کفایة العوام فیما یجب علیهم من علم الکلام (کتاب)

کتاب لوامع البینات شرح اسماء الله تعالی وصفات

نام نويسنده	محمد الفضالي الأزهري الشافعي
موضوع	کلام
زبان کتاب	عربى‌

محتوى الكتاب وموضوعه في بداية الكتاب بعد البسملة والحمدلة أورد المؤلف سبب تأليفه للكتاب ثم ذكر أنه "يجب على كل مسلم أن يعرف خمسين عقيدة وكل عقيدة يجب عليه أن يعرف لها دليلا إجماليا وتفصيليا." ثم مطلبا في اختلاف المتكلمين في جهة دلالة المخلوقات عليه سبحانه وتعالى، فمقدمة أبان فيها أن فهم العقائد الخمسين الآتية يتوقف على أمور ثلاثة: الواجب والمستحيل والجائز.[4] وأن هذه الأقسام الثلاثة يتوقف عليها فهم العقائد فتكون هذه الثلاثة واجبة على كل مكلف من ذكر وأنثى، وذكر الأول من الصفات الواجبة له تعالى الوجود ثم عد القدم والبقاء والمخالفة للحوادث والقيام بالنفس والوحدانية والقدرة والإرادة والعلم والحياة والسمع والبصر والكلام وكونه تعالى قادرا مريدا عالما حيا سميعا بصيرا وكونه تعالى متكلما ثم عقب هذا بتنبيه نبه فيه على أن ما تقدم من القدرة والإرادة والعلم والحياة والسمع والبصر والكلام ويسمى صفات المعاني من إضافة العام للخاص أو إضافة البيانية وما بعدها وهو كونه تعالى قادرا إلخ تسمى صفات معنوية نسبة للمعاني... ومن الخمسين عشرون أضداد هذه العشرين.[5] قال الفضالي واعلم أن دليل كل واحد من العشرين الواجبة يثبتها له تعالى وينفى عنه ضدها وأدلة السبع المعاني هي أدلة السبع المعنوية فهذه أربعون عقيدة يجب لله تعالى منها عشرون وينتفي عنه تعالى عشرون وعشرون دليلا إجماليا كل دليل أثبت صفة ونفى ضدها.[6] والعقيدة الحادية والأربعون تحدث فيها عن الجائز في حقه تعالى ومن الثانية والأربعين إلى الخمسين هو ما يجب على الرسل ثم خاتمة تحدث فيها عن الإيمان. فهذا موضوع العقيدة بإجمال وقد فصلها وقال: وهذا هو الذي يجب اعتقاده ونلقى الله عليه إن شاء الله تعالى. شروح الكتاب[عدل] • شرحه تلميذه الشيخ العلامة إبراهيم الباجوري، ألفها بإذن شيخه (الفضالي) وفرغ من جمعها سنة 1223هـ، حيث وضع عليه حاشيته المسماة بـ"تحقيق المقام على كفاية العوام في علم الكلام" طبعة مصطفى الحلبي بمصر سنة 1341هـ • حاشية النضالي على كفاية العوام مصطفى البابي الحلبي.

کتاب كفاية العوام فيما يجب عليهم من علم الكلام از تالیفات محمد الفضالي الأزهري الشافعي که در علم کلام به رشته تحریر درآمده است.

معرفی نویسنده

او متکلم شافعی و حقوقدان از مصر ، او استاد شیخ است که آن را نوشته است (کافیه عوام فی علم کلام - ط) و الباغری بر آن پاورقی دارد با عنوان: (تلقیق المقام). وی در سال 1236 ق / 1821 م وفات یافت و گفته شد 1820 م .

دلیل نوشتن کتاب

شیخ محمد الوداله برخی از شاگردان صغیر و با فهم، به ویژه با در نظر گرفتن تفاوت های فردی در تدریس، شیخ الپاجوری در شرح کوتاهی های این شاگرد می گوید : «(شکست و غیره) هر گونه ناتوانی در تدبر در دشواری‌ها. الفاظ در كنار اهميت آن گواه شد و روشنگرى شد تا اين طلبه و امثال او به علم توحيد برسند، پس خداوند از جانب ما به او جزاى دهد» مؤلف آن درباره علت تألیف آن چنین می گوید: « بعضی از برادران از من خواستند که رساله ای در توحید بنویسم، پس من به او پاسخ دادم و در گزارش ادله بر محقق السنوسی ناله کردم . و برای تعیین آنچه در آن است شکوهمند، و آن را کفایت عوام در آنچه باید از علم کلام نامیدم. » .

محتوا و موضوع کتاب

مؤلف در ابتدای کتاب، پس از بسم الله و حمد و ستایش، دلیل نگارش کتاب را بیان کرده، سپس بیان کرده است: «هر مسلمانی باید پنجاه عقیده را بداند و هر عقیده‌ای باید دلیل جامع و مفصلی برای آن بداند». سپس در سخنوران مختلف اقتضای موجود در دست مخلوقات دلالت بر حق تعالی دارد، ومکدمه نشان داده است که درک عقاید جلسه ذیل به سه امر بستگی دارد: تکلیف و محال و ممکن. و اینکه این سه تقسیم بستگی به فهم عقاید دارد، پس این سه بر هر کسى که پاسخگو باشد اعم از مرد و زن واجب است و ذکر اوّل صفاتى که بر او واجب است، تعالی وجود است. شمارش قدیمی، بقا، مخالفت با حوادث، وجود روح، وحدت، قدرت، اراده، دانش، زندگی، شنوایی، چشم، گفتار، و در متعال بودن قادر است، مایل یک زندگی، شنوایی، روشنگری محققو گوینده بودن خدای تعالی و سپس به دنبال آن هشداری داده است که در آن هشدار داده است که پیشروی قوه و اراده و علم و حیات و سمع و بصر و گفتار را صفات معانی از جمع عام به خاص یا معانی می گویند. ضمیمه بلاغی و آنچه در پی آن می آید که خداوند متعال قادر مطلق است و غیره آنها را نسبت به معانی صفات معنوی می گویند... و از پنجاه آن بیست اضداد است این بیست. فدالی گفت: می دانم که دلیل بر هر یک از بیست واجب، مورد تأیید اوست و عکس آن را نفی می کند، دلیل بر هفت معنا، دلیل بر هفت واجب است. اینها چهل عقیده است که خداوند متعال باید بیست تا از آنها را داشته باشد و بیست و بیست دلیل آن را حق تعالی نفی می کند و هر دلیلی صفتی را ثابت می کند و خلاف آن را نفی می کند». و چهل و یکمین عقیده ای است که در آن از آنچه در حق او حلال است صحبت کرده است و از چهل و دوم تا پنجاهم آن چیزی است که رسولان باید انجام دهند، سپس نتیجه ای که در آن از ایمان صحبت می کند . این موضوع عقیده به طور کلی است و آن را جدا کرده و گفته است: این چیزی است که باید به آن ایمان آورد و انشاءالله خدا را بر آن خواهیم یافت.

حاشیه نویسی کتاب

• شرح آن را شاگردش شيخ ابراهيم الباغري ، به اذن شيخ خود (الفضلي) تأليف كرده و در سال 1223 هجري قمري جمع آوري آن را به پايان رسانده و حاشيه خود را به نام «تحقيق المقام على كفايه ال» بر آن آورده است. - عوام فی علم الکلام» چاپ مصطفی الحلبی در مصر در سال 1341 هجری قمری . • پاورقی به مبارزه بر کفایه عام المصطفی البابی الحلبی.

پانویس