ابن ندیم

از ویکی‌وحدت
نسخهٔ تاریخ ‏۲۶ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۵۲ توسط Hoosinrasooli (بحث | مشارکت‌ها)


ابن ندیم
نام ابن ندیم
نام کامل ابوالفرج محمد بن ابی یعقوب اسحاق بن محمد بن اسحاق
لقب ابن ندیم
تولد دهه اول سده چهار قمری
محل زندگی بغداد • موصل
اساتید ابوسعید سیرافی • ابوسلیمان منطقی سجستانی • ابوالفرج اصفهانی و....
آثار الفهرست • الاوصاف • التشبیهات که از بین رفته است.
وفات اوایل سده پنجم قمری

ابن ندیم، کتاب شناس، فهرست نگار و محقق بغدادی سده چهارم هجری است. از زندگی و فعالیت های علمی ابن ندیم اطلاع چندانی در دست نیست، زیرا نویسندگان و تذکره نویسان پس از او شاید به سبب اختلافات عقیدتی و مذهبی، توجه چندانی به او نداشته اند.

وی با علوم مختلف آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینه‌ها مثل؛ ادبیات عرب و علوم اوائل، به ویژه فلسفه و تاریخ فلسفه صاحب‌نظر بوده است.

كتاب الفهرست ابن ندیم است كه گنجينه اى است شامل تمام كتب مؤلفه و منقوله عالم اسلامى تا اواخر قرن چهارم و همچنين شرح حال مؤلفين و نقله و بسى فوايد ديگر چون تفصيل اديان و مذاهب گذشتگان و ملل و نحل سالفه.

زندگینامه ابن ندیم

قدیم‌ترین منبع درباره احوال ابن ندیم، گزارش موجز ابن شهر آشوب (وفات ۵۸۸ق) در معالم العلماء [۱] است. پس از وی یاقوت حموی (درگذشت ۶۲۶ق) در شرح حالی مختصر و برگرفته از الفهرست، به ستایش از ابن ندیم و اینکه این اثر، دانش مؤلف را در کتابشناسی و علوم مختلف نشان می‌ دهد، پرداخته است. [۲]

در میان منابع متأخرتر، باید از لسان المیزان ابن حجر [۳] یاد کرد که شامل شرح حال نسبتاً مفصل تری از ابن ندیم بر مبنای گفته‌ های ابن نجار، ذهبی و بررسی انتقادی الفهرست است. انتقاد تند از شخصیت ابن ندیم ویژگی کار ابن حجر محسوب می‌ شود.

اصل و نسب ابن ندیم

درباره نسب و خاستگاه ابن ندیم نمی‌ توان به صورت قطعی سخن گفت، اما باتوجه به اینکه وی در نسبت یا وابستگی خود به قبیله‌ ای از قبایل عرب در الفهرست مطلبی نیاورده، می‌ توان گفت که احتمالاً عرب نبوده است.

همچنین شواهدی چون نپرداختن ابن ندیم به ادیان ایرانی در بخش مربوط به مذاهب و ادیان الفهرست و نیز مطالبی که در صفحات ۲۳۹-۲۴۰ آن آورده است، می‌تواند احتمال ایرانی نبودن وی را تقویت کند.

از سوی دیگر، علاقه ابن ندیم به علوم اوائل و دوستی وی با عالمان مسیحی بغداد [۴] و شناخت درخور ستایش او از وضعیت بین النهرین پیش از اسلام، شاید بتواند شاهدی برای انتساب او به اقوامی باشد که قبل از ظهور اسلام در بین النهرین ساکن بودند، چنانکه نام پدر و جدش ـ اسحاق ـ و کنیه‌ های خود او و پدرش ـ ابوالفرج و ابویعقوب ـ به این احتمال قوت می‌ بخشد.

پانویس

  1. ابن شهر آشوب، ص۱۴۳
  2. یاقوت، ص۱۸-۱۷
  3. ابن حجر، ج۵، ص۷۲-۷۳
  4. "علم ابن الندیم بالیهودیه و النصرانیه"، ج۸، ص۸۴-۱۱۳؛ ج۱۰، ص۱۵۶-۱۸۳