۸۵٬۸۰۲
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
</div> | </div> | ||
'''نتایج انقلاب اسلامی''' عنوان مقالهای با تحلیلی غربگرایانه است که در بخش گزارشی از یک کتاب در [[فصلنامه اندیشه تقریب]] است این مقاله توسط دکتر مرتضی شیرودی نگارش و در [[فصلنامه اندیشه تقریب شماره 5|شماره پنجم]]، فصل زمستان، سال 1384 منتشر شدهاست.</div> | '''نتایج انقلاب اسلامی''' عنوان مقالهای با تحلیلی غربگرایانه است که در بخش گزارشی از یک کتاب در [[فصلنامه اندیشه تقریب]] است این مقاله توسط دکتر مرتضی شیرودی نگارش و در [[فصلنامه اندیشه تقریب شماره 5|شماره پنجم]]، فصل زمستان، سال 1384 منتشر شدهاست.</div> | ||
==چکیده== | ==چکیده== | ||
نیکی کدی کتابش را با این جملهها آغاز میکند: امسال (2003 / 1382) بیست و پنجمین سالگرد انقلاب ایران خواهد بود؛ بنابراین، زمان مناسبی برای مرور کردن پیشینه تاریخی انقلاب ایران و هم تحول ناشی از سال 1357 است؛ البته نگارش هر تاریخی در مورد ایران، به ناچار تفسیرها و انتقادهایی را در بر دارد؛ از این رو هر چه مینوشتم، اختلاف نظرهایی را برمیانگیخت. اکنون(2003 / 1382) که در [[آمریکا|آمریکا]] مشغول نوشتن دراینباره هستم، متوجه این نکتهام که بسیاری از ویژگیهای بدی که در آمریکا موجود است، در [[ایران]] کمتر به چشم میخورد؛ از جمله شکاف عظیم در توزیع و درآمد، عنایت به ثروتمندان، تکبر در مورد گذشته و آینده کشور و غیره. با آگاهی از این مسأله، وی به تحریر حوادث پس از | نیکی کدی کتابش را با این جملهها آغاز میکند: امسال (2003 / 1382) بیست و پنجمین سالگرد انقلاب ایران خواهد بود؛ بنابراین، زمان مناسبی برای مرور کردن پیشینه تاریخی انقلاب ایران و هم تحول ناشی از سال 1357 است؛ البته نگارش هر تاریخی در مورد ایران، به ناچار تفسیرها و انتقادهایی را در بر دارد؛ از این رو هر چه مینوشتم، اختلاف نظرهایی را برمیانگیخت. اکنون(2003 / 1382) که در [[آمریکا|آمریکا]] مشغول نوشتن دراینباره هستم، متوجه این نکتهام که بسیاری از ویژگیهای بدی که در آمریکا موجود است، در [[ایران]] کمتر به چشم میخورد؛ از جمله شکاف عظیم در توزیع و درآمد، عنایت به ثروتمندان، تکبر در مورد گذشته و آینده کشور و غیره. با آگاهی از این مسأله، وی به تحریر حوادث پس از انقلاب اسلامی مینشیند. افزون بر این، همه اطلاعات و نقد او از جامعه پس از انقلاب، مطابق واقع نیست که به برخی از اساسیترین آنها در بخش نقد میپردازیم. قبل از نقد، ارائه خلاصهای از کتاب، به همان صورتی که نگاشته شده، برای فهم نقدی که بر آن آوردهام، لازم به نظر میرسد. | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
خط ۳۶: | خط ۳۵: | ||
==خلاصه کتاب== | ==خلاصه کتاب== | ||
=== سیاست و اقتصاد در دوره آیتاللّه خمینی === | === سیاست و اقتصاد در دوره آیتاللّه خمینی === | ||
پس از پیروزی انقلاب در سال 1357، آیتاللّه خمینی، مهدی بازرگان غیرروحانی را به نخستوزیری منصوب کرد. [[ | پس از پیروزی انقلاب در سال 1357، آیتاللّه خمینی، مهدی بازرگان غیرروحانی را به نخستوزیری منصوب کرد. [[سید روحالله موسوی خمینی|امام خمینی]]، برای هر شهر امام جمعه منصوب کرد؛ نوعی دولت موازی به نام شورای انقلاب اسلامی پدید آورد و شاگردانش بهشتی و آیتاللّه منتظری نیز وی را یاری دادند. گروههای فراوانی در اواخر سال 1357، با برنامههای بسیار متفاوت پا به عرصه گذاشتند که برخی از آنها اجازه راهیابی به دولت را یافتند. نهضت آزادی، حزبی لیبرال، ملیگرا و اسلامی، و حزب جمهوری خلق مسلمان، از جمله آن احزاب بودند؛ در حالی که چپگرایان چنین اجازهای نیافتند. نهضت آزادی قوی بود، و رهبری آن را مهدی بازرگان در اختیار داشت. جبهه ملی، جبهه دموکراتیک ملی، مجاهدین خلق نیز در صحنه حاضر بودند. پیروان امام خمینی، در حزب جمهوری اسلامی متمرکز بودند. چهره برجسته آن، بهشتی به شمار میرفت. این حزب، با سپاه پاسداران و گروه خشونتطلب حزب اللّه، پیوند داشت. <br> | ||
زمان نخستوزیری بازرگان، اقتدار دولت تقریباً وجود نداشت. گروههای قومی و چپگرایان در حال شورش بودند. تولید نفت پایین بود. بیکاری و تورم بالا بود. افراد آموزش دیده گریخته بودند، و.... کمیتهها که در نیمه دوم 1357 در همه جا سر برآوردند، و اعتصاب و تظاهرات را هماهنگ میکردند، حضوری فعال داشت. بنیاد نوپای مستضعفان، داراییهای پهلوی در غرب را دریافت، و از آنها برای استخدام کارگران، از توده مردم استفاده کرد. جهاد سازندگی، بسیج را به مناطق روستایی اعزام کرد تا به نیازمندان کمک کنند. <br> | زمان نخستوزیری بازرگان، اقتدار دولت تقریباً وجود نداشت. گروههای قومی و چپگرایان در حال شورش بودند. تولید نفت پایین بود. بیکاری و تورم بالا بود. افراد آموزش دیده گریخته بودند، و.... کمیتهها که در نیمه دوم 1357 در همه جا سر برآوردند، و اعتصاب و تظاهرات را هماهنگ میکردند، حضوری فعال داشت. بنیاد نوپای مستضعفان، داراییهای پهلوی در غرب را دریافت، و از آنها برای استخدام کارگران، از توده مردم استفاده کرد. جهاد سازندگی، بسیج را به مناطق روستایی اعزام کرد تا به نیازمندان کمک کنند. <br> | ||
آیتاللّه خمینی بر برگزاری رفراندوم اولیه که به مردم اجازه دهد به نفع یا ضد برپایی جمهوری اسلامی رأی دهند، پای میفشرد. سرانجام آرای مثبت 98 درصد اعلام شد. وظیفه بعدی تهیه پیش نویس قانون اساسی بود. ابتدا پیش نویس تهیه، سپس از سوی مجلس خبرگان با73 عضو بازبینی شد. در آغاز کار مجلس، 55 کرسی در اختیار روحانیان بود، و چند سکولاریست هم انتخاب شدند. در قانون اساسی جدید، اصل پنجم در مورد ولایت فقیه بود، و اصول بعدی اختیارهای او را برمی شمرد. و همچنین آموزش و پرورش رایگان، اصول ریشه کن کردن فقر و جلوگیری از سلطه بیگانگان و... در آن آمده بود. <br> | آیتاللّه خمینی بر برگزاری رفراندوم اولیه که به مردم اجازه دهد به نفع یا ضد برپایی جمهوری اسلامی رأی دهند، پای میفشرد. سرانجام آرای مثبت 98 درصد اعلام شد. وظیفه بعدی تهیه پیش نویس قانون اساسی بود. ابتدا پیش نویس تهیه، سپس از سوی مجلس خبرگان با73 عضو بازبینی شد. در آغاز کار مجلس، 55 کرسی در اختیار روحانیان بود، و چند سکولاریست هم انتخاب شدند. در قانون اساسی جدید، اصل پنجم در مورد ولایت فقیه بود، و اصول بعدی اختیارهای او را برمی شمرد. و همچنین آموزش و پرورش رایگان، اصول ریشه کن کردن فقر و جلوگیری از سلطه بیگانگان و... در آن آمده بود. <br> | ||
خط ۴۶: | خط ۴۵: | ||
دانشگاهها پس از پاک سازی به تدریج بازگشایی میشدند. در آذر 1361 مجلس خبرگان رهبری، انتخاب شدند، و در آبان 1364 آیتاللّه منتظری را در مقام جانشین امام خمینی برگزیدند. در اسفند 1364 خامنهای دوباره رئیسجمهوری شد. نخبگان جدید در آن دوره سه جناح بودند: 1. چپ اسلامی؛ 2. راست اسلامی و بعدها 3. عمل گرایان یا راستِ مدرن؛ اما نخبگان متحد و کارآمد بودند و اصلاحات بسیاری در جهت خدمت به مردم انجام دادند. در مرداد 1361 شورای عالی قضایی تمام قوانین حقوق مدرن غیراسلامی را بی اعتبار اعلام کرد. <br> | دانشگاهها پس از پاک سازی به تدریج بازگشایی میشدند. در آذر 1361 مجلس خبرگان رهبری، انتخاب شدند، و در آبان 1364 آیتاللّه منتظری را در مقام جانشین امام خمینی برگزیدند. در اسفند 1364 خامنهای دوباره رئیسجمهوری شد. نخبگان جدید در آن دوره سه جناح بودند: 1. چپ اسلامی؛ 2. راست اسلامی و بعدها 3. عمل گرایان یا راستِ مدرن؛ اما نخبگان متحد و کارآمد بودند و اصلاحات بسیاری در جهت خدمت به مردم انجام دادند. در مرداد 1361 شورای عالی قضایی تمام قوانین حقوق مدرن غیراسلامی را بی اعتبار اعلام کرد. <br> | ||
چپ اسلامی درون حزب جمهوری اسلامی بر قدرت خود افزود، و در سالهای 67 ـ 1363 اکثریت مطلق را در مجلس در اختیار داشت. در ارتباط با غرب، علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه کوشید به اروپا نزدیکتر شود. در اواسط آبان 1365 یک روزنامه کوچک بیروتی به نام الشراع، فروش جنگ افزارهای آمریکایی به ایران را فاش ساخت. ماجرا چه در ایران چه در آمریکا با برآشفتگی عمومی مواجه شد. آثار جنگ، سقوط بهای نفت و. . . مصیبت بار بود. افشای ماجرای ایران گیت که رخداد اصلی در سیاست خارجی ایران در دهه 60 بود، به ایران آسیب رساند؛ چرا که ایالات متحده تصمیم گرفت موضع شدیدی در برابر ایران اتخاذ کند. در این جهت، جنگ افزار و مواد شیمیایی در اختیار دولت عراق قرار داد، و البته بعد به دروغ اعلام کرد در حملات با سلاحهای شیمیایی به کردها، خود ایران تا حدی مسؤول است و از این داستان برای جلوگیری از محکومیت بینالمللی عراق استفاده کرد. از شهریور 1366 تا فروردین 1367 ایالات متحده چند کشتی و سکوی نفتی ایران را از بین برد، و در 12 تیر، هواپیمای مسافربری ایران را به اشتباه، اما با توجه به اطلاعات در دسترس ناخدا با بی پروایی هدف قرار داد، و 290 نفر کشته شدند. <br> | چپ اسلامی درون حزب جمهوری اسلامی بر قدرت خود افزود، و در سالهای 67 ـ 1363 اکثریت مطلق را در مجلس در اختیار داشت. در ارتباط با غرب، علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه کوشید به اروپا نزدیکتر شود. در اواسط آبان 1365 یک روزنامه کوچک بیروتی به نام الشراع، فروش جنگ افزارهای آمریکایی به ایران را فاش ساخت. ماجرا چه در ایران چه در آمریکا با برآشفتگی عمومی مواجه شد. آثار جنگ، سقوط بهای نفت و. . . مصیبت بار بود. افشای ماجرای ایران گیت که رخداد اصلی در سیاست خارجی ایران در دهه 60 بود، به ایران آسیب رساند؛ چرا که ایالات متحده تصمیم گرفت موضع شدیدی در برابر ایران اتخاذ کند. در این جهت، جنگ افزار و مواد شیمیایی در اختیار دولت عراق قرار داد، و البته بعد به دروغ اعلام کرد در حملات با سلاحهای شیمیایی به کردها، خود ایران تا حدی مسؤول است و از این داستان برای جلوگیری از محکومیت بینالمللی عراق استفاده کرد. از شهریور 1366 تا فروردین 1367 ایالات متحده چند کشتی و سکوی نفتی ایران را از بین برد، و در 12 تیر، هواپیمای مسافربری ایران را به اشتباه، اما با توجه به اطلاعات در دسترس ناخدا با بی پروایی هدف قرار داد، و 290 نفر کشته شدند. <br> | ||
در اواخر جنگ، فرماندهی نیروهای مسلح از | در اواخر جنگ، فرماندهی نیروهای مسلح از آیتالله خامنهای به رفسنجانی انتقال داده شد. سرانجام ایران قطعنامه 598 را پذیرفت. در 29 تیر 1367 امام خمینی گفت: این تصمیم برای او از زهر تلختر است؛ اما برای نجات انقلاب ضرورت دارد. منتظری در سال 1367 از حمایت از صدور انقلاب دست کشید. او میگفت: ایران باید فقط یک نمونه و الگو باشد. امام خمینی در بهمن 1367 منتظری را مورد انتقاد قرار داد و در اسفندماه، منتظری از مقامش عزل شد. امام خمینی در بهمن 1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای حل اختلاف دائم بین مجلس و شورای نگهبان تشکیل داد. در اردیبهشت 1368، قانون اساسی مورد بازبینی قرار گرفت. در حالی که در 14 خرداد 1368، امام خمینی درگذشته بود، مجلس خبرگان در 15 خرداد خامنهای را به ولایت فقیه برگزید و رفسنجانی فقط در مقابل یک رقیب، برنده قاطع رئیسجمهوری شد. | ||
=== سیاست و اقتصاد در ایران پس از آیتاللّه خمینی === | === سیاست و اقتصاد در ایران پس از آیتاللّه خمینی === | ||
خط ۷۷: | خط ۷۶: | ||
'''جبهه دموکرات ملی''': این حزب را هدایتاللّه متین دفتری تشکیل داد. در دولت جایی نداشت و به علت تحریم رفراندوم 1358 و حمایت از درخواستهای قومهای مختلف ایران و فرار متین دفتری از ایران، منحل شد. <br> | '''جبهه دموکرات ملی''': این حزب را هدایتاللّه متین دفتری تشکیل داد. در دولت جایی نداشت و به علت تحریم رفراندوم 1358 و حمایت از درخواستهای قومهای مختلف ایران و فرار متین دفتری از ایران، منحل شد. <br> | ||
'''مجاهدین خلق''': این حزب پیش از انقلاب هم در ایران فعالیت داشت و در اواخر حکومت رژیم پهلوی به علت پیگیریهای ساواک، بسیار ضعیف شد. بعد از انقلاب هم، به علل حمایت از شورش کردها، مخالفت با ولایت فقیه، تحریم رفراندوم و قانون اساسی، مظنون بودن به بمب گذاری و ترور پیروانش، قلع و قمع و از صحنه سیاسی ایران حذف شد. این حزب پس از نابودی در ایران به پاریس رفت و شورای ملی مقاومت را تشکیل داد، و بعد از آن، به بغداد رفت و تا قبل از اشغال عراق از متحدان حکومت صدام بود. | '''مجاهدین خلق''': این حزب پیش از انقلاب هم در ایران فعالیت داشت و در اواخر حکومت رژیم پهلوی به علت پیگیریهای ساواک، بسیار ضعیف شد. بعد از انقلاب هم، به علل حمایت از شورش کردها، مخالفت با ولایت فقیه، تحریم رفراندوم و قانون اساسی، مظنون بودن به بمب گذاری و ترور پیروانش، قلع و قمع و از صحنه سیاسی ایران حذف شد. این حزب پس از نابودی در ایران به پاریس رفت و شورای ملی مقاومت را تشکیل داد، و بعد از آن، به بغداد رفت و تا قبل از اشغال عراق از متحدان حکومت صدام بود. | ||
چپ غیرمذهبی: یکی از آنها حزب توده بود که به اتهام جاسوسی برای شوروی در سال 1361 منحل شد. | چپ غیرمذهبی: یکی از آنها حزب توده بود که به اتهام جاسوسی برای شوروی در سال 1361 منحل شد. | ||
'''فداییان خلق''': این حزب به دو دسته اقلیت و اکثریت تقسیم شد: دسته اکثریت از امام خمینی حمایت میکرد، و تا سال 1362 به کار خود ادامه دادند که در آن سال غیر قانونی اعلام شد. دسته اقلیت به علت حمایت از شورشهای مختلف در ایران سرکوب، و از صحنه سیاسی کشور حذف شد.<br> | |||
'''انجمن حجتیه''': هدف از تشکیل حزب قبل از انقلاب، مبارزه ضد بهاییان بود که تا سال 1362 بعد از انقلاب هم به کار خود ادامه داد؛ ولی در سال 1362 از صحنه سیاسی حذف شد. <br> | '''انجمن حجتیه''': هدف از تشکیل حزب قبل از انقلاب، مبارزه ضد بهاییان بود که تا سال 1362 بعد از انقلاب هم به کار خود ادامه داد؛ ولی در سال 1362 از صحنه سیاسی حذف شد. <br> | ||
'''اتحادیه کمونیست''': این حزب در سال 1360 تشکیل و به سرعت هم نابود شد. <br> | '''اتحادیه کمونیست''': این حزب در سال 1360 تشکیل و به سرعت هم نابود شد. <br> | ||
خط ۱۲۵: | خط ۱۲۳: | ||
35. جایگزین شدن [[آیت اللّه خامنهای|آیتاللّه خامنهای]] به جای وی؛<br> | 35. جایگزین شدن [[آیت اللّه خامنهای|آیتاللّه خامنهای]] به جای وی؛<br> | ||
درگذشت امام خمینی در خرداد 1368، ایران را با یک حکومت نسبتاً قدرتمند، اما با مشکلات عظیم اقتصادی، اجتماعی و بینالمللی باقی گذاشت. <br> | درگذشت امام خمینی در خرداد 1368، ایران را با یک حکومت نسبتاً قدرتمند، اما با مشکلات عظیم اقتصادی، اجتماعی و بینالمللی باقی گذاشت. <br> | ||
رابطه با آمریکا در خلال این سالها فرایند ذیل را پیموده است: | رابطه با آمریکا در خلال این سالها فرایند ذیل را پیموده است: | ||
# دولت موقت، خواستار رابطه بهتر بود؛ | # دولت موقت، خواستار رابطه بهتر بود؛ | ||
خط ۱۴۴: | خط ۱۴۲: | ||
# [[کویت]]، [[عربستان]] و [[آمریکا]] همه به عراق ضد ایران کمک میکردند. | # [[کویت]]، [[عربستان]] و [[آمریکا]] همه به عراق ضد ایران کمک میکردند. | ||
=== سیاست و اقتصاد در ایران پس از خمینی === | === سیاست و اقتصاد در ایران پس از امام خمینی === | ||
ایران بعد از سال 1368 روند رو به پیشرفتی را با دو رئیسجمهوری و رهبری آیتاللّه خامنهای احساس کرده است. <br> | ایران بعد از سال 1368 روند رو به پیشرفتی را با دو رئیسجمهوری و رهبری آیتاللّه خامنهای احساس کرده است. <br> | ||
وضعیت اقتصادی در زمان ریاستجمهوریهاشمی رفسنجانی را میتوان به این شرح برشمرد: | وضعیت اقتصادی در زمان ریاستجمهوریهاشمی رفسنجانی را میتوان به این شرح برشمرد: | ||
# خرابیهای ناشی از جنگ؛ | # خرابیهای ناشی از جنگ؛ | ||
خط ۲۲۰: | خط ۲۱۸: | ||
# نگرشهای جدید به دین و تفسیرهای متفاوت از آن در این دوره آزادانهتر بحث و عنوان میشود که از این طریق میتوان روابط با مردم را بهبود بخشید؛ البته این نگرشها و بحثهای پیرامون آن، زیر نظر اصلاحطلبان مجاز است و اگر از آن فراتر رود، با مقابله و عکسالعمل روبه رو خواهد شد. | # نگرشهای جدید به دین و تفسیرهای متفاوت از آن در این دوره آزادانهتر بحث و عنوان میشود که از این طریق میتوان روابط با مردم را بهبود بخشید؛ البته این نگرشها و بحثهای پیرامون آن، زیر نظر اصلاحطلبان مجاز است و اگر از آن فراتر رود، با مقابله و عکسالعمل روبه رو خواهد شد. | ||
# نقد و مخالفت با ولایت فقیه از طرف روحانیان و غیر روحانیان مطرح شده است، و حکومت تا جایی که توانسته با آن مخالفت کرده است. | # نقد و مخالفت با ولایت فقیه از طرف روحانیان و غیر روحانیان مطرح شده است، و حکومت تا جایی که توانسته با آن مخالفت کرده است. | ||
# جوامع اقلیت چه قومی ـ نژادی و چه دینی در ایران بسیارند که نارضایی گروههای قومی ممکن است تمامیت ارضی ایران را با خطر مواجه کند؛ چرا که ممکن است از طرف دیگر کشورها هم حمایت شوند؛ البته وضعیت اقلیتهادر زمان آقای خاتمی بهبود یافته است. | # جوامع اقلیت چه قومی ـ نژادی و چه دینی در ایران بسیارند که نارضایی گروههای قومی ممکن است تمامیت ارضی ایران را با خطر مواجه کند؛ چرا که ممکن است از طرف دیگر کشورها هم حمایت شوند؛ البته وضعیت اقلیتهادر زمان آقای خاتمی بهبود یافته است. | ||
تقریباً در تمام موارد پیش گفته به نظر میرسد که ایران امروز در دوره گذار است که در آن گرایش به سوی شهرنشینی، آموزش، و تا حدی مدرن سازی اقتصاد و جامعه در کنش با عقاید و خواستهایی نقش داشته است که با منافع خاص حکومت و روحانیان ـ بازار ناسازگار است. | تقریباً در تمام موارد پیش گفته به نظر میرسد که ایران امروز در دوره گذار است که در آن گرایش به سوی شهرنشینی، آموزش، و تا حدی مدرن سازی اقتصاد و جامعه در کنش با عقاید و خواستهایی نقش داشته است که با منافع خاص حکومت و روحانیان ـ بازار ناسازگار است. |