جمهوری ترکیه (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

|}

</div>

ترکیه در جنوب شرقی اروپا و جنوب غربی آسیا واقع شده‌است و بین 5/36 و 42 درجه عرض شمالی و 26 و 45 درجه طولی شرقی در نیمکره شمالی قرار گرفته‌است. این کشور محل اتصال دو قاره مهم آسیا و اروپا است. منطقه جغرافیایی که ترکیه در آن قرار دارد، آناتولی و آسیای کوچک (آسیای صغیر) نیز نامیده می‌شود. سرزمین ترکیه به صورت مستطیلی قابل تصور است که طول آن از شرق تا غرب 1660 کیلومتر و عرض آن به طور متوسط 550 کیلومتر می‌باشد.<br>

ترکیه شش همسایه آسیایی و دو همسایه اروپایی دارد. کشورهای هم مرز ترکیه عبارت‌اند از: آذربایجان 9 کیلومتر، ارمنستان 268 کیلومتر، ایران 499 کیلومتر، بلغارستان 240 کیلومتر، گرجستان 252 کیلومتر، عراق 352 کیلومتر، سوریه 822 کیلومتر، یونان 206 کیلومتر.<br>

مساحت ترکیه 780 هزار و 580 کیلومتر مربع است که 770 هزار و 760 کیلومتر مربع آن را خشکی و 9 هزار و 820 کیلومتر مربع دیگر را آب‌های داخلی تشکیل می‌دهد. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. از نظر وسعت، ترکیه با 580/780 کیلومتر مربع مساحت (کم‌تر از نصف مساحت ایران) سی و پنجمین کشور جهان به شمار می‌آید.<br>

اروپایی بودن بخشی از ترکیه و آسیایی بودن بخش دیگر آن، موجب شده است این کشور، به لحاظ موقعیت ژئوپولتیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. ضمن اینکه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر قرن گذشته، بر این اهمیت افزوده شده است. کشور ترکیه از سه طرف، توسط دریا احاطه شده است: دریای سیاه در شمال، دریای مدیترانه در جنوب و دریای اژه در غرب. در شمال غربی، دریای داخلی مهمی به نام دریای مرمره وجود دارد که از سمت شمال به وسیله تنگه مهم و استراتژیک بُسفر به دریای سیاه و از طریق تنگه مهم داردانل به دریای اژه متصل می‌گردد.<br>

این کشور گرچه در تقسیم‌بندی کشوری از 81 استان تشکیل شده‌است، اما به لحاظ جغرافیایی به هفت منطقه تقسیم می‌شود که عبارت است از: منطقه شمال آناتولی (منطقه دریای سیاه)، منطقه مرمره که شامل دریای مرمره و بخش اروپایی این کشور می‌شود، منطقه اژه، منطقه مدیترانه (جنوب ترکیه)، منطقه آناتولی مرکزی، منطقه آناتولی شرقی و منطقه جنوب شرقی آناتولی. <ref>فلاح‌زاده، 1384، ص23.</ref> <br>

در حال حاضر ترکیه دارای جمعیتی جوان و پویا است. علت این امر، سیاست دولت بعد از استقلال این کشور در سال 1923 است که در جهت افزایش جمعیت گام برداشت. طبق سرشماری سال 2005، جمعیت ترکیه به 559/660/69 نفر رسیده است. ر. ک: سایت ویکی پدیا(دانشنامه آزاد) http://fa.wikipedia.org. نرخ رشد جمعیت در این کشور، در مناطق جنوبی آناتولی، در مقایسه با شمال و غرب کشور کم‌تر است. در قسمت جنوب شرقی آناتولی، به خصوص در مناطقی که باران کافی می‌بارد، مانند دامنه‌های جنوب شرقی کوهستان‌های توروس (Toros) و مناطق کوهستانی سیرت و ماردین، تمرکز جمعیت بالا است و هر چه که به طرف جنوب می‌رود، به خاطر خشک سالی‌های موردی، جمعیت رو به کاهش است.<br>

مردم ترکیه عمدتاً از دو گروه ملی ترک 74% و کرد 25% هستند. کردهای ترکیه به طور کلی در جنوب شرقی و شرق کشور زندگی می‌کنند. تنها زبان رسمی این کشور ترکی است. گروه‌های ملی کوچک‌تر در ترکیه عبارت‌اند از آذری (شمال شرق)، لازها (شمال)، عرب‌ها (جنوب) و ارمنی‌ها (استانبول) <br>

در میان شهرهای ترکیه، استانبول به لحاظ موقعیت جغرافیایی ویژه و تمرکز فعّالیت‌های تجاری و بازرگانی و هم‌چنین پیشینه تاریخی و امکانات سیاحتی و گردش‌گری دارای تمرکز جمعیتی بیش‌تری است.<br>

ترکیه کشوری است با نظام اقتصادی سرمایه‌داری و متکی بر پایه اقتصاد بازار آزاد، که در آن، بخش خصوصی از نقش رو به رشدی برخوردار است. در سال 1999 ترکیه به جمع بیست کشور اقتصاد پویا موسوم به G - 20 پیوست. این کشور از سال 1996 با اتحادیه اروپایی دارای اتحادیه گمرکی است. و بر اساس نشست سران اتحادیه در هلسینکی در دسامبر 1999 به عنوان نامزد رسمی عضویت در اتحادیه پذیرفته شد. از آن زمان به بعد دولت ترکیه، نسبت به هماهنگ‌سازی مقررات و قوانین اقتصادی با استانداردهای اتحادیه اروپایی اقدام کرده است.<ref>http://www.turkishembassy.org/businessconomy/bankinginfo.htm</ref><br>

از سوی دیگر، ایالات متحده آمریکا نیز متعهد به اجرای طرح‌های مهم اقتصادی در این کشور شده است که از جمله آن می‌توان به طرح خط لوله باکو ـ جیحان و ایجاد مناطق صنعتی در ترکیه نام برد.<br>

تا پیش از دهه 50 میلادی، عمده مردم ترکیه به فعالیت‌های کشاورزی مشغول بودند و پس از آن، وقتی روش‌های مکانیزه در بخش کشاورزی افزایش یافت و بخش صنعت رشد نمود، گرایش مردم به کارهای خدماتی و صنعتی افزایش یافت به طوری که در اوایل دهه 90 میلادی، 40% افراد شاغل در ترکیه، در بخش کشاورزی مشغول به کار بودند. این در حالی بود که در دهه 60، این آمار به بیش از 66% می‌رسید. امروزه عمده جمعیت شاغل در بخش اقتصادی، هم‌چنان در بخش کشاورزی فعال‌اند و به این ترتیب، بخش خدمات، به خصوص جهانگردی و صنعت، در مرتبه بعدی قرار دارند. <ref>قاسمی، 1374، ص 111.</ref> <br>

طرح اصلی پرچم ترکیه مدرن عبارت است از ماه و ستاره سفید با زمینه سرخ رنگ. این طرح مربوط به علایمی است که امپراتورهای ترک سلجوقی و عثمانی به عنوان پرچم استفاده می‌کردند. ماه و ستاره از نمادهای اصلی ایلات ترکی بود که از سده دهم میلادی در قالب امپراتوری‌های غزنوی، سلجوقی و خوارزمی بخش زیادی از خاورمیانه، آسیای میانه و آسیای صغیر (آناتولی) را در کنترل خود داشتند. امپراتوری عثمانی نیز در سده دوازده میلادی این پرچم را به عنوان نشانه دولت نگاه داشت. از آنجا که سلاطین عثمانی در عین حال عنوان خلیفه مسلمین را داشتند طرح این پرچم به عنوان نماد اسلام ظاهر گردید. اکنون شمار بسیاری از کشورهای اسلامی ماه و ستاره را به صورت‌های مختلف به پرچم خود افزوده‌اند. نشانه هلال احمر نیز از این تأثیر به کنار نبوده است. صلیب سرخ جهانی در سال 1862 توسط هنری دونانت، بازرگان سوئیسی، تأسیس شد و چون نشانه دولت سوئیس و علامت دیانت مسیح را بر آن نهادند، هلال احمر به عنوان برابر اسلامی آن بعد از جنگ جهانی اول شکل گرفت.<br>

از جمله کشورهایی که نماد ماه و ستاره را روی پرچم کشورشان دارند می‌توان از آذربایجان، ازبکستان، الجزایر، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، تونس، سنگاپور، مالزی، و موریتانی نام برد. ر. ک: سایت ویکی پدیا (دانشنامه آزاد) <ref>http//fa.wikipedia.org.</ref> <br>

آنچه که امروزه ترکیه فعلی را تشکیل می‌دهد، در حقیقت بقایای امپراتوری 600 ساله عثمانی است که پس از فروپاشی این امپراتوری در سال 1923 و تسلیم شدن سلطان عثمانی در برابر شرایط سنگین قرارداد صلح با متفقین، توسط مصطفی کمال پاشا، فرمانده قوای دفاعی داردانل در جنگ جهانی اول که بر ضد دولت مرکزی و سلطان عثمانی در آنکارا قیام کرده بود، بنیان گذاشته شد. وی بعدها، به آتاتورک، یعنی پدر ترک، مشهور شد.<ref>http://www.turkishembassy.org/governmentpolitics/index.htm.</ref> <br>

امپراتوری عثمانی که خود جانشین امپراتوری سلجوقی در سال 1299 میلادی شده بود، در زمان اوج قدرت و حکومت خود، بر بخش عمده حوزه بالکان امروزی، سرزمین‌های مصر، عراق، عربستان، الجزایر، سوریه و مجارستان تسلط داشت، اما با مرگ سلطان سلیمان قانونی، هشتمین و قدرت‌مندترین پادشاه امپراتوری عثمانی در سال 1566، ضعف و فساد داخلی این امپراتوری را فرا گرفت و از این پس امپراتوری عثمانی تا آخرین روزهای حیات خود در حالت دفاعی قرار گرفت تا اینکه پس از جنگ جهانی دوم و به واسطه حمایت این امپراتوری از آلمان‌ها از یک سو و ظهور جنبش‌های استقلال‌طلبانه در داخل امپراتوری عثمانی از سوی دیگر، بسیاری از سرزمین‌های تحت سلطه عثمانی در عربستان، سوریه، عراق و آفریقا، با امضای قرارداد ترک مخاصمه و ایجاد صلح «مودروس» در سال 1918، به دست متفقین افتاد و سرانجام مجلس کبیر ملی، در نوامبر 1922 (1342 ق) با خلع سلطان عثمانی، به عمر این امپراتوری پایان داد.<br>

وضعیت متلاطم سیاسی در ترکیه، با درجه‌ای پایین‌تر، در دهه‌های 80 و 90 میلادی نیز ادامه داشت تا اینکه بار دیگر با پیروزی حزب رفاه، نجم‌الدین اربکان در سال 1996 روی کار آمد اما با دخالت ارتش این کشور در براندازی خاموش دولت وی و محرومیت پنج ساله او از فعالیت سیاسی، تنش سیاسی در این کشور شدت یافت. <ref>فلاح زاده، پیشین، ص 39ـ37.</ref> <br>

قانون اساسی ترکیه به ترتیب در سال‌های 1971، 1973 و 1974 در پی تحولات داخلی، دچار تغییراتی گردید و سرانجام در سال 1982 قانون اساسی جدید این کشور به همه پرسی گذاشته شد. مردم این کشور با اکثریت(بیش از 90%) به این قانون رأی مثبت دادند. طبق ماده 1 قانون اساسی سال 1982، نوع حکومت کشور ترکیه جمهوری است. در ماده 2 قانون، مشخصات جمهوری ترکیه با عنوان‌های دموکراتیک، غیر دینی، دارای نظام اجتماعی مبتنی بر حمایت قانون و مفاهیمی چون صلح عمومی، انسجام، عدالت ملی، احترام به حقوق بشر و وفاداری به ناسیونالیسم آتاترک، ترسیم شده است.<br>

ترکیه دارای سه قوه قضاییه، مقننه و مجریه است که طبق قانون، مستقل از یک‌دیگر عمل می‌کنند. حکومت این کشور از نوع ریاستی ـ پارلمانی است؛ به این معنا که رئیس‌جمهوری که از طرف پارلمان برای یک دوره هفت ساله منصوب می‌شود، حق عزل نخست‌وزیر را دارد و بدون تصویب پارلمان، در مواقع بحرانی می‌تواند وضعیت فوق‌العاده اعلام نماید ویا با صدور فرمان، قانون وضع کند. در حالت عادی رئیس‌جمهور می‌تواند قوانین مصوب پارلمان را وتو کند اما پارلمان می‌تواند بار دیگر قانون مذکور را با جرح و تعدیلاتی و یا با توضیحات، نزد رئیس‌جمهور بفرستد و رئیس‌جمهور حق ندارد از تصویب قانون مذکور خودداری ورزد. شایان توجه است که رئیس‌جمهور در مواقع بحرانی می‌تواند پارلمان را منحل کند و خواستار انتخابات جدید شود.<br>

نخستین حزب در ترکیه، پس از استقلال در سال 1923، حزب جمهوری‌خواه خلق CHP بود که به وسیله کمال آتاتورک بنیان گذاشته شد و تا 23 سال، بدون اینکه رقیبی داشته باشد، اداره کشور را در دست گرفت. اما ظهور نخستین حزب مخالف در اواخر دهه 40 میلادی، با عنوان حزب دموکرات که اعضای آن از حزب جمهوری‌خواه خلق منشعب شده بودند، نقطه عطفی در تحولات احزاب سیاسی در ترکیه محسوب شد و این کشور تا اواخر دهه 50 میلادی به وسیله این دو حزب اداره گردید.<br>

اما دخالت نظامیان در عرصه سیاست داخلی این کشور در اوایل دهه 60 میلادی و ممنوع شدن فعالیت حزب دموکرات، موجب روی کار آمدن احزاب ائتلافی و تعدد و تضعیف احزاب سیاسی گردید. فعالیت احزاب سیاسی در ترکیه در حال ورود به مرحله جدید بود که دخالت مجدد نظامیان در سیاست و خارج کردن قدرت از دست سیاسیون در سال 1971، روند دموکراتیزاسیون و لیبرالیزه کردن کشور را دچار تزلزل کرد. این روند به رغم دور شدن نظامیان از قدرت و تحویل سریع آن به سیاسیون در طول دهه 70 هم چنان ادامه داشت تا اینکه افزایش ترور و هرج و مرج در کشور، از جمله عدم تفاهم احزاب بر سر انتخاب رئیس‌جمهور در مجلس، موجب بازگشت نظامیان به عرصه سیاست در ابتدای دهه 80 گردید و تمام احزاب سیاسی کشور منحل و برخی از شخصیت‌های احزاب مهم دستگیر و زندانی شدند.<br>

اما به موجب قانون اساسی سال 1982، فعالیت تمام انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، سازمان‌های کارگری و بازرگانی در موضوعات سیاسی ممنوع اعلام شده است.<br>

در سال‌های اخیر، تحولات چشم‌گیری در عرصه سیاسی ایجاد شده است. مهم‌ترین جریان اسلام گرایی در دهه 90 و پس از آن ظهور کرد که گزارش این جریان به اجمال چنین است:<br>

در سال 1994 وقتی حزب رفاه به رهبری اربکان در انتخابات شهرداری‌ها پیروز شد، اردوغان شهردار استانبول گردید. پس از آن، طی کودتای آرامی به وسیله ارتش در سال 1998 اربکان از نخست‌وزیری کنار گذاشته شد و به وسیله دادگاه از فعالیت‌های سیاسی منع گردید. نمایندگان طرفدار این حزب در پارلمان، دست به تشکیل حزب جدیدی به نام فضیلت زدند. این حزب نیز با به دست آوردن بیش از 15% آرا در انتخابات 1999، ورود قدرت‌مندی به عرصه سیاست داشت و همین امر باعث شد سکولارها و نظامیان در ترکیه احساس خطر کنند و فعالیت‌های این حزب نیز سرانجام در سال 2001 به وسیله دادگاه ممنوع شد. این امر موجب انتقاد اردوغان، شهردار استانبول، از نظامیان و مخالفت با حزب فضیلت گردید و به دنبال آن نیز به وسیله دادگاه به اتهام تحریک، محکوم و زندانی شد.<br>

پس از ممنوعیت فعالیت‌های حزب فضیلت، اسلام گرایان بار دیگر در قالب دو حزب ظهور یافتند؛ اسلام گرایان محافظه‌کار به رهبری رجایی کوتان که حزب سعادت را تشکیل داد، و شاخه عمل‌گرا به رهبری اردوغان و عبداللّه گل که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات مجلس بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر (سال 2006) دولت این کشور را در اختیار دارد. حاکمیت حزب عدالت و توسعه با حمله آمریکا به عراق و سرنگونی صدام هم‌زمان شد و عدم همراهی دولت با آمریکا در حمله به عراق به محبوبیت عمومی این حزب افزود. این حزب خواهان روابط راهبردی با آمریکا است و رهبران آن مواضع تندی علیه جنایات اسرائیل در پیش گرفته و اقدامات سرکوب گرایانه آن را محکوم کرده‌اند و در عین حال تلاش زیادی دارند تا شرایط عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را فراهم سازند. <ref>قاسمی، پیشین، ص50.</ref> <br>

جامعه امروز ترکیه که به نوعی وارث امپراتوری پر آوازه دیروز است، دارای آداب و رسوم و فرهنگ بسیار غنی است. در این جامعه، تفاوت آشکاری میان روستائیان و شهرنشینان شهرهای بزرگ دیده می‌شود و در واقع سنت‌گرایی و تجددخواهی در تقابل با یک‌دیگر نمودهای ویژه‌ای یافته‌اند. شایان ذکر است که تغییراتی در آداب و رسوم مردم ترکیه، پس از فروپاشی دولت عثمانی و روی کار آمدن آتاتورک آغاز شده است.<br>

از ویژگی‌های فرهنگی جامعه ترکیه، احترام فراوانی است که کوچک‌تر به بزرگ‌تر می‌گذارد، مانند بوسیدن دست بزرگ‌ترها. مصادیق این حرمت گذاری در آداب و رسوم و رفتار اجتماعی ترکان به روشنی به چشم می‌خورد.<br>

# علاقه‌مندی به غذاهای محلی و سنتی. <ref>حکیم‌پور و مرجانی، 1373، ص 35.</ref> <br>

آنچه مسلّم است این است که خانواده‌های ترک از تأثیر ورود ارزش‌های غربی به صحنه اجتماعی بی‌نصیب نمانده‌اند، اما به دلیل دیرپایی و دوام نظام سنت‌های حاکم، در این زمینه تأثیرپذیری با مقاومت بیش‌تری روبه‌رو شده است. بازتاب چنین ویژگی را می‌توان در وجود هم‌زمان صورت‌های متفاوتی از ازدواج و خانواده در جامعه ترکیه مشاهده نمود. خانواده‌ها از شکل سنتی و گسترده و هم‌بسته به سوی خانواده‌های هسته‌ای و کوچک گرایش یافته است، اما این مسئله در همه مناطق ترکیه صادق نیست. بنا بر بررسی‌های انجام شده توسط «یونیسف»، از هر 100 خانواده ساکن در شمال و شرق ترکیه به ترتیب 48 و 40 خانواده از نوع خانواده گسترده و سنتی است و این در حالی است که در مناطق غربی 73% از خانواده‌ها، کوچک و هسته‌ای می‌باشند. <ref>قاسمی، پیشین، ص39.</ref> <br>

در مناطق روستایی، خانواده‌ها در مورد انتخاب زوج مناسب برای فرزندان خود، بسیار درگیر هستند ولی در مناطق شهری، ازدواج بنا به درخواست و انتخاب طرفین صورت می‌گیرد. در ترکیه ازدواج دختران و پسران زیر 18 سال، برخلاف قانون است و میانگین سن ازدواج برای مردها 25 و برای زنان 22 سال است. در خانواده‌های سنتی، به ویژه در جوامع روستایی، معمولاً تلاش می‌شود تمامی تشریفاتی که به عروسی ختم می‌گردد، اجرا شود و شاید یکی از عوامل به وجود آورنده پدیده‌ای به نام «کیزکاچیرماک» یا «دختر ربایی»<ref>دختر ربايی به معنای فرار دختر از خانه، همراه با خواستگار و اجرای عقد شرعی و در صورت تمايل و امکان، عقد قانونی است. </ref>، رهایی از بار سنگین این تشریفات متعدد است.<br>

از دیگر ویژگی‌های ازدواج در ترکیه، رواج «ازدواج‌های فامیلی» است. به رغم هشدارهای وسایل ارتباط جمعی در مورد آثار سوء این‌گونه ازدواج‌ها بر روی نسل‌ها، حدود یک پنجم ازدواج‌ها فامیلی بوده و 7% آن در میان فامیل‌های نزدیک می‌باشد. در شرق ترکیه 23% و در جنوب و شمال 20% از ازدواج‌ها فامیلی است.<br>

'''عید قربان:''' این عید بزرگ‌ترین عید مذهبی رسمی ترکیه است و بنا بر سنت اسلامی، شهروندان در این روز قربانی می‌کنند. در این عید، چهار روز، یعنی روزهای دهم، یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذی‌الحجه، تعطیل رسمی است.<br>

'''عید فطر:''' این عید دومین عید بزرگ رسمی محسوب می‌گردد و سه روز اول، دوم و سوم ماه شوال تعطیل می‌باشد. این عید در ترکیه به دلیل مصرف زیاد آب نبات و شکلات، به خصوص برای هدیه دادن به کودکان، به «شکر بایرامی» (Seker Bayrami) نیز معروف است.<br>

* '''شب قدر:''' مسلمانان ترکیه، بر این باورند که شب 27 ماه رمضان شب قدر است و تا پاسی از شب را در مساجد با قرائت قرآن کریم و ادعیه و سرودهای دینی و نماز، احیا می‌دارند.<br>

از آنجا که ترکیه در قرون گذشته محل اختلاط گروه‌های مختلف نژادی و فرهنگی بوده است، تعدد نژادی و قومی را در این سرزمین می‌توان به چشم دید. مهم‌ترین تأثیر نژادی در این سرزمین مربوط به تاخت و تاز و استیلای ترک‌های آسیای مرکزی (مغولستان و سرحدات چین) است. از زمان عثمانیان، اختلاط ترک‌های مهاجم با نژاد مدیترانه‌ای، ترکیب جدید نژادی «مدیترانه‌ای ـ مغولی» را به وجود آورده است که وجه غالب نژادی در این کشور به شمار می‌رود.<br>

طبق آمار ذکر شده در رسانه‌های گروهی ترکیه، 85% جمعیت این کشور ترک و 15% اقلیت‌هایی چون کردها، ارامنه، گرجی‌ها، یونانی‌ها و عرب‌ها <ref>عرب‌های ترکيه حدود 2 ميليون نفر تخمين زده می‌شوند. <br></ref> می‌باشند. کردها به عنوان بزرگ‌ترین اقلیت ترکیه (با جمعیتی حدود 15 تا 20 میلیون نفر) <ref>ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 113</ref> به حساب می‌آیند که بیش‌تر در جنوب شرقی این کشور ساکن‌اند. ارامنه بیش‌تر در اطراف دریاچه وان، گرجی‌ها در سواحل دریای سیاه، یونانی‌ها در استانبول و اعراب ترکیه در کنار مرزهای عراق و سوریه و در جنوب شرق ترکیه اسکان گزیده‌اند.<br>

در میان اقلیت‌های ترکیه، کردها و ارامنه سعی در حفظ اصالت قومی و مذهبی خود نموده و به این لحاظ نیز مورد توجه دولت‌های ترکیه بوده‌اند.<br>

ترکان در عهد عثمانی به رغم هم‌زیستی و همسایگی با اروپائیان، هیچ تمایلی به تقلید از نوع پوشاک آنان نداشتند، اما پس از انحطاط عثمانیان، تقلید از نوع پوشاک به طور نامحسوس در بیش‌تر اقشار، به استثنای روحانیون، پدیدار شد و این خود به تدریج زمینه خودباختگی را برای مردم ترکیه به ارمغان آورد.<br>

تحول بنیادین در نوع پوشاک ترکان، در سال‌های آغازین عصر جمهوری آغاز شد.<br>

گفتنی است در شهرهای بزرگ، مانند آنکارا، استانبول و ازمیر پوشش مردان و زنان کاملاً غربی می‌باشد. <ref>فلاح زاده، پیشین، ص 90ـ89.</ref> <br>

دوران عثمانی را باید عصر تاریکی زندگی زنان ترکیه دانست. در این دوران زنان بدون برخورداری از هرگونه حقی، روزگار سختی را سپری کردند. آنان حق حضور در جامعه، بهره‌مندی از سواد و امکان تحصیل یا اشتغال را نداشتند و در این دوران در واقع هیچ بهایی به زن داده نمی‌شد. اما اواخر عهد عثمانی، آغاز توجه به این بخش از جامعه بود. در سال 1859 نخستین مدرسه دخترانه به سبک مدارس اروپایی، در استانبول تأسیس گردید و در پی آن، در سال 1870 نخستین دانش سرای تربیت معلم، ویژه زنان بنا شد و اولین مؤسسه انتشاراتی ویژه بانوان نیز در سال 1893 راه‌اندازی گردید.<br>

در دوران جمهوریت، آزادی حقوق به شیوه غربی به زنان اعطا شد. زنان استقلال مالی یافتند و زن و مرد روابطی تقریباً یکسان پیداکردند. اتحادیه زنان ترکیه در سال 1924 تأسیس شد و پس از مدتی فعالیت، منحل گردید ولی بار دیگر در سال 1946 آغاز به کار نمود. این اتحادیه یک سازمان غیر سیاسی است اما اغلب در موضوعات سیاسی، به خصوص مسایل سیاسی مربوط به زنان فعالیت نموده و به صورت قوی، از سکولار حمایت می‌کند. <ref>قاسمی پیشین، ص 175.</ref> <br>  

در مجموع باید گفت در روند تغییرات جامعه ترکیه در طی دهه‌های اخیر، موقعیت زنان در مقایسه با وضعیت گذشته خود (در عصر عثمانی)، تغییر یافته و نسبتاً از امتیازات و آزادی‌های بیش‌تری برخوردار گردیده‌اند. اما این دگرگونی همه جامعه زنان را به یک میزان در بر نگرفته است. هم‌چنین در مسیر این تحولات، اهداف اصیل آزادی زنان به تدریج رنگ باخته و آنان در نهایت به نوعی از خود بیگانگی و غرب‌گرایی و گریز از هویت و اصالت‌های فرهنگ خودی متمایل گردیده‌اند. <ref>پرند و سبحانی، 1373، ص117.</ref> <br>

زنان مسلمان در ترکیه از نظر حکومتی هیچ حقی ندارند. آنها نمی‌توانند با حجاب اسلامی در عرصه یادگیری و آموزش حضور یابند. زنان مسلمان و محجّبه ترکیه در هر رده علمی که باشند، از استخدام در ادارات دولتی محروم هستند و حکومت به این قشر، به دید پایین می‌نگرد. گرچه رشد اسلام خواهی و عمل به شریعت در این دهه افزایش یافت اما حکومت و دست اندرکاران لائیک سعی دارند مسلمانان را از هر گونه شعایر دینی منع کنند و مظاهر غربی و فرهنگ برهنگی را در میان زنان ترکیه رواج دهند.<br>

جهانی و جاودانه بودن دین اسلام، گسترش سریع آن را به دنبال داشت و فراتر از منطقه جغرافیایی ظهور، در تمدن و فرهنگ و قومیت‌های جهان نفوذ کرد.<br>

اسلام از خاورمیانه تا شمال آفریقا، از اروپا تا قلب آفریقای سیاه، از بیابان‌های روسیه تا مناطق جنوب شرقی آسیا را در برگرفته است. انواع فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف در این گستره ساکن هستند.<br>

آیا این راه به همین شکل ادامه خواهد یافت یا با بیداری و خیزش جدید اسلام خواهی که در ترکیه شکل گرفته است، روند رو به رشد آن، نشان بر تحوّل دیگر و حرکت جدید به سوی گسترش فرهنگ دینی در عرصه‌های مختلف خواهد بود؟<br>

در ترکیه، در زمینه اعتقادات دینی و مذهبی یک‌پارچگی چندانی وجود ندارد و اعتقاد به مذاهب مختلف در میان اقشار مردم، یکی از ویژگی‌های ساختار مذهبی این جامعه محسوب می‌شود. با این حال طی تحقیقات دانشگاهی سال 1990 مشخص شد که حدود 98% از جمعیت ترکیه را مسلمانان و 2% را مسیحیان و کلیمیان <ref>تعداد کليميان ترکيه حدود 25 هزار نفر می‌باشد. شايان ذکر است که در ترکيه به کليميان، موسوی گفته می‌شود. </ref> و دیگر ادیان تشکیل می‌دهند. به رغم آمار زیاد مسلمانان ترکیه، در استانبول، کلیساهای زیادی فعال می‌باشند.<ref>http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/Index.html</ref> <br>

به طور کلی پیروان ادیان در ترکیه به دو دسته تقسیم می‌شوند:<br>

# '''پیروان سایر ادیان''': مسیحیان (پروتستان‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگوری) یهودیان و پیروان سایر ادیان.

ترک‌های آسیای مرکزی در اوایل قرن یازدهم میلادی به دین اسلام گرویدند و تا پایان این قرن (بیستم) دین اسلام جایگزین تمامی ادیان گذشته این سرزمین گردید. از دوران بیزانس که دوران آرامش آسیای صغیر نام گرفته است، حملات ایرانیان و اعراب جهت گسترش باورهای اسلامی، در این منطقه تحولات عمیقی ایجاد کرد. اعراب، بارها آناتولی را مورد حملات خود قرار دادند و در ابتدا برخی قبایل چادرنشین جزء اولین دسته‌هایی بودند که اسلام را پذیرفتند.<br>

بیش‌تر مسلمانان ترکیه تابع مذهب تسنن هستند و از میان آنها حنفی‌ها بزرگ‌ترین گروه محسوب می‌شوند که بیش‌تر در مرکز و غرب ترکیه سکونت دارند. شافعی‌ها با جمعیت کم‌تر در مناطق شرقی ترکیه مستقر هستند و بیش‌تر از کردها می‌باشند. پرند و سبحانی، پیشین، ص 79. شمار پیروان حنبل بسیار اندک‌اند و معتقدان به مذهب شیعه اثنی عشری نزدیک به یک میلیون نفر می‌باشند. از جمعیت مسلمان ترکیه 65% سنی مذهب (با گرایش‌های ذکر شده) می‌باشند و علویان در حدود 33% از جمیعت ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند. (http://Lcweb2.Loc.gov/Frd/cs/trtoc.html) (1% از جمعیت ترکیه نیز پیرو سایر ادیان، مانند مسیحیت و یهودیت هستند).<br>

تا پیش از نفوذ اسلام در ترکیه، مسیحیت دین مورد قبول این دیار بود اما با تسلط تدریجی سلجوقیان، دین این کشور نیز تغییر یافت و اسلام به عنوان دین رسمی شناخته شد. اکنون نیز اسلام دین بیش‌تر مردم ترکیه است و سایر ادیان نفوذ چندانی ندارند. اسلام گرایان ترکیه پس از سال‌ها تلاش توانسته‌اند در سه حزب سلامت ملی، رفاه و سعادت، در مجلس حضور یابند. اما در دهه گذشته، حکومت لائیک با کمک ارتش، همه هویت‌های دینی کشور را تخریب نمود و نیز حجاب اسلامی را ممنوع و کلاس‌های قرآن را که تنها روزنه موجود میان نسل‌ها بود، محدود کرده است.<br>

مسلمانان ترکیه درطول تاریخ حیات خود، به خصوص در دوران جمهوریت، با انواع مشکلات و مسایل ضد مذهبی و انحرافی روبه‌رو بوده‌اند.<br>

پیروان اسلام و دیگر ادیان در ترکیه، باهم زندگی مسالمت‌آمیزی دارند، اما نوعی روابط درون گروهی و ازدواج تنها باهم مذهبان، سبب ایجاد شکاف در میان آنان شده است. شیعیان فقط در مساجد ویژه خود حضور می‌یابند و ازدواج با غیر شیعه، به ندرت انجام می‌شود و در مراسم مذهبی نیز بیش‌تر با خودشان ارتباط دارند. اما این جدایی‌های میان مذاهب سبب ایجاد اختلاف و نزاع میان آنها نشده است؛ به طوری که میان علویان و شیعیان رابطه خوبی برقرار است. مسلمانان ترکیه، اعم از شیعه و سنی در مساجد حضور جمعی دارند ولی علویان به جای مساجد در خانه جم (Cem) تجمع می‌کنند.<br>

نکته جالب توجه این است که برخی از زنان ترکیه با اینکه حجاب را رعایت نمی‌کنند اما خودشان را مسلمان واقعی می‌دانند و بی‌حجابی خود را دلیل بر بی‌توجهی به دین خدا تلقی نمی‌کنند. خوردن گوشت خوک در میان مسلمانان حرام است و در گوشت فروشی‌ها گوشت خوک عرضه نمی‌شود. <ref>حکیم پور و مرجانی، پیشین، ص 31.</ref> <br>

عبادت پیروان بکتاشیه در ترکیه به زبان عربی نیست؛ آنها به زبان ترکی خدا را عبادت می‌کنند. آنان هم‌چنین برای عبادت، به مساجد نمی‌روند، بلکه در خانه‌هایا محل‌های تجمع خود به عبادت خدا می‌پردازند. این فرقه هیچ ممنوعیتی در مصرف مشروبات الکلی ندارند. نکته جالب این است که پیروان این فرقه در ماه مبارک رمضان روزه نمی‌گیرند بلکه در ماه محرم و 15 روز پس از آن، روزه‌دار می‌شوند<ref>.http://www.Adiyamanli.org/travel/index.php?s=Ie507ee63aa1035097d7a5969317e8e9&showtopic=

&pid=107&st= 0&#entry107.</ref>

دانشمندان مسلمان ترکیه در تألیف و تصنیف کتاب‌های مذهبی، یادگارهای جالب و ستودنی از خود بر جای گذاشته‌اند. برخی از برجسته‌ترین آنها عبارت است از:

#«رساله نور» نوشته سعید نورسی.<ref>حکیم‌پور و مرجانی، پیشین، ص 34.</ref> <br>

سازمان‌هایی اسلامی در ترکیه وجود دارند که در خارج از کشور فعالیت می‌کنند: گروه ملی گوروش، فدراسیون ترک، اتحادیه جماعات اسلامی، سلیمانجی‌ها و نورجی‌ها از جمله گروه‌ها و دسته‌جاتی هستند که در قالب اسلام فعالیت می‌کنند و در ترکیه و اروپا دارای پیروانی هستند. <ref>پرند و سبحانی، پیشین، ص 93.</ref> <br>  

ـ گروه ملی گوروش: ملی گوروش، به معنای بینش ملی است. این گروه از گروه‌های بزرگ اسلامی است که گروه‌ها و انجمن‌های کوچک، از جمله کارگران ترک، اتحادیه جوانان مسلمان در اروپا، مرکز اسلامی، اتحادیه ترک‌های اروپا و هم‌چنین مساجد شهر‌هامبورگ آلمان را تحت نفوذ خود گرفته است. این گروه طرفدار نجم الدین اربکان می‌باشند.<br>

یکی از مراکز آموزش اسلامی در ترکیه، «مؤسسه اسلامی عالی» است که در زمینه آموزش‌های مذهبی فعالیت دارد. مدارس امام خطیب نیز برای آموزش قرآن و تربیت مبلغان مذهبی است.<br>

آموزش دینی، پس از استقرار نظام جمهوری، تا مدت‌ها در مدارس ممنوع بود و به طور غیر قانونی انجام می‌شد و به تدریج در مدارس امام خطیب و الهیات، مشروعیت نسبی یافت. در مدارس دولتی، در برنامه درسی دانش‌آموزان، در هفته ساعتی به تدریس قرآن اختصاص داده شده است. در ترکیه هم‌چنین آموزش گاه‌های قرآنی به تدریج رواج یافت.<br>

در ماده 24 قانون اساسی جمهوری ترکیه، در مورد ترویج و تبلیغ دین، این گونه آمده است:<br>

«آزادی عقیده، اعتقادات مذهبی و عمل به آن اعلام می‌گردد. ولی هرگونه استفاده از دین و مذهب برای اهداف یا مقاصد سیاسی ممنوع است. آموزش و تبلیغات دینی تحت نظارت و کنترل دولت انجام می‌گردد».

خط مشی کلی دولت ترکیه بر اساس عدم دخالت امور دینی و مسایل مذهبی در امور حکومتی و سیاسی است ولی دولت موظف به تأمین نیازهای اعتقادی هموطنان است. این به معنای جدایی دین از سیاست است ولی تبلیغات دینی تا حدی که وارد سیاست نشود، در این کشور آزاد است و پیروان مذاهب مختلف مجاز به تبلیغ دین خود هستند و هر کدام می‌توانند برای خود پایگاه‌های مذهبی و تبلیغی مستقلی داشته باشند.<br>

در ترکیه حدود 000/90 مسجد وجود دارد و به این مجموعه به طور میانگین، هر سال 1600 تا 1700 مسجد جدید افزوده می‌شود. ابوالقاسمی و اردوش حسین، پیشین، ص 124. از جمله مساجد مهم ترکیه، می‌توان به مساجد شهرهای زیر اشاره کرد:<br>

لازم به ذکر است که مساجد ترکیه برای بازدید به روی مسلمانان و غیر مسلمانان (گردش‌گران) باز است، البته در مواقع نماز از ورود گردش‌گران جلوگیری می‌شود. گردش گران می‌بایست در هنگام دیدار از مساجد، ازلباس‌های مناسب استفاده کنند. مردان شلوارهای کوتاه نپوشند و زنان نیز تا حد امکان حجاب خود را حفظ نمایند.<ref>http://www.turkeytravelplanner.com/Religion/mosque_etiquette.html</ref><br>

حزب اسلام‌گرای رفاه ترکیه: این حزب راست‌گرا، در سال 1971 با نام «حزب راست‌گرای ملی» و به دنبال غیر قانونی اعلام شدن فعالیت حزب نظام ملی تشکیل شد. این حزب گرایش‌های مذهبی و تمایل به برقراری حکومت دینی دارد و معتقد به مبارزه پارلمانی و ایجاد تغییر و تحول به نفع اسلام در جامعه ترکیه و اصلاح قوانین آن کشور و تبدیل آن به قوانین اسلامی است. در حال حاضر این حزب با نام سعادت به فعالیت خود ادامه می‌دهد.<br>

حزب عدالت و توسعه AKP: این حزب، بر سکولار بودن دولت ترکیه تأکید دارد، ولی باحذف نمادهای مذهبی از مکان‌های عمومی، مانند ممنوعیت حجاب زنان در مراکز دولتی، مانند دانشگاه‌ها مخالف است. پس از ممنوعیت یافتن فعالیت حزب فضیلت، اسلام گرایان در قالب دو حزب ظهور یافتند: الف ـ اسلام‌گراهای محافظه‌کار، به رهبری «رجایی کوتان» که حزب سعادت را بنا نهاد؛ ب ـ شاخه عمل‌گرا به رهبری «رجب طیب اردوغان و عبدالله گل» که حزب عدالت و توسعه را بنیان گذاشتند. این حزب توانست در آخرین انتخابات پارلمانی، بیش‌ترین آرا را به دست آورد و در حال حاضر، (2006) دولت این کشور را در اختیار دارد.

منابع ترک در ذکر نام سازمان‌ها و گروه‌های اسلامی فعال در ترکیه، از تشکل‌های زیر نام می‌برند که برخی از این اسامی برای ایجاد ذهنیت از فعالیت‌های تروریستی گروه‌های اسلامی در جامعه، ساخته و پرداخته دستگاه‌های امنیتی کشور است و وجود خارجی ندارند. این گروه‌ها عبارت‌اند از: حزب الله، جهاد اسلامی، حزب حرکت اسلامی، حزب الدعوه، حزب التحریر، رابطة العالم الاسلامی، ارتش آزادی خواه شریعت جهان، مجاهدین اسلامی، ارتش آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، حزب آزادی‍بخش اسلامی، اتحادیه آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، جبهه آزادی‌بخش اسلامی ترکیه، حزب اسلامی کردستان، جبهه عمل مهاجمین اسلامی شرق بزرگ و اتحادیه میهن‌پرستان دین‌دار کردستان. <ref>پرند و سبحانی، پیشین، ص 111.</ref> <br>

با انتشار و حاکمیت اسلام در آناتولی، صوفیان ایرانی نیز در این مناطق پراکنده شدند و تصوف نیز در این سرزمین ریشه دوانید. تصوف از جذابیت فراوانی درمیان ترکان برخوردار شد. اما با تأسیس حکومت جمهوری در ترکیه و به اجرا در آمدن برنامه‌های اسلام‌ستیزانه، مبارزه با طریقت‌های صوفیه در فعالیت‌های حکومت جدید جای گرفت و در 30 نوامبر سال 1925، مجلس ترکیه خانقاه‌ها، تکیه‌ها، زاویه‌ها و درگاه‌های طریقت‌های متعدد صوفیه و تمامی زیارتگاه‌های مذهبی را که بسیاری از آنها مرقد پیران و شیوخ اصل تصوف بود تعطیل کرد.<br>

اگر چه پیروی از طریقت‌ها در ترکیه ممنوع شد اما این به معنای حذف آنها از حیات اجتماعی نبود، بلکه این طریقت‌ها به فعالیت‌های زیر زمینی روی آوردند و مجالس ذکر و سماع را مخفیانه به پا کردند.<br>

7. '''سلیمانیه:''' مؤسس فرقه یا طریقت سلیمانیه، که پیروان آن «سلیمانچی لر» خوانده می‌شوند، «شیخ سلیمان حیلمی تونا خان» است. وی که خود از شیوخ مطرح طریقت نقشبندیه محسوب می‌شد، به دلیل اختلاف‌نظر با جو غالب بر طریقت مزبور درباره نوع فعالیت، راه جداگانه‌ای برای خود برگزید. کمالیست‌ها، این طریقت را از دشمنان سر سخت میراث آتاترک ارزیابی می‌کنند. لازم به ذکر است که این فرقه، از جمله فرقه‌هایی است که دشمنی زیادی با تشیع دارد و در این زمینه با وهابیت هم‌سو می‌باشد.<br>

زبان فارسی، زبان دربار و هم‌چنین زبان تشکیلات اداری در قلمرو دولت عثمانی بوده است. هم‌چنین برخی اسامی مردان و زنان ترک نیز از واژه‌های فارسی است، مانند: رستم، فریدون، فرخنده، خجسته، آسمان و... ؛ با سقوط امپراتوری سلجوقی و سپس عثمانی و به دنبال تأسیس حکومت جمهوری و تلاش‌های گسترده آتاترک برای غربی کردن ترکیه و تغییر حروف ترکی و جای‌گزینی حروف لاتین، بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات عربی و فارسی از این زبان حذف گردید، اما با این حال، اکنون در حدود 2000 واژه فارسی، با مفهوم متداول در زبان فارسی و یا با مفهومی متفاوت، در زبان ترکی مصطلح و رایج است. <ref>پرند و سبحانی، پیشین، ص199.</ref> <br>

هم اکنون، با توسعه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، در هشت دانشگاه ترکیه (مانند دانشگاه استانبول، آنکارا، آتاترک، ارزروم، قونیه و سلجوقیه) کرسی زبان و ادبیات فارسی وجود دارد و در بیش از 20 دانشکده، زبان و ادبیات فارسی به عنوان واحد درسی اختیاری تدریس می‌شود. اما به دلیل کارایی نداشتن زبان و ادبیات فارسی در صحنه اجتماعی ترکیه، فارغ‌التحصیلان سطوح لیسانس و حتی فوق لیسانس این رشته در کسب شغل با مشکلات و دشواری‌های فراوانی روبه‌رو هستند.<br>

امروزه مهم‌ترین مرکز آموزش زبان فارسی غیر دانشگاهی، بخش آموزش و تحقیقات رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در آنکارا و استانبول است. در این مرکز به تمامی علاقه‌مندان، با توجه به سطح یادگیری آنها، زبان فارسی به صورت محاوره‌ای، تصویری و مکتوب آموزش داده می‌شود.<br>

# ابوالقاسمی، محمدجواد و اردوش حسین، ترکیه در یک نگاه، انتشارات الهدی، تهران، چاپ اول، 1378.

# پرند و سبحانی، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی، تهران، چاپ اول، 1373.

# گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب (ترجمه حضارة العرب)، ترجمه سید‌هاشم حسینی، انتشارات کتاب فروشی اسلامیه، تهران، چاپ سوم، 1358.

# مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ سوم، 1375.

[[رده:مقاله‌ها]]

[[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]]

[[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]