اهل سنت و جماعت

از ویکی‌وحدت

اهل سنت و جماعت اصطلاحی معروف است که اکثریت مسلمانان را در بر نمی‌گیرد. در برابر اقلیت آن‌ها که گروه شیعه را تشکیل می‌دهند.

معنای لغوی اهل سنت

اهل سنت دو و اژه عربی است و نزد اهل در لغت به معنای گروهی است که شریک امور هم باشند، مثل اهل خانه که در همکاری و پیوند خانوادگی و اهل اسلام که در عقیده باطنی با شریک هم باشند. مفردات راغب، ماده اهل و اما سنّت در لغت به معنای راه و روش پسندیده است. [۱]

سنت در اصطلاح

سنت در اصطلاح به یکی از دو فرقه بزرگ از مسلمانان گفته می‌شود که اکثریت مسلمانان را در بر می‌گیرد. در مقابل شیعه که اقلیت را تشکیل می‌دهند.

معنا شناسی سنت

سنت از نظر معنا شناسی به عملى گفته می‌شود که منطبق بر سنت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله باشد. از این رو، در مقابل «بدعت» قرار نمی‌گیرد. [۲]

تاریخچه پیدایش اهل سنت

تاریخ پیدایش اصطلاح «اهل سنت» چندان روشن نیست. از روایتی که غزالی نقل می‌کند به دست می‌آید که این جمله برای نخستین از پیامبر اسلام نقل شده است بدین مضمون که ملت یهود هفتاد و یک گروه و ملت نصاری هفتاد و دو گروه شدند و امت من، هفتاد و سه گروه می‌شوند، یکی از آنها اهل نجات، و دیگران اهل آتش اند. سؤال شد، اهل نجات کدام اند؟! فرمود:« اهل السنة والجماعة»،باز پرسیده شده، سنت و جماعت چیست؟ فرمود: آن چه من و اصحاب من بر آن هستند. [۳] البته باید گفت که غزالی نامی از منبع روایت نبرده است و این روایت به همین شکلی که او بیان کرده است در هیچ یک از منابع معتبر روایی دیده نمی‌شود. البته از واژه «جماعت» نام برده شده است اما از جمله اهل السنه و الجماعه نشانی به چشم نمی خورد. با این حال تا آنجا که به دست آمده است، اصطلاح اهل سنت بدون کلمه جماعت، در اوایل قرن دوم، رایج شده و عمر بن عبدالعزیز در رساله‌ای که در رد قدریه نگاشته است، آن را به کار برده است. وی در خطاب به قدریه (که مدافعان آزادی انسان در گفتار و عمل هستند) می‌نویسد «وقد علمتُم انّ أهلَ السنة کانُوا یقولون: الاعتصامُ بالسنةِ نجاةُ وسیقبَض العلمُ قبضاً سَریعاً»: می‌دانید اهل سنت گفتند تمسک به سنت راه نجات است و علم و دانش به زودی جمع می‌شود. [۴]

اعتقادات

به اعتقاد اهل سنت پیامبر صلوات الله علیه، پس از خود جانشینی تعیین نکرده ‌است، بلکه حضرت به دست مردم انتخاب می‌شود. اما شیعیان معتقدند پیامبر اکرم صلوات الله علیه به فرمان الهی علی ابن ابی‌طالب را به عنوان جانشین خودش به مردم معرفی کرد. بنا بر این و مطابق با اعتقاد اهل سنت، پس از رحلت پیامبر و با تشکیل شورایی در سقیفه بنی ساعده، جناب ابوبکر که از صحابه (یاران) بود به عنوان خلیفه بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله انتخاب شد. البته ابوبکر بعد از خودش به این مبنا عمل نکرد و با تشخیص خودش عمر را به جانشینی خود انتخاب کرد. عمر نیز بعد از ابوبکر به هیچکدام از این دو روش عمل نکرد و شورایی شش نفره تشکیل داد تا یکی را از میان خود به عنوان خلیفه به مردم معرفی کنند.

مذاهب کلامی اهل حدیث

اهل حدیث

گروه یا جریانى در میان اهل سنت است که عهده‌دار گردآورى، آموزش و گسترش احادیث هستند و با اعتماد به ظاهر احادیث درباره مسائل اعتقادى و فقهى نظر مى‌دهند و استفاده کنندگان از روش‌هاى استدلالى عقلى در زمینه فقه و کلام را نکوهش مى‌ کنند. [۵] مالک بن انس شافعی احمد بن حنبل و داود بن علی اصفهانی از بزرگان اهل حدیث در شاخه فقه به حساب می‌آیند.[۶] علاوه بر این،اهل حدیث قبل از احمد بن حنبل از اصول خاصى پیروى نمى‌کردند بلکه افرادى بودند که با گرایش‌هاى گوناگون زیر نظر اهل الحدیث گرد آمده بودند و در میان آن‌ها، افراد مرجئى، ناصبى، قدرى، جُهَنى، واقفى، و متشیع زیاد دیده مى شد و سیوطى اسامى آنان را در اثر خود آورده است. [۷] ولى زمانی که احمد بن حنبل هدایت این مذهب را بر عهده گرفت، همگان را تحت عقیده واحدى که عقیده اهل سنت نامید، درآورد. [۸]

اشاعره

در آغاز قرن چهارم هجری قمری، ابوالحسن اشعری که شاگر ابوعلی جبایی معتزلی بود به دلایلی از مذهب معتزله فاصله گرفت و در اثبات روش خود کتاب‌های بسیاری نگاشت و با وجود نهی اصحاب سنت و حدیث، برای اثبات عقاید خویش از دلایل کلامی بهره جست [۹] و اصول آن را با عقاید اهل سنت و جماعت وفق داد و مذهب اشعرى را بنیاد نهاد. [۱۰] به عنوان مثال کتاب‌های مقالات الاسلامیین، الابانه، اللمع و استحسان الخوض فی علم الکلام مهم‌ترین آثار به جای مانده از اشعری است.

ماتریدیه

مذهب ماتریدی هم زمان با مکتب اشعری توسط شخصی به نام ابومنصور ماتریدی سمرقندی در ماوراء‌النهر و قسمت شرقی جهان اسلام و بر مبنایی مشابه با مبنای ابوالحسن اشعری شکل گرفت البته در مکتب ماتریدی گرایش‌های عقلانی بیشتری نسبت به مکتب اشعری دیده می‌شود به گونه‌ای که می‌توان گفت که مکتب ماتریدی جمع میان مکتب معتزله و اشاعره است. [۱۱] همان طور که مکتب اشاعره جمع میان دو مکت معتزله و اهل حدیث به شمار می‌رود. برخی از پژوهشگران آورده‌اند که ماتریدی تفکر کلامی خویش را از ابوحنیفه رییس مذهب فقهی حنفی بر گرفت و در ادامه با حماد بن ابی سلیمان مرتبط شد و مباحث کلامی را رها کرده موضوعات فقهی را پی گرفت. [۱۲]

معتزله

معتزله یکی از مذاهب مشهور فکری سنت است که توجه خاصی به عقل‌گرایی داشته مبنای فکر خود را بر پایه فهم عقلی قرار داده‌اند. آن‌ها با پذیرش حجیت عقل، قلمرویی وسیع در حوزه نظر و عمل برای آن ترسیم نمودند. [۱۳] اصول بنیادین اعتقادی مذهب معتزله به اصول خمسه معروف است. که عبارت‌اند از: توحید صفاتی، عدل، وعد و وعید (قطعی بودن پاداش و کیفر الهی)، منزلتی میان دو منزلت، امر به معروف و نهی از منکر. [۱۴] معتزله با نظریه «قدیم بودن قرآن» مخالف بوده به خلق و حدوث قرآن اعتقاد داشتند و صفات ازلى خدا را عین ذات او مى‌دانستند. [۱۵]

مذاهب فقهی اهل سنت

مالکیه

موسس این مذهب ابوعبدالله مالک بن انس بن مالک اصبحى حمیرى است که در مدینه متولد شد و در همان شهر از دنیا رفت. مالک به دنبال درخواست منصور عباسی کتاب الموطّأ را که در باب فقه و حدیث است نگاشت. پیروان این مکتب بیشتر در شمال آفریقا ساکن هستند.

حنفیه

موسس این مذهب شخصی به نام ابوحنیفه نعمان بن ثابت و از شاگردان امام صادق ‌علیه‌السلام بوده است. مذهب حنفی در میان دیگر مذاهب اهل سنت و جماعت بزرگ‌ترین مذهب از حیث جمعیتی است. پیروان این مذهب بیشتر در آسیا ساکن بوده و شامل نیمی از مسلمانان روی زمین می‌شود. از جمله مهم‌ترین آثار ابوحنیفه می‌توان به الفقه الاکبر، المسند و المخارج اشاره کرد.

شافعیه

موسس این مذهب شخصی به نام محمد بن ادریس شافعی صاحب کتاب الأمّ در فقه و کتاب المسند در حدیث است. پیروان این مذهب بیشتر در مصر و در ایران مناطق کردستان ساکن هستند.

حنبلیه

موسس این مذهب شخصی به نام احمد بن محمد بن حنبل است. وی صاحب کتاب الناسخ و المنسوخ در فقه و المسند در حدیث است و علاوه کتاب‌های بسیاری را در باب تفسیر حدیث و فقه و تاریخ نگاشته است. حنابله بیشتر در عربستان، خلیج فارس و نیز آفریقا ساکن هستند. فرقه وهابیه که پیروان شیخ محمد بن عبدالوهاب نجدی هستند را می‌توان به حنابله نسبت داد.

منبع:

دانشنامه اسلامی

پانویس

  1. لسان العرب، ج۱۳، ماده سنّ
  2. سید مصطفی حسینی دشتی، مدخل «سنّی» از فرهنگ معارف و معاریف
  3. فضائح الباطنیة،ص۷۸.
  4. جعفر سبحانی رسائل و مقالات، قم، نشر موسسه امام صادق، سال 1425 قمری، چاپ دوم، ج‏6، ص 110
  5. رضوی، رسول، «اهل حدیث»، در دانشنامه کلام اسلامی، قم، موسسه امام صادق، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص563
  6. همان، ص565
  7. تدریب الحدیث ، ج1 ، ص328
  8. ر ک. جمعی از محققین، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، مدخل اهل سنت
  9. خاتمى، فرهنگ علم کلام، ۱۳۷۰ش، ص ۴۸ و دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، مدخل اهل سنت
  10. خاتمى، فرهنگ علم کلام، ۱۳۷۰ش، ص 48
  11. دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، مدخل اهل سنت
  12. جعفر سبحانی، فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامى، ج4
  13. رک: طالقانی و ملک مکان، «چیستی عقل در عقل‌گرایی معتزله»، ص ۱۲۹تا۱۴۲
  14. محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامى، ۱۳۷۲ش، ص۴۱۷
  15. مشکور، فرهنگ فرق اسلامى، ۱۳۷۲ش، ص۴۱۶