تجانیه

تجانیه یا تحینیه به کسر تا، نام طریقه‏ اى از فرق «صوفیه» است.

موسس

موسس این فرقه شخصی به نام ابوالعباس احمد بن محمد بن المختار بن سالم تجانى (1150- 1230 ه) است.

شرح حال

احمد تجانی در سال ۱۱۵۰ در منطقه ای به نام عین ماضی در جنوب الجزایر به دنیا آمد. وی مدعی بود که به دلیل ازدواج یکی از اجدادش با زنی از قبیله بنی توجین در مراکش تجانی نام گرفته است. وی همچنین خود را از نسل امام حسن علیه السلام و از فرزندان نفس زکیه مى‌دانست اگر چه ای فقط یک ادعا است و در صحت آن تردید وجود دارد وی در ادامه به تلمسان رفت و پس از آن مکه و مدینه را در سال 1186 هجرى زیارت کرد و در قاهره با مشورت مردى که او را محمود کردى مى‏ خواندند طریقه جدیدى در تصوف ایجاد کرد و آن طریقه فرقه‌اى از «خلوتیه» به شمار مى ‏رود. سپس به مغرب بازگشت و در منطقه بوسمغون که در صحرا واقع است مقام یافت. در آن جا مدعى شد که از جانب پیغمبر خدا رسول مصطفى (ص) براى دعوت به طریقه جدید خود مبعوث شده است. تجانی پس از مدتی از طریقت خلوتیه و سایر طرق فاصله گرفت و در ۱۱۹۶ طریقت مستقل خود را به وجود آورد. با این حال برخی تجانیه را شاخه‌ای از خلوتیه شمرده اند. تجانی نامی از شجره طریقت خود نبرده است بلکه مدعی بود که به طور مستقیم از پیامبر صلوات الله علیه تعلیم می‌گیرد. بنابراین، به نظر تجانیه تقدیس و قدرت معنوی این طریقت از طریق مشایخ قبلی به دست نیامده، بلکه محدود و منحصر به پیامبر اسلام و احمد تجانی است. ازین رو تجانیه خود را طریقه احمدیه یا محمدیه نیز می‌نامند. مهاجرت تجانی از ابی سمغون به فاس نقطه عطفی در تاریخ طریقت تجانیه بود. وی قبل از آن که به فاس برود به مولای سلیمان، امیر مغرب پیام داد که به سبب آزار و بی عدالتی ترک‌ های عثمانی می‌خواهد به او پناه ببرد و سلیمان برای او خانه و مقرری ماهانه در نظر گرفت. علی بن محمد دخیل اللّه، التجّانیّه، ریاض، سال 1401 هجری قمری، ج۱، ص۴۷ وی تا پایان حیاتش در فاس بود و از آن‌ جا مریدانش را برای تبلیغ طریقت به نقاط دیگر می‌ فرستاد.پیروان طریقه او را احباب مى ‏گویند و غالبا مشغول به ذکرند و هر روز صد بار در اوقات معین ذکر مى‏گویند و ذکر از اصول‏ مذهب ایشان به شمار مى ‏رود، و پیروان این فرقه حق پیوستن به فرق دیگر را ندارند. قبر ابوالعباس تجانى در فاس که از بلاد مغرب (مراکش) است زیارتگاه پیروان این فرقه مى‏ باشد. پیروان این طریقه پیش از آن که به مکه مشرف شوند بر خود واجب مى ‏دانند که نخست مرقد او را زیارت نمایند.

عقاید

هیچ گونه زهد و ریاضت و قوانین دشوار وجود ندارد، بلکه بیش از همه چیز بر نیاز به واسطه معنوی میان خدا و انسان تأکید می‌شود. به عقیده آنان احمد تجانی خود را «غوث» یا «قطب الاقطاب» و «خاتم الاولیاء المحمدیه» خوانده و ازاین‌ رو از همه اولیا برتر است و فقط او و جانشینانش، واسطه هستند. همچنین معتقدند که احمد تجانی به پیروانش اطمینان داده که ثروت در دنیا و نجات و رستگاری در آخرت را نصیب شان خواهد کرد. ازین رو آنان به اظهار ارادت یا توسل به شیوخ دیگر نیازی ندارند و نباید به زیارت قبور اولیای دیگر بروند. هرکس چنین کاری بکند، طریقت تجانیه را ترک گفته است و دچار «سوء عاقبت» نیز خواهد شد. پیروان تجانیه درباره احمد تجانی عقاید مبالغه آمیزی دارند، از جمله معتقدند که هر کسب او را ببیند، خصوصوا در روزهای جمعه و دوشنبه ، حتی اگر بی دین و کافر باشد، بخشیده می‌شود. نزد تجانیه زیارت قبور مشایخ مربوط به این فرقه اهمیت فراوانی دارد.

شاگردان تجانی

تجانی دارای شاگردانی بوده که توانستند طریقت او را گسترش دهند و نام برخی از آن ها عبارت است از: سیدابراهیم ریاحی (متوفی 1266), مفتی و شاعر تونسی محمدحافظ مختار اهل موریتانی (متوفی ح1246) ابراهیم انیاس (متوفی 1354 ش/ 1975) اهل سودان و عبدالرحمان شَنقیطی (متوفی 1299/ 1882).