جاحظیه: تفاوت میان نسخه‌ها

| تاریخ شکل گیری =  

| موسس = ابوعثمان عمرو بن بحر بن محبوب کنانی لیثی معروف به [[جاحظ]]

| عقیده =   

'''جاحظیه‏''' از پیروان «ابوعثمان عمرو بن بحر بن جاحظ‌اند» که از بزرگان «[[معتزله]]» بود.

به اعتقاد وی به علم کلام هم از طرف عوام و هم از طرف خواص و نیز پادشاهان ستم شده است. وی هم‌چنین فقها را که اصحاب [[فتوا]] هستند دشمنان [[علم کلام]] می‌دانست. [[عبدالکریم شهرستانی]] می‌گوید جاحظ نفی صفات را مطابق با مذهب فلاسفه می‌دانست. [[ابوالحسن اشعری]] نقل می‌کند که این شخصیت بر خلاف [[ابوالهذیل علاف]] و بر وفاق نظام و علی اسواری، قدرت [[خدا]] را محدود می‌دانست، به این صورت که قائل بود خداوند به قدرت بر ظلم، کذب، ترک اصلح و اختیار غیر‌اصلح متصف نمی‌شود و هم‌چنین محال است مؤمنان و کودکان را وارد [[جهنم|دوزخ]] کند.  

جاحظ به موضوع [[امامت]] توجه بیشتری می‌کند، به نظر می‌آید اهتمام جاحظ به مسئله امامت معلول دو چیز است: اولاً در عصر وی فِرَق اسلامی با عقاید مختلف شان درباره امامت پراکنده و فعال بودند و به اصطلاح امامت مسئله روز آن زمان بوده است و ثانیاً به عقیده او شریعت با تغییر زمان دگرگون می‌شود. جاحظ در مقام تعریف امام و وظیفه او، ائمه را به سه طبقه تقسیم می‌کند: رسول، نبی و امام. رسول آورنده شریعت است که در مرتبه اول قرار دارد، نبی مؤکد شریعت است و در مرتبه دوم قرار دارد و امام در مرتبه سوم است و وظیفه اش ارشاد مردم به شریعت رسول است. به نظر جاحظ، برخلاف عدّه ای از خوارج، نصب و اقامه امام واجب است و برخلاف عقیده شیعه [[امامیه]] و [[اسماعیلیه]]؛ این نصب بر مردم واجب است نه بر خدا و برخلاف [[زیدیه]] امامتِ مفضول جایز نیست، و برخلاف [[اشاعره]] عقلاً واجب است نه فقط سمعاً، و برخلاف سایر معتزله عقلاً و سمعاً واجب است نه فقط عقلاً. در خصوص خلافت و امامت [[خلفای راشدین]] جاحظ همان عقیده اهل سنت و جماعت را می‌پذیرد. جاحظ درباره تفضیل [[ابوبکر]] بر علی ‌علیه‌السلام کتاب العثمانیة را نوشت و در آن به ذکر دلایلی پرداخت و در نتیجه متهم به عثمانیه شد، ولی این اتهام را دفع کرد و نوشت من قائل به عثمانیه (یعنی قول به تفضیل ابوبکر بر علی (‌علیه‌السلام)) نیستم، بلکه فقط ناقل اقوال آنها هستم. جاحظ درباره خلافت [[معاویة بن ابی سفیان]] بر این باور بود که وی هرگز شایستگی امامت و خلافت نداشته و غاصب بوده است. جاحظ به تفسیق و تکفیر معاویة بن ابی سفیان پرداخته و گفته است که ادعای معاویة بن ابی سفیان بر امامت کفر بود و تأیید وی نیز کفر است.

== عقیده جاحظ درباره اهل بیت ==

جاحظ حضرت علی (‌علیه‌السلام) را مستحق خلافت و شهید راه حق و قاتلش را شقی‌ترین مردم می‌دانست. جاحظ [[یزید]] را هرگز شایسته خلافت نمی‌دانست و از فسق و کفر و شرکش سخن گفته و نه تنها او را مستحق لعنت، بلکه کسانی را هم که از شتم و لعن او نهی می‌کنند ملعون دانسته و در مقابل [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین (‌علیه‌السلام)]] و [[اهل بیت]] (علیهم‌السلام) او را مصابیح الظَّلام و اوتاد [[اسلام]] خوانده است.<ref>با استفاده دانشنامه جهان اسلام، ج9، ص 20</ref>

== آثار ==

جاحظ کتاب‌های بسیار نگاشته که از جمله کتاب «البیان و التبیین» و کتاب «الحیوان» و کتاب «البخلاء» که بارها در [[مصر]] و لیدن و [[استانبول]] چاپ شده است. کتاب «الحنین الی الاوطان» که در [[قاهره]] چاپ شده است. کتاب «المحاسن و الاضداد» که در مصر و لیدن چاپ شده است. <ref>محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، ص 134

</ref>

== پانویس ==