بابکیه
بابكيه بابكيه فرقهاى از «غلاة» شيعه هستند كه منسوب به بابك خرم دين مىباشند كه بزرگترين و نامورترين پيشواى خرم دينان بود. وى به زبان پهلوى «پاپك» نام داشت كه به عربى او را «بابك» گويند. محمد بن اسحاق النديم در كتاب «الفهرست» مىنويسد كه: پدر بابك از مردم مداين و روغن فروش بود و به آذربايجان رفت و در ديه بلالآباد از روستاى ميمذ جاى گرفت و در آنجا دلباخته زنى يك چشم شد كه او را به زوجيت خود در آورد و بابك از وى بزاد. در يكى از سفرها كه به كوه سبلان رفته بود كسى از پشت بر او خنجرى زد و از آن زخم در گذشت. پس از مرگ وى مادر بابك به دايگى مىپرداخت تا اين كه بابك دهساله شد و به گاو چرانى مشغول گشت و به خدمت شبل بن منقى ازدى در آمد و ستوربانى او مىكرد و از غلامانش طنبور نواختن آموخت. پس از آنجا به تبريز از بلاد آذربايجان رفت و دو سال نزد محمد بن رواد ازدى بود. سپس نزد مادر بازگشت و در اين هنگام، هجده سال داشت.
«طبرى» نوشته است كه بابك در جوانى با شروين بن ورجاوند، رئيس مزدكيان طبرستان ملاقات كرد.
ابو المعالى صاحب كتاب «بيان الاديان» مىنويسد: زمانى كه زندگى در اردبيل بر بابك و مادرش تنگ شد و راهى منطقه ديگر شدند و در ديهى كه از آن محمد بن رواد الازدى بود سكنا گزيدند. اهل آن ديه از مزدكيان و خرم دينان بودند و پيشواى ايشان جاويدان بن شهرك بود. بابك خربوزه مىفروخت، جاويدان از او خربوزه خريد و چون دانست كه او طنبور نيك مىنوازد او را خوش آمد و وى را نزد خود نگاهداشت. طبرى در ذكر وقايع سال 201 هجرى
فرهنگ فرق اسلامى، متن، ص: 86
مىنويسد: در اين سال بابك خرمى بر كيش جاويدانيه بيرون آمد و ايشان پيروان جاويدان بن سهل خداوند «بذ» بودند و دعوى كرد كه روح جاويدان در او حلول كرده و فتنه آغاز كرد. محمد بن اسحاق النديم گويد كه: بين جاويدان و ابو عمران رقيب او كه هر دو از خرم دينان بودند، جنگ در گرفت. جاويدان ابو عمران را بكشت و به كوه خود بازگشت اما زخم نيزهاى برداشته بود و پس از سه روز از آن زخم در گذشت. زن جاويدان دلباخته بابك شد و گفت: من به مرگ شوهر خود بانگ بلند نكنم فردا را آماده باش تا مردمان را فراهم آورم و گويم جاويدان دوش گفت كه: من امشب بميرم و روح من از پيكرم بيرون آيد و به پيكر بابك رود و با روان بابك انباز شود و بابك خداوند روى زمين شود و دين مزدك را ديگر باره زنده كند. چون بامداد شد، آن زن ايشان را گرد آورده گفت كه: جاويدان مرا گفت: امشب من مىميرم و جان از پيكرم بيرون مىرود و در تن اين جوان در آيد. پيروان جاويدان سخن او را بپذيرفتند. سپس آن زن گاوى خواست و فرمود آن را بكشند و پوست آن گاو را بگسترد و طشتى پر از باده بر آن گذاشت و نانى را بشكست و در گرداگرد پوست گاو نهاد، و آن مردم را يك يك مىخواند و مىگفت: بر آن پوست پاى كوبند و پارهاى از نان بردارند و در مىفروبرند و بخورند و گويند: اى روان بابك بر تو گرويديم همچنان كه به روان جاويدان گرويده بوديم و سپس دست بابك بگيرند و دست بر وى زنند و ببوسند. آن مردم همه چنين كردند، سپس آن زن بر بستر خويش بنشست و بابك را بر آن بستر كشاند و پشت بر آن مردم داشت و چون باده خوردند دستهاى ريحان بر گرفت و بسوى بابك انداخت. بابك آن دسته ريحان را بر گرفت و آئين زناشويى ايشان چنين است. گرديزى در «زين الاخبار» مىنويسد: مردمان سپاهان، همدان و ما سبذان خرمدينى و هواخواه بابكند، چنان مىنمايد كه سال 162 هجرى نخستين سالى است كه خرم دينان قيام كردند و در حدود اصفهان بيرون آمدند و سى سال پس از آن يعنى در سال 192 ه خرمدينان آذربايجان نهضت كردند. نه سال بعد يعنى سال 201 ه بابك به پيشوايى ايشان برگزيده شد و مدت بيست و دو سال پيشواى آنان بود. پاپك پياپى لشكريان خلافت را شكست مىداد بطورى كه مأمون خليفه پيش از مرگ در وصيت خويش به معتصم، سركوبى خرم دينان را تأكيد كرد. مركز قيام بابك در پيرامون قلعه بذ (البذ يا البذين) بود. ياقوت حموى مىنويسد: در بذ محمره معروف، خرميه آشكار شدند و بابك از
فرهنگ فرق اسلامى، متن، ص: 87
آنجا بيرون آمد، و در جاى ديگر مىنويسد: به ناحيهاى بين آذربايجان و آران بوده كه بابك خرمى در آن مىزيسته است، و رود ارس از پهلوى آن مىگذرد و در جاى ديگر در ذكر ابر شوم گويد كه: كوهى است در بذ از قلمرو موقان در نواحى آذربايجان كه بابك خرمى در آنجا بود. ابن اثير در ذكر وقايع سال 218 ه مىنويسد: معتصم خليفه عباسى بسوى خرم دينان سپاه فرستاد و اسحاق بن ابراهيم در روستاى همدان با خرم دينان روبرو شده و شصت هزار تن را بكشت و كسانى كه مانده بودند به روم گريختند. سرداران عرب به سبب تنگى راهها و كوهستانى بودن آنها و سختى سرماى آذربايجان از دفع بابك عاجز شدند. سرانجام پس از بيست سال معتصم خليفه عباسى، خيذر بن كاووس، معروف به افشين را به دفع او گسيل داشت. بابك در دفع لشكر خليفه به تئوفيل پسر ميخائيل امپراطور بيزانس نامه نوشت و او را دعوت به لشكركشى به آذربايجان كرد. اما پيش از آن كه امپراطور اقدامى كند افشين بابك را بفريفت و پس از سه سال جنگ با او و دادن اماننامه از طرف معتصم خليفه، او را به دام انداخت و وى را با خود به نزد معتصم به سامرا برد و خليفه فرمان داد كه بابك را بر فيلى نشاندند و در شهر بگرداندند و در روز پنج شنبه دوم صفر سال دويست و بيست و سه با وجود امان نامهاى كه به او داده بود امر داد كه وى را قطعهقطعه كرده به قتل رسانند.- خرمدينان بابك خرم دين. سعيد نفيسى. تاريخ الرسل و الملوك، طبرى، ج 14، فهرست ص 58. جامع الحكايات و لوامع الروايات، ص 258. دايرة المعارف الاسلاميه، ج 3، ص 246- 247. زين الاخبار. الفهرست، ابن نديم، ص 406، 407. كامل التواريخ، ابن اثير، ج 15، الفهارس ص 46. معجم البلدان، ص 528، 529.