ابن بزیزه

یکی از مهمترین تالیفات ابن بزیزه

نام	عبدالعزیز بن ابراهیم بن احمدالقرشی التمیمی تونسی مالکی
نام‎های دیگر	ابن بزیزة التونسی
درگذشت	673ق

ابن بزیزة التونسی (606 هـ - 662 هـ أو 673 هـ)او فقیه مالکی اشعری صوفی و تونسی بود. وی از بزرگان مذهب مالکی که نامش أبو محمد عبد العزیز بن إبراهیم التیمی القرشی مشهور به ابن بزیزة التونسی و در علوم فقه،تفسیر،شعر و ادب مرجعیت داشت.از آثار او می توان به الإسعاد فی شرح الإرشادوشرح الأحكام الصغرى لعبد الحق الإشبیلی وتفسیری که جمع بین تفسیر زمخشری وابن عطیة است. شرح التلقین ومنهاج العارف که در آن مسائل مشکله را تبیین نموده است و مختصر إیضاح السبیل إلى مناهج التأویل اشاره کرد.او در سال 606 متولد و به سال673 در تونس در گذشت .

نام،نسب و تولد

عبدالعزیز بن ابراهیم بن احمد، القرشی، التمیمی، تونسی، مالکی معروف به ابن بزیزه، ابوفارس، ابومحمد هم گفته شده است. او در روز دوشنبه چهاردهم محرم سال 606 هجری قمری در تونس به دنیا آمد و در فقه و ادبیات سرآمد و از همتایان خود پیشی گرفت تا اینکه از ائمه مذهب مالکی به شمار آمد.او فقه را نزد اساتیدی همچون أبی عبد الله الرعینی السوسی ، أبی محمد البرجینی ، القاضی أبی القاسم ابن البراءو دیگرانی از این دست در دانشگاه زیتونیه فرا گرفت تا به درجه اجتهاد نائل شد. جمعی از علمای بزرگ شاگردی او را کرده اند. وی در چهارم ربیع الاول سال ۶۶۲ هجری قمری یا ۶۷۳ هجری قمری درگذشت.

اساتید

أبو عبد الله محمد بن عبد الجبار الرعینی السوسی از قاضی ابی یحیی بن الحداد شاگرد امام المازری و دیگران و ابن بزیزه و دیگران شاگرد او بودند که در سال (567 هجری قمری) متولد شد و در ذی القعده(سال 662 هجری قمری)در تونس وفات یافت.

أبو محمد عبد السلام البرجینی شاگرد المازری و دیگرانی از این دست و شاگردانی همچون این بزیزه را پرورش داده و در سال 606 زنده بوده است.

أبی عبد الله الكتانی أبو محمد عبد الله ابن الشیخ محمد بن أبی القاسم بن البراء التنوخی ذیل السمعانی و تاریخ الغرناطی را خلاصه نمود.و تواریخ را به روش طبری تنظیم کرد و بر حسب سنوات از سال بعثت در شش سفر ترتیب داد در تونس در جمادی الاخیره سال 737 هَ درگذشت. وی از اساتید مدرسه الشماعیه بود.

أبو الحسن علی بن أحمد الحرالی التجیبی الصوفی المرسی در شرح حال مؤلفان تونسی آمده است: «از کتاب او الانوار فی فضل القرآن و الدعاء و الاستغفار معلوم می شود که یکی از شیوخ او اباالحسن علی بن احمد حرالی التجیبی الصوفی الكرسی الأصل المراكشی بوده متوفی۶۳۸ق برابر با ۱۲۴۱م».

شاگردان

أبو عبد الله محمد بن أحمد بن حیان الأنصاری ابن نصیرالدین دمشقی گفته است: ابن بزیزه مالکی از علمای مغرب در قرن هفتم است.ایشان کتابهای متعددی دارد که برای من تاج الدین فکهانی ذکر کرده است و گفت گفتم: او ابومحمد بن بزیزه است که در حدود شصت و ششصد سالگی اباعبدالله محمد بن احمد بن حیان الانصاری شاگرد او بوده .

محمد بن صالح بن أحمد بن رحیمة الكنانی الشاطبی اهل بجایه بوده و از این بزیزه صاحب اجازه شده است .

آثار

از او آثار فراوانی بر جای مانده که مهمترین آنها عبارتند از:

الإسعاد فی شرح الإرشاد:شرح کتاب الإرشاد إلى قواطع الأدلة فی أصول الاعتقاد در اصول دین و علم کلام که در سال 644 به اتمام رسید و در کتابخانه های ملی تونس (دونسخه)و دانشگاه القرویین شهر فاس (یک نسخه)موجود است.

شرح العقیدة البرهانیة:اکثر تراجم ابن بزیزه نوشته اند که وی شرحی برالعقیدة البرهانیة داشته است. .

شرح الأسماء الحسنى: در کتاب تراجم مولفان تونسی آمده:به نظر می رسد که قصد داشته با تالیفی مستقل در باب اسمای حسنی به این موضوع بپردازد؛ همانطور که در ابتدای کتاب الاسعاد آمده است:با اسم اعظم آغاز شده که قطب و جمع کننده معانی اسماء است که در کتابی مستقل به بحث در مورد آن می پردازیم و حقایق آن را جمع آوری می کنیم و انشاءالله به اسرار و حقایق اسماء اطلاع می یابیم.

منهاج العارف إلى روح المعارف:در آن به تاویل اکثر مباحث قامض پرداخته و در کتاب "إیضاح السبیل إلى مناهج التأویل وإیضاح السبیل" خلاصه آن وارد شده است کما اینکه در الاسعاد نیز بعد از بیان تاویلات جوینی صاحب کتاب الارشاد در توضیح آیات و روایات از آن یاد شده است.

التنبیه على مواضع من "منهاج الأدلة":از آثار ابن رشد فیلسوف است که در کتاب الاسعاد از آن یاد شده است.

تفسیر القرآن:جمع بین تفسیر ابن عطیه و زمخشری است.

الأنوار فی فضل القرآن والدعاء والاستغفار:رساله کوچکی در 28 صفحه که در آن چهل حدیث در فضیلت قرائت و عمل به قرآن و فضیلت برخی از سوره ها ذکر کرده است و سپس فصلی در آنچه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در امر به یاد خدا و تشویق آن دارد آورده است. در پایان آن نیز فصلی در فضیلت دعا آمده است که در کتابخانه ملی تونس موجود است.

شرح الأحكام الصغرى لعبد الحق الإشبیلی:در مجلدی با نام "مصالح الأفهام فی شرح كتاب الأحكام" با بیان ادله و ثقات آن آورده است.

شرح التلقین:در موضوع فقه است که متن آن از قاضی عبد الوهاب البغدادی المالكی بوده و ابن بزیزه آن را"روضة المستبین فی شرح كتاب التلقین" نامیده که عبد اللطیف زكاغ آن را تحقیق کرده و در مرکز مطالعات و نشر التراث الجزایر، و انتشارات دار ابن حزم در بیروت در دو جلد در سال 1431ق / 2010م در اولین چاپ به زیور طبع آراسته شد.

غایة الأمل فی شرح الجمل للزجاجی:توسط دانشجوی سودانی «محمد غالب عبدالرحمن» مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و در دانشکده دارالعلوم دانشگاه قاهره در سال 1405ق / 1985م داوری شد.

شرح المفصل زمخشری در نحو .