۸۵٬۹۶۳
ویرایش
جز
جایگزینی متن - ' می كند' به ' می‌كند'
جز (جایگزینی متن - ' می توان' به ' می‌توان') |
جز (جایگزینی متن - ' می كند' به ' می‌كند') |
||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
== مؤلف == | == مؤلف == | ||
شیخ ابوالحسن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی از عالمان و فقیهان نامدار بوده است كه از او كتاب های بسیاری به جای مانده است. گرچه تاریخ تولد و وفات وی در دست نیست، اما مسلماً وی در نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم می زیسته است. [[شیخ طوسی]] وی را از [[اصحاب]] [[امام هادی |امام هادی علیه السلام]] (م254ق) دانسته است، ولی [[سید صدرالدین عاملی]] او را از اصحاب [[امام رضا علیه السلام]] (م202ق) برشمرده است. از دیگر سوی، مرحوم [[شیخ صدوق]] در «عیون اخبار الرضا» نقل | شیخ ابوالحسن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی از عالمان و فقیهان نامدار بوده است كه از او كتاب های بسیاری به جای مانده است. گرچه تاریخ تولد و وفات وی در دست نیست، اما مسلماً وی در نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم می زیسته است. [[شیخ طوسی]] وی را از [[اصحاب]] [[امام هادی |امام هادی علیه السلام]] (م254ق) دانسته است، ولی [[سید صدرالدین عاملی]] او را از اصحاب [[امام رضا علیه السلام]] (م202ق) برشمرده است. از دیگر سوی، مرحوم [[شیخ صدوق]] در «عیون اخبار الرضا» نقل می‌كند كه حمزه بن محمد بن جعفر در سال 307 از علی بن ابراهیم روایت شنیده است. | ||
با توجه به نكته اخیر و با ملاحظه استادی علی بن ابراهیم نسبت به [[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب كلینی]] (م329ق)، كلام عاملی نمی‌تواند صحیح باشد و ظاهراً در این جا میان پدر (ابراهیم بن هاشم) و پسر (علی بن ابراهیم) اشتباه شده است. در هر صورت، مقام این محدث جلیل القدر از مقدار روایتی كه نقل كرده است روشن می‌شود. [[آیت‌الله خویی]] تعداد روایات وی را 7140 حدیث شمرده است. غالب رجالیان متأخر، وی را توثیق كرده‌اند. علی بن ابراهیم از پدر، فرزند و برادران عالم و فرزانه نیز برخوردار بوده است. پدرش ابراهیم بن هاشم از محدثان به نام است. برادر وی اسحاق بن ابراهیم و فرزندانش احمد، ابراهیم و محمد همه از بزرگان عصر خویش بوده اند. در كتاب های عامه نیز از وی یاد شده است. [[محمد بن اسحاق ندیم]] و [[ابن حجر عسقلانی]] به علم و [[مذهب]] وی اشاره كرده‌اند بعضی از كتاب های وی را نام برده اند. وی از استادان بسیاری حدیث شنیده است و شاگردان بسیاری نیز از او بهره برده اند. یكی از نویسندگان تعداد 48 استاد و 23 شاگرد وی را برشمرده است. در هر دو گروه افراد سرشناس فراوانی هستند كه به بعضی از آنان اشاره می‌شود. بعضی از مشایخ او عبارت‌اند از: ابراهیم بن هاشم، احمد بن عبدالله برقی، احمد بن اسحاق قمی، ایوب بن نوح، ریان بن صلت، عباس بن معروف، و محمد بن حسین بن ابی خطاب. بعضی از شاگردان وی عبارت‌اند از: محمد بن یعقوب كلینی، احمد بن زیادبن جعفر همدانی، حسن بن حمزه علوی، [[علی بن بابویه |علی بن بابویه قمی]] (پدر صدوق)، محمد بن علی بن ماجیلویه، حمزه بن محمد علوی، محمد بن حسن بن ولید و محمد بن قولویه قمی. | با توجه به نكته اخیر و با ملاحظه استادی علی بن ابراهیم نسبت به [[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب كلینی]] (م329ق)، كلام عاملی نمی‌تواند صحیح باشد و ظاهراً در این جا میان پدر (ابراهیم بن هاشم) و پسر (علی بن ابراهیم) اشتباه شده است. در هر صورت، مقام این محدث جلیل القدر از مقدار روایتی كه نقل كرده است روشن می‌شود. [[آیت‌الله خویی]] تعداد روایات وی را 7140 حدیث شمرده است. غالب رجالیان متأخر، وی را توثیق كرده‌اند. علی بن ابراهیم از پدر، فرزند و برادران عالم و فرزانه نیز برخوردار بوده است. پدرش ابراهیم بن هاشم از محدثان به نام است. برادر وی اسحاق بن ابراهیم و فرزندانش احمد، ابراهیم و محمد همه از بزرگان عصر خویش بوده اند. در كتاب های عامه نیز از وی یاد شده است. [[محمد بن اسحاق ندیم]] و [[ابن حجر عسقلانی]] به علم و [[مذهب]] وی اشاره كرده‌اند بعضی از كتاب های وی را نام برده اند. وی از استادان بسیاری حدیث شنیده است و شاگردان بسیاری نیز از او بهره برده اند. یكی از نویسندگان تعداد 48 استاد و 23 شاگرد وی را برشمرده است. در هر دو گروه افراد سرشناس فراوانی هستند كه به بعضی از آنان اشاره می‌شود. بعضی از مشایخ او عبارت‌اند از: ابراهیم بن هاشم، احمد بن عبدالله برقی، احمد بن اسحاق قمی، ایوب بن نوح، ریان بن صلت، عباس بن معروف، و محمد بن حسین بن ابی خطاب. بعضی از شاگردان وی عبارت‌اند از: محمد بن یعقوب كلینی، احمد بن زیادبن جعفر همدانی، حسن بن حمزه علوی، [[علی بن بابویه |علی بن بابویه قمی]] (پدر صدوق)، محمد بن علی بن ماجیلویه، حمزه بن محمد علوی، محمد بن حسن بن ولید و محمد بن قولویه قمی. | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
چاپ دیگر این كتاب كه با حروفی چشم نواز و تصحیح مؤسسه اعلمی [[بیروت]] منتشر شده است، در سال 1412 ق انتشار یافته است. تفاوت این چاپ با چاپ قبل، جز حذف تعلیقات و از حد توضیح پاره ای از لغات و ارائه آدرس آیات و... جز آن فراتر نرفته است<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1412ق، 1991م.</ref>. جدا از این دو نسخه رایج، مرحوم آقا بزرگ تهرانی به دو نسخه چاپ سنگی اشاره كرده است كه یكی از آنها در سال 1313 ق و دیگری همراه تفسیر [[امام حسن عسکری|امام عسكری علیه السلام]] در سال 1315 ق به چاپ رسیده است<ref> الشیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، 4/302.</ref>. سید طیب جزایری در تصحیح از دو نسخه خطی دیگر هم استفاده كرده كه یكی در كتابخانه [[آیت‌الله حكیم]] و دیگری در كتابخانه مرحوم [[کاشف الغطاء، محمد حسین|كاشف الغطاء]] بوده است. | چاپ دیگر این كتاب كه با حروفی چشم نواز و تصحیح مؤسسه اعلمی [[بیروت]] منتشر شده است، در سال 1412 ق انتشار یافته است. تفاوت این چاپ با چاپ قبل، جز حذف تعلیقات و از حد توضیح پاره ای از لغات و ارائه آدرس آیات و... جز آن فراتر نرفته است<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1412ق، 1991م.</ref>. جدا از این دو نسخه رایج، مرحوم آقا بزرگ تهرانی به دو نسخه چاپ سنگی اشاره كرده است كه یكی از آنها در سال 1313 ق و دیگری همراه تفسیر [[امام حسن عسکری|امام عسكری علیه السلام]] در سال 1315 ق به چاپ رسیده است<ref> الشیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، 4/302.</ref>. سید طیب جزایری در تصحیح از دو نسخه خطی دیگر هم استفاده كرده كه یكی در كتابخانه [[آیت‌الله حكیم]] و دیگری در كتابخانه مرحوم [[کاشف الغطاء، محمد حسین|كاشف الغطاء]] بوده است. | ||
گرچه این تفسیر تمامی [[قرآن]] را در بر دارد، ولی از هر سوره به صورت گزینشی، آیات را تفسیر كرده است و از هیچ سوره‌ای فروگذار نكرده است. تفسیر در دو جلد و حدود 800 صفحه است. گرچه [[سعدالسعود]] در معرفی اش، آن را چهار جلد در دو مجلد معرفی | گرچه این تفسیر تمامی [[قرآن]] را در بر دارد، ولی از هر سوره به صورت گزینشی، آیات را تفسیر كرده است و از هیچ سوره‌ای فروگذار نكرده است. تفسیر در دو جلد و حدود 800 صفحه است. گرچه [[سعدالسعود]] در معرفی اش، آن را چهار جلد در دو مجلد معرفی می‌كند، ولی به نظر نمی رسد كه اختلاف مهمی در میان باشد. این تفسیر اهمیت بسیاری در میان تفاسیر [[شیعه]] دارد، چراكه دو ویژگی روایی بودن و اتصال به دوران حضور معصوم علیه السلام و [[غیبت صغری]] در كم تر تفسیر در دسترسی دیده می‌شود. بدون تردید در چند قرن اخیر غالب تفاسیر، بلكه همه آنها به روایاتی از این تفسیر اشاره كرده‌اند. این اثر، به عنوان منبع تفسیری متأخران نامبردار است<ref> بیشترین نقل از این تفسیر در كتاب تفسیر الصافی، البرهان، نورالثقلین و كتاب های پس از این زمان است، اما در تفاسیر روض الجنان، گارز، جلاءالاذهان، تبیان و تفسیر العیاشی یا اصولاً نقل خاصی نشده یا بسیار اندك است.</ref>. از دیگر سوی، با توجه به ذكر اسناد روایات در خلال تفسیر و كلامی كه در مقدمه این كتاب هست، بعضی مجموعه راویان این كتاب را موثق (به توثیق عام علی بن ابراهیم) می دانند<ref>آیت‌الله خویی، معجم رجال الحدیث، 1/49، مقدمه.</ref>. از این رو، این كتاب برای رجالیان نیز منشأ طرح بحث هایی شده است. مقدمه این كتاب نیز دربر دارنده مختصری از روایات علوی درباره انواع علوم قرآن است. این روایات با تفصیلی بیشتر در اول [[تفسیر نعمانی]] آمده است و [[علامه مجلسی]] (ره)، تمام آن را در آغاز جلد 93 [[بحارالانوار]] (چاپ ایران) نقل كرده است. رساله محكم و متشابه منسوب به [[سید مرتضی]] (ره) نیز همین روایات به ضمیمه مقدمه ای از ایشان است. با این آشنایی اجمالی، به سوی بررسی این كتاب گام برمی داریم. | ||
== منابع تحقیق پیرامون تفسیر علی بن ابراهیم == | == منابع تحقیق پیرامون تفسیر علی بن ابراهیم == | ||