حافظ اسد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حافظ اسد''' متولد ۶ اکتبر ۱۹۳۰ در قرداحه و درگذشته ۱۰ ژوئن ۲۰۰۰ در دمشق است؛ سیاست‌مدار و ژنرال سوری، از رهبران برجسته [[حزب بعث سوریه]]، فرمانده پیشین نیروی هوایی ارتش [[سوریه]] و نیز رئیس‌جمهور و فرمانده کل قوای مسلح کشور سوریه (به مدت ۳۰ سال) بود.

وی در 14 مهر 1309/ 6 اکتبر 1930، در دهکده قَرْداحه، از توابع لاذقیه در غرب سوریه، در خانواده‌ای «علوی» متولد شد<ref>عادل حافظ، ص 19؛ سیل، ص 5</ref>. او فرزند چهارم از ازدواج دوم کشاورزی فقیر به نام علی سلیمان بود که مدتی کوتاه بر ضد استعمار [[فرانسه]] جنگیده بود<ref>سیل، ص 5ـ6</ref>. حافظ آموزش ابتدایی را در زادگاه خود به پایان برد و در 1319ش/ 1940 برای ادامه تحصیل به لاذقیه رفت <ref>همان، ص 8، 11</ref>.حافظ‌ اسد از جوانی تحت‌تأثیر ملی‌گرایی عرب و اندیشه‌های سوسیالیستی و ضداستعماری قرار گرفت و در شانزده سالگی به حزب ‌بعث پیوست<ref>کراسیتسکی، ص54ـ56؛ ماعوز، ص24؛ فؤاد عشا، ص 98</ref>.

حافظ اسد در 1337ش/ 1958 ازدواج کرد. ثمره این ازدواج یک دختر و چهار پسر بود<ref>کراسیتسکی، ص 77</ref>.

در همان سال حافظ اسد نیز به مصر اعزام شد<ref>فؤاد عشا، ص130؛ سیل، ص 59</ref>. وی و همفکرانش در مصر، از انحلال حزب بعث که یکی از شروط جمال‌عبدالناصر برای تحقق‌وحدت بودــ ناراضی بودند (مدنی، همانجا)؛ بنابراین وی در 1339ش/ 1960، همراه با دو علوی (صلاح جدید و محمد عمران) و دو اسماعیلی (عبدالکریم الجُندی و احمد المیر)، تشکیلاتی سرّی به‌نام کمیته نظامی پایه‌گذاری کردند<ref>دام، یادداشت‌ها، ص175،ش69؛ مدنی، ص296ـ 297؛ سیل، ص60ـ 62</ref>. در 6 مهر 1340/ 28 سپتامبر 1961، گروهی از افسران سوری که در عضویت کمیته نظامی نبودند، به رهبری عبدالکریم نَحْلاوی، با کودتای نظامی به وحدت مصر و سوریه پایان دادند و قدرت را در سوریه به دست گرفتند<ref>بشور، ص 530ـ531؛ کراسیتسکی، ص80</ref>.برخی سران حزب بعث، از جمله صلاح‌الدین بیطارو اکرم حورانی، جدایی سوریه از جمهوری متحدعربی و پایان وحدت را تأیید کردند؛ بنابراین، مقامات مصری حافظ اسد و دیگر نظامیان بعثی را زندانی کردند. حافظ اسد 44 روز در زندان بود <ref>فؤاد عشا، ص 137ـ138؛ کراسیتسکی، ص 81</ref> و در بازگشت از مصر، او و گروهی از افسران بعثی از ارتش پاک‌سازی شدند، زیرا حکومت موقت، به نخست‌وزیری مأمون الکُزبَری، به بعثیها اعتماد کافی نداشت و آنان را عناصر خطرناکی می‌دانست. اسد به وزارت اقتصاد منتقل‌گردید و در شهری کوچک، در اداره حمل‌و نقل دریایی، به‌کار گمارده شد<ref>رجوع کنید به سیل، ص69؛ بشور، ص 538 ـ 539</ref>.

از همان ابتدای به قدرت رسیدن حزب بعث، اختلاف میان اعضای قدیمی و سنّتی آن (مانند میشل عفلق) و اعضای نظامی و جوان حزب (مانند حافظ‌اسد و صلاح جدید) آغاز شد. نظامیان جوان اعتقاد داشتند که رهبری عفلق بر حزب با ضعف و فساد همراه است. حافظ اسد و صلاح جدید به‌تدریج، با بسیج حامیان خود در سوریه، به‌قدرت اصلی حزب تبدیل شدند<ref>سیل، ص 88، 97ـ101</ref> آنان در 4 اسفند 1344/ 23فوریه 1966 دست به کودتایی نظامی زدند که در نتیجه آن دولت امین‌الحافظ سقوط کرد و امین و میشل عفلق از حزب رانده شدند. در دولت جدیدی که به ریاست صلاح جدید تشکیل شد، حافظ اسد با حفظ سمت فرماندهی نیروی هوایی، وزیر دفاع شد (عادل رضا، ص 155؛ ماعوز، ص 34؛با شکست سوریه در جنگ شش روزه (خرداد 1346/ ژوئن 1967)، ارتفاعات جولان از دست رفت و نیمی از نیروی هوایی سوریه نابود شد<ref>سیل، ص 142</ref>. ژنرال حافظ اسد در مقام وزیر دفاع، آماج سرزنش قرار گرفت و عزل وی مطرح شد، اما شورای مرکزی حزب آن را تأیید نکرد. اسد گناه این شکست را به گردن آن عده از رهبران حزب انداخت که با تسویه ‌حسابهای سیاسی مکرر، ارتش سوریه را تضعیف کرده بودند <ref>همان، ص 142ـ143؛ مدنی، ص 297ـ298</ref>.

پس از کودتای 4 اسفند 1344/ 23 فوریه 1966، و به‌ویژه پس از شکست سوریه در جنگ 1346ش/ ژوئن 1967، اختلاف‌نظرِ حافظ اسد و صلاح جدید در مورد راهبرد (استراتژی) نظامی و سیاست‌های خارجی، اقتصادی و اجتماعی افزایش یافت، که به ایجاد شکاف در حزب بعث انجامید. حافظ اسد نفوذ زیادی در ارتش سوریه داشت، اما صلاح جدید بر تشکیلات سیاسی حزب بعث مسلط بود<ref>سیل، ص 145ـ150؛ ماعوز، ص 34ـ36؛ دام، ص 62ـ68</ref>. در جریان بحران [[اردن]]، معروف به سپتامبر سیاه، صلاح جدید خواستار حمایت کامل ارتش سوریه از گروه‌های مبارز فلسطینی در برابر ارتش اردن بود؛ اما حافظ اسد ــکه از ساقط نمودن [[ملک حسین|ملک‌حسین]]، پادشاه اردن، و دخالت اسرائیل و آمریکا به نفع وی واهمه داشت ــ از شرکت دادن نیروی هوایی سوریه در این نبرد امتناع ورزید و دستور عقب‌نشینی صادر کرد<ref>سیل، ص 157ـ161؛ مدنی، ص 298</ref>. پس از آن، صلاح جدید در همایش سراسری حزب بعث (مؤتمرالقیادة القومیة لحزب‌البعث) در 8 آبان 1349/ 30 اکتبر 1970 کوشید اسد را از وزارت دفاع برکنار نماید؛

حافظ اسد با کودتایی بدون خون‌ریزی در 25 آبان 1349/ 16 نوامبر 1970 اوضاع را به سود خود رقم زد <ref>فؤاد عشا، ص 189؛ ماعوز، ص 39؛ سیل، ص 162ـ163</ref>. درنتیجه این کودتا، که به الحرکة التصحیحیه (جنبش اصلاحگرانه) معروف شد، صلاح جدید و نورالدین آتاسی از نخست‌وزیری و ریاست‌جمهوری و نیز مناصب حزبی برکنار و زندانی شدند و دولت تازه‌ای به نخست‌وزیری حافظ اسد تشکیل شد<ref>مدنی، همانجا</ref>. چهارماه بعد، در 21 اسفند 1349/ 12 مارس 1971، اسد به ریاست‌جمهوری سوریه انتخاب شد<ref>کراسیتسکی، ص 129؛ ماعوز، ص 39ـ40</ref>. به مدت هفت سال، با رأی مردم به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و چهار بار متوالی (در همه‌پرسیهای 1357ش/ 1978، 1364ش/ 1985، 1371ش/ 1992 و 1378ش/ 1999)، با کسب آرای نزدیک به صد درصد، در این منصب ابقا شد<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=9353 سایت دانشنامه جهان اسلام]</ref>.

حافظ اسد پس از رسیدن به قدرت، در عرصه‌های گوناگون، از جمله سیاست خارجی، اصلاحاتی کرد. وی در پی این بود که سوریه را از انزوا خارج سازد، به همین منظور مشی تنش‌زدایی در مناسبات خارجی را در پیش گرفت. او در آغاز کوشید با کشورهای منطقه مناسبات دوستانه برقرار کند و پس از آن، با هوشیاری و محافظه‌کاری، برای ایجاد رابطه با کشورهای غربی گام برداشت<ref>جعفری، ص 163</ref>. حافظ اسد در تعامل با [[اسرائیل]] دیدگاه متفاوتی داشت و تمام امکانات را برای مبارزه با آن بسیج نمود. وی به‌دنبال جبران شکست 1346ش/1967 و پس گرفتن ارتفاعات جولان بود و مذاکرات را در غیر این صورت، ناعادلانه می‌دانست <ref>سیل، ص 185؛ هینبوچ، ص 147</ref>؛ از این‌رو، در جنگ 1352ش/اکتبر 1973، با مصر متحد شد و ارتش سوریه را در پیروزی‌های اولیه این جنگ شریک ساخت، اما در نهایت، با وساطت هنری کسینجر، وزیرخارجه آمریکا، موافقت‌نامه آتش‌بس با اسرائیل را امضا کرد<ref>یانیو، ص170؛ جعفری، ص 399ـ400</ref>.  

بنابراین، نیروهای سوری در 11 خرداد 1355/ اول ژوئن 1976 وارد خاک لبنان شدند. حضور این نیروها پس از پایان جنگ داخلی در لبنان، تا 1384ش/ 2005 ادامه یافت <ref>سیل، ص 276؛ رابینوویچ، ص 181ـ183؛ مدنی، ص 321ـ324</ref>.حافظ اسد در بیشتر موارد، با ایالات متحده آمریکا مناسبات خوبی نداشت. روابط قطع شده سوریه و آمریکا ــکه پیش از به قدرت رسیدن حافظ اسد رخ دادــ بعد از جنگ 1352ش/1973 و با میانجیگری کسینجر اندکی بهبود یافت، اما انعقاد معاهده کمپ‌دیوید بین [[مصر]] و اسرائیل با وساطت آمریکا، باعث شد که حافظ اسد از آمریکا روی برگرداند و بیش از گذشته به اتحاد جماهیر شوروی گرایش یابد<ref>جعفری، ص 398ـ401</ref>.

اگرچه این موضع حافظ اسد، تا اندازه‌ای متأثر از رقابت سنّتی میان احزاب بعث سوریه و عراق و نظامهای مستقر در این دو کشور بود، در عین حال از درست‌اندیشی‌و عمل‌گرایی او ناشی‌می‌شد، زیرا باتوجه‌به مواضع جمهوری اسلامی ایران در برابر اسرائیل و قضیه [[فلسطین]] و نیز قدرت تأثیرگذاری ایران در لبنان از طریق شیعیان آن کشور، به ایران به‌چشم متحدی راهبردی نگاه می‌کرد<ref>رجوع کنید به گودرزی، ص18ـ 23؛ احتشامی و هینبوچ، ص116؛ هیرشفلد، ص 111ـ121</ref>.

در عرصه اقتصادی، حافظ اسد مشی سوسیالیستی در پیش گرفت تا سوریه دوران گذار به سوسیالیسم را طی نماید. وی برای رسیدن به این هدف، به بخش صنعتی توجه خاصی داشت و در کنار گسترش فعالیت بخش دولتی، بخش خصوصی را نیز فعال نمود (پرتس، ص 41؛ عمادی، ص 146ـ147). افزایش بهای نفت پس از 1352ش/1973، این توان را به او داد که در دهه 1350ش/ 1970 به توسعه کشاورزی، صنعت، زیرساختهای حیاتی، بهداشت و آموزش بپردازد<ref>سیل، ص 441ـ442</ref>. طبق گزارشهای بانک جهانی، میانگین رشد سالیانه اقتصادی سوریه در دهه 1350ش/1970، 9% بود و درآمد ناخالص ملی نیز به‌طور میانگین 10% افزایش داشت<ref>فیرو، ص 44</ref>؛ اما در دهه 1360ش/1980، عملکرد اقتصادی حافظ اسد چندان مطلوب نبود.  

کاهش قیمت نفت و زیانهای حاصل از آن و همچنین خشکسالی درازمدتی که بخش کشاورزی را با مشکل روبه‌رو ساخت (سیل، ص 451ـ452)، موجب بحران اقتصادی شد. با آغاز دهه 1370ش/1990 و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، حافظ اسد سیاست خود را تغییر داد و به سوی اقتصاد آزاد رفت. او بخش خصوصی را تقویت کرد و جذب سرمایه‌گذاریهای خارجی را افزایش داد. به این ترتیب، بر بحران اقتصادی ناشی از سال‌های قبل فائق آمد و در زمینه اقتصاد آزاد به موفقیت‌هایی نسبی دست یافت<ref>رجوع کنید به عمادی، ص 178ـ183؛ پرتس، ص 257 ـ 261</ref>.