است. [۲۴]
    پیش از ورود اسلام به ترکیه اکثر ساکنان آنجا را پیروان مسیحیت، یهودیت و مجوس تشکیل می‌دادند. ترکیه در قدیم با عنوان ترکستان، مناطق وسیع‌تری را شامل می‌شد و طبیعی است که ادیان و گروه‌های مذهبی فراوانی را به خود دیده است. در عصر فتوحات اسلامی از قرن اول، دین اسلام به این سرزمین آمد و در قرن دوم در آنجا گسترش یافت. چنان که آورده‌اند:
    «اوایل قرن دوم هجری، آخرین درجه دولت اعراب و مسلمین توسعه پیدا کرده بود، زیرا از جبال پیرنه و جبل الطارق، و از کرانه‌های دریای مدیترانه تا ریگزار صحرای آفریقا امتداد داشت. قسمت اعظم قارّه آسیا یعنی از جزیره العرب تا ترکستان، و از درّه‌های کشمیر تا کوه‌های تاوروس «در ترکیه» در تحت حکومت مسلمانان بود». [۲۵]
    با نگاه دیگر به تاریخ این سرزمین بزرگ، پیشینه دینی و چگونگی قدرت و حکومت مسلمانان را می‌توان چنین گزارش کرد:
    با انشقاق در امپراطوری روم و تقسیم آن به دو بخش روم غربی و روم شرقی، قسطنطنیه مرکز روم شرقی (بیزانس) و ترکیه مرکز این امپراطوری گردید؛ اما در سال 1453 م که پایان قرون وسطی و آغاز تمدن جدید است، یورش سلطان محمد دوم، معروف به فاتح، به مرکز امپراطوری روم شرقی، یعنی قسطنطنیه، مسیر تاریخ را عوض نمود. امپراطوری عثمانی با این فتح عظیم گسترش یافته و تا غرب اروپا رفت و مسیحیت را به شدّت مورد تهدید قرار داد؛ تمدن یونان و روم جای خود را به تمدن اسلامی داد؛ ارتش پر از حماسه عثمانی که مدیترانه قلمرو قدرتش بود و سراسر اروپای شرقی را تحت سیطره خوددر‌آورده بود، ضربات کاری بر قلب امپراطوری مسیحیت زد و اتریش و ایتالیا را در تنگنای محاصره به خفقان آورد، و ترکیه را به صورت مرکز تجلی قدرت اسلام قرار داد.
    مناره‌ها و مساجد پر شکوهی که مسلمانان در اروپای شرقی و مرکزی ساخته‌اند از عظمت، قدرت و دامنه نفوذ سیاسی و فرهنگی آنان حکایت می‌کند. به عنوان نمونه، در استانبول مسجد سلطان احمد و مسجد ایاصوفیا که از کلیسا تبدیل به مسجد شد، اگر‌چه هم اکنون تحت فشار اروپا و واتیکان نماز گزاردن در آن ممنوع می‌باشد و به صورت موزه مورد بازدید هزاران جهانگرد قرار می‌گیرد، مکانی است که آثار هنری مسیحیت و آثار هنری اسلامی در آن تلفیق شده است و در کتابخانه موزه قصر تویکاچی استانبول، 18 هزار نسخه خطی و هزاران جلد کتاب اسلامی موجود است. [۲۶]
    «این امپراطوری جهانی و حاکم مطلق مدیترانه که بر برج قسطنطنیه نشسته بود بزرگ‌ترین قدرت نظامی اروپا و بخش بزرگی از آسیا بوده که از غرب و یونان و آفریقای شمالی و سراسر شرق اروپا و شبه جزیره بالکان تحت قلمروش بوده و حتی یونان یکی از شهرستان‌های آن به حساب می‌آمده است.
    اما به دلیل تفرقه و نفاقی که بر این قدرت رسوخ می‌کند و توطئه‌های دول استعماری، دولت عثمانی در جنگ‌های سال 1912 م و 1913 م از متفقین شکست سختی خورده و تمام نواحی اروپایی را از دست می‌دهد. سرزمین‌های عربی را انگلیسی‌ها از او گرفته و تمامی قلمروش را از پیکرش جدا نموده و آن امپراطور عظیم عثمانی به یک کشور شکست خورده تجزیه شده و کوچک تبدیل می‌شود و از آن همه کشورهای غربی و آسیایی و آفریقایی برایش استانبول و آنکارا می‌ماند و مرکز قدرت جهانی اسلام به صورت آپاندیس مریض استعمار غربی در آمده و آن همه عظمت و شکوه تاریخی و مفاخر اسلامی را انکار نموده و با نظام لائیکی و گرایش به قومیت ترک، نسخه استعمار و استکبار جهانی را اجرا می‌کند و ریزه خوار سرمایه‌داری غرب می‌شود و ملتی که با روح اسلام زنده بود و غنا و قدرت و عزّت خود را از این فرهنگ می‌گرفت و ماهیت و شخصیتش بر اساس اسلام تکوین یافته بود باید تبدیل شود به شبه فرنگی‌های فراموش کننده خویش». [۲۷]
    آیا این راه به همین شکل ادامه خواهد یافت یا با بیداری و خیزش جدید اسلام خواهی که در ترکیه شکل گرفته است، روند رو به رشد آن، نشان بر تحوّل دیگر و حرکت جدید به سوی گسترش فرهنگ دینی در عرصه‌های مختلف خواهد بود؟

    2. در صد پیروان ادیان، مذاهب و گروه‌های دینی

    در ترکیه، در زمینه اعتقادات دینی و مذهبی یک‌پارچگی چندانی وجود ندارد و اعتقاد به مذاهب مختلف در میان اقشار مردم، یکی از ویژگی‌های ساختار مذهبی این جامعه محسوب می‌شود. با این حال طی تحقیقات دانشگاهی سال 1990 مشخص شد که حدود 98% از جمعیت ترکیه را مسلمانان و 2% را مسیحیان و کلیمیان [۲۸] و دیگر ادیان تشکیل می‌دهند. به رغم آمار زیاد مسلمانان ترکیه، در استانبول، کلیساهای زیادی فعال می‌باشند.[۲۹]
    به طور کلی پیروان ادیان در ترکیه به دو دسته تقسیم می‌شوند:

    1. پیروان اسلام: که خود به چند فرقه تقسیم می‌شنوند مانند: حنفی‌ها، شافعی‌ها، علوی‌ها، شیعیان.
    2. پیروان سایر ادیان: مسیحیان (پروتستان‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگوری) یهودیان و پیروان سایر ادیان.

    امروزه جمعیت علویان 15 تا 20 میلیون نفر برآورد شده است. علویان خود را وابسته به حضرت علی(علیه‌السلام) یا نسل وی می‌دانند. آنان خواستار خلافت حضرت علی(علیه‌السلام) و خاندان ایشان بوده‌اند و برای ایشان برجستگی ویژه‌ای قائل هستند. علویان مسایل عبادی را به شیوه خود انجام می‌دهند و یکی از مهم‌ترین اصول اعتقادی آنان حاکمیت فرد بر زبان و دست و کمر خود می‌باشد و معتقدند این مسئله باعث مصونیت انسان از گناه می‌شود. پیمان اخوت نیز یکی دیگر از اعتقادات آنان است، با اینکه مبانی اعتقادی علوی از تشیع گرفته شده است، اما این اعتقادات از منابع گوناگونی تأثیر پذیرفته و با اعتقادات و آداب و رسوم موجود در آناتولی مخلوط شده و از این طریق آنها کم‌کم از اعتقادات شیعیان فاصله گرفته‌اند. علویان به چهار فرقه تقسیم شده‌اند.

    3. چگونگی ورود اسلام به ترکیه

    ترک‌های آسیای مرکزی در اوایل قرن یازدهم میلادی به دین اسلام گرویدند و تا پایان این قرن (بیستم) دین اسلام جایگزین تمامی ادیان گذشته این سرزمین گردید. از دوران بیزانس که دوران آرامش آسیای صغیر نام گرفته است، حملات ایرانیان و اعراب جهت گسترش باورهای اسلامی، در این منطقه تحولات عمیقی ایجاد کرد. اعراب، بارها آناتولی را مورد حملات خود قرار دادند و در ابتدا برخی قبایل چادرنشین جزء اولین دسته‌هایی بودند که اسلام را پذیرفتند.

    4. درصد مذاهب اسلامی

    بیش‌تر مسلمانان ترکیه تابع مذهب تسنن هستند و از میان آنها حنفی‌ها بزرگ‌ترین گروه محسوب می‌شوند که بیش‌تر در مرکز و غرب ترکیه سکونت دارند. شافعی‌ها با جمعیت کم‌تر در مناطق شرقی ترکیه مستقر هستند و بیش‌تر از کردها می‌باشند. پرند و سبحانی، پیشین، ص 79. شمار پیروان حنبل بسیار اندک‌اند و معتقدان به مذهب شیعه اثنی عشری نزدیک به یک میلیون نفر می‌باشند. از جمعیت مسلمان ترکیه 65% سنی مذهب (با گرایش‌های ذکر شده) می‌باشند و علویان در حدود 33% از جمیعت ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند. (http://Lcweb2.Loc.gov/Frd/cs/trtoc.html) (1% از جمعیت ترکیه نیز پیرو سایر ادیان، مانند مسیحیت و یهودیت هستند).

    5. موقعیت مسلمانان

    تا پیش از نفوذ اسلام در ترکیه، مسیحیت دین مورد قبول این دیار بود اما با تسلط تدریجی سلجوقیان، دین این کشور نیز تغییر یافت و اسلام به عنوان دین رسمی شناخته شد. اکنون نیز اسلام دین بیش‌تر مردم ترکیه است و سایر ادیان نفوذ چندانی ندارند. اسلام گرایان ترکیه پس از سال‌ها تلاش توانسته‌اند در سه حزب سلامت ملی، رفاه و سعادت، در مجلس حضور یابند. اما در دهه گذشته، حکومت لائیک با کمک ارتش، همه هویت‌های دینی کشور را تخریب نمود و نیز حجاب اسلامی را ممنوع و کلاس‌های قرآن را که تنها روزنه موجود میان نسل‌ها بود، محدود کرده است.
    مسلمانان ترکیه درطول تاریخ حیات خود، به خصوص در دوران جمهوریت، با انواع مشکلات و مسایل ضد مذهبی و انحرافی روبه‌رو بوده‌اند.

    6. باورهای خاص مذهبی

    پیروان اسلام و دیگر ادیان در ترکیه، باهم زندگی مسالمت‌آمیزی دارند، اما نوعی روابط درون گروهی و ازدواج تنها باهم مذهبان، سبب ایجاد شکاف در میان آنان شده است. شیعیان فقط در مساجد ویژه خود حضور می‌یابند و ازدواج با غیر شیعه، به ندرت انجام می‌شود و در مراسم مذهبی نیز بیش‌تر با خودشان ارتباط دارند. اما این جدایی‌های میان مذاهب سبب ایجاد اختلاف و نزاع میان آنها نشده است؛ به طوری که میان علویان و شیعیان رابطه خوبی برقرار است. مسلمانان ترکیه، اعم از شیعه و سنی در مساجد حضور جمعی دارند ولی علویان به جای مساجد در خانه جم (Cem) تجمع می‌کنند.
    نکته جالب توجه این است که برخی از زنان ترکیه با اینکه حجاب را رعایت نمی‌کنند اما خودشان را مسلمان واقعی می‌دانند و بی‌حجابی خود را دلیل بر بی‌توجهی به دین خدا تلقی نمی‌کنند. خوردن گوشت خوک در میان مسلمانان حرام است و در گوشت فروشی‌ها گوشت خوک عرضه نمی‌شود. [۳۰]
    عبادت پیروان بکتاشیه در ترکیه به زبان عربی نیست؛ آنها به زبان ترکی خدا را عبادت می‌کنند. آنان هم‌چنین برای عبادت، به مساجد نمی‌روند، بلکه در خانه‌هایا محل‌های تجمع خود به عبادت خدا می‌پردازند. این فرقه هیچ ممنوعیتی در مصرف مشروبات الکلی ندارند. نکته جالب این است که پیروان این فرقه در ماه مبارک رمضان روزه نمی‌گیرند بلکه در ماه محرم و 15 روز پس از آن، روزه‌دار می‌شوند[۳۱]


    7. کتاب‌های معتبر و معروف اسلامی از نویسندگان ترکیه

    دانشمندان مسلمان ترکیه در تألیف و تصنیف کتاب‌های مذهبی، یادگارهای جالب و ستودنی از خود بر جای گذاشته‌اند. برخی از برجسته‌ترین آنها عبارت است از:

    1. «غررالحکم و دررالحکم» نوشته آمدی (دیاربکری)؛
    2. «ینابیع الموده»، تألیف کندوز حنفی؛
    3. «اصل الشیعة و اصولها» تألیف پروفسور عبدالباقی؛
    4. «مصباح الانس»، نوشته صدرالدین قونوی؛
    5. «معرفت نامه»، نوشته ابراهیم حقی؛
    6. «رساله نور» نوشته سعید نورسی.[۳۲]

    8. مراکز مهم آموزشی و اسلامی

    سازمان‌هایی اسلامی در ترکیه وجود دارند که در خارج از کشور فعالیت می‌کنند: گروه ملی گوروش، فدراسیون ترک، اتحادیه جماعات اسلامی، سلیمانجی‌ها و نورجی‌ها از جمله گروه‌ها و دسته‌جاتی هستند که در قالب اسلام فعالیت می‌کنند و در ترکیه و اروپا دارای پیروانی هستند. [۳۳]
    ـ گروه ملی گوروش: ملی گوروش، به معنای بینش ملی است. این گروه از گروه‌های بزرگ اسلامی است که گروه‌ها و انجمن‌های کوچک، از جمله کارگران ترک، اتحادیه جوانان مسلمان در اروپا، مرکز اسلامی، اتحادیه ترک‌های اروپا و هم‌چنین مساجد شهر‌هامبورگ آلمان را تحت نفوذ خود گرفته است. این گروه طرفدار نجم الدین اربکان می‌باشند.
    ـ فدراسیون ترک: مرکز آن در فرانکفورت است و دارای چندین شعبه می‌باشد. اعضای این فدراسیون، طرفدار حرکت ملی هستند و خود را گرگ خاکستری می‌نامند و بر این باورند قوم ترک قوم برتر است و خواستار اتحاد تمامی ترک‌های جوان و تشکیل دولت واحد هستند.
    ـ اتحادیه اجتماعات اسلامی: این اتحادیه، انشعابی از گروه ملی گوروش است. این گروه به تبلیغ تمامیت اسلام می‌پردازد و معتقد است در این راه باید از تمامی ابزارهای روز و پیشرفته استفاده کرد. [۳۴]
    یکی از مراکز آموزش اسلامی در ترکیه، «مؤسسه اسلامی عالی» است که در زمینه آموزش‌های مذهبی فعالیت دارد. مدارس امام خطیب نیز برای آموزش قرآن و تربیت مبلغان مذهبی است.

    9. آموزش دینی در مدارس

    آموزش دینی، پس از استقرار نظام جمهوری، تا مدت‌ها در مدارس ممنوع بود و به طور غیر قانونی انجام می‌شد و به تدریج در مدارس امام خطیب و الهیات، مشروعیت نسبی یافت. در مدارس دولتی، در برنامه درسی دانش‌آموزان، در هفته ساعتی به تدریس قرآن اختصاص داده شده است. در ترکیه هم‌چنین آموزش گاه‌های قرآنی به تدریج رواج یافت.
    پس از استقرار نظام آموزشی متمرکز در ترکیه در سال 1924، آموزش دینی در مدارس مذهبی مستقل ممنوع اعلام شد. دو سال بعد از آن، مدارس «امام خطیب» در شهرهایی چون آنکارا، استانبول، آدانا و قونیه تأسیس شد. این مدارس ضمن حفظ اصل لائیک، در رشته‌هایی مانند امامت و خطابه و مدرسی قرآن مجید، به تربیت افراد پرداختند. [۳۵] از جمله شرایط پذیرش در این مدارس دارا بودن مدرک تحصیلی اول دبیرستان، اعتقاد به اصول مبانی دینی و اجرای عملی آنها و وطن دوستی است. فارغ‌التحصیلان این مدارس با دریافت مدرک دیپلم می‌توانند در انجمن علمی عالی اسلامی ادامه تحصیل دهند ویا به اموری چون امامت، خطابه و تدریس قرآن بپردازند.

    10. نظام تبلیغ دینی

    در ماده 24 قانون اساسی جمهوری ترکیه، در مورد ترویج و تبلیغ دین، این گونه آمده است:
    «آزادی عقیده، اعتقادات مذهبی و عمل به آن اعلام می‌گردد. ولی هرگونه استفاده از دین و مذهب برای اهداف یا مقاصد سیاسی ممنوع است. آموزش و تبلیغات دینی تحت نظارت و کنترل دولت انجام می‌گردد». هم‌چنین در ماده 36 قانون اساسی آمده است: «نگه‌داری و فعالیت امور مساجد و مراکز دینی به عهده ریاست عالیه امور دیانت است. در جمهوری ترکیه، مذهب امری کنترل شده است که سازمانی وابسته به نخستوزیری تحت عنوان «سازمان امور دیانت» مسئول آن است». [۳۶]
    سازمان دیانت، خود مبلغ مذهب حنفی است و در تلاش‌های مختلفی که انجام داده، سعی بر تضعیف موقعیت سایر مذاهب در ترکیه داشته است. انتشارات این سازمان بسیار فعّال بوده و کتاب‌های فراوانی را ازفارسی و عربی به ترکی ترجمه کرده و به چاپ رسانده است. هم‌چنین این سازمان کتاب‌هایی را که بر ضد شیعه موضع‌گیری داشته منتشر نموده است.
    خط مشی کلی دولت ترکیه بر اساس عدم دخالت امور دینی و مسایل مذهبی در امور حکومتی و سیاسی است ولی دولت موظف به تأمین نیازهای اعتقادی هموطنان است. این به معنای جدایی دین از سیاست است ولی تبلیغات دینی تا حدی که وارد سیاست نشود، در این کشور آزاد است و پیروان مذاهب مختلف مجاز به تبلیغ دین خود هستند و هر کدام می‌توانند برای خود پایگاه‌های مذهبی و تبلیغی مستقلی داشته باشند.

    11. مساجد مهم

    در ترکیه حدود 000/90 مسجد وجود دارد و به این مجموعه به طور میانگین، هر سال 1600 تا 1700 مسجد جدید افزوده می‌شود. ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 124. از جمله مساجد مهم ترکیه، می‌توان به مساجد شهرهای زیر اشاره کرد:

    1. آنکارا: مسجد کوجاتپه، مسجد حاجی بایران، مسجد الله اکبر؛
    2. استانبول: مسجد ایوب سلطان، مسجد سلطان احمد، مسجد فاتح، مسجد بایزید، مسجد سلطان سلیم، مسجد سلیمانیه، مسجد نور عثمانیه، مسجد لالی له، مسجد والده خان، مسجد اباصوفیا؛ [۳۷]
    3. قونیه: مسجد سلیمیه و مسجد جامع؛
    4. مانیسا: مسجد مریدیه؛
    5. ارض روم: مسجد یاقوتیه و مسجد لاله پاشا؛
    6. بورسا: مسجد جامع الوداغ و مسجد امیر سلطان؛
    7. ازمیر: مسجد عیسی بی؛
    8. اورفا: مسجد خلیل رحمان. حکیم پور و مرجانی،[۳۸]

    لازم به ذکر است که مساجد ترکیه برای بازدید به روی مسلمانان و غیر مسلمانان (گردش‌گران) باز است، البته در مواقع نماز از ورود گردش‌گران جلوگیری می‌شود. گردش گران می‌بایست در هنگام دیدار از مساجد، ازلباس‌های مناسب استفاده کنند. مردان شلوارهای کوتاه نپوشند و زنان نیز تا حد امکان حجاب خود را حفظ نمایند.[۳۹]

    12. احزاب و تشکل‌های اسلامی

    حزب اسلام‌گرای رفاه ترکیه: این حزب راست‌گرا، در سال 1971 با نام «حزب راست‌گرای ملی» و به دنبال غیر قانونی اعلام شدن فعالیت حزب نظام ملی تشکیل شد. این حزب گرایش‌های مذهبی و تمایل به برقراری حکومت دینی دارد و معتقد به مبارزه پارلمانی و ایجاد تغییر و تحول به نفع اسلام در جامعه ترکیه و اصلاح قوانین آن کشور و تبدیل آن به قوانین اسلامی است. در حال حاضر این حزب با نام سعادت به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
    حزب عدالت و توسعه AKP: این حزب، بر سکولار بودن دولت ترکیه تأکید دارد، ولی باحذف نمادهای مذهبی از مکان‌های عمومی، مانند ممنوعیت حجاب زنان در مراکز دولتی، مانند دانشگاه‌ها مخالف است. پس از ممنوعیت یافتن فعالیت حزب فضیلت، اسلام گرایان در قالب دو حزب ظهور یافتند: الف ـ اسلام‌گراهای محافظه‌کار، به رهبری «رجایی کوتان» که حزب سعادت را بنا نهاد؛ ب ـ شاخه عمل‌گرا به رهبری «رجب طیب اردوغان و عبدالله گل» که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات پارلمانی، بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر، (2006) دولت این کشور را در اختیار دارد. تشکیلات دیانت: با وجود لائیک بودن حکومت، تشکیلات دینی در ترکیه زیر نظر دولت قرار دارد. این سازمان تنها نهاد دینی رسمی جمهوری ترکیه است. نام کامل آن «سازمان امور دیانت» می‌باشد. این سازمان جانشین وزارت «شرعیه و اوقاف» در ابتدای عصر جمهوری گردید. تعیین ائمه جماعات مساجد، تشکیل کلاس‌های قرآن، برنامه‌ریزی برای اداره مدارس دینی امام خطیب و توجیه مسایل فرهنگی برای مردم، به عهده این تشکیلات می‌باشد. ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 124. این سازمان بالغ بر صد هزار پرسنل دارد.
    تشکیلات اوقاف: در دوره سلاطین عثمانی، این نهاد رشد قابل توجهی داشت و بخش عمده‌ای از خدمات فرهنگی و اجتماعی از طریق «وقف» صورت می‌گرفت (اموری نظیر کتابت قرآن، چاپ و نشر کتاب و.... پس از استقرار حکومت جمهوری، بسیاری از این خدمات فرهنگی به وزارت آموزش ملی واگذار گردید و بخش قابل توجهی از فعالیت‌های اوقاف کاهش یافت و کم کم به صورت یک سازمان خیریه درآمد. فعالیت‌های فرهنگی اوقاف در ترکیه اکنون در قالب مدیریت سه کتابخانه تاریخی و پر اهمیت، موزه آثار خطی تمدن ترک، مجموعه عظیم فرهنگی مولانا در قونیه، حفظ و مرمت آثار باستانی و هنری، نشریات وقف در قالب 38 عنوان، ساخت مساجد در روستاها و خوابگاه‌های دانشجویی و ارائه کمک به یتیمان، نیازمندان و مستمندان می‌باشد. هم‌چنین دو بانک به نام‌های «بانک اوقاف» و «بانک املاک» به فعالیت‌های گسترده و متنوع فرهنگی، تحت پوشش اوقاف می‌پردازند.
    منابع ترک در ذکر نام سازمان‌ها و گروه‌های اسلامی فعال در ترکیه، از تشکل‌های زیر نام می‌برند که برخی از این اسامی برای ایجاد ذهنیت از فعالیت‌های تروریستی گروه‌های اسلامی در جامعه، ساخته و پرداخته دستگاه‌های امنیتی کشور است و وجود خارجی ندارند. این گروه‌ها عبارت‌اند از: حزب الله، جهاد اسلامی، حزب حرکت اسلامی، حزب الدعوه، حزب التحریر، رابطة العالم الاسلامی، ارتش آزادی خواه شریعت جهان، مجاهدین اسلامی، ارتش آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، حزب آزادی‍بخش اسلامی، اتحادیه آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، جبهه آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، حزب اسلامی کردستان، جبهه عمل مهاجمین اسلامی شرق بزرگ و اتحادیه میهن‌پرستان دین‌دار کردستان. [۴۰]

    13. تصوف و گرایش‌های عرفانی

    با انتشار و حاکمیت اسلام در آناتولی، صوفیان ایرانی نیز در این مناطق پراکنده شدند و تصوف نیز در این سرزمین ریشه دوانید. تصوف از جذابیت فراوانی درمیان ترکان برخوردار شد. اما با تأسیس حکومت جمهوری در ترکیه و به اجرا در آمدن برنامه‌های اسلام‌ستیزانه، مبارزه با طریقت‌های صوفیه در فعالیت‌های حکومت جدید جای گرفت و در 30 نوامبر سال 1925، مجلس ترکیه خانقاه‌ها، تکیه‌ها، زاویه‌ها و درگاه‌های طریقت‌های متعدد صوفیه و تمامی زیارتگاه‌های مذهبی را که بسیاری از آنها مرقد پیران و شیوخ اصل تصوف بود تعطیل کرد.
    اگر چه پیروی از طریقت‌ها در ترکیه ممنوع شد اما این به معنای حذف آنها از حیات اجتماعی نبود، بلکه این طریقت‌ها به فعالیت‌های زیر زمینی روی آوردند و مجالس ذکر و سماع را مخفیانه به پا کردند.
    طریقت‌های صوفیه در جمهوری ترکیه، برخلاف دوره عثمانی، از نظر ماهیتی نمی‌توانند در کنار نظام ترکیه جای گیرند، اما این به آن معنا نیست که احزاب سیاسی در صدد بهره‌برداری از پیروان طریقت‌ها برنیایند. یکی از دلایل پیروزی شگفت‌انگیز حزب رفاه در انتخابات مجلس سال 1995، حمایت قاطع بسیاری از طریقت‌ها، از این حزب بیان شده است.
    طریقت‌های مطرح تصوف درترکیه امروز هر کدام به فرقه‌ها و گروه‌های متعددی تقسیم می‌شوند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

    1. نقشبندیه: طریقت نقشبندیه منسوب به «خواجه بهاءالدین» محمد بخارایی نقشبندی (متوفای سال 791 ق) مشهور به «شاه نقشبند» می‌باشد. این طریقت از مشهورترین طریقت‌های صوفیه در جهان اهل تسنن، به ویژه سرزمین‌های تحت حکومت ترکان، ماوراءالنهر، هند و امپراتوری عثمانی بوده است. گروهی از مریدان خواجه بهاءالدین در علت نام‌گذاری آن گفته‌اند که بهاءالدین از کثرت ذکر، به مرتبه‌ای رسیده بود که ذکر بر دل او نقش بسته بود و از آن رو به نقشبندیه مشهور شده است.
    2. بکتاشیه: طریقت بکتاشیه منتسب به «حاجی بکتاش ولی» صوفی بلند آوازه قرن هفتم هجری است که زادگاه وی نیشابور خراسان بوده و در جوانی به منطقه آناتولی نقل مکان کرده است. وی، هم دوره جلال‌الدین محمد بلخی رومی (مولانا) است. حاج بکتاش نزد علی احمد یسوی درس خواند و در سال 738 هجری درگذشت. طریقه «بکتاشیه» در قرن شانزدهم میلادی در آناطولی، یعنی آسیای صغیر، رواج فراوان یافت. با اینکه بیش‌تر «بکتاشیه» خود را از اهل سنت و جماعت می‌دانند ولی اعمال و رفتار ایشان بر خلاف آن طایفه است. این فرقه، عبادات شریعت اسلام را که نماز و روزه و حج و زکات باشد به جای نمی‌آورند و در پیش شیخ خود که او را «بابا» می‌خوانند به گناهان خویش اعتراف می‌نمایند و از او طلب آمرزش می‌کنند. [۴۱]

    بکتاشیه را می‌توان طریقتی خشن، و به شدت رمز آلود و تودار و از نظر آثار مدون، نسبتاً فقیر به شمار آورد. گفتنی است بسیاری در ترکیه بکتاشیه را با علوی‌گری مترادف به کار می‌برند.

    1. مولویه: مولویه نیز مانند بکتاشیه در آسیای صغیر یا آناطولی به وجود آمد و به دو فرقه «پوست‌نشینان» یا «پوستینیه» و «ارشادیه» تقسیم می‌شود: برخی معتقدند مؤسس اصلی آن «جلال‌الدین محمد بلخی رومی» (متوفّای 672 هـ) مشهور به مولوی یا مولانا بوده است؛ [۴۲] ولی بیش‌تر معتقدند مؤسس اصلی مولانا نبوده بلکه برخی منتسبین به او، پس از مرگ وی به دلیل ارادت زیادی که به او داشتند، برای مزار او قبه‌ای سبز رنگ ساختند و به این نام شهرت یافتند. مولویه طریقتی ملایم، تا حدی معتدل، شفاف و برخوردار از غنی‌ترین آثار مدون عرفان نظری است. [۴۳]
    2. قادریه: بنیان گذار طریقت قادریه ـ کهن‌ترین فرقه تصوف ـ «عبدالقادر گیلانی» (561 ـ 471 ق) از فقها است. قادریه، سلسله‌ای از صوفیه است که از مکتب «جنیدیه» نشئت گرفته است. پیشین، ص316. این فرقه نقش مؤثری در گسترش و نفوذ اسلام در آفریقا داشته است. از وجوه بارز این طریقت، انجام اعمال خارق‌العاده در مجلس ذکر، مانند فرو بردن میله‌های فلزی در بدن، بلعیدن تیغ، کوبیدن میخ بر سر و مانند آن می‌باشد. البته امرزوه برگزاری این نوع مراسم، حالتی نمایشی به خود گرفته است.
    3. رُفاعیه: طریقت رُفاعیه منسوب به «ابوالعباس احمد رفاعی» (570 ـ 512 ق) است. وی در بطائح عراق می‌زیست. پیروان این طریقت (چون قادریه) در مجالس ذکر و سماع، گاه به حالتی از بی‌خود شدن می‌رسند که ضربات تیغ و آهن در آنها ایجاد درد نمی‌کند. از مهم‌ترین مناطق نفوذ رفاعیه در ترکیه، استان‌های کردنشین جنوب شرقی این کشور است. گفتنی است پیروان این فرقه احترام و علاقه‌ای ویژه به اهل‌بیت(علیهم‌السلام) دارند.
    4. نورجیه: طریقت نورجیه، که می‌توان آن را از فعال‌ترین و مؤثرترین طریقت‌های موجود ترکیه بر شمرد، به «ملا سعید نورسی» ملقب به بدیع الزمان (1339 ـ 1255 ش / 1960 ـ 1876 م) منتسب است. ملا سعید خود یکی از شیوخ طریقت نقشبندیه بود که در این طریقت طرحی نو در انداخت. حیات پر حادثه این شخصیت رازآلود، او را به صورت یکی از جالب‌ترین رجال تاریخ معاصر ترکیه ساخته است. مهم‌ترین گروه‌های فرعی نورجیه عبارت‌اند از: گروه فتح الله گولن، گروه مدرسه الزهرا، گروه ینی آسیا، گروه ینی نسیل، گروه انجمن خیریه.

    7. سلیمانیه: مؤسس فرقه یا طریقت سلیمانیه، که پیروان آن «سلیمانچی لر» خوانده می‌شوند، «شیخ سلیمان حیلمی تونا خان» است. وی که خود از شیوخ مطرح طریقت نقشبندیه محسوب می‌شد، به دلیل اختلاف‌نظر با جو غالب بر طریقت مزبور درباره نوع فعالیت، راه جداگانه‌ای برای خود برگزید. کمالیست‌ها، این طریقت را از دشمنان سر سخت میراث آتاترک ارزیابی می‌کنند. لازم به ذکر است که این فرقه، از جمله فرقه‌هایی است که دشمنی زیادی با تشیع دارد و در این زمینه با وهابیت هم‌سو می‌باشد.

    14. نقش و نفوذ زبان فارسی

    زبان فارسی، زبان دربار و هم‌چنین زبان تشکیلات اداری در قلمرو دولت عثمانی بوده است. هم‌چنین برخی اسامی مردان و زنان ترک نیز از واژه‌های فارسی است، مانند: رستم، فریدون، فرخنده، خجسته، آسمان و... ؛ با سقوط امپراتوری سلجوقی و سپس عثمانی و به دنبال تأسیس حکومت جمهوری و تلاش‌های گسترده آتاترک برای غربی کردن ترکیه و تغییر حروف ترکی و جای‌گزینی حروف لاتین، بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات عربی و فارسی از این زبان حذف گردید، اما با این حال، اکنون در حدود 2000 واژه فارسی، با مفهوم متداول در زبان فارسی و یا با مفهومی متفاوت، در زبان ترکی مصطلح و رایج است. [۴۴]
    هم اکنون، با توسعه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، در هشت دانشگاه ترکیه (مانند دانشگاه استانبول، آنکارا، آتاترک، ارزروم، قونیه و سلجوقیه) کرسی زبان و ادبیات فارسی وجود دارد و در بیش از 20 دانشکده، زبان و ادبیات فارسی به عنوان واحد درسی اختیاری تدریس می‌شود. اما به دلیل کارایی نداشتن زبان و ادبیات فارسی در صحنه اجتماعی ترکیه، فارغ‌التحصیلان سطوح لیسانس و حتی فوق لیسانس این رشته در کسب شغل با مشکلات و دشواری‌های فراوانی روبه‌رو هستند.
    گفتنی است در وضعیت کنونی، تنها 30 نفر استاد زبان فارسی در ترکیه وجود دارند که از آن جمله می‌توان به پروفسور ارکان تورکمن، پروفسور سعدالدین کوجاتورک، پروفسور عدنان کارا، اسماعیل اوغلو و پروفسور مرسل اشاره کرد. هم‌چنین از این تعداد استاد زبان فارسی، 11 استاد درجه پروفسوری و 2 استاد درجه دانشیاری دارند. [۴۵]
    هزاران نسخه کتاب خطی فارسی در کتابخانه‌های ترکیه نگه‌داری می‌شود. شاهنامه‌خوانی و مثنوی‌خوانی هنوز در بسیاری از مناطق این کشور رایج است و در نوروز و اعیاد اسلامی جشن گرفته می‌شود.
    امروزه مهم‌ترین مرکز آموزش زبان فارسی غیر دانشگاهی، بخش آموزش و تحقیقات رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در آنکارا و استانبول است. در این مرکز به تمامی علاقه‌مندان، با توجه به سطح یادگیری آنها، زبان فارسی به صورت محاوره‌ای، تصویری و مکتوب آموزش داده می‌شود.

    پانویس

    1. ↑ دانشیار جامعة المصطفی العالمیة
    2. ↑ محقق و مدرس حوزه و دانشگاه
    3. ↑ فلاح‌زاده، 1384، ص23.
    4. ↑ http://www.turkishembassy.org/businessconomy/bankinginfo.htm
    5. ↑ قاسمی، 1374، ص 111.
    6. ↑ http//fa.wikipedia.org.
    7. ↑ http://www.turkishembassy.org/governmentpolitics/index.htm.
    8. ↑ فلاح زاده، پیشین، ص 39ـ37.
    9. ↑ قاسمی، پیشین.
    10. ↑ قاسمی، پیشین، ص50.
    11. ↑ ابوالقاسمی و اردوش حسین، 1378، ص 248.
    12. ↑ اين رسم در روستاها مرسوم می‌باشد.
    13. ↑ اين خصلت مردم ترکيه درگذشته رواج بيش‌تری داشته و در حال حاضر کم‌تر در بين مردم رواج دارد.
    14. ↑ حکیم‌پور و مرجانی، 1373، ص 35.
    15. ↑ قاسمی، پیشین، ص39.
    16. ↑ دختر ربايی به معنای فرار دختر از خانه، همراه با خواستگار و اجرای عقد شرعی و در صورت تمايل و امکان، عقد قانونی است.
    17. ↑ ابوالقاسمی، اردوش حسین، پیشین، ص 268.
    18. ↑ عرب‌های ترکيه حدود 2 ميليون نفر تخمين زده می‌شوند.
    19. ↑ ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 113
    20. ↑ فلاح زاده، پیشین، ص 90ـ89.
    21. ↑ قاسمی پیشین، ص 175.
    22. ↑ http: //news.bbc.co.uk/1/hi/talking_Point/3192647.stm
    23. ↑ پرند و سبحانی، 1373، ص117.
    24. ↑ نمونه‌ای از آن را در سال 1384 در جمهوری تا تارستان روسيه شاهد بوديم كه مسلمانان تاتار، هزارمين سال ورود اسلام را در «قازان» جشن گرفتند.
    25. ↑ گوستاولوبون: 1358، ص 166.
    26. ↑ خبر گزاری آينده روشن، گزارش‌گر مهدی جعفری، دوشنبه 19 دی 1384. لازم به يادآوری است که در اسفند ماه 1384 در مطبوعات خبر جالب زير گزارش شده است: يکی از کوچک‌ترين قرآنهای نفيس و خطی جهان از طرف موزه صاغب صابانجی ترکيه به مطبوعات اين کشور معرفی شد. اين نسخه از قرآن مجيد که از طرف موزه صاغب صابانجی در يک مزايده خريداری شده است در سال 1635 ميلادی توسط کريم بن ابراهيم شيرازی، در يک جلد و 390 صفحه به ابعاد 5/3 در 2/2 در 5/1 سانتی متر نوشته شده است. جلد اين کتاب قرآن از چرم مزيّن به برگ‌های طلايی بوده و دارای صفحات 22 سطری است. / موزه صاغب صابانجی که دارای کلکسيون با ارزش هنر خطاطی است اين قرآن با ارزش را در مزايده‌ای که در فوريه 2005 ميلادی برگزار شد از يک کلکسيونر خريداری کرد. /نازان چاغمن مدير موزه صاغب صابانجی با اشاره به اين که تعداد قرآنهای دست نويس با اين ابعاد کوچک در جهان بسيار کم است گفت: يکی از خصوصيات اين قرآن اين است که با ذره‌بين به راحتی قابل خواندن است. / وی گفت: موزه صاغب صابانجی در نظر دارد اين اثر ارزنده را در ماه ژوئن سال جاری ميلادی به نمايش بگذارد. (ر. ک: روزنامه جمهوری اسلامی، سال بيست و هفتم، شماره 7719 شنبه 13 اسفند 1384 ـ 3 صفر 1427، ص 5.
    27. ↑ گلی‌زواره، 1380، ص164ـ163.
    28. ↑ تعداد کليميان ترکيه حدود 25 هزار نفر می‌باشد. شايان ذکر است که در ترکيه به کليميان، موسوی گفته می‌شود.
    29. ↑ http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/Index.html
    30. ↑ حکیم پور و مرجانی، پیشین، ص 31.
    31. ↑ .http://www.Adiyamanli.org/travel/index.php?s=Ie507ee63aa1035097d7a5969317e8e9&showtopic= &pid=107&st= 0&#entry107.
    32. ↑ حکیم‌پور و مرجانی، پیشین، ص 34.
    33. ↑ پرند و سبحانی، پیشین، ص 93.
    34. ↑ قاسمی، پیشین، ص 32.
    35. ↑ پیشین، ص 52.
    36. ↑ حکیم پور و مرجانی، پیشین، ص 32.
    37. ↑ اين محل اولين کليسايی بود که پس از فتح ترکيه توسط مسلمانان به مسجد تبديل شد و هم اکنون نيز به موزه تبديل شده است.
    38. ↑ پیشین، ص 53.
    39. ↑ http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/mosque_etiquette.html
    40. ↑ پرند و سبحانی، پیشین، ص 111.
    41. ↑ مشکور، 1375، ص 106ـ105.
    42. ↑ پیشین، ص318ـ317.
    43. ↑ ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 166.
    44. ↑ پرند و سبحانی، پیشین، ص199.
    45. ↑ حکیم پور و مرجانی، پیشین، ص 26.

    منابع

    1. ابوالقاسمی، محمدجواد و اردوش حسین، ترکیه در یک نگاه، انتشارات الهدی، تهران، چاپ اول، 1378.
    2. پرند و سبحانی، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی، تهران، چاپ اول، 1373.
    3. حکیم‌پور، علی و مرجانی، علی، شناسنامه فرهنگی ترکیه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تهران، چاپ اول، 1373.
    4. فلاح‌زاده، محمدهادی، ترکیه (آشنایی با کشورهای اسلامی 3)، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر، تهران، 1384.
    5. قاسمی، صابر، ترکیه، کتاب سبز، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، تهران، چاپ اول، 1374.
    6. گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب (ترجمه حضارة العرب)، ترجمه سید‌هاشم حسینی، انتشارات کتاب فروشی اسلامیه، تهران، چاپ سوم، 1358.
    7. مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ سوم، 1375.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=جمهوری_ترکیه_(مقاله)&oldid=182348»