تاریخچه دانش انساب از منظر اسلام و مسلمانان (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۹: خط ۹:
|-
|-
|اطلاعات نشر
|اطلاعات نشر
| data-type="authorbirthDate" |ایران - پژوهشكده الذرية النبوية: سيد منذر حكيم و سيد مهدي صالحي خوانساري
| data-type="authorbirthDate" |ایران - پژوهشكده الذریة النبویة: سید منذر حكیم و سید مهدی صالحی خوانساری
|-
|-


خط ۱۶: خط ۱۶:




'''تاريخچه دانش انساب از منظر اسلام و مسلمانان''' عنوان مقاله ای است به زبان فارسی که به بررسي تاريخچه دانش انساب از منظر اسلام و مسلمانان پرداخته است. <ref>نويسنده: سيد منذر حكيم و سيد مهدي صالحي خوانساري</ref> در اين مقاله به ابعاد دانش انساب از حيث تاريخي از نگاه اسلام و مسلمانان مورد بررسي قرار گرفت
'''تاریخچه دانش انساب از منظر اسلام و مسلمانان''' عنوان مقاله ای است به زبان فارسی که به بررسی تاریخچه دانش انساب از منظر اسلام و مسلمانان پرداخته است. <ref>نویسنده: سید منذر حكیم و سید مهدی صالحی خوانساری</ref> در این مقاله به ابعاد دانش انساب از حیث تاریخی از نگاه اسلام و مسلمانان مورد بررسی قرار گرفت.




=چكيده=
=چكیده=


اهتمام به انساب از دیدگاه اسلام ومسلمانان ویژگی خاص خود را دارد، حتی پیامبر (ص) بر پایه احادیثی، نسب خود را بیان داشت وخود بر تعلیم انساب صحه گذاشت.
اهتمام به انساب از دیدگاه اسلام ومسلمانان ویژگی خاص خود را دارد، حتی پیامبر (ص) بر پایه احادیثی، نسب خود را بیان داشت وخود بر تعلیم انساب صحه گذاشت.
خط ۴۵: خط ۴۵:
==اهمیت وضرورت دانش نسب شناسی از منظر قرآن و حدیث==
==اهمیت وضرورت دانش نسب شناسی از منظر قرآن و حدیث==
علم نسب زیر شاخه علم تاریخ محسوب می گردید ولی امروزه با تخصصی تر شدن علوم اغلب آن را یکی از زیر مجموعه های رشته مردم شناسی یا قوم نگاری می دانند. قرآن کریم به موضوع نسب عنایت دارد و احکامی نیزدر خصوص اهمیت صله رحم و هشدار نسبت به قطع رحم ، ممنوعیت ازدواج بامحارم نسبی و سببی،احکام مفصل برای ارث ارحام نسبی وسببی مقررنموده و همچنین درمصرف خمس وزکات احکامی ویژه بنی هاشم و تشویق به احترام وتکریم فرزندان رسول خدا(ص) مقررنموده که لازمه این احکام  لزوم شناخت واهمیت تدوین انساب به طورعام وانساب وابسته به خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) به طورخاص را  نشان می دهد. برخی از آیات که نشان دهنده اهتمام قرآن به نسب شناسی در جامعه انسانی و اسلامی است. مورد اشاره قرار می گیرد:  
علم نسب زیر شاخه علم تاریخ محسوب می گردید ولی امروزه با تخصصی تر شدن علوم اغلب آن را یکی از زیر مجموعه های رشته مردم شناسی یا قوم نگاری می دانند. قرآن کریم به موضوع نسب عنایت دارد و احکامی نیزدر خصوص اهمیت صله رحم و هشدار نسبت به قطع رحم ، ممنوعیت ازدواج بامحارم نسبی و سببی،احکام مفصل برای ارث ارحام نسبی وسببی مقررنموده و همچنین درمصرف خمس وزکات احکامی ویژه بنی هاشم و تشویق به احترام وتکریم فرزندان رسول خدا(ص) مقررنموده که لازمه این احکام  لزوم شناخت واهمیت تدوین انساب به طورعام وانساب وابسته به خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) به طورخاص را  نشان می دهد. برخی از آیات که نشان دهنده اهتمام قرآن به نسب شناسی در جامعه انسانی و اسلامی است. مورد اشاره قرار می گیرد:  
۱- سوره فرقان آیه 54(وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ كانَ رَبُّكَ قَدِيراً) او است كه از آب بشرى آفريد و آن را نسب و سبب قرار داد كه پروردگار تو قدرتمند است .<ref>طباطبایی،سید محمد حسین، تفسير الميزان، ج 15، ص 307.</ref>
۱- سوره فرقان آیه 54(وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ كانَ رَبُّكَ قَدِیراً) او است كه از آب بشرى آفرید و آن را نسب و سبب قرار داد كه پروردگار تو قدرتمند است .<ref>طباطبایی،سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج 15، ص 307.</ref>
۲- سوره آل عمران آیه 34 و 33:( إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ .ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِن بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ).بدرستیکه  خداى تعالى آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر همه مردم برگزيد .<ref>همان، ج 3، ص 257</ref>  فرزندانی هستند برخی از نسل برخی دیگر و خدا به احوال و اقوال همه شنوا و داناست.
۲- سوره آل عمران آیه 34 و 33:( إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِینَ .ذُرِّیةً بَعْضُهَا مِن بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ).بدرستیکه  خداى تعالى آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر همه مردم برگزید .<ref>همان، ج 3، ص 257</ref>  فرزندانی هستند برخی از نسل برخی دیگر و خدا به احوال و اقوال همه شنوا و داناست.
۳- سوره حجرات آیه 13 :( يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ).ای مردم ماشمارا از یک نروماده آفریدیم وآنگاه شعبه های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را  بشناسید. گرامی ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست.
۳- سوره حجرات آیه 13 :( یا أَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ).ای مردم ماشمارا از یک نروماده آفریدیم وآنگاه شعبه های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را  بشناسید. گرامی ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست.
نبی اکرم (ص) نیز فرموده: (تَعَلَّمُوا أَنْسَابِكُمْ لتَصِلُوا بِهِ أَرْحَامَكُمْ)  نسب های خود را فرا گیرید تا به وسیله آن صله رحم کنید.<ref>تهرانی،آقا بزرگ،الذریعه الی تصانیف الشیعة، جلد 2، صفحه 368 و روضاتی،سید محمد علی، جامع الانساب،ج1،ص12.</ref>
نبی اکرم (ص) نیز فرموده: (تَعَلَّمُوا أَنْسَابِكُمْ لتَصِلُوا بِهِ أَرْحَامَكُمْ)  نسب های خود را فرا گیرید تا به وسیله آن صله رحم کنید.<ref>تهرانی،آقا بزرگ،الذریعه الی تصانیف الشیعة، جلد 2، صفحه 368 و روضاتی،سید محمد علی، جامع الانساب،ج1،ص12.</ref>
و همچنین فرمود : (تَعَلَّمُوا مِنْ أَنْسَابِكُمْ مَا تَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَكُمْ ، فَإِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ مَحَبَّةٌ فِي الأَهْلِ ، ومَثْرَاةٌ فِي الْمَالِ، ومَنْسَأَةٌ فِي الأَثَرِ) .فرا گیرید از انسابتان آنچه را به آن صله رحم کنید به درستی که صله رحم موجب محبت و دوستی خویشان،زیادتی مال و طول عمر است. <ref>علامه مجلسی در شرح این حدیث بيان فرموده:" و تدفع البلوى " البلاء والبلية والبلوى بمعنى وهو ما يمتحن به الانسان من المحن والنوائب والمصائب " وتيسر الحساب " أي حساب الأموال أو الأعمال أيضا " وتنسئ في الأجل " أي تؤخر فيه كما مر قال في النهاية فيه من أحب أن ينسأ في أجله، فليصل رحمه، النساء التأخير، يقال نسأت الشئ نسأ وأنسأته إنساء إذا أخرته والنساء الاسم، ويكون في العمر والدين، ومنه الحديث " صلة الرحم مثراة في المال منسأة في الأثر " هي مفعلة منه أي مظنة له، وموضع.وقال النووي: وذا بأن يبارك فيه بالتوفيق للطاعات، وعمارة أوقاته بالخيرات وكذا بسط الرزق عبارة عن البركة، وقيل عن توسيعه وقيل إنه بالنسبة إلى ما يظهر للملائكة وفي اللوح المحفوظ أن عمره ستون وإن وصل فمائة، وقد علم الله ما سقيع، وقيل هو ذكره الجميل بعده، فكأنه لم يمت، وقال عياض: الأثر الأجل سمي بذلك لأنه تابع للحياة، والمراد بنسأ الأجل يعني تأخيره،. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 71،ص112و روضاتی، سید محمد علی،جامع الانساب،ج 1،ص12و موسوی،ابو سعیدة سید حسین،مشجر الوافی،ج 3 ص 5</ref>  
و همچنین فرمود : (تَعَلَّمُوا مِنْ أَنْسَابِكُمْ مَا تَصِلُونَ بِهِ أَرْحَامَكُمْ ، فَإِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ مَحَبَّةٌ فِی الأَهْلِ ، ومَثْرَاةٌ فِی الْمَالِ، ومَنْسَأَةٌ فِی الأَثَرِ) .فرا گیرید از انسابتان آنچه را به آن صله رحم کنید به درستی که صله رحم موجب محبت و دوستی خویشان،زیادتی مال و طول عمر است. <ref>علامه مجلسی در شرح این حدیث بیان فرموده:" و تدفع البلوى " البلاء والبلیة والبلوى بمعنى وهو ما یمتحن به الانسان من المحن والنوائب والمصائب " وتیسر الحساب " أی حساب الأموال أو الأعمال أیضا " وتنسئ فی الأجل " أی تؤخر فیه كما مر قال فی النهایة فیه من أحب أن ینسأ فی أجله، فلیصل رحمه، النساء التأخیر، یقال نسأت الشئ نسأ وأنسأته إنساء إذا أخرته والنساء الاسم، ویكون فی العمر والدین، ومنه الحدیث " صلة الرحم مثراة فی المال منسأة فی الأثر " هی مفعلة منه أی مظنة له، وموضع.وقال النووی: وذا بأن یبارك فیه بالتوفیق للطاعات، وعمارة أوقاته بالخیرات وكذا بسط الرزق عبارة عن البركة، وقیل عن توسیعه وقیل إنه بالنسبة إلى ما یظهر للملائكة وفی اللوح المحفوظ أن عمره ستون وإن وصل فمائة، وقد علم الله ما سقیع، وقیل هو ذكره الجمیل بعده، فكأنه لم یمت، وقال عیاض: الأثر الأجل سمی بذلك لأنه تابع للحیاة، والمراد بنسأ الأجل یعنی تأخیره،. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 71،ص112و روضاتی، سید محمد علی،جامع الانساب،ج 1،ص12و موسوی،ابو سعیدة سید حسین،مشجر الوافی،ج 3 ص 5</ref>  
در همین رابطه نیزفرموده اند: (إِنَّ اللهَ اصْطَفَى كِنَانَةَ مِنْ وَلَدِ إِسْمَاعِيلَ، وَاصْطَفَى قُرَيْشًا مِنْ كِنَانَةَ، وَاصْطَفَى مِنْ قُرَيْشٍ بَنِي هَاشِمٍ، وَاصْطَفَانِي مِنْ بَنِي هَاشِمٍ) به راستى كه خداوند متعال از فرزندان اسماعيل كنانه را برگزيد و قريش را از فرزندان كنانه انتخاب كرد و از بين قريش، بنى هاشم را برگزيد و مرا از فرزندان هاشم برگزيد.<ref>نیشابوری،ابوالحسین مسلم بن حجاج، صحيح مسلم،ج7 ،ص58 به نقل از: میلانی ، سید علی ،با پیشوایان هدایت ، ج 1 ذیل عنوان خیرة</ref>.  
در همین رابطه نیزفرموده اند: (إِنَّ اللهَ اصْطَفَى كِنَانَةَ مِنْ وَلَدِ إِسْمَاعِیلَ، وَاصْطَفَى قُرَیشًا مِنْ كِنَانَةَ، وَاصْطَفَى مِنْ قُرَیشٍ بَنِی هَاشِمٍ، وَاصْطَفَانِی مِنْ بَنِی هَاشِمٍ) به راستى كه خداوند متعال از فرزندان اسماعیل كنانه را برگزید و قریش را از فرزندان كنانه انتخاب كرد و از بین قریش، بنى هاشم را برگزید و مرا از فرزندان هاشم برگزید.<ref>نیشابوری،ابوالحسین مسلم بن حجاج، صحیح مسلم،ج7 ،ص58 به نقل از: میلانی ، سید علی ،با پیشوایان هدایت ، ج 1 ذیل عنوان خیرة</ref>.  
و در وصیت نامه أمير مؤمنان امام علي (ع) برای فرزندش امام حسن مجتبى (ع) امده است:( وَأَکْرِمْ عَشِیرَتَکَ، فَإِنَّهُمْ جَنَاحُکَ الَّذِی بِهِ تَطِیرُ، وَأَصْلُکَ الَّذِی إِلَیْهِ تَصِیرُ، وَیَدُکَ الَّتِی بِهَا تَصُولُ) قبیله و خویشاوندانت را گرامی دار، زیرا آنها پر و بال تواند که به وسیله آنها پرواز می‌کنی و اصل و ریشه تواند که به آنها باز می‌گردی و دست و نیروی تو که با آن (به دشمن) حمله می‌کنی <ref>مکارم شیرازی ،ناصر،شرح نهج البلاغه  نامه31.</ref>
و در وصیت نامه أمیر مؤمنان امام علی (ع) برای فرزندش امام حسن مجتبى (ع) امده است:( وَأَکْرِمْ عَشِیرَتَکَ، فَإِنَّهُمْ جَنَاحُکَ الَّذِی بِهِ تَطِیرُ، وَأَصْلُکَ الَّذِی إِلَیْهِ تَصِیرُ، وَیَدُکَ الَّتِی بِهَا تَصُولُ) قبیله و خویشاوندانت را گرامی دار، زیرا آنها پر و بال تواند که به وسیله آنها پرواز می‌کنی و اصل و ریشه تواند که به آنها باز می‌گردی و دست و نیروی تو که با آن (به دشمن) حمله می‌کنی <ref>مکارم شیرازی ،ناصر،شرح نهج البلاغه  نامه31.</ref>
و در بیان فلسفه صله رحم نیز فرموده اند : (صِلَةُ الرَّحِمِ توجِبُ المَحَبَّةَ وَتَكبِتُ العَدُوَّ) صله رحم محبّت آور است و دشمن را خوار مى گرداند.<ref>خوانساری، آقا جمال الدین محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم ج4، ص209، ح5825</ref>  
و در بیان فلسفه صله رحم نیز فرموده اند : (صِلَةُ الرَّحِمِ توجِبُ المَحَبَّةَ وَتَكبِتُ العَدُوَّ) صله رحم محبّت آور است و دشمن را خوار مى گرداند.<ref>خوانساری، آقا جمال الدین محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم ج4، ص209، ح5825</ref>  
در باب علم نسب شناسی نیزحدیثی به نقل از پنج امام معصوم <ref>نقل شده است این روایت از قول حضرت امیرالمؤمنین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا علیهم السلام</ref> با اختلافاتی جزئی آمده است و بر این نکته تاکید دارد که علم انساب از علوم ما اهل بیت است <ref>نقل شده است این روایت از قول حضرت امیرالمؤمنین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا علیهم السلام.
در باب علم نسب شناسی نیزحدیثی به نقل از پنج امام معصوم <ref>نقل شده است این روایت از قول حضرت امیرالمؤمنین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا علیهم السلام</ref> با اختلافاتی جزئی آمده است و بر این نکته تاکید دارد که علم انساب از علوم ما اهل بیت است <ref>نقل شده است این روایت از قول حضرت امیرالمؤمنین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا علیهم السلام.
خط ۵۸: خط ۵۸:


مسائلی که در فقه و کلام شیعه مطرح می گردد که  به نسب شناسی خاص ارتباط دارد؛از قرار ذیل می باشد:
مسائلی که در فقه و کلام شیعه مطرح می گردد که  به نسب شناسی خاص ارتباط دارد؛از قرار ذیل می باشد:
1- تولّی و قبول امامت اهل بیت رسالت -علیهم السلام- که  برتمام مومنین واجب است. چنان که در سوره شوری آیه 23 آمده است:( قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَی) به امت بگو که من مزد رسالت نمی خواهم جز مودّت به خویشاوندانم .  
1- تولّی و قبول امامت اهل بیت رسالت -علیهم السلام- که  برتمام مومنین واجب است. چنان که در سوره شوری آیه 23 آمده است:( قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی) به امت بگو که من مزد رسالت نمی خواهم جز مودّت به خویشاوندانم .  
۲- حرمت پرداخت صدقه به اهل بیت علیهم السلام و نوادگان آنها و همچنین وجوب پرداخت خمس به ایشان که تشخیص اهل بیت ( ع) و نوادگان پیامبر اکرم (ص) بر عهده ی علم نسب شناسی است. یکی از شرایط امامت طبق احادیث فراوان نبوی - قریشی بودن اوست. در وقف، ارث و ازدواج وطهارت احکامی مخصوص قریشیها است و نیاز به تعیین مصداق توسط دانش انساب دارد.از پیامبر اکرم (ص) چنین آمده است:
۲- حرمت پرداخت صدقه به اهل بیت علیهم السلام و نوادگان آنها و همچنین وجوب پرداخت خمس به ایشان که تشخیص اهل بیت ( ع) و نوادگان پیامبر اکرم (ص) بر عهده ی علم نسب شناسی است. یکی از شرایط امامت طبق احادیث فراوان نبوی - قریشی بودن اوست. در وقف، ارث و ازدواج وطهارت احکامی مخصوص قریشیها است و نیاز به تعیین مصداق توسط دانش انساب دارد.از پیامبر اکرم (ص) چنین آمده است:
(تَخَیَّرُوا لنطفکم وَ انکحُوا الأکفاء وَ انکحُوا إلَیهِم) <ref>پاینده ،ابو القاسم ،نهج الفصاحة، ص 227</ref> در گزینش همسر براى خود ، محلّ مناسب انتخاب کنید و از اشخاص هم شأن خود زن بگیرید و به آنها زن بدهید .
(تَخَیَّرُوا لنطفکم وَ انکحُوا الأکفاء وَ انکحُوا إلَیهِم) <ref>پاینده ،ابو القاسم ،نهج الفصاحة، ص 227</ref> در گزینش همسر براى خود ، محلّ مناسب انتخاب کنید و از اشخاص هم شأن خود زن بگیرید و به آنها زن بدهید .
خط ۳۸۷: خط ۳۸۷:




=پانويس=
=پانویس=
{{پانویس|2}}
{{پانویس|2}}
=منابع=
=منابع=


[[رده: مقالات وحدت آفرين]]
[[رده: مقالات وحدت آفرین]]
Writers، confirmed، مدیران
۸۶٬۰۹۳

ویرایش