افزودن پیوند

    سوره توبه: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره توبه.jpg |جایگزین=سوره توبه]]</div>
    [[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
    '''سوره توبه''' یا '''سوره برائت''' نهمین سوره و از [[سوره‌های مدنی]] [[قرآن]] است که در جزء دهم و یازدهم قرآن جای دارد. این سوره بعد از فتح [[مکه]] و در سال نهم [[هجری]] نازل شد؛ یعنی زمانی که منافقان از طرفی در میان [[مسلمانان]] مشغول کارشکنی و توطئه بودند و با ایجاد تشکیلات درون گروهی به فعالیت می‌پرداختند و از طرف دیگر با ارتباط با بیگانگان و دشمنان اسلام و [[حکومت اسلامی]] در صدد براندازی نظام اسلامی بودند. نام‌گذاری این سوره به نام توبه به دلیل سخن از توبه در آیات متعددی از آن است. نام برائت (بیزاری) نیز از آیه اول آن گرفته شده است. سوره توبه بدون «‌بسم الله الرحمن الرحیم‌» آغاز می‌شود و به مسلمانان دستور می‌دهد با [[مشرکان]] قطع ارتباط کنند و به [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)]] دستور می‌دهد برای مشرکان طلب آمرزش نکند. در این سوره همچنین درباره [[جهاد]] با [[کفار]] و مشرکان و مسئله زکات سخن گفته شده است. در [[روایات]] آمده است پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ابلاغ این سوره به مشرکان را ابتدا به [[ابوبکر]] سپرد و سپس از او ستاند و به [[علی بن ابی طالب|امام علی(علیه‌السلام)]] واگذار کرد.
    <br>
    '''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
    == توبه ==
    توبه به معنی رجوع و برگشتن است<ref>قاموس قرآن، ج 1، ص 285</ref>.


    '''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
    == مفهوم کلی سوره ==
    <br>
    * قوانین اساسی ارتباطات مسلمانان با مشرکان
    ''آخرین مرتبه این صفحه در
    * افشاگری در مورد حالات روانی و درونی منافقان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 137</ref>.
    </div>
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره توبه.jpg |جایگزین=سوره توبه]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    !نام
    !سوره توبه
    |-
    |شماره سوره
    |۹
    |-
    |ترتیب نزول
    |۱۱۴
    |-
    |جزء
    |۱۰ و ۱۱
    |-
    |مکی/مدنی
    |مدنی
    |-
    |تعداد آیات
    |۱۲۹
    |-
    |تعداد کلمات
    |۲۵۰۶
    |-
    |تعداد حروف
    |۱۱۱۱۶
    |-
    |}
    </div>


    '''سوره توبه''' یا '''سوره برائت''' نهمین سوره و از [[سوره‌های مدنی]] [[قرآن]] است که در جزء دهم و یازدهم قرآن جای دارد. این سوره بعد از فتح [[مکه]] و در سال نهم [[هجرى]] نازل شد؛ یعنى زمانى که منافقان از طرفى در میان [[مسلمانان]] مشغول کارشکنى و توطئه بودند و با ایجاد تشکیلات درون گروهى به فعالیت می‌پرداختند و از طرف دیگر، با ارتباط با بی‌گانگان و دشمنان اسلام و [[حکومت اسلامى]]، در صدد براندازى نظام اسلامى بودند. نام‌گذاری این سوره به نام توبه به دلیل سخن از توبه در آیات متعددی از آن است. نام برائت (بیزاری) نیز از آیه اول آن گرفته شده است. سوره توبه بدون «‌بسم الله الرحمن الرحیم‌» آغاز می‌شود و به مسلمانان دستور می‌دهد با [[مشرکان]] قطع ارتباط کنند و به [[پیامبر(ص)]] دستور می‌دهد برای مشرکان طلب آمرزش نکند. در این سوره همچنین درباره [[جهاد]] با [[کفار]] و مشرکان و مسئله زکات سخن گفته شده است. در [[روایات]] آمده است پیامبر(ص) ابلاغ این سوره به مشرکان را ابتدا به [[ابوبکر]] سپرد و سپس از او ستاند و به [[امام علی(ع)]] واگذار کرد.  
    == اسامی سوره ==
    توبه، برائت، فاضحه، عذاب، مقشقشه، منقره، بحوث، حافره، مثیره، مبعثره، مخزیه، منکّله، مشرده، مدمدمه<ref>الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 197 و 198</ref>.
    =توبه=
     
    == علت نام‌گذاری ==
    #«سوره توبه»؛ این نام به آن جهت است که ذکر [[توبه]] در آن بسیار شده مانند آیه: «وَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلی مَنْ یَشاءُ»<ref>آيه 15.</ref> و آیه: «فَإِنْ یَتُوبُوا یَکُ خَیْراً لَهُمْ <ref>آيه 74.</ref>» و آیه: «ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا<ref>آيه 118.</ref>».<ref>ترجمه مجمع‌البيان، جلد 11، ص 3 </ref>
    #«سوره برائت»؛ وجه تسمیه بدین نام آن است که سوره بدین لفظ شروع شده و همچنین درباره اظهار «برائت» و بیزاری از کفار نازل گشته است<ref>همان </ref>.
    #«سوره فاضحه»؛ (رسوا کننده) [[سعيد بن جبير|سعید بن جبیر]] گوید: نزد [[ابن عباس|ابن‌عباس]] نام سوره توبه را بر زبان جاری کردم گفت: این سوره فاضحه است، زیرا هم چنان آیات این سوره درباره آنان (یعنی منافقین) پشت سر هم نازل شد تا جایی که ما ترسیدیم نام هیچ یک از آنان را نیز باقی نگذارد، و خلاصه بدان جهت آن را بدین اسم نامیدند که موجب رسوایی منافقین گشت<ref>همان </ref>.
    #«سوره عذاب»؛ و این را حذیفة ذکر کرده، به خاطر آنکه درباره عذاب [[كافران|کافران]] نازل گشته است. و عاصم به سندش از حذیفه روایت کرده که گفته: مردم این سوره را سوره توبه نامند، ولی سوره عذاب است<ref>همان </ref>.
    #«سوره مقشقشه»(رهاننده)؛ ابن عباس گوید: آن را بدین نام خواندند به خاطر آنکه هر که بدان ایمان داشته باشد از نفاق و شرک رها گردد زیرا در این سوره دعوت به اخلاص شده، و در [[حديث|حدیث]] است که سوره «قل یا ایها الکافرون» و سوره «قل هو اللَّه أحد» را «مقشقشان» می‌نامیدند و این نام به همان خاطر بود که این دو سوره انسان را از شرک میرهاند<ref>همان</ref>.
    #«سوره بحوث»(کاونده)؛ [[أبو ايوب انصاری|أبو ایوب انصاری]] وجه تسمیه بدین نام را نیز همان کاوش از اسرار منافقان ذکر کرده<ref>همان </ref>.
    #«سوره حافره»(آشکار کننده)؛ چون از روی مقاصد قبلی منافقین پرده برداشته و آنچه در دل مستور می‌داشتند آشکار ساخت. و این نامی است که حسن برای این سوره ذکر کرده<ref>همان </ref>.
    #«سوره مثیره»(افشاننده)؛ به خاطر آنکه زشتی‌ها و رسوایی‌های منافقان را بر ملا سازد. و این وجه از قتاده نقل شده است<ref>همان، ص4 </ref>.
    #«سوره مبعثره»(کاونده)؛ ابن‌عباس گوید: وجه تسمیه بدین نام آنست که از اسرار درونی منافقان کاوش می‌کند<ref>همان، ص4 </ref>.
    #«سوره مدمدمه»(نابود‌کننده)؛ چون «دمدم» به معنای هلاکت آمده، این نام را سفیان‌بن‌عیینه ذکر کرده<ref>همان، ص4 </ref>.
    #«سوره منقره»؛ ابوالشیخ از عبیدبن‌عمیر روایت کرده که گفت: سوره براءةالمنقره خوانده می‌شد زیرا که از آنچه در دل‌های مشرکین بود خبر می‌داد<ref>ترجمه ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 193</ref>.
    #«سوره مخزیه»؛ بدان جهت که این سوره خوارکننده کافران می‌باشد بدلیل آیه «أَنَّ اللَّهَ مُخْزِی الْکافِرین»
    #«سوره منکّلة»؛ به خاطر وارد کردن عذاب بر منافقان<ref>تفسير مقتنيات الدرر، ج 5، ص 110</ref>.
    #«سوره مشرده»؛ به خاطر طرد منافقان و کافران و از بین بردن جمع شان<ref>تفسير القاسمی المسمی محاسن التأويل، ج 5، ص 343</ref>.


    توبه به معنى رجوع و برگشتن است<ref>قاموس قرآن، ج 1، ص 285</ref>.
    == اهداف و آموزه‌ها ==
    اهداف اساسی که در سوره توبه پی‌گیری شده است عبارت‌اند از:


    =مفهوم کلی سوره=
    # بیان قوانین اساسی ارتباطات مسلمانان با مشرکان که شالودۀ حکومت اسلامی بر آن نهاده شده است؛
    # افشاگری در مورد حالات روانی و درونی منافقان و پیروان سست عنصری که در لابه‌لای صفوف [[مؤمنان]] رخنه کرده بودند<ref>تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 140</ref>.


    * قوانين اساسى ارتباطات مسلمانان با مشركان
    == محتوا و موضوعات ==
    * افشاگرى در مورد حالات روانى و درونى منافقان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 137</ref>.
    از آنجا که سوره توبه به هنگام اوج گرفتن در [[جزیرة العرب]] و پس از درهم‌شکسته‌شدن آخرین مقاومت مشرکان نازل گردیده، محتوای آن دارای اهمیت ویژه و فرازهای حساسی است.
    *
    =اسامی سوره=


    توبه، برائت، فاضحه، عذاب، مقشقشه، منقره، بحوث، حافره، مثيره، مبعثره، مخزيه، منکّله، مشرده، مدمدمه<ref>الإتقان فى علوم القرآن، ج 1، ص 197 و 198</ref>.
    قسمت مهمی از آن پیرامون باقی‌مانده مشرکان و [[بت‌پرستان]] و قطع رابطه با آنها و الغاء پیمان‌هایی است که با مسلمانان داشتند به خاطر نقض مکرر این پیمان‌ها از طرف آنان تا بقایای بت‌پرستی برای همیشه از محیط اسلام برچیده شود.


    =علت نام‌گذاری=
    و از آنجا که با گسترش اسلام و درهم‌ شکسته‌ شدن صفوف دشمنان عده‌ای تغییر چهره داده، خود را در صفوف مسلمانان جای دادند، تا در فرصت مناسب به اسلام ضربه کاری زنند، قسمت مهم دیگری از این سوره از منافقان و سرنوشت آنان سخن می‌گوید و به مسلمانان شدیدا هشدار می‌دهد و نشانه‌های منافقان را برمی‌شمرد.


    # «سوره توبه»؛ اين نام به آن جهت است كه ذكر [[توبه]] در آن بسيار شده مانند آيه: «وَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلى مَنْ يَشاءُ»<ref>آيه 15.</ref> و آيه: «فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْراً لَهُمْ <ref>آيه 74.</ref>» و آيه: «ثُمَّ تابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا<ref>آيه 118.</ref>».<ref>ترجمه مجمع‌البيان، جلد 11، ص 3 </ref>
    بخش دیگری از این سوره پیرامون اهمیت جهاد در راه خدا است، زیرا در این موقع حساس غفلت از این موضوع حیاتی باعث ضعف و عقب‌نشینی و یا شکست مسلمانان می‌شد.
    # «سوره برائت»؛ وجه تسميه بدين نام آن است كه سوره بدين لفظ شروع شده، و همچنين درباره اظهار «برائت» و بيزارى از كفار نازل گشته است<ref>همان </ref>.
    # «سوره فاضحه »؛ (رسوا كننده) [[سعيد بن جبير]] گويد: پيش [[ابن عباس]] نام سوره توبه را بر زبان جارى كردم گفت: اين سوره فاضحه است، زيرا هم چنان آيات اين سوره درباره آنان (يعنی منافقين) پشت سر هم نازل شد تا جايى كه ما ترسيديم نام هيچيك از آنان را نيز باقى نگذارد، و خلاصه بدان جهت آن را بدين اسم ناميدند كه موجب رسوايى منافقين گشت<ref>همان </ref>.
    # «سوره عذاب»؛ و اين را حذيفة ذكر كرده، به خاطر آنكه درباره عذاب [[كافران]] نازل گشته است. و عاصم به سندش از حذيفه روايت كرده كه گفته: مردم اين سوره را سوره توبه نامند، ولى سوره عذاب است<ref>همان </ref>.
    # «سوره مقشقشه»(رهاننده)؛ ابن عباس گويد: آن را بدين نام خواندند به خاطر آنكه هر كه بدان ايمان داشته باشد از نفاق و شرك رها گردد زيرا در اين سوره دعوت به اخلاص شده، و در [[حديث]] است كه سوره «قل يا ايها الكافرون» و سوره «قل هو اللَّه أحد» را «مقشقشان» مى ناميدند، و اين نام به همان خاطر بود كه اين دو سوره انسان را از شرك مي‌رهاند<ref>همان</ref>.
    # «سوره بحوث»(كاونده)؛ [[أبو ايوب انصارى]] وجه تسميه بدين نام را نيز همان كاوش از اسرار منافقان ذكر كرده<ref>همان </ref>.
    # «سوره حافره»(آشكار كننده)؛ چون از روى مقاصد قبلى منافقين پرده برداشته و آنچه در دل مستور مي‌داشتند آشكار ساخت. و اين نامى است كه حسن براى اين سوره ذكر كرده<ref>همان </ref>.
    # «سوره مثيره»(افشاننده)؛ به خاطر آنكه زشتيها و رسوايي‌هاى منافقان را بر ملا سازد. و اين وجه از قتاده نقل شده است<ref>همان، ص4 </ref>.
    # «سوره مبعثره»(كاونده)؛ ابن عباس گويد: وجه تسميه بدين نام آنست كه از اسرار درونى منافقان كاوش ميكند<ref>همان، ص4 </ref>.
    # «سوره مدمدمه»(نابود كننده)؛ چون «دمدم» به معناى هلاكت آمده، اين نام را سفيان‌بن‌عيينه ذكر كرده<ref>همان، ص4 </ref>.
    # «سوره منقره»؛ ابوالشيخ از عبيدبن‌عمير روايت كرده كه گفت: سوره براءةالمنقره خوانده مى شد زيرا كه از آنچه در دلهاى مشركين بود خبر مى داد<ref>ترجمه ‌الإتقان فى علوم‌القرآن، ج 1، ص 193</ref>.
    # «سوره مخزيه»؛ بدان جهت که اين سوره خوارکننده کافران مي‌باشد بدليل آيه «أَنَّ اللَّهَ مُخْزِی الْكافِرين »
    # «سوره منکّلة»؛ به خاطر وارد کردن عذاب بر منافقان<ref>تفسير مقتنيات الدرر، ج 5، ص 110</ref>.
    # «سوره مشرده»؛ به خاطر طرد منافقان و کافران و از بين بردن جمع شان<ref>تفسير القاسمی المسمى محاسن التأويل، ج 5، ص 343</ref>.


    =اهداف و آموزه‌ها=
    بخش مهم دیگری از این سوره به عنوان تکمیل بحث‌های گذشته از انحراف اهل کتاب ([[يهود|یهود]] و [[نصاری]]) از حقیقت [[توحيد|توحید]] و انحراف دانشمندانشان از وظیفه رهبری و روشنگری سخن می‌گوید.


    اهداف اساسى كه در سوره توبه پى گيرى شده است عبارت اند از:
    و نیز در آیات دیگری به تناسب بحث‌های مربوط به جهاد، مسلمانان را به [[اتحاد]] و فشردگی صفوف دعوت می‌کند و متخلفین یعنی افراد سست و تنبلی که به بهانه‌های مختلف شانه از زیر بار وظیفه جهاد تهی می‌کردند شدیدا سرزنش و ملامت و به عکس از مهاجرین نخستین و سایر مؤمنان راستین مدح و ستایش می‌کند و از آنجا که جامعه گسترده اسلامی در آن روز نیازهای مختلفی پیدا کرده بود، که می‌بایست بر طرف گردد، به همین مناسبت بحثی از [[زكات|زکات]] و پرهیز از تراکم و کنز ثروت و لزوم تحصیل علم و وجوب تعلیم افراد نادان را یاد‌آور می‌شود.


    # بيان قوانين اساسى ارتباطات مسلمانان با مشركان كه شالودۀ حكومت اسلامى بر آن نهاده شده است؛
    علاوه بر مباحث فوق، مباحث دیگری مانند داستان هجرت [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)]]، مساله [[ماه‌های حرام]] که [[جنگ]] در آن ممنوع است، موضوع گرفتن [[جزيه|جزیه]] از [[اقليت ها|اقلیت‌ها]] و امثال آن به تناسب مطرح گردیده است<ref>تفسير نمونه، ج 7، ص 273</ref>.
    #
    # افشاگرى در مورد حالات روانى و درونى منافقان و پيروان سست عنصرى كه در لابه لاى صفوف [[مؤمنان]] رخنه كرده بودند<ref>تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 140</ref>.
    #
    =محتوا و موضوعات=


    از آنجا كه سوره توبه به هنگام اوج گرفتن در [[جزیرة العرب]] و پس از درهم‌شكسته‌شدن آخرين مقاومت مشركان نازل گرديده، محتواى آن داراى اهميت ويژه و فرازهاى حساسى است.
    == فضائل، خواص و ثواب قرائت ==


    قسمت مهمى از آن پيرامون باقيمانده مشركان و [[بت‌پرستان]] و قطع رابطه با آنها، و الغاء پيمان‌هايى است كه با مسلمانان داشتند به خاطر نقض مكرر اين پيمانها از طرف آنان تا بقاياى بت پرستى براى هميشه از محيط اسلام برچيده شود.
    === بهره‌مندی از [[شفاعت]] پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ===
    ابیّ‌بن‌کعب از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)]] روایت کرده که فرمود: هر که [[سوره انفال]] و برائت را بخواند من شفیع او میشوم ... تا به آخر حدیث که در آغاز سوره انفال تمامی آن ذکر شد.


    و از آنجا كه با گسترش اسلام و درهم‌شكسته‌شدن صفوف دشمنان عده اى تغيير چهره داده، خود را در صفوف مسلمانان جاى دادند، تا در فرصت مناسب به اسلام ضربه كارى زنند، قسمت مهم ديگرى از اين سوره از منافقان و سرنوشت آنان سخن مى گويد، و به مسلمانان شديدا هشدار مى دهد و نشانه هاى منافقان را برمى شمرد.
    === نزول با همراهی فرشتگان ===
    [[ثعلبی]] به سند خود از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که فرمود: [[قرآن]] آیه آیه و حرف حرف نازل شد جز سوره برائت و قل هو اللَّه احد که آن دو با هفتاد صف از فرشتگان (یکجا) بر من نازل شد و هر کدام می‌گفتند: ای محمد در مورد نسب خدا به نیکی سفارش کن<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 11، ص 5.</ref>.


    بخش ديگرى از اين سوره پيرامون اهميت جهاد در راه خدا است، زيرا در اين موقع حساس غفلت از اين موضوع حياتى باعث ضعف و عقب نشينى و يا شكست مسلمانان مى شد.
    == محل و زمان نزول ==
    این سوره تمامی آن در [[مدينه|مدینه]] نازل شده و برخی گفته‌اند: جز دو آیه آن- یعنی آیه: «لَقَدْ جاءَکُمْ ...» تا آخر سوره<ref>همان</ref>.


    بخش مهم ديگرى از اين سوره به عنوان تكميل بحثهاى گذشته از انحراف اهل كتاب ([[يهود]] و [[نصارى]]) از حقيقت [[توحيد]]، و انحراف دانشمندانشان از وظيفه رهبرى و روشنگرى سخن مى گويد.
    مفسران آغاز نزول سوره توبه را در سال نهم هجری می‌دانند، و مطالعه آیات آن نشان می‌دهد که قسمتی از آن پیش از [[جنگ تبوك|جنگ تبوک]] و قسمتی پس از مراجعت از جنگ نازل شده است و بیست‌وهشت آیه آغاز این سوره به وسیله [[علی بن ابی طالب|علی(علیه‌السلام)]] در مراسم حج به مردم ابلاغ شد<ref>ر. ك تفسير نمونه، ج 7، ص 271</ref>.


    و نيز در آيات ديگرى به تناسب بحثهاى مربوط به جهاد، مسلمانان را به [[اتحاد]] و فشردگى صفوف دعوت مى كند و متخلفين يعنى افراد سست و تنبلى كه به بهانه هاى مختلف شانه از زير بار وظيفه جهاد تهى مى كردند شديدا سرزنش و ملامت و به عكس از مهاجرين نخستين و ساير مؤمنان راستين مدح و ستايش مى كند. و از آنجا كه جامعه گسترده اسلامى در آن روز نيازهاى مختلفى پيدا كرده بود، كه مى بايست بر طرف گردد، به همين مناسبت بحثى از [[زكات]]، و پرهيز از تراكم و كنز ثروت، و لزوم تحصيل علم، و وجوب تعليم افراد نادان را ياد آور مى شود.
    == فضای نزول ==
    با مراجعه به موضوعات مطرح شده در سوره توبه و نیز با توجه به روایات اسباب‌النزول و سیرۀ نبوی می‌توان یقین پیدا کرد که این سوره در سال نهم هجری نازل شده است، قسمتی از آیات این سوره پیش از جنگ تبوک و قسمتی دیگر به هنگام آمادگی و عزیمت به جنگ و بخشی پس از مراجعت از آن نازل شده‌اند. آیات ابتدایی سوره نیز قبل از ایام [[حج]] سال نهم هجری فرود آمده‌اند. پس از فتح مکه در سال هشتم هجری و از بین رفتن قدرت [[قریش]] و در پی شکست سپاه هوازن و ثقیف که از قبایل قدرتمند جزیرةالعرب در آن زمان به شمار می‌آمدند، اسلام یگانه قدرت حاکم جزیرةالعرب گردید و حکومت قدرتمند اسلامی در سراسر شبه جزیره تشکیل شد. به همین خاطر در این سوره احکام نهایی اسلام و نحوه تعامل مسلمانان با [[کفار]] و منافقین و احکام مربوط به مجتمع‌های اسلامی ذکر شده است<ref>فی ظلال القرآن، ج 3، ص 1564 با اندکی تغيير در ترتيب مطالب.</ref>.


    علاوه بر مباحث فوق، مباحث ديگرى مانند داستان هجرت [[پيامبر(ص)]]، مساله [[ماههاى حرام]] كه [[جنگ]] در آن ممنوع است، موضوع گرفتن [[جزيه]] از [[اقليت ها]] و امثال آن به تناسب مطرح گرديده است<ref>تفسير نمونه، ج 7، ص 273</ref>.
    == ویژگی ==
    سوره توبه تنها سوره [[قرآن کریم]] است که با «بسم الله الرحمن الرحیم»، آغاز نمی‌شود، در این سوره شانزده آیه دربارۀ توبه است<ref>تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 140.</ref>.


    =فضائل، خواص و ثواب قرائت=
    برخی از مفسران (مانند [[ابی بن کعب]]) معتقدند که سوره توبه چون دنبال سوره انفال است هر دو یک سوره بحساب آیند، زیرا سوره انفال در ذکر پیمان‌ها است و این سوره در رفع پیمان‌ها است<ref>ترجمه تفسير مجمع البيان، ج 11، ص: 5.</ref>.


    '''بهره‌مندی از [[شفاعت]] پيامبر(ص)'''
    سوره توبه جزو سور مئین (صد آیه ای‌ها) است [[ابن قتيبه|ابن قتیبه]] می‌گوید سوره مئین سوره‌هایی هستند که بعد از [[سوره طوال]] آمده‌اند علت نام‌گذاری این سوره‌ها به مئین نزدیک بودن تعداد آیه‌های این سوره‌ها به عدد صد می‌باشد<ref>زاد المسير فی علم التفسير، ج 4، ص 141</ref>. گفته شده این سوره‌ها عبارتند از «بنی إسرائیل، کهف، مریم، طه، أنبیاء، حج و مؤمنون»<ref>دراسة حول القرآن الکريم، ص ۳۷</ref>. برخی دیگر نیز سور مئین را سوره‌های «توبه، نحل، هود، یوسف، کهف، بنی اسرائیل، انبیاء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده‌اند<ref>التمهيد فی علوم القرآن، ج1، ص313.</ref>.


    ابىّ‌بن‌كعب از [[رسول خدا(ص)]] روايت كرده كه فرمود: هر كه [[سوره انفال]] و برائت را بخواند من شفيع او مي‌شوم ... تا به آخر حديث كه در آغاز سوره انفال تمامى آن ذكر شد.
    همچنین بنا بر قول برخی از مفسران این سوره [به همراه سوره انفال] یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد)<ref>المحرر الوجيز فی تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.


    '''نزول با همراهی فرشتگان'''
    روایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.
    سوره توبه آخرین سوره نازله بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌باشد و بنابر برخی اقوال آخرین سوره کامل نازل شده می‌باشد<ref>همان</ref>.


    [[ثعلبى]] به سند خود از [[رسول خدا(ص)]] روايت كرده كه فرمود: [[قرآن]] آيه آيه و حرف حرف نازل شد جز سوره برائت و قل هو اللَّه احد كه آن دو با هفتاد صف از فرشتگان (يكجا) بر من نازل شد و هر كدام مي‌گفتند: اى محمد در مورد نسب خدا به نيكى سفارش كن<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 11، ص 5.</ref>.
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    =پانویس=
    == منابع ==
    {{پانویس|2}}
    [https://quran.inoor.ir/fa/surah/9/ برگرفته از سایت معرفی سوره توبه - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir]


    [[رده:قرآنشناسی]]
    [[رده:قرآن]]
    [[رده:سوره‌های مدنی]]
    [[رده:سوره‌های قرآن]]
    [[رده:سوره‌های طوال]]
    [[رده:سوره‌های دارای مباحث فقهی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۴۹

    سوره توبه

    سوره توبه یا سوره برائت نهمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء دهم و یازدهم قرآن جای دارد. این سوره بعد از فتح مکه و در سال نهم هجری نازل شد؛ یعنی زمانی که منافقان از طرفی در میان مسلمانان مشغول کارشکنی و توطئه بودند و با ایجاد تشکیلات درون گروهی به فعالیت می‌پرداختند و از طرف دیگر با ارتباط با بیگانگان و دشمنان اسلام و حکومت اسلامی در صدد براندازی نظام اسلامی بودند. نام‌گذاری این سوره به نام توبه به دلیل سخن از توبه در آیات متعددی از آن است. نام برائت (بیزاری) نیز از آیه اول آن گرفته شده است. سوره توبه بدون «‌بسم الله الرحمن الرحیم‌» آغاز می‌شود و به مسلمانان دستور می‌دهد با مشرکان قطع ارتباط کنند و به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور می‌دهد برای مشرکان طلب آمرزش نکند. در این سوره همچنین درباره جهاد با کفار و مشرکان و مسئله زکات سخن گفته شده است. در روایات آمده است پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ابلاغ این سوره به مشرکان را ابتدا به ابوبکر سپرد و سپس از او ستاند و به امام علی(علیه‌السلام) واگذار کرد.

    توبه

    توبه به معنی رجوع و برگشتن است[۱].

    مفهوم کلی سوره

    • قوانین اساسی ارتباطات مسلمانان با مشرکان
    • افشاگری در مورد حالات روانی و درونی منافقان[۲].

    اسامی سوره

    توبه، برائت، فاضحه، عذاب، مقشقشه، منقره، بحوث، حافره، مثیره، مبعثره، مخزیه، منکّله، مشرده، مدمدمه[۳].

    علت نام‌گذاری

    1. «سوره توبه»؛ این نام به آن جهت است که ذکر توبه در آن بسیار شده مانند آیه: «وَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلی مَنْ یَشاءُ»[۴] و آیه: «فَإِنْ یَتُوبُوا یَکُ خَیْراً لَهُمْ [۵]» و آیه: «ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا[۶]».[۷]
    2. «سوره برائت»؛ وجه تسمیه بدین نام آن است که سوره بدین لفظ شروع شده و همچنین درباره اظهار «برائت» و بیزاری از کفار نازل گشته است[۸].
    3. «سوره فاضحه»؛ (رسوا کننده) سعید بن جبیر گوید: نزد ابن‌عباس نام سوره توبه را بر زبان جاری کردم گفت: این سوره فاضحه است، زیرا هم چنان آیات این سوره درباره آنان (یعنی منافقین) پشت سر هم نازل شد تا جایی که ما ترسیدیم نام هیچ یک از آنان را نیز باقی نگذارد، و خلاصه بدان جهت آن را بدین اسم نامیدند که موجب رسوایی منافقین گشت[۹].
    4. «سوره عذاب»؛ و این را حذیفة ذکر کرده، به خاطر آنکه درباره عذاب کافران نازل گشته است. و عاصم به سندش از حذیفه روایت کرده که گفته: مردم این سوره را سوره توبه نامند، ولی سوره عذاب است[۱۰].
    5. «سوره مقشقشه»(رهاننده)؛ ابن عباس گوید: آن را بدین نام خواندند به خاطر آنکه هر که بدان ایمان داشته باشد از نفاق و شرک رها گردد زیرا در این سوره دعوت به اخلاص شده، و در حدیث است که سوره «قل یا ایها الکافرون» و سوره «قل هو اللَّه أحد» را «مقشقشان» می‌نامیدند و این نام به همان خاطر بود که این دو سوره انسان را از شرک میرهاند[۱۱].
    6. «سوره بحوث»(کاونده)؛ أبو ایوب انصاری وجه تسمیه بدین نام را نیز همان کاوش از اسرار منافقان ذکر کرده[۱۲].
    7. «سوره حافره»(آشکار کننده)؛ چون از روی مقاصد قبلی منافقین پرده برداشته و آنچه در دل مستور می‌داشتند آشکار ساخت. و این نامی است که حسن برای این سوره ذکر کرده[۱۳].
    8. «سوره مثیره»(افشاننده)؛ به خاطر آنکه زشتی‌ها و رسوایی‌های منافقان را بر ملا سازد. و این وجه از قتاده نقل شده است[۱۴].
    9. «سوره مبعثره»(کاونده)؛ ابن‌عباس گوید: وجه تسمیه بدین نام آنست که از اسرار درونی منافقان کاوش می‌کند[۱۵].
    10. «سوره مدمدمه»(نابود‌کننده)؛ چون «دمدم» به معنای هلاکت آمده، این نام را سفیان‌بن‌عیینه ذکر کرده[۱۶].
    11. «سوره منقره»؛ ابوالشیخ از عبیدبن‌عمیر روایت کرده که گفت: سوره براءةالمنقره خوانده می‌شد زیرا که از آنچه در دل‌های مشرکین بود خبر می‌داد[۱۷].
    12. «سوره مخزیه»؛ بدان جهت که این سوره خوارکننده کافران می‌باشد بدلیل آیه «أَنَّ اللَّهَ مُخْزِی الْکافِرین»
    13. «سوره منکّلة»؛ به خاطر وارد کردن عذاب بر منافقان[۱۸].
    14. «سوره مشرده»؛ به خاطر طرد منافقان و کافران و از بین بردن جمع شان[۱۹].

    اهداف و آموزه‌ها

    اهداف اساسی که در سوره توبه پی‌گیری شده است عبارت‌اند از:

    1. بیان قوانین اساسی ارتباطات مسلمانان با مشرکان که شالودۀ حکومت اسلامی بر آن نهاده شده است؛
    2. افشاگری در مورد حالات روانی و درونی منافقان و پیروان سست عنصری که در لابه‌لای صفوف مؤمنان رخنه کرده بودند[۲۰].

    محتوا و موضوعات

    از آنجا که سوره توبه به هنگام اوج گرفتن در جزیرة العرب و پس از درهم‌شکسته‌شدن آخرین مقاومت مشرکان نازل گردیده، محتوای آن دارای اهمیت ویژه و فرازهای حساسی است.

    قسمت مهمی از آن پیرامون باقی‌مانده مشرکان و بت‌پرستان و قطع رابطه با آنها و الغاء پیمان‌هایی است که با مسلمانان داشتند به خاطر نقض مکرر این پیمان‌ها از طرف آنان تا بقایای بت‌پرستی برای همیشه از محیط اسلام برچیده شود.

    و از آنجا که با گسترش اسلام و درهم‌ شکسته‌ شدن صفوف دشمنان عده‌ای تغییر چهره داده، خود را در صفوف مسلمانان جای دادند، تا در فرصت مناسب به اسلام ضربه کاری زنند، قسمت مهم دیگری از این سوره از منافقان و سرنوشت آنان سخن می‌گوید و به مسلمانان شدیدا هشدار می‌دهد و نشانه‌های منافقان را برمی‌شمرد.

    بخش دیگری از این سوره پیرامون اهمیت جهاد در راه خدا است، زیرا در این موقع حساس غفلت از این موضوع حیاتی باعث ضعف و عقب‌نشینی و یا شکست مسلمانان می‌شد.

    بخش مهم دیگری از این سوره به عنوان تکمیل بحث‌های گذشته از انحراف اهل کتاب (یهود و نصاری) از حقیقت توحید و انحراف دانشمندانشان از وظیفه رهبری و روشنگری سخن می‌گوید.

    و نیز در آیات دیگری به تناسب بحث‌های مربوط به جهاد، مسلمانان را به اتحاد و فشردگی صفوف دعوت می‌کند و متخلفین یعنی افراد سست و تنبلی که به بهانه‌های مختلف شانه از زیر بار وظیفه جهاد تهی می‌کردند شدیدا سرزنش و ملامت و به عکس از مهاجرین نخستین و سایر مؤمنان راستین مدح و ستایش می‌کند و از آنجا که جامعه گسترده اسلامی در آن روز نیازهای مختلفی پیدا کرده بود، که می‌بایست بر طرف گردد، به همین مناسبت بحثی از زکات و پرهیز از تراکم و کنز ثروت و لزوم تحصیل علم و وجوب تعلیم افراد نادان را یاد‌آور می‌شود.

    علاوه بر مباحث فوق، مباحث دیگری مانند داستان هجرت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، مساله ماه‌های حرام که جنگ در آن ممنوع است، موضوع گرفتن جزیه از اقلیت‌ها و امثال آن به تناسب مطرح گردیده است[۲۱].

    فضائل، خواص و ثواب قرائت

    بهره‌مندی از شفاعت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)

    ابیّ‌بن‌کعب از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که فرمود: هر که سوره انفال و برائت را بخواند من شفیع او میشوم ... تا به آخر حدیث که در آغاز سوره انفال تمامی آن ذکر شد.

    نزول با همراهی فرشتگان

    ثعلبی به سند خود از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که فرمود: قرآن آیه آیه و حرف حرف نازل شد جز سوره برائت و قل هو اللَّه احد که آن دو با هفتاد صف از فرشتگان (یکجا) بر من نازل شد و هر کدام می‌گفتند: ای محمد در مورد نسب خدا به نیکی سفارش کن[۲۲].

    محل و زمان نزول

    این سوره تمامی آن در مدینه نازل شده و برخی گفته‌اند: جز دو آیه آن- یعنی آیه: «لَقَدْ جاءَکُمْ ...» تا آخر سوره[۲۳].

    مفسران آغاز نزول سوره توبه را در سال نهم هجری می‌دانند، و مطالعه آیات آن نشان می‌دهد که قسمتی از آن پیش از جنگ تبوک و قسمتی پس از مراجعت از جنگ نازل شده است و بیست‌وهشت آیه آغاز این سوره به وسیله علی(علیه‌السلام) در مراسم حج به مردم ابلاغ شد[۲۴].

    فضای نزول

    با مراجعه به موضوعات مطرح شده در سوره توبه و نیز با توجه به روایات اسباب‌النزول و سیرۀ نبوی می‌توان یقین پیدا کرد که این سوره در سال نهم هجری نازل شده است، قسمتی از آیات این سوره پیش از جنگ تبوک و قسمتی دیگر به هنگام آمادگی و عزیمت به جنگ و بخشی پس از مراجعت از آن نازل شده‌اند. آیات ابتدایی سوره نیز قبل از ایام حج سال نهم هجری فرود آمده‌اند. پس از فتح مکه در سال هشتم هجری و از بین رفتن قدرت قریش و در پی شکست سپاه هوازن و ثقیف که از قبایل قدرتمند جزیرةالعرب در آن زمان به شمار می‌آمدند، اسلام یگانه قدرت حاکم جزیرةالعرب گردید و حکومت قدرتمند اسلامی در سراسر شبه جزیره تشکیل شد. به همین خاطر در این سوره احکام نهایی اسلام و نحوه تعامل مسلمانان با کفار و منافقین و احکام مربوط به مجتمع‌های اسلامی ذکر شده است[۲۵].

    ویژگی

    سوره توبه تنها سوره قرآن کریم است که با «بسم الله الرحمن الرحیم»، آغاز نمی‌شود، در این سوره شانزده آیه دربارۀ توبه است[۲۶].

    برخی از مفسران (مانند ابی بن کعب) معتقدند که سوره توبه چون دنبال سوره انفال است هر دو یک سوره بحساب آیند، زیرا سوره انفال در ذکر پیمان‌ها است و این سوره در رفع پیمان‌ها است[۲۷].

    سوره توبه جزو سور مئین (صد آیه ای‌ها) است ابن قتیبه می‌گوید سوره مئین سوره‌هایی هستند که بعد از سوره طوال آمده‌اند علت نام‌گذاری این سوره‌ها به مئین نزدیک بودن تعداد آیه‌های این سوره‌ها به عدد صد می‌باشد[۲۸]. گفته شده این سوره‌ها عبارتند از «بنی إسرائیل، کهف، مریم، طه، أنبیاء، حج و مؤمنون»[۲۹]. برخی دیگر نیز سور مئین را سوره‌های «توبه، نحل، هود، یوسف، کهف، بنی اسرائیل، انبیاء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده‌اند[۳۰].

    همچنین بنا بر قول برخی از مفسران این سوره [به همراه سوره انفال] یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد)[۳۱].

    روایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۳۲]. سوره توبه آخرین سوره نازله بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌باشد و بنابر برخی اقوال آخرین سوره کامل نازل شده می‌باشد[۳۳].

    پانویس

    1. ↑ قاموس قرآن، ج 1، ص 285
    2. ↑ تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 137
    3. ↑ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 197 و 198
    4. ↑ آيه 15.
    5. ↑ آيه 74.
    6. ↑ آيه 118.
    7. ↑ ترجمه مجمع‌البيان، جلد 11، ص 3
    8. ↑ همان
    9. ↑ همان
    10. ↑ همان
    11. ↑ همان
    12. ↑ همان
    13. ↑ همان
    14. ↑ همان، ص4
    15. ↑ همان، ص4
    16. ↑ همان، ص4
    17. ↑ ترجمه ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 193
    18. ↑ تفسير مقتنيات الدرر، ج 5، ص 110
    19. ↑ تفسير القاسمی المسمی محاسن التأويل، ج 5، ص 343
    20. ↑ تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 140
    21. ↑ تفسير نمونه، ج 7، ص 273
    22. ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 11، ص 5.
    23. ↑ همان
    24. ↑ ر. ك تفسير نمونه، ج 7، ص 271
    25. ↑ فی ظلال القرآن، ج 3، ص 1564 با اندکی تغيير در ترتيب مطالب.
    26. ↑ تفسير قرآن مهر، ج 8، ص 140.
    27. ↑ ترجمه تفسير مجمع البيان، ج 11، ص: 5.
    28. ↑ زاد المسير فی علم التفسير، ج 4، ص 141
    29. ↑ دراسة حول القرآن الکريم، ص ۳۷
    30. ↑ التمهيد فی علوم القرآن، ج1، ص313.
    31. ↑ المحرر الوجيز فی تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
    32. ↑ جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
    33. ↑ همان

    منابع

    برگرفته از سایت معرفی سوره توبه - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir

    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=سوره_توبه&oldid=170802»