معیارهای سندی در رد و قبول حدیث (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

|-

!عنوان مقاله!! data-type="authorName" |معیارهای مختص سندی دررد و قبول حدیث

|زبان مقاله

| data-type="authorfatherName" |فارسی

 

 

==حجیت قول صحابه از منظر فریقین==

بحث دراین مساله در دو مرحله خواهد بود :  

الف –اراء اعلام اهل سنت در موضوع قول صحابه

ب- دیدگاه اعلام امامیه در موضوع قول صحابه

==الف –اراء اعلام اهل سنت در موضوع قول صحابه==  

 

 

در اینجا گفتار برخی از انان را بیان می کنیم :  

===1– اراءامامان اربعه اهل سنت در موضوع قول الصحابه :===

 

از کلمات ائمه اربعه اهل سنت استفاده می شود که قول و سنت صحابه انگاه که از کتاب و سنت نبوی، دلیلی- برمساله- موجود نباشد حجت خواهد بود .

 

 

اما ابوحنیفه فقد رحمه الله فکان من منهجه ان یلتزم بقول الصحابی فیما لایجد فیها نصا من القران او السنه .....وقول الصحابی من حیث ترتیب حجیته بین المصادر عند ابی حنیفه متاخر عن السنه بحیث لا ینظر الیه مع وجودها بصوره مقبوله عنده تبعا لمنهجه ثم هومتقدم علی القیاس بحیث یترک القیاس عند وجود قول الصحابی – انتهی – <ref>مقائیس نقد متون السنه ص 395</ref>

 

 

 

مولف کتاب مذکور در بیان دیدگاه امام مالک - در زمینه عمل صحابه- می نویسد :  

 

ایشان دیدگاه مالک را در زمانی که اقوال صحابه متعدد باشد اینچنین بیان می کند :

 

...هذا هو موقف الشافعی من عمل الصحابه فهو لایقدمه علی قول رسول الله ص بل یاخذ به حیث لا نص فی المساله مادام   مجمعا علیه -  انتهی -

 

 

 

بنابراین از منظر ائمه اربعه اهل سنت حجیت قول صحابه مشروط به عدم وجود سنت نبوی می باشد.در نتبیجه قول صحابه از منظر انان حجیت فی الجمله خواهد داشت .  

 

 

 

از منظر ابن حزم دلیلی بر حجیت قول صحابه حجیت وجود نداشته و حجت قطعی منحصر به قران و سنت پیامبر ص می باشد .  

مولف کتاب مقائیس نقد متن الحدیث در بیان دیدگاه ابن حزم می نویسد :  

و یقول – ابن حزم – عن قول صاحب الذی لایعرف له من الصحابه مخالف : و یکفی فی ابطال ذالک انه لم یات قران و لا سنه بایجاب تقلید الصاحب الذی لایعرف له منهم مخالف لا سیما فیما خالف تلک الروایه عن ذالک الصاحب من نص القران او السنه الثابته و فی هذا خالفناهم لا فی روایه عن صاحب موافقه للقران او السنه و اذا لم یات بذالک قران و لا سنه فهو قول فاسد و دعوی باطله و انما جاء النص باتباع القران و بیان النبی ص و بان الدین قد کمل والحمد لله رب العالمین – انتهی – <ref>المصدر السابق  ص 399</ref>  

 

 

 

مولف کتاب مقائیس نقد المتن در این زمینه می نویسد :  

و قد وافق ابن حزم فی نظرته هذه الشوکانی حیث قال : و الحق انه لیس بحجه ( یعنی عمل الصحابی ) فان الله تعالی لم یبعث الی هذه الامه الا نبینا محمدا ص و لیس لنا الا رسول واحد و کتاب واحد و جمیع الامه ماموره باتباع کتابه و سنه نبیه و لا فرق بین الصحابه و من بعدهم فی ذالک فکلهم مکلفون بالتکالیف الشرعیه و باتباع الکتاب و السنه ....و فضلهم (الصحابه ) لایلزمنا ان نجعل کل واحد منهم بمنزله رسول الله ص فی قوله و الزام الناس باتباعه فان ذالک لم یاذن به الله و لایثبت عنه فیه حرف واحد – انتهی – <ref>المصدر السابق ص 401</ref>

از منظرغزالی قول صحابه به صرف صحابه بودن  فاقد حجیت بوده  و ضمن بیان اراء مختلف اهل سنت در معتبر دانستن ان ، حجیت قول صحابه را بصورت مطلق  -  بدلیل عدم  پشتوانه علمی- امری موهوم می داند . 

 

 

ایشان ضمن بیان بطلان اراء ذکر شده در نقد انها می نویسد :

والكل باطل عندنا ، فإن من يجوز عليه الغلط والسهو ولم تثبت عصمته عنه فلا حجة في قوله ، فكيف يحتج بقولهم مع جواز الخطأ وكيف تدعى عصمتهم من غير حجة متواترة ، وكيف يتصور عصمة قوم يجوز عليهم الاختلاف ، وكيف يختلف المعصومان ، كيف وقد اتفقت الصحابة على جواز مخالفة الصحابة ، فلم ينكر أبو بكر وعمر على من خالفهما بالاجتهاد بل أوجبوا في مسائل الاجتهاد على كل مجتهد أن يتبع اجتهاد نفسه ، فانتفاء الدليل على العصمة ، ووقوع الاختلاف بينهم وتصريحهم بجواز مخالفتهم فيه ثلاثة أدلة قاطعة .- انتهی –<ref>المستصفی ص 165</ref>

نتیجه انکه  قول منسوب به مشهور اهل سنت در حجیت مطلق قول و عمل صحابه فاقد دلیل و مستند قطعی بوده و از منظر انان ، قول و عمل صحابه تنها زمانی حجت است که شاهدی از قران و سنت نبوی موجود نباشد .در تحلیلی باید گفت معتبر بودن قول صحابه در فرض مذکور ، بیانگر ان است که از منظر اینان سنت صحابه – نه به صرف صحابی بودن بلکه - از انجا که کاشف و بیانگر سنت نبوی می باشد حجت خواهد بود. <ref>باید گفت نظیر مبنای فوق دیدگاه امامیه در مساله اجماع می باشد . چون اجماع نزد امامیه زمانی حجت است که کاشف از رای معصوم باشد .</ref>

==ب - دیدگاه امامیه در موضوع قول صحابه==

 

 

 

انگاه برخی از ادله علمای امامیه در نفی حجیت قول صحابه را اینچنین بیان می کند :  

و استدل العلامه -الحلی - علی عدم حجیه قول الصحابی بوجوه : اولا قوله تعالی : فاعتبروا یا اولی الابصار، امر بالاعتبار و هو ینافی التقلید . الثانی : قوله تعالی : فان تنازعتم فی شئی فردوه الی الله و الرسول و السول اوجب الرد عند الاختلاف الی الله و رسوله فلو رد الی مذهب الصحابی کان ترکا للواجب . الثالث : اجماع الصحابه علی جواز مخالفه کل واحد من احاد الصحابه و لم ینکر ابوبکر و عمر علی من خالفهما بل ربما رجعا الیه فی قضایا کثیره فلو کان مذهب الصحابه حجه لما جاز المخالفه له....- انتهی <ref>موسوعه اصول الفقه المقارن ج 4ص 272</ref>

==ج - نقد و بررسی دلائل قائلین به حجیت قول صحابه==

 

 

==ادله قائلین به حجیت قول صحابه==

1-ایات : در کتاب موسوعه اصول الفقه المقارن از شاطبی نقل شده که ایشان معتقد به مبنای فوق بوده و به ایاتی از قران در این زمینه استناد نموده است :

 

 

1-2-وكذلك جعلناكم أمة وسطا لتكونوا شهداء على الناس ويكون الرسول عليكم شهيدا

ایشان مدعی است ایه اول افضلیت صحابه را - که مخاطبن نخست ایه هستند - ثابت نموده و ایه دوم نیز عدالت صحابه را ثبت می کند . <ref>موسوعه اصول الفقه المقارن ج 4ص 211</ref>

گفتار علامه سید محمد تقی حکیم در نقد استدلال شاطبی به ایه اول- درافضلیت صحابه -  

ایشان در کتاب الاصول العامه للفقه المقارن -در نقد استناد قائلین به حجیت قول صحابه به ایه" كنتم خير أمة أخرجت للناس" می نویسد :

اولا : افضلیت امت اسلام بر امتهای دیگر مستلزم ثبات قدم همه افراد امت اسلام در همه زمانها و حالات نیست بلکه ایه شریفه بیانگر ثبا ت قدم نسبی امت اسلامی بر اصول و شریعت اسلامی است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

انها واردة في مقام التفضيل لا مقام جعل الحجية لكل ما يصدر عنهم من أقوال وأفعال وتقريرات إذ هي أجنبية عن هذه الناحية ، ومع عدم احراز كونها واردة لبيان هذه الجهة لا يمكن التمسك بها بحال .

رابعا : دلیل اعم از مدعا است  چون  مدعا  افضلیت صحابه است  و ایه بیانگر افضلیت امت اسلامی است :  

ان هذا الدليل لو تم فهو أوسع من المدعى بكثير لكون الأمة أوسع من الصحابة ولا يمكن الالتزام بهذا التعميم .انتهی  <ref>الاصول العامه للفقه المقارن ص 135-136</ref>

مولف کتاب الاصول العامه للفقه المقارن در ادامه می گوید :

نکاتی که نسبت به استدلال  شاطبی در ایه اول بیان گردید نسبت به ایه دوم هم جریان دارد . بعلاوه انکه اثبات عدالت صحابه دلیل بر سنت انگاشتن گفتارشان -  صحابه - نمی گردد :

وما يقال عن هذه الآية يقال عن الآية الثانية فهي ، بالإضافة إلى هذه المؤاخذات على الاستفادة منها والغض عن تسليم إفادتها لعدالتهم جميعا ، ان مجرد العدالة لا يوجب كون كل ما يصدر عنهم من السنة والا لعممنا الحكم إلى كل عادل سواء كان صحابيا أم غير صحابي ، لورود الحكم على العنوان كما هو الفرض ، وغاية ما تقتضيه العدالة هو كونهم الحكم على العنوان كما هو الفرض ، وغاية ما تقتضيه العدالة هو كونهم لا يتعمدون الخطيئة ، أما مطابقة ما يصدر عنهم للأحكام الواقعية ليكون سنة ، فهذا أجنبي عن مفهوم العدالة تماما . – انتهی – <ref>المصدر السابق -</ref>

2-سنت : دومین دلیلی که برخی جهت حجیت قول صحابه بدان استدلال کرده اند روایاتی است که در این رابطه از پیامبر ص صادر شده است که برخی از انها را دراینجا بیان می کنیم :  

 

 

 

-مثل أصحابي مثل الملح في الطعام لا يصلح الطعام إلا بالملح . کنزالعمال ج 1ص531)-

-إن الله اختار أصحابي على العالمين سوى النبيين والمرسلين واختار لي من أصحابي أربعة أبا بكر وعمر وعثمان وعليا رحمهم الله فجعلهم أصحابي وقال في أصحابي كلهم خير واختار أمتي على الأمم واختار من أمتي أربعة قرون القرن الأول والثاني والثالث والرابع- مجمع الزوائد ج 10ص 16

- اصحابي كالنجوم بأيهم اقتديتم اهتديتم- تحفه الاحوذی ج 10ص 155-

أيضا : ان الله اختار أصحابي على جميع العالمين سوى النبيين والمرسلين ، واختار لي منهم أربعة : أبا بكر وعمر وعثمان وعليا ، فجعلهم خير أصحابي وفي أصحابي كلهم خير. ويروى ایضا في بعض الاخبار وأصحابي كالنجوم بأيهم اقتديتم اهتديتم ، إلى غير ذلك مما في معناه – انتهی - <ref>موسوعه اصول الفقه المقارن ج 4ص 212-</ref>

مولف کتاب الاصول العامه للفقه المقارن در پاسخ این استدلال می فرماید :  

 

باید گفت : روایات مذکور با قطع نظر از ضعف سندی ، مفادشان نیز در اثبات مدعی ضعیف است چون ادعای صدور و حجیت انها ازناحیه شارع مستلزم تناقض می باشد .

 

در موسوعه اصول الفقه المقارن نسبت به ضعف سندی روایات مذکور امده است :

والجواب عن هذه الأحاديث ونظائرها - بعد التغافل عن أسانيدها وحساب ما جاء في بعضها من الطعون أمثال ما ذكره ابن حزم عن حديث أصحابي كالنجوم من أنه حديث موضوع مكذوب باطل ، وقال أحمد : حديث لا يصح ، وقال البزار : لا يصح هذا الكلام عن النبي  صلى الله عليه وآله - ان هذه الروايات لا يمكن الاخذ بظاهر بعضها ،

مضمون گفتار فوق بیان تناقض در سیره خلفا با یکدیگر است بنابراین چگونه شارع امر به تبعیت از سیره های متناقض اصحاب می کند ؟

مولف کتاب ارزشمند الاصول العامه للفقه المقارن  در نقد و بررسی ادله روائی قائلین به حجیت قول صحابه می نویسد  :

مفاد گفتار فوق ان است که برخی از روایات مذکور- نظیر روایت اول -  اخص از مدعاست چون اختصاص به خلفاء راشدین داشته و برخی دیگر هم ربطی به حجیت کلام صحابه ندارد چون فقط درمقام مدح و ثناء صحابه است. 

ایشان در ادامه می نویسد :  

روایات مذکور حتی بنابر تمامیت دلالت ، بوسیله روایاتی که مبین ارتداد اکثریت صحابه است تخصیص خورده است :

على أن هذه الروايات - على تقدير تمامية دلالتها - مخصصة بما دل على ارتداد أكثرهم ، ففي صحيح البخاري عن أبي هريرة عن النبي  صلى الله عليه وآله  قال : بينا أنا قائم إذا زمرة حتى إذا عرفتهم خرج رجل من بيني وبينهم فقال : هلم ، فقلت : أين ؟ قال إلى النار والله ، قلت : وما شأنهم ؟ قال : انهم ارتدوا بعدك على أدبارهم القهقري ، ثم إذا زمرة حتى إذا عرفتهم خرج رجل من بيني وبينهم ، فقال : هلم ، قلت : أين ؟ قال : إلى النار والله ، قلت : ما شأنهم ؟ قال : إنهم ارتدوا بعدك على أدبارهم القهقري ، فلا أراه يخلص منهم إلا مثل همل النعم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مخالفین حجیت قول صحابه در رد دلیل مذکور می گویند :

فرد هذه الدلیل ایضا : ...بان الحدیث المزبور لیس کافیا لمنح سنتهم الحجیه و اعطائهم صفه المشرعین او الحاق منزلتهم بمنزله النبوه و هو لاینفی عنهم الخطا و السهو و الغفله – انتهی  

==نتیجه==  

 

 

[[پانویس]]