حوزه علمیه اصفهان: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class="wikiInfo">[[پرونده:حوزه علمیه اصفهان.jpg |جایگزین=حوزه علمیه اصفهان]]

</div>

=تاریخچه اصفهان=

این موقعیت همچنان روبه رشد بود تا آنکه یورش تیمور سبب خرابی و سقوط تعدادی از شهر و آباد‌­های [[ایران]] شد. وی در اصفهان دستور داد که مناره­‌هایی از سر هفتاد هزار نفر مقتول برپا دارند<ref>زندگانی شگفت­آور تیمور، ابن عبرشاه، ترجمه محمدعلی نجاتی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1339، ص 50.</ref>.

=دوره اوّل=

براساس آنچه در تاریخ نقل گردیده، نخستین دوره از ادوار حوزه علمیه اصفهان به زمان سلطنت [[آل بویه]] می‌­رسد. زمانی که ابو جعفر علاءالدوله کاکویه فرمانروای اصفهان بود، «ابن سینا» نزد وی رفت<ref>آل بویه، فقیهی، ص 301.</ref>. مدرسه اصفهان یادگار آن دوره است.

=مدرسه علایی=

شیخ‌­الرئیس رساله­ای در عشق به نام او نوشته و درباره او چنین گفته است:

«ابو عبدالله منی بمنزلة ارسطاطالیس من افلاطون. «ابو عبدالله در نزد من همان مقامی را داراست که ارسطو پیش افلاطون داشت<ref>اصفهان، دکتر لطف­الله هنرفر، ص 210 و 211.</ref>.»

=دوره دوم=

به پیروی از غازان­خان قریب صدهزار نفر از مغول اسلام آوردند<ref>تاریخ مغول، عباس اقبال آشتیانی، ص 256.</ref> و جانشین وی اولجایتو (703-716) به مناسبت تعلقی که به [[مذهب شیعه]] داشت، از سوی [[شیعیان]]، [[محمد خدابنده]] لقب یافت<ref>همان، ص 308.</ref>.

بدین ترتیب تا انقراض سلسله ایلخان ایران، آیین اسلام مذهب رسمی دولت و حکومت ایلخان و براساس شرع و آداب اسلامی مبتنی گردید و اطاعتی که تا این تاریخ ایلخانان ایران نسبت به قاآن خانبالیغ داشتند از میان رفت و به تدریج رابطه بین خانبالیغ و دربار ایلخانی مقطوع گردید<ref>همان، ص 259.</ref>.

# مدرسه خواجه ملک مستوفی  

=دوره سوم=

این دوره یکی از پر رونق­‌ترین دوره­‌های حوزه علمیه اصفهان است. با دعوت علما و دانشمندان [[جبل عامل]] به ایران و مرکزیّت یافتن اصفهان در عهد صفوی، حوزه علمیه اصفهان به اوج شکوفایی رسید. نقطه مقابل دوره دوم – که نهضت احداث مدارس از سوی خواجه نظام­‌الملک برای ترویج مذهب شافعی به وجود آمده بود – در سومین دوره از حوزه اصفهان نهضت احداث مدارس علمیه شیعی روی داد و دهها مدرسه در دورافتاده­ ترین نقاط ایران بنیان نهاده شد. لیکن شیوع خرافات و فساد اخلاق و روی آوری به دنیا و مظاهر مادّی، بی­‌توجهی به علوم و ادبیّات عوامل انحطاط [[صفویه]] را فراهم ساخت.

جبل عامل که از دیرباز دانشگاه [[شیعه امامیه]] و مرکز پرورش دانشمندان و فرزانگان در علوم مختلف اسلامی چون [[حدیث]] و [[فقه]]، [[تفسیر]] و [[کلام]] و [[اخلاق]] بود، با گرایش [[شاه اسماعیل]] به تشیّع و دعوت فقهای شیعه از آن سامان، زمینه ­ساز رونق تفکر شیعی گردید. هرچند سابقه تشیّع در ایران از قرن اوّل و دوم هجری است و [[شهید اول]] کتاب «اللمعةالدمشقیة» را در مقابل درخواست حاکم [[خراسان]] «نجم­الدین، علی بن المؤید علوی طوسی» حاکم بین سالهای 766-783 هجری به ایران ارسال نمود<ref>الهجرة العاملیة الی ایران فی العصر الصفوی، جعفر المهاجر، ص 66.</ref>، لیکن این بار به دعوت ایرانیان پاسخ مثبت داده شد و دانشمندانی از آن دیار به ایران آمدند. از آن جمله­‌اند:

همچنین برای نشر تفکر شیعی و مذهب تشیع در ایران لازم بود حرکتی فرهنگی در پی ترجمه و تألیف فراهم آید که با حضور دانشمندان [[جبل عامل]] به ایران این حرکت سرعت پذیرفت.

# [[وسائل الشیعة]] الی تحصیل مسائل الشریعة، [[شیخ حر عاملی|محمد بن الحسن الحر العاملی]] (1033-1104 ق.)

=عناوین شغلی علما در دوره صفویه=

صفویّه دولتی برخاسته از «[[تصوف]]» بود که صورت روحانی آن تبدیل به سیستم سیاسی روحانی شده و پیروزی آنان را فراهم ساخته بود و «[[قطب]]» آنان با «[[امام]]» شیعیان مفهوم واحدی را در امور سیاسی به نظر می‌­آورد؛ لیکن محدوده امام هر قطبی را نمی­گرفت و ولایت نمی­توانست به هر مرشدی تعلق گیرد. از این­رو و در دولت صفوی سه قدرت نمایان شد.

# فقهای امامیه به عنوان نایب [[امام زمان(عج)|امام عصرعجل الله فرجه الشریف]]

=حوزه فلسفی اصفهان=

چنان‌که در دوره نخست حوزه علمیه اصفهان اشاره شد، [[ابوعلی سینا|شیخ­‌الرئیس ابوعلی سینا]] مدتی در اصفهان به تدریس علوم عقلی پرداخته است و در واقع از قرن چهارم و پنجم هجری اصفهان با علوم عقلی آشناست. همان­گونه که [[حوزه علمیه همدان]] در این قرن به برکت وجود شیخ، مرکز ثقل فلسفه را از [[بغداد]] به [[همدان]] انتقال داده است. لیکن به جهت اقامت محدود بوعلی در اصفهان حوزه فلسفی اصفهان در این دوره چندان درخشان نیست.

=رویارویی در دوره صفوی=

=مدارس این دوره عبارتند از=

=دوره چهارم=

چهارمین دوره از حوزه علمیه اصفهان برابر است با حکومت‌های افشار، [[زند]]، [[قاجار]] و [[پهلوی]]. حُکّام این رژیم‌ها، افرادی نالایق و فرومایه و توجهی به فرهنگ و علوم نداشته‌­اند و بلکه تنها هدف‌شان «انباشتن خزاین»<ref>ژنرال گاسپار دروویل که مدتها در ایران حضور داشت و با فتحعلیشاه از نزدیک آشنا بود، در مورد خست او می­گوید: «بخل و خست فتحعلی شاه نامنتها است، گویی لذتی جز روی هم انباشتن خزاین ندارد. او همه ساله ده تا دوازده میلیون فرانک جواهر گرانبها می­‌خرد و آنها را در صندوق‌ها روی هم می‌­ریزد. ضمناً طلای بی­‌حسابی نیز جمع­ آوری می­‌کند. از این ­رو شکی نیست که به زودی زود کشور خویش را دچار ورشکستگی خواهد کرد.» سفرنامه دروویل، ترجمه جواد یحیی، ص 181.</ref> و «دادن امتیاز»<ref>از جمله امتیازات، اعطای امتیاز رویتر بود که به نهضت تنباکو انجامید.</ref> به کشورهای خارجی است. فقر اقتصادی منجر به قبول هر نوع قراردادی با دولت‌های بیگانه شد و تهاجم فرهنگی را به همراه خود روانه کشور کرد. از جمله قراردادها قبول تأسیس مدارس خارجی در ایران بود که برخی از کشورها چون [[انگلیس]]، [[آلمان]]، [[فرانسه]] و [[روسیه]] در ایران دایر کردند.

البته باید خاطرنشان ساخت که دانشمندان تقواپیشه و فرزانگان اصفهان در این دوره بسان شمع سوختند تا پرچم علم و دین را افراشته نگاه دارند و استوار چون کوه به حیات علمی خویش ادامه دادند، چنان‌که بزرگانی نیز چون آیةالله مجاهد شهید [[سید حسن مدرس]] و [[سید حسین بروجردی|آیةالله العظمی بروجردی]] را در خود پرورید و به جهان ارزانی داشت.

=دوره پنجم=

حضرات آیات خادمی، صادقی، [[لطف الله صافی گلپایگانی|صافی]] و مظاهری مدیریت حوزه علمیه اصفهان را پس از انقلاب بر عهده داشته اند، مرکز مدیریت حوزه علمیه اصفهان در سال 1375 در ریاست حضرت [[آیت‌الله مظاهری |آیت‌الله مظاهری]] تاسیس شد و به تدریج مدارس علمیه استان اصفهان را تحت پوشش قرار داد که تاکنون 34 مدرسه تحت پوشش مرکز قرار دارد.  

=دانشمندان حوزه علمیه اصفهان=

بهاءالملة والدین محمدبن حسین مشهور به شیخ بهایی در روستای (جبع) به دنیا آمد و به همراه پدر، راه ایران را در پیش گرفت تا در نشر معارف علوی گام نهد و علاوه بر رسیدگی به امور سیاسی – اجتماعی به تدریس فقه و اصول و فلسفه در حوزه علمیه اصفهان مشغول بود و علوم نقلی و عقلی را به خوبی آموخته و در تدریس و تألیف دانشمندان موفق بود. دهها کتاب و رساله از وی باقی است که می‌­توان به «جامع عباسی»، «حبل المتین» در فقه، «عروةالوثقی» و «عین الصلاة» در تفسیر، «اربعین» و «شرح و حاشیه من لا یحضره الفقیه» در حدیث اشاره کرد. وی در ریاضیات و نجوم و آنچه که امروز به روان­شناسی شناخته می‌­شود دارای تألیفاتی است و در هنر معماری دست داشت.

وی از دانشمندان عهد صفوی است که در احیای احادیث [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت علیه السلام]] تلاشی بسیار نموده است. علامه مجلسی به شرح و تفسیر کتب اربعه چون اصول کافی دست زد که «مرأةالعقول فی شرح اخبار آل الرسول» از این نوع است. وی دست به تألیف کتاب وزین «[[بحارالانوار]]» که جهانی از چنین همتی حیران است.

کتاب بحارالانوار بالغ بر یکصد جلد است که در آن احادیث [[حضرت محمد (ص)|پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم]] و [[ائمه اطهار(ع)|ائمه طاهرین علیه السلام]] جمع ­آوری شده است. وی برای نشر مذهب تشیع علاوه بر تألیف کتب عربی، برخی از تألیفاتش را به زبان فارسی نگاشت. «حق الیقین»، «عین الحیوة» «حلیةالمتقین»، «حیوةالقلوب»، «مشکوةالانوار» و «جلاءالعیون» از آن قسم است.

نقل می‌­کنند در بین راه ایشان – از منزل تا [[مسجد]] – یک مشروب­سازی قرار داشت که متعلق به «کنت ارمنی» بود و مشروب‌های دربار قاجار را تأمین می‌­کرد. روزی به اتفاق جمعی از نمازگزاران وارد مشروب­‌سازی شده، خمره بزرگ مشروب را می‌­شکنند و همراهان، بقیه آثار را از بین می‌­برند. چون ناصرالدین شاه از این عمل ایشان خشمگین شد و به ایشان اعتراض می‌­کند با شهامت تمام می‌­گوید: «گمان می‌­کردم که تو ناصر دینی، ولی حالا دانستم که تو کاسر (شکننده) دینی.»

وی فرزند آیةالله میرزا محمدجواد اصفهانی است که در اصفهان متولد شد و از محضر پدر و برادر خویش کسب فیض نمود و در [[حوزه علمیه تهران]] به تحصیل فقه و اصول و فلسفه و [[عرفان]] پرداخت و از اساتیدی چون «آیةالله میرزاحسن آشتیانی»، «میرزا ابوالحسن حکیم» مشهور به «میرزای جلوه» و «میرزا هاشم گیلانی» بهره برد و به درجه اجتهاد رسید. آن­گاه به [[حوزه علمیه نجف]] رفته، از محضر [[آخوند خراسانی]]، شیخ فتح‌­الله [[شریعت اصفهانی]]، آیةالله میرزا حسن خلیلی کسب فیض کرد و پس از فوت آخوند خراسانی در [[حوزه علمیه سامرا]] به تدریس فقه و اصول و فلسفه پرداخت و خود در درس [[آیةالله میرزا محمدتقی شیرازی]] میرزای دوم حاضر شد.

از آنجایی که ایشان پس از بازگشت به [[تهران]] در خیابان جمهوری اسلامی – شاه­‌آباد سابق – سکنی گزید به «شاه‌­آبادی» معروف گردید. آن­گاه حدود هفت سال در حوزه علمیه قم حضور یافتند و شاگردانی بسان حضرت [[امام خمینی]] – قدس سره – پرورش دادند<ref>از دیگر شاگردان آیةالله شاه­آبادی، آیةالله العظمی مرعشی نجفی، آیةالله العظمی حاج میرزا هاشم آملی، آیةالله حاج میرزا محمد ثقفی تهرانی و حجةالاسلام حاج سید حسن احمدی را می­توان نام برد. (همان، ص 51 و 52).

وی فرزند آقا سیّد [[جعفر خادم­‌الشریعه]] بود که در اصفهان متولد یافته و به تحصیل علوم پرداخته است. آن­گاه در پی تکمیل تحصیلات حوزوی راهی نجف اشرف شد و از آیات عظام میرزا [[محمدحسین نایینی]]، [[آقا ضیاءالدین عراقی]] و آقا سیّد [[ابوالحسن اصفهانی]] و آیةالله سیّد ابوتراب خوانساری و آیةالله [[شیخ محمدجواد بلاغی]]، فقه و اصول، رجال، درایه، کلام ملل و نحل را فرا گرفت. در 26 سالگی به مقام اجتهاد نایل آمد و به موطن خویش بازگشت و تدریس خارج فقه و اصول را آغاز کرد. وی معتقد بود «طلبه تا به درس مشغول نشده تحصیل علم برایش واجب کفایی است ولی پس از شروع بدان واجب عینی می‌­شود.»

از زمانی که [[رضاشاه]] اقدام به [[کشف حجاب]] کرد و لباسها را متحدالشکل نمود، آیةالله خادمی در مقابل این اقدامات، شجاعانه قد برافراشت و به مبارزه با او برخاست. در ماجرای [[ملی شدن صنعت نفت]] با [[سید ابوالقاسم کاشانی|آیةالله کاشانی]] و شهید [[نواب صفوی]] رهبر [[فداییان اسلام]] ارتباط نزدیک داشت. وی پس از رضاخان با تشکیل هیأت علمی، رویدادهای هفته را مورد بررسی قرار می‌­داد و در مقابل آن موضع مشخص اتخاذ می‌­کرد و در نهضت امام خمینی – قدس سره – (سالهای 40 و 42) مردم را به شرکت در راهپیمایی­های عظیم [[عاشورا]] دعوت کرد و خود در آن روزها پیشاپیش دیگر روحانیون مبارز به راه افتاد. در سال 1342 هنگامی که حضرت امام به دست رژیم دستگیر و به تهران اعزام شد، به پیشنهاد [[آیةالله میلانی]] در تهران پیرامون مرجعیت امام سخن گفت و در پنجم [[رمضان]] 1357 ش. خانه معظم­له از سوی مأموران رژیم شاه تحت محاصره قرار گرفت و عده­ای نزدیک منزل ایشان به شهادت رسیدند. در دوره­های اوّل و دوم مجلس خبرگان نماینده مردم استان اصفهان گردید تا آنکه در 20 اسفند 1363 ش. – 1405 ق. به دیار ابدی شتافت.

تقریرات فقه مرحوم نایینی در صوم و صلاة، تقریرات اصول و حاشیه بر طهارت و صلاة [[حاج آقا رضا همدانی]] از جمله تألیفات این [[فقیه]] فرزانه است.

=زنان دانش­‌پژوه حوزه اصفهان=

از دیرباز بیوت آیات عظام و دانشمندان اسلامی، مراکز تعلیم و تربیت بوده و این آموزش به گروهی خاص، اختصاص داده نشده است. برپایه همین امر از میان این خاندانها علم و فضیلت زنان دانشمندی در فقه و اصول و حدیث و ... برخاسته­‌اند. خاندان پرفضیلت [[علامه مجلسی]] از این قبیل است.

#«مکتب فاطمه(علیه السلام)»، که خود ایشان در آن تدریس می‌­کردند.

=منبع=

[[رده:حوزه‌های علمیه ایران]]

[[رده:مراکز فرهنگی جهان اسلام]]

[[رده:مدارس دینی]]