نقد و بررسی دیدگاه جریانهای تکفیری در زمینه حرمت بناء مسجد ‌بر قبور اولیا

عنوان مقاله	نقد و بررسي ديدگاه جريانهاي تكفيري در زمينه حرمت بناء مسجد ‌بر قبوراولياي الهي
زبان مقاله	فارسی
نویسنده	سید مصطفی حسینی رودباری

از جمله مباني جريانهاي تكفيري حرمت بناء‌بر قبول انبياء‌و اولياي الهي است .اينان براي اثبات مدعاي خود به آيات و رواياتي استناد مي كنند كه مورد نقد بسياري از عالمان فريقين قرار گرفته است . در مقاله ذيل به برخي از اين ادله اشاره شده است .

حرمت بناء مسجد ‌بر قبوراولياي الهي

از جمله مباني جريانهاي تكفيري حرمت بناء‌بر قبول انبياء‌و اولياي الهي است . ابن تيميه دراين زمينه مي نويسد :‌

علماي ما مي گويند :‌ ساختن مسجد بر قبور جايز نيست و هيچيك از عالمان استحباب نماز در كنار قبور يا مشاهدي كه در ان قبور قرار داده است را مستحب يا سبب فضيلتي ندانست است . ...عالمان اتفاق نظر دارند بر اينكه نماز در مساجد و خانه ها ثوابش بيشتراز ثواب نمازي است كه در كنار قبور انبياء‌ و اوليا خوانده شود.

دلائل وهابيت بر حرمت بناء‌ مسجد در كنار قبور اولياي الهي

مهمترين دليل اينان بر عدم مشروعيت بناء‌ مسجد بر قبور اولياي الهي احاديثي است كه در منابع روائي اهل سنت ذكر شده است كه برخي از آنان عبارتند از :‌

روايت اول :‌ از عائشه نقل شده است كه پيامبر هنگام وفات فرمود : لعنت خداوند بر یهود و نصاری باد كه قبرهای پیامبران خو را مسجد اتخاذ کرده اند . عائشه درادامه مي گويد : اگر بیم این نبود که قبر پیامبر مسجد گردد، قطعا قبر او را آشکار می کردند، (و دور او حائلی قرار نمی دادند) جز اینکه بیم آن دارم که قبر او مسجد اتخاذ شود.

روايت دوم :‌ جندب مي گويد پيامبر بهنگام وفات فرمود : آگاه باشید كه پیشینیان از شما، قبرهای پیامبران و صالحان خود را مسجد قرار می دادند . اگاه باشيد كه هرگز قبور را مسجد اتخاذ نکنید و من شما را از آن باز می دارم.‌

روايت سوم : عائشه مي گويد :‌ ام حبیبه و ام سلمه (همسران رسول خدا) در کشور حبشه (موقعی که همراه گروهی به آنجا مهاجرت کرده بودند) تصویری از پیامبر خدا دیدند. پیامبر فرمود: آنان مردمی هستند که هر وقت مرد صالحی از آنان می مرد، بر قبر او مسجدی می ساختند و صورت هایی را تصویر می کردند. آنان بدترین مردم نزد خدا در روز قیامت می باشند.

روايت چهارم ‌: ابن عباس مي گويد :‌ رسول خدا، زنانی را که قبور را زیارت می کنند و کسانی که آنها را مساجد اتخاذ کرده و چراغ روشن می کنند، لعن کرد.

نقد و بررسي :‌

1- بايد گفت ساختن مسجد در كنار مزار اولياي دين كه مورد انكار وهابيت است امري است كه در قران كريم با صراحت مشروعيت ان ذكر شده است . در ايه 21سوره كهف مي خوانيم :‌

و كذلك أعثرنا عليهم ليعلموا أن وعد الله حق و أن الساعة لا ريب فيها إذ يتنازعون بينهم أمرهم فقالوا ابنوا عليهم بنيانا ربهم أعلم بهم قال الذين غلبوا على أمرهم لنتخذن عليهم مسجدا.

مفاد ايه شريفه اين است كه : انگاه كه قضيه اصحاب كهف بعد از سيصد سال و اندي براي مردم روشن گرديد بين موحدين و مشركين ان زمان نسبت به جريان اصحاف كهف اختلاف واقع گرديد . مشركين مي گفتند كه ديوار و بنائي بر اجساد انان كشيده شود تا داستانشان بتدريج فراموش گردد اما مومنين و موحدين مي گفتند كه شايسته است مسجدي در كناب قبورشان بنا گردد تا ياد انان در نسلهاي بعدي براي هميشه زنده مانده و مردم در كنار مرقد انان به عبادت الهي بپردازند .

در تفسير نمونه نسبت به دلالت ايه مذكور بر نفي ديدگاه وهابيت در عدم مشروعيت ساخت مسجد در كنار قبور اولياي الهي امده است :‌

ظاهر تعبير قرآن اين است كه اصحاب كهف سرانجام بدرود حيات گفتند و به خاك سپرده شدند، و كلمه" عليهم" شاهد اين مدعا است، سپس علاقه‏مندان به آنها تصميم گرفتند معبدى در كنار آرامگاه آنان بسازند، قرآن اين موضوع را در آيات فوق با لحن موافقى آورده است و اين نشان مى‏دهد كه ساختن معبد به احترام قبور بزرگان دين نه تنها حرام نيست- آن چنان كه وهابيها مى‏پندارند- بلكه كار خوب و شايسته‏اى است.

در ادامه آمده است :‌ اصولا بناهاى يادبود كه خاطره افراد برجسته و با شخصيت را زنده مى‏دارد هميشه در ميان مردم جهان بوده و هست، و يك نوع قدردانى از گذشتگان، و تشويق براى آيندگان در آن كار نهفته است، اسلام نه تنها از اين كار نهى نكرده بلكه آن را مجاز شمرده است. وجود اينگونه بناها يك سند تاريخى بر وجود اين شخصيتها و برنامه و تاريخشان است، به همين دليل پيامبران و شخصيتهايى كه قبر آنها متروك مانده تاريخ آنها نيز مورد ترديد و استفهام قرار گرفته است. اين نيز واضح است كه اين گونه بناها كمترين منافاتى با مسئله توحيد و اختصاص پرستش به" الله" ندارد، زيرا" احترام"، مطلبى است، و" عبادت" و پرستش مطلبى ديگر.

فخر رازي در تفسير مفاتيح الغيب اقوال گوناگوني را در زمينه تنازعي كه در ايه شريفه نسبت به داستان اصحاب كهف اشاره شده است (إذ يتنازعون بينهم أمرهم) بيان نموده كه قول سوم و چهارم ان بيانگر نفي ديدگاه وهابيت در مشروعيت بناء‌ مسجد در كنار قبور اولياي الهي است بدون انكه انها را مورد نقد قرار دهد .

ايشان در بيان قول سوم مي گويد :‌ مشركين گفتند قسمت ورودي غار اصحاب كهف بطور كلي مسدود گرديده تا هيچكس امكان ورود در ان را نيابد اما موحدين و مسلمانان گفتند بر كنار قبورشان مسجدي ساخته شود تا مكان عبادت براي بندگان بوده و ياد انان نيز هميشه در خاطره ها جاودان باشد.

ايشان در بيان قول چهارم نيز مي گويد :‌ كفار گفتند از انجا كه اصحاب كهف بر دين ما بوده اند از اينرو (طبق اعتقاد انان ) بر قبورشان بنائي ساخته شود اما مسلمانان و موحدان گفتند بر كنار قبور انان مسجدي بنا گرديده تا مكاني براي عبادت خداوند باشد .

اگر به مفاد رواياتي كه وهابيت به انها استناد كرده اند توجه شود بطلان برداشت انها بخوبي معلوم مي گدردد بدين معنا كه مفاد روايات مذكور در مذمت كساني است كه قبور اولياي الهي را بعنوان مسجد و معبد خويش قرار داده و انها را عبادت مي كنند . بديهي است كه چنين عملي با توحيد منافات داشته و شرك در عبوديت خواهد بود. اما اين سخن كجا و سخن كساني كه معتقدند در كنار قبور مطهر اولياي الهي شايسته است مسجدي ساخته شود كه در ان مسجد عبادت الله انجام گيرد .

در اينصورت ساختن مسجد كنار قبور اولياي الهي نوعي تعظيم و تكريم انان بوده و ارتباطي با پرستش انان نخواهد داشت چون عبادت و پرستش همانگونه كه گذشت مبتني بر دو ركن است كه هيجيك در اينجا موجود نيست :‌ الف – اظهار نهايت ذلت و اعتقاد به الوهيت يا فاعليت استقلالي .

بعبارت ديگر اتخاذ قبور اولياي الهي( كه در ورايات مذكور از انها نهي شده است ) بعنوان مسجد و معبد با بناء‌ مسجد در كنار قبور مطهر انان كاملا متفاوت بوده و محذوري از جنبه عقلي و شرعي نخواهد داشت . ب- تعظيم و تكريم مقرون به تقديس است، خواه امرى در كار باشد و يا نباشد، خواه آنكه قصد امتثال امر شده باشد يا نشده باشد.