آخرت

از ویکی‌وحدت


آخرت
آخرت
نام آخرت

آخِرَت جهان پس از مرگ و عالَمی که پس از دنیا می‌آید. آخرت در برابر زندگی دنیا قرار دارد. باور به آخرت را از اصول دین[۱] اسلام می‌دانند و کسی را که به آن اعتقاد ندارد، مسلمان نمی‌شمارند. در قرآن بر اهمیت آخرت تأکید شده و ایمان به آن از اصول دعوت همه پیامبران بوده است. گفته‌اند بیش از یک‌سوم آیات قرآن به آخرت مربوط می‌شود.

در اصطلاح قرآن، سنت و فرهنگ اسلامی آخرت به معنای «جهان دیگر» (جهان پس از مرگ) است که در برابر دنیا قرار دارد. آخرت جهانی است که در آن همه انسان‌ها پاداش و کیفر کارهای خود را دریافت خواهند کرد. در همه ادیان مبتنی بر وحی، از آخرت به گونه‌ای سخن رفته است.

آخرت در لغت

واژه «آخِر» صیغه فاعل از ریشه «أخر» است که فعل آن فقط در باب‌های تفعیل، تفعّل و استفعال استعمال شده و در صیغه‌های مجرد و مزید دیگر کاربرد ندارد. شاید «پسین» یا با اندکی مسامحه، «پایان» معادل مناسبی برای این واژه در فارسی باشد. این کلمه معمولاً در مقابل «اول» استعمال می‌شود؛ مثل هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ . [۲]

این دو کلمه متضایف هستند؛ یعنی بین دو امر که تقدم و تأخری نسبت به هم دارند، یکی اول، و دیگری آخر است؛ یکی پیشین است، و دیگری پسین. استعمال واژه «آخرة» با تاء تأنیث هم بر اساس این قاعده در ادبیات عربی است که گاهی بر اثر کثرت استعمال، موصوف مؤنث بعضی صفات حذف می‌شود؛ مثل «حسنة»، «سیئة» و «خطیئة». «حسنة» در اصل «الخصلة الحسنة» بوده که کلمه «الخصلة» تدریجا حذف شده و صفت «حسنة» باقی مانده است.

در قرآن نیز این کلمه به کار رفته است مثل: مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِّنْهَا . [۳] «آخرة» هم مکرراً در قرآن کریم به عنوان صفت کلمات مؤنث ذکر شده که از آنها می‌توان فهمید در سایر موارد نیز این واژه صفت موصوف مونثی بوده و تدریجاً موصوفش فراموش شده و صفت به جای آن نشسته است؛ مثل «الدَّارَ الْآخِرَةَ» [۴] و «النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ». [۵] از معنای لغوی «آخرة» و استعمالات قرآنی آن که گاهی در مقابل «دنیا»، و گاهی نیز در مقابل «اولی» به کار رفته، می‌توان فهمید ما دو زندگی داریم: إِنَ‏ لَنا لَلْآخِرَةَ وَ الْأُولی‏؛ [۶] زندگی پیشین که در این دنیا و نزدیک است؛ و زندگی پسین که در عالم دیگر و دور است.

آخرت ، در قرآن و حديث

قرآن كريم ، زندگىِ پيش از مرگ را زندگى اوّل و زندگىِ پس از مرگ را زندگىِ آخِر ناميده است ، مانند :

«لَهُ الْحَمْدُ فِى الاْءُولَى وَ الاْآخِرَةِ . [۷] در اين [سراى] نخستين و در آخرت ، ستايش ، از آنِ اوست» .

«وَ إِنَّ لَنَا لَلاْآخِرَةَ وَ الاْءُولَى . [۸] و در حقيقت ، دنيا و آخرت ، از آنِ ماست» .

«وَ لَلاْآخِرَةُ خَيْرٌ لَّكَ مِنَ الاْءُولَى . [۹] و آخرت ، براى تو ، بهتر از سراى نخستين است» .

در واقع ، قرآن كريم و نيز احاديث اسلامى ، كلمه «آخرة» را در يكى از بارزترين مصاديق لغوى آن به كار مى برند . از اين رو، هنگامى كه يزيد بن سلام از پيامبر صلى الله عليه و آله مى پرسد : «چرا آخرت را آخرت ناميده اند؟»، ايشان در جواب مى فرمايد :

لاِءَنَّها مُتَأَخِّرَةٌ تَجيءُ مِن بَعدِ الدُّنيا ، لا توصَفُ سِنينُها ، ولا تُحصى أيّامُها ، ولا يَموتُ سُكّانُها . [۱۰] چون آن متأخّر است و پس از دنيا مى آيد . سال هاى آن وصف ناشدنى ، و روزهايش ناشمردنى هستند و ساكنان آن ، هيچ گاه نمى ميرند .

و از امام على (ع) در وجه تسميه آخرت نقل شده كه :

سُمِّيَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً ، لاِءَنَّ فيهَا الجَزاءَ وَالثَّوابَ . آخرت ، آخرت ناميده شده است ؛ چون سزا و پاداش در آن جاست.

همان طور كه علامه مجلسی محمد باقر[۱۱] توضيح داده، [۱۲] مقصود ، آن است كه چون در آخرت ، سزا و ثواب است و جزا متأخّر از عمل است ، زندگى پس از مرگ ، آخرت ناميده شده است .

اين واژه در قرآن ، گاه صفت «النشأة» است (مانند : «ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الاْآخِرَةَ ؛ پس خداوند است كه نشأه آخرت را پديد مى آورد») [۱۳] ، گاه صفت «الدار» (مانند : «وَ إِنَّ الدَّارَ الاْآخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ ؛ و زندگى حقيقى همان سراى آخرت است») [۱۴] ، گاه مضاف اليه «دار» (مانند : «وَ لَدَارُ الاْءَخِرَةِ خَيْرٌ ؛ و سراى آخرت بهتر است») [۱۵] و گاه صفت «اليوم» (مانند : «مِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الاْآخِرِ ؛ و برخى از مردم مى گويند كه به خدا و روز واپسين ايمان آورديم») [۱۶] قرار گرفته است . البتّه در بيشتر موارد ، موصوف ، حذف گرديده و كلمه «آخرت» در مقابل «دنيا» و درباره زندگى پس از مرگ به كار رفته است .

در قرآن كريم ، اين كلمه در مجموع ، ۱۴۳ بار تكرار شده است : چهار بار به معناى لغوى آن و ۱۳۹ بار به معناى «زندگى پس از مرگ» ، و از اين تعداد ، ۸۸ بار به صورت «الآخرة» و ۲۲ بار به صورت «بالآخرة» و سه بار به صورت «لَلآخرة» و ۲۶ بار به صورت «الآخِر» (كه صفت «اليوم» قرار گرفته است) .

نكته قابل توجّه ، اين كه : در نگاه ابتدايى ، ممكن است تصوّر شود كه كلمه «آخرت» معادل كلمه قيامت (يوم الحساب) است ؛ امّا دقّت در ريشه لغوى و كاربردهاى آن در قرآن و حديث به روشنى نشان مى دهد كه مقصود از كلمه آخرت ، مقابل «دنيا»ست و شامل همه منازل و مواقف پس از مرگ مى شود . پس ، قيامت ، تنها يكى از منازل آخرت محسوب مى گردد ، چنان كه پيامبر (ص) قبر را نخستين منزل آخرت معرّفى مى كند :

القَبرُ أوَّلُ مَنازِلِ الآخِرَةِ ؛ فَإِن يَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ أيسَرُ مِنهُ ، وإن لَم يَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ أشَدُّ مِنهُ . [۱۷] گور ، نخستين منزلگاه آخرت است . اگر [انسان] از آن به سلامت برَهَد ، منزلگاه هاى پس از آن ، آسان تر از آن است و اگر به سلامت نرَهَد ، منزلگاه هاى پس از آن ، سخت تر از آن خواهد بود .

بنا بر اين ، آنچه در اين بخش مورد توجّه است ، ارائه متونى است كه مجموع زندگىِ پس از مرگ را مورد بررسى قرار داده اند ؛ امّا آنچه مربوط به هر يك از منازل و عوالم آخرت مى شود (مانند : عالم برزخ ، قيامت ، حساب ، ميزان ، صراط ، بهشت و دوزخ) در عناوين مربوط به خود خواهد آمد ، إن شاء اللّه .

پانویس

  1. ر.ک:مقاله اصول دین
  2. حدید(۵۷) / ۳
  3. نمل(۲۷) / ۸۹
  4. قصص(۲۸) / ۷۷
  5. عنکبوت(۲۹) / ۲۰
  6. لیل(۹۲) / ۱۳
  7. قصص: آيه ۷۰
  8. ليل: آيه ۱۳
  9. ضحى: آيه ۴
  10. ضحى: آيه ۴.
  11. ر.ک:مقاله علامه مجلسی محمد باقر
  12. بحار الأنوار : ج ۱۰ ص ۱۳
  13. عنكبوت : آيه ۲۰
  14. عنكبوت : آيه ۶۴ و ر . ك : قصص : آيه ۸۳
  15. وسف : آيه ۱۰۹
  16. بقره : آيه ۸
  17. بحار الأنوار :ج ۱۰ ص۲۵۶ ح ۱۲۰۱