غیلانیه

غیلانیه‏ از فرق «مرجئه» و پیرو ابو مروان غیلان بن مسلم دمشقى متوفى در 105 هجرى بودند.

تاریخچه

قاضى عضدالدین ایجى در کتاب «مواقف» گاهى او را مروان و زمانى ابو مروان بن غیلان خوانده و در «فرق الشیعة» نوبختى و «المقالات و الفرق» ابى خلف اشعرى، نام او غیلان بن مروان آمده است و او را از اهل شام دانسته ‏اند. محمد بن اسحاق الندیم می گوید که غیلان دارای رسائلى است که در دو هزار ورقه نوشته شده است. او را متهم کردند که در جوانی اش از پیروان حارث بن سعید بود. وی در دوران فرمانروایی هشام بن عبدالملک در ابتدا از نزدیکان دستگاه حکومت بود، اما چون دیگر بار عقائد قدری را آشکار کرد و مردم را بدان فراخواند و همچنین نظریه امویان در باب خلافت را رد کرد و با سیاست‌های مالی حکومت مخالفت ورزید؛ هشام او را دستگیر کرد و اوزاعى فقیه معروف، به قتل او فتوا داد تا آن که وى را در دروازه کیسان دمشق به دار آویختند.

موسس

غیلان پیشوای قدریه شام بوده است. وی این عقیده را در خلال سفری که معبد جهنی به شام داشته از او گرفته است. عبد القاهر بغدادی وی را پایه گذار فرقه غیلانیه از مرجئه قدریه می‌داند.

عقاید

وى مردى بلیغ و فصیح بود و بعد از معبد جهنى دومین کسى بود که درباره قدر سخن گفت و قدر را توانایى انسان و خیر و شر را از بنده دانست و معتقد بود هر کسی «کتاب» و «سنت» را اقامه کند، مستحق امامت است و آن مقام جز به اجماع امت به دست نمی آید. غیلان میان «قدر» و «ارجاء» جمع کرد و می گفت که ایمان، معرفت دوم به خداوند و مهر و فروتنى به وى و اقرار به آن چیزی است که پیامبر آورده است. در نگاه او، معرفت نخستین؛ از روى ناچارى است و ایمان نمى‏ باشد.همچنین بغدادى از زبرقان نقل مى ‏کند که وى در «مقالات» خود از غیلان نقل می کند که ایمان اقرار به زبان مى‏ باشد و معرفت به خداى تعالى ضرورى است و از ایمان نیست. غیلان معتقد بود که چیزی از ایمان کم نمی شود، بلکه بر آن افزدوه می شود و مومنین نسبت به هم برتری ندارند. در نظر او، خدا گناهکاران اهل قبله را هم می‌تواند عذاب کند و هم می‌تواند ببخشد، پس اگر کسی را عذاب کند و یا حتی اگر او را مخلد در آتش کند، او را به خاطر گناهی که انجام داده عذاب کرده و اگر یک نفر را ببخشد، همه کسانی را که مثل او هستند (در میزان گناه) نیز می‌بخشد. غیلان همچنین به نفی صفات و مخلوق بودن قرآن عقیده داشت و می‌گفت خیر و شر از خود بندگان است.