تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'می کنند' به 'می‌کنند') |
جز (جایگزینی متن - 'می نویسد' به 'می‌نویسد') |
||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
===شیخ صدوق=== | ===شیخ صدوق=== | ||
ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " | ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " می‌نویسد: | ||
امامیه معتقد است به اینکه قرآن موجود در بین مردم همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره های قرآن نیز 114سوره می باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر آنان خواهد بود <ref>الاعتقادات فی دین الامامیه ص 84</ref> | امامیه معتقد است به اینکه قرآن موجود در بین مردم همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره های قرآن نیز 114سوره می باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر آنان خواهد بود <ref>الاعتقادات فی دین الامامیه ص 84</ref> | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
===شیخ طوسی=== | ===شیخ طوسی=== | ||
ایشان در کتاب التبیان | ایشان در کتاب التبیان می‌نویسد: | ||
بحث زیادتی یا نقصان در قرآن از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون ان بحث شود ؛ چون درنفی زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قرآن موجود نسبت به قرآن حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمآنان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر ان است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قرآن - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می کند. هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قرآن وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از انها اعراض گردد.<ref>التبیان فی تفسیر القرآن ج 1ص 3</ref> | بحث زیادتی یا نقصان در قرآن از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون ان بحث شود ؛ چون درنفی زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قرآن موجود نسبت به قرآن حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمآنان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر ان است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قرآن - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می کند. هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قرآن وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از انها اعراض گردد.<ref>التبیان فی تفسیر القرآن ج 1ص 3</ref> | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
===طبرسی=== | ===طبرسی=== | ||
ایشان در مجمع البیان | ایشان در مجمع البیان می‌نویسد: | ||
سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قرآن مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قرآن نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق ان است که این امر مخالف با واقع است. <ref>مجمع البیان ج 1ص 43</ref> | سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قرآن مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قرآن نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق ان است که این امر مخالف با واقع است. <ref>مجمع البیان ج 1ص 43</ref> | ||
===علامه طباطبائی=== | ===علامه طباطبائی=== | ||
ایشان در کتاب القرآن فی الاسلام تحت عنوان:" القرآن مصون من التحریف " | ایشان در کتاب القرآن فی الاسلام تحت عنوان:" القرآن مصون من التحریف "می‌نویسد: | ||
قرآن از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت ایات و سوره هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می دانیم که قرآن موجود همان قرآنی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید. | قرآن از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت ایات و سوره هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می دانیم که قرآن موجود همان قرآنی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید. | ||
ایشان در ادامه می فرماید: | ایشان در ادامه می فرماید: | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
===آیه الله خوئی=== | ===آیه الله خوئی=== | ||
ایشان در کتاب "البیان فی علوم القرآن "تحت عنوان: رأی المسلمین فی التحریف: | ایشان در کتاب "البیان فی علوم القرآن "تحت عنوان: رأی المسلمین فی التحریف:می‌نویسد: | ||
معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قرآن بوده و همگی معتقدند به اینکه قرآن موجود همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده اند. بنابر این قول به عدم تحریف قرآن را می توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست.. البیان فی تفسیر القرآن ص 200-201 | معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قرآن بوده و همگی معتقدند به اینکه قرآن موجود همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده اند. بنابر این قول به عدم تحریف قرآن را می توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست.. البیان فی تفسیر القرآن ص 200-201 | ||
ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پآیه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قرآن | ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پآیه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قرآن می‌نویسد: تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قرآن برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده اند و انسانهای عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند. <ref>البیان فی تفسیر القرآن ص 259</ref> | ||
===امام خمینی ره=== | ===امام خمینی ره=== | ||
ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمآنان به جمع و حفظ قرآن را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قرآن دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پآیه ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قرآن نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می کند که تفسیر و تاویل برخی از ایات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است. <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref> | ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمآنان به جمع و حفظ قرآن را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قرآن دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پآیه ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قرآن نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می کند که تفسیر و تاویل برخی از ایات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است. <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref> | ||
آیه الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام | آیه الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام می‌نویسد: | ||
اری عده ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قرآن بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی انها با قرآن، فاقد ارزش بررسی می باشد. <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref> | اری عده ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قرآن بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی انها با قرآن، فاقد ارزش بررسی می باشد. <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref> | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
===ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری -=== | ===ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری -=== | ||
ایشان در تفسیر جامع البیان فى تفسیر القرآن ذیل آیه:" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ " | ایشان در تفسیر جامع البیان فى تفسیر القرآن ذیل آیه:" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ " می‌نویسد: | ||
بر اساس آیه مذکور قرآن بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس آیه نفی باطل در قرآن "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قرآن رادارا نخواهد بود . <ref>جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج14، ص: 7</ref> | بر اساس آیه مذکور قرآن بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس آیه نفی باطل در قرآن "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قرآن رادارا نخواهد بود . <ref>جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج14، ص: 7</ref> | ||
===علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -=== | ===علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -=== | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۲: | ||
===ابوحیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری –=== | ===ابوحیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری –=== | ||
ایشان نیزذیل آیه شریفه حفظ | ایشان نیزذیل آیه شریفه حفظ می‌نویسد: قرآن کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمانها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در ان از طریق شیاطین وجود ندارد. <ref>تفسیر النهر المارد من البحر المحیط القسم الاول ج2 ص 215</ref> | ||
===سید محمد طنطاوی –معاصر -=== | ===سید محمد طنطاوی –معاصر -=== | ||
ایشان در "التفسیر الوسیط للقرآن الکریم "ذیل آیه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ." | ایشان در "التفسیر الوسیط للقرآن الکریم "ذیل آیه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ."می‌نویسد: | ||
قرآن به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت. هیچکس را قدرت مقابله با قرآن نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود. <ref>التفسیر الوسیط للقرآن الکریم ج8 ص 20</ref> | قرآن به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت. هیچکس را قدرت مقابله با قرآن نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود. <ref>التفسیر الوسیط للقرآن الکریم ج8 ص 20</ref> | ||
===وهبه زحیلی – معاصر -=== | ===وهبه زحیلی – معاصر -=== | ||
ایشان ذیل آیه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ | ایشان ذیل آیه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ می‌نویسد: | ||
آیه مذکور با آیه نفی باطل "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قرآن برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود. <ref>تفسیر الوسیط، ج2، ص: 1214</ref> | آیه مذکور با آیه نفی باطل "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قرآن برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود. <ref>تفسیر الوسیط، ج2، ص: 1214</ref> | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
ایشان دربیان انواع نسخ | ایشان دربیان انواع نسخ می‌نویسد: | ||
1-نسخ تلاوت و حکم 2-نسخ حکم بدون نسخ تلاوت 3-نسخ تلاوت بدون نسخ حکم | 1-نسخ تلاوت و حکم 2-نسخ حکم بدون نسخ تلاوت 3-نسخ تلاوت بدون نسخ حکم | ||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۲۸: | ||
تبیین گفتار شیخ مفید ره: | تبیین گفتار شیخ مفید ره: | ||
ایشان در پاسخ این سئوال که: ایا قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآن نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرآنی که علی ع به جمع ان اقدام فرمود می باشد یا خیر ؟ | ایشان در پاسخ این سئوال که: ایا قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآن نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرآنی که علی ع به جمع ان اقدام فرمود می باشد یا خیر ؟ می‌نویسد: | ||
شکی نیست که قرآن موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در ان وجود ندارد. البته برخی از ایات نازل شده در نزد اخرین حجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت . لازم به ذکر است قرآن موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قرآن بودند ازاینرو با قرآنی که امیر المومنین به جمع ان اقدام نمود تفاوت دارد.چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قرآن به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می گرفت اسامی اهل بیت را در ان مشاهد می کردید. <ref>المسائل السرویه ص 78- 80</ref> | شکی نیست که قرآن موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در ان وجود ندارد. البته برخی از ایات نازل شده در نزد اخرین حجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت . لازم به ذکر است قرآن موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قرآن بودند ازاینرو با قرآنی که امیر المومنین به جمع ان اقدام نمود تفاوت دارد.چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قرآن به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می گرفت اسامی اهل بیت را در ان مشاهد می کردید. <ref>المسائل السرویه ص 78- 80</ref> | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۷: | ||
در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می کنیم: | در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می کنیم: | ||
ایشان تحت عنوان:" لزوم التقید بما بین الدفتین" | ایشان تحت عنوان:" لزوم التقید بما بین الدفتین" می‌نویسد: | ||
اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قرآن موجود رسیده است تا انگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قرآن کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد.از طرفی در عصر غیبت از قرائت قرآنی غیر از قرآن موجود نهی شده است بنابر این تعبد و تقید به قرآن موجود لازم است. المسائل السرویه ص 82-81 | اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قرآن موجود رسیده است تا انگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قرآن کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد.از طرفی در عصر غیبت از قرائت قرآنی غیر از قرآن موجود نهی شده است بنابر این تعبد و تقید به قرآن موجود لازم است. المسائل السرویه ص 82-81 | ||
نتیجه انکه اجماع و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قرآن امر قطعی می باشد از طرفی ادعای برخی از آنان به وجود تحریف به نقصان در قرآن تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی آنان قرآن موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به ان می دانند. | نتیجه انکه اجماع و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قرآن امر قطعی می باشد از طرفی ادعای برخی از آنان به وجود تحریف به نقصان در قرآن تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی آنان قرآن موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به ان می دانند. | ||
| خط ۱۹۶: | خط ۱۹۶: | ||
ایشان در ادامه | ایشان در ادامه می‌نویسد: | ||
همه اینها که گفتیم امورى است که احدى در آن تردید ندارد، مگر کسى که فهمش آسیب دیده باشد. حتى موافق و مخالف در مساله تحریف و عدم آن نیز در هیچ یک آنها احتمال خلاف نداده است. | همه اینها که گفتیم امورى است که احدى در آن تردید ندارد، مگر کسى که فهمش آسیب دیده باشد. حتى موافق و مخالف در مساله تحریف و عدم آن نیز در هیچ یک آنها احتمال خلاف نداده است. | ||
تنها چیزى که بعضى از مخالفین و موافقین احتمال داده‌اند این است که جملات مختصرى و یا آیه اى در آن زیاد و یا از آن کم شده و یا جا بجا و یا تغییرى در کلمات و یا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل کتاب الهى، به همان وضع و اسلوبى که در زمان رسول خدا ( ص ) بوده باقى مانده است، و به کلى از بین نرفته است. <ref>المیزان ج 12ص 132-104:</ref> | تنها چیزى که بعضى از مخالفین و موافقین احتمال داده‌اند این است که جملات مختصرى و یا آیه اى در آن زیاد و یا از آن کم شده و یا جا بجا و یا تغییرى در کلمات و یا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل کتاب الهى، به همان وضع و اسلوبى که در زمان رسول خدا ( ص ) بوده باقى مانده است، و به کلى از بین نرفته است. <ref>المیزان ج 12ص 132-104:</ref> | ||
| خط ۲۰۵: | خط ۲۰۵: | ||
علامه محمد تقی حکیم | علامه محمد تقی حکیم | ||
علامه محمد تقی حکیم در کتاب" الاصول العامه للفقه المقارن " دلیل نخست بر عدم تحریف قرآن را مهمترین دلیل عدم تحریف قرآن می داند. ایشان تواتر قرآن را از ادوار گذشته تا کنون امری قطعی دانسته و | علامه محمد تقی حکیم در کتاب" الاصول العامه للفقه المقارن " دلیل نخست بر عدم تحریف قرآن را مهمترین دلیل عدم تحریف قرآن می داند. ایشان تواتر قرآن را از ادوار گذشته تا کنون امری قطعی دانسته و می‌نویسد: | ||
متواتربودن قرآن بدلیل وضوح، بی نیاز از بحث می باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود: علم به صحت نقل قرآن همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است. این امر بدان جهت است که مسلمآنان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قرآن مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و...دقت های زیادی داشتند. این امر سبب حفظ قرآن از تحریف گردید. <ref>الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117</ref> | متواتربودن قرآن بدلیل وضوح، بی نیاز از بحث می باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود: علم به صحت نقل قرآن همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است. این امر بدان جهت است که مسلمآنان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قرآن مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و...دقت های زیادی داشتند. این امر سبب حفظ قرآن از تحریف گردید. <ref>الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117</ref> | ||
| خط ۲۲۷: | خط ۲۲۷: | ||
علامه طباطبائی نیز در این زمینه | علامه طباطبائی نیز در این زمینه می‌نویسد: | ||
...قرآن کریم با اوصاف و خواصى که نوع آیاتش واجد آنهاست تحدى کرده یعنى بشر را از آوردن کتابى مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامى آیات آن را مىبینیم که آن اوصاف را دارد بدون اینکه آیه اى از آن، آن اوصاف را از دست داده باشد. | ...قرآن کریم با اوصاف و خواصى که نوع آیاتش واجد آنهاست تحدى کرده یعنى بشر را از آوردن کتابى مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامى آیات آن را مىبینیم که آن اوصاف را دارد بدون اینکه آیه اى از آن، آن اوصاف را از دست داده باشد. | ||
مثلا اگر به فصاحت و بلاغت تحدى نموده مىبینیم که تمامى آیات همین قرآنى که در دست ماست آن نظم بدیع و عجیب را دارد و گفتار هیچ یک از فصحاء و بلغاى عرب مانند آن نیست، و هیچ شعر و نثرى که تاریخ از اساتید ادبیات عرب ضبط نموده و هیچ خطبه و یا رساله و یا محاوره اى از آنان چنان نظم و اسلوبى را ندارد و این نظم و اسلوب و این امتیازات در تمامى آیات قرآنى مشهود است و همه را مىبینیم که در تکان دادن جسم و جان آدمى مثل همند. | مثلا اگر به فصاحت و بلاغت تحدى نموده مىبینیم که تمامى آیات همین قرآنى که در دست ماست آن نظم بدیع و عجیب را دارد و گفتار هیچ یک از فصحاء و بلغاى عرب مانند آن نیست، و هیچ شعر و نثرى که تاریخ از اساتید ادبیات عرب ضبط نموده و هیچ خطبه و یا رساله و یا محاوره اى از آنان چنان نظم و اسلوبى را ندارد و این نظم و اسلوب و این امتیازات در تمامى آیات قرآنى مشهود است و همه را مىبینیم که در تکان دادن جسم و جان آدمى مثل همند. | ||
ایشان در ادامه برخی از ایات را که بیانگر عجز بشر از اوردن همانند قرآن هستند بیان نموده و | ایشان در ادامه برخی از ایات را که بیانگر عجز بشر از اوردن همانند قرآن هستند بیان نموده و می‌نویسد: | ||
...و نیز مىبینیم که در آیه « أفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِیه اخْتِلافاً کَثِیراً » به اختلاف نداشتن قرآن تحدى نموده و این خصوصیت در قرآن عصر ما نیز هست، هیچ ابهام و یا خللى در آیه اى دیده نمىشود مگر آنکه آیه اى دیگر آن را بر طرف مىسازد، و هیچ تناقض و اختلافى که در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد، پیش نمىآید، مگر آنکه آیاتى آن را دفع مىسازد. | ...و نیز مىبینیم که در آیه « أفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِیه اخْتِلافاً کَثِیراً » به اختلاف نداشتن قرآن تحدى نموده و این خصوصیت در قرآن عصر ما نیز هست، هیچ ابهام و یا خللى در آیه اى دیده نمىشود مگر آنکه آیه اى دیگر آن را بر طرف مىسازد، و هیچ تناقض و اختلافى که در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد، پیش نمىآید، مگر آنکه آیاتى آن را دفع مىسازد. | ||
| خط ۲۶۰: | خط ۲۶۰: | ||
علامه طباطبائی در تبیین جایگاه وصف ذکر برای قرآن و نقش ان در تحریف ناپذیری این کتاب اسمانی | علامه طباطبائی در تبیین جایگاه وصف ذکر برای قرآن و نقش ان در تحریف ناپذیری این کتاب اسمانی می‌نویسد: | ||
از جامعترین اوصافى که براى خود قائل شده صفت یادآورى خداست و اینکه در راهنمایى به سوى خدا همیشه زنده است، و همه جا از اسماى حسنى و صفات علیاى خدا اسم مىبرد، و سنت او را در صنع و ایجاد وصف مىکند، و اوصاف ملائکه و کتب و رسل خدا را ذکر مىنماید، شرایع و احکام خدا را وصف مىکند، منتهى الیه و سرانجام امر خلقت یعنى معاد و برگشت به سوى خدا و جزئیات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بیان مىکند. | از جامعترین اوصافى که براى خود قائل شده صفت یادآورى خداست و اینکه در راهنمایى به سوى خدا همیشه زنده است، و همه جا از اسماى حسنى و صفات علیاى خدا اسم مىبرد، و سنت او را در صنع و ایجاد وصف مىکند، و اوصاف ملائکه و کتب و رسل خدا را ذکر مىنماید، شرایع و احکام خدا را وصف مىکند، منتهى الیه و سرانجام امر خلقت یعنى معاد و برگشت به سوى خدا و جزئیات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بیان مىکند. | ||
و همه اینها ذکر و یاد خداست، و همانست که قرآن کریم به قول مطلق، خود را بدان نامیده است. <ref>همان</ref> | و همه اینها ذکر و یاد خداست، و همانست که قرآن کریم به قول مطلق، خود را بدان نامیده است. <ref>همان</ref> | ||
| خط ۲۸۲: | خط ۲۸۲: | ||
سید محمد حسین فضل الله | سید محمد حسین فضل الله | ||
ایشان ذیل آیه لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ | ایشان ذیل آیه لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ می‌نویسد: | ||
فقره " وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قرآن بر همه اندیشه ها می باشد و نیز بیانگر ان است که هیچکس را توان تحریف ان نخواهد بود چون قرآن حق خالص است و باطل نمی تواند دران نفوذ کند. <ref>من وحى القرآن، ج20، ص126</ref> | فقره " وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قرآن بر همه اندیشه ها می باشد و نیز بیانگر ان است که هیچکس را توان تحریف ان نخواهد بود چون قرآن حق خالص است و باطل نمی تواند دران نفوذ کند. <ref>من وحى القرآن، ج20، ص126</ref> | ||
| خط ۲۸۸: | خط ۲۸۸: | ||
الوسی در روح المعانی | الوسی در روح المعانی | ||
ایشان در تبیین دلالت آیه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ - بر نفی تحریف قرآن | ایشان در تبیین دلالت آیه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ - بر نفی تحریف قرآن می‌نویسد: | ||
خداوند متعال در این آیه از مقام شامخ ربوبی اش نزول قرآن را بر پبامبر بیان نموده و مصونیت انرا از هر نوع تحریفی – زیاده یا نقصان و...- متعهد شده است بگونه ای که حتی اگر نقطه ای از ان تغییر یابد مورد اعتراض کودکان – که حافظ قرآن هستند - قرار خواهد گرفت. | خداوند متعال در این آیه از مقام شامخ ربوبی اش نزول قرآن را بر پبامبر بیان نموده و مصونیت انرا از هر نوع تحریفی – زیاده یا نقصان و...- متعهد شده است بگونه ای که حتی اگر نقطه ای از ان تغییر یابد مورد اعتراض کودکان – که حافظ قرآن هستند - قرار خواهد گرفت. | ||
ایشان در تبیین بیشتر دلالت آیه برتحریف ناپذیری قرآن به گفتار برخی از عالمان اهل سنت نیز استناد می کند. <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج7 ص 263 </ref> | ایشان در تبیین بیشتر دلالت آیه برتحریف ناپذیری قرآن به گفتار برخی از عالمان اهل سنت نیز استناد می کند. <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج7 ص 263 </ref> | ||
سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن | سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن | ||
ایشان ذیل آیه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر" | ایشان ذیل آیه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر" می‌نویسد: | ||
بر اساس آیه مذکور قرآن در همه زمانها از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند. | بر اساس آیه مذکور قرآن در همه زمانها از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند. | ||
ایشان در ادامه نسبت به تحریف ناپذیری قرآن از قرون گذشته تا کنون | ایشان در ادامه نسبت به تحریف ناپذیری قرآن از قرون گذشته تا کنون می‌نویسد: | ||
مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می‌دهد که وعده الهی در حفظ قرآن همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر ان است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته اند کلمه ای از ان را تغییر دهند. <ref>فی ظلال القرآن ج 4ص 2128-2129 | مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می‌دهد که وعده الهی در حفظ قرآن همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر ان است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته اند کلمه ای از ان را تغییر دهند. <ref>فی ظلال القرآن ج 4ص 2128-2129 | ||
</ref> | </ref> | ||
| خط ۳۰۳: | خط ۳۰۳: | ||
طبری در "جامع البیان فى تفسیر القرآن" | طبری در "جامع البیان فى تفسیر القرآن" | ||
ایشان ذیل آیه "وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ " | ایشان ذیل آیه "وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ "می‌نویسد: | ||
بر اساس آیه مذکور قرآن از هر نوع تحریفی که بخواهد توسط شیاطین جنی یا انسی در ان صورت بگیرد محفوظ است چون آنان عاجز از دسترسی به چنین هدفی هستند. جامع <ref>البیان فى تفسیر القرآن ج24 79-80</ref> | بر اساس آیه مذکور قرآن از هر نوع تحریفی که بخواهد توسط شیاطین جنی یا انسی در ان صورت بگیرد محفوظ است چون آنان عاجز از دسترسی به چنین هدفی هستند. جامع <ref>البیان فى تفسیر القرآن ج24 79-80</ref> | ||
| خط ۳۳۵: | خط ۳۳۵: | ||
ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قرآن | ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قرآن می‌نویسد: | ||
پس مجموع این اخبار - هر چند که مضامین آنها با یکدیگر مختلف است - دلالت قطعى دارد بر اینکه قرآنى که امروز در دست مردم است همان قرآنى است که از ناحیه خداى تعالى بر خاتم انبیاء ( ص ) نازل شده است، بدون اینکه چیزى از اوصاف کریمه اش و آثار و برکاتش از بین رفته باشد. | پس مجموع این اخبار - هر چند که مضامین آنها با یکدیگر مختلف است - دلالت قطعى دارد بر اینکه قرآنى که امروز در دست مردم است همان قرآنى است که از ناحیه خداى تعالى بر خاتم انبیاء ( ص ) نازل شده است، بدون اینکه چیزى از اوصاف کریمه اش و آثار و برکاتش از بین رفته باشد. | ||
نتیجه: دلائل قطعی بر عدم تحریف قرآن، حکم قطعی عقل، ضرورت و تواتر تاریخی، تحدی و اعجاز قرآن و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و احادیث عرض بر کتاب خواهد بود. | نتیجه: دلائل قطعی بر عدم تحریف قرآن، حکم قطعی عقل، ضرورت و تواتر تاریخی، تحدی و اعجاز قرآن و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و احادیث عرض بر کتاب خواهد بود. | ||
| خط ۳۵۱: | خط ۳۵۱: | ||
گفتار الوسی در روح المعانى | گفتار الوسی در روح المعانى | ||
ایشان بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن -....لأنهم أجمعوا على عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم،- | ایشان بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن -....لأنهم أجمعوا على عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم،-می‌نویسد: | ||
اری در زمان ابوبکر ایات غیر متواتر و نیز ایاتی که تلاوت انها نسخ گردید از قرآن موجود حذف شد گرچه این کار – حذف ایات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود. <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 26-25</ref> | اری در زمان ابوبکر ایات غیر متواتر و نیز ایاتی که تلاوت انها نسخ گردید از قرآن موجود حذف شد گرچه این کار – حذف ایات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود. <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 26-25</ref> | ||
انگاه روایات زیادی را که بیانگر وقوع تحریف درقرآن می باشد نقل می کند. <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 26-25</ref> | انگاه روایات زیادی را که بیانگر وقوع تحریف درقرآن می باشد نقل می کند. <ref>روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 26-25</ref> | ||
| خط ۵۱۹: | خط ۵۱۹: | ||
علامه در این زمینه | علامه در این زمینه می‌نویسد: | ||
به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می توان استناد نمود چون در بین انها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی‌شود و بندرت می توان در بین انها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت. | به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می توان استناد نمود چون در بین انها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی‌شود و بندرت می توان در بین انها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت. | ||
ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه – اثبات تحریف قرآن – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در انها وجود دارد. <ref>المیزان ج 12ص </ref> | ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه – اثبات تحریف قرآن – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در انها وجود دارد. <ref>المیزان ج 12ص </ref> | ||
| خط ۵۹۰: | خط ۵۹۰: | ||
دیدگاه علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف: | دیدگاه علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف: | ||
ایشان در الاصول العامه بعد از بیان انکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و.... دلیل بر پذیرش مولفان انها نمی باشد | ایشان در الاصول العامه بعد از بیان انکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و.... دلیل بر پذیرش مولفان انها نمی باشد می‌نویسد: | ||
شبهه تحریف قرآن از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان ان – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود. روایات تحریف قرآن نیز علاوه بر تعارضی که بین انها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قرآن را ندارد. | شبهه تحریف قرآن از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان ان – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود. روایات تحریف قرآن نیز علاوه بر تعارضی که بین انها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قرآن را ندارد. | ||
| خط ۵۹۶: | خط ۵۹۶: | ||
از طرفی ایشان سورو ایاتی را که برخی ادعای حذف ان را از قرآن دارند در مقایسه با قرآن موجود بسیار سخیف می داند. الاصول العامه للفقه المقارن ص 116. | از طرفی ایشان سورو ایاتی را که برخی ادعای حذف ان را از قرآن دارند در مقایسه با قرآن موجود بسیار سخیف می داند. الاصول العامه للفقه المقارن ص 116. | ||
ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قرآن است را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود چون در عصر عثمان این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است در این صورت سکوت مسلمآنان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمآنان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است. <ref>الاصول العامه ص 116- 117</ref> | ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قرآن است را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود چون در عصر عثمان این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است در این صورت سکوت مسلمآنان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمآنان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است. <ref>الاصول العامه ص 116- 117</ref> | ||
ایشان عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید مسلمآنان ان عصر دانسته و | ایشان عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید مسلمآنان ان عصر دانسته و می‌نویسد: بنظر می رسد بسیاری از این روایات تحریف در صدد مخالفت و بدجلوه دادن عمل عثمان در توحید مصاحف باشد. <ref>الاصول العامه ص 116- 117</ref> | ||
| خط ۶۰۳: | خط ۶۰۳: | ||
در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از آنان از کتاب "الاتقان فی علوم القرآن" جلال الدین سیوطی بیان می کنیم: | در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از آنان از کتاب "الاتقان فی علوم القرآن" جلال الدین سیوطی بیان می کنیم: | ||
ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم،نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – | ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم،نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – می‌نویسد: | ||
از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که آیه ای بصورت ( عشر رضعات معلومات در قرآن کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این آیه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم اگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان، همچنان در بین مردم قرائت می شد. | از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که آیه ای بصورت ( عشر رضعات معلومات در قرآن کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این آیه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم اگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان، همچنان در بین مردم قرائت می شد. | ||
مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – | مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – می‌نویسد: بسیاری از مواردی را که برخی از مصادیق این نوع نسخ شمرده اند نمی توان از این نوع دانست نظیر انکه ادعا شده است که آیه شریفه( ومما رزقناهم ینفقون ) و ( أنفقوا من ما رزقناکم ) با آیه تشریع زکات نسخ شده است در حالی که این دو آیه ارتباطی با نسخ ندارند بدین معنا که آیه دوم را می توان تفسیر آیه نخست قرار داد. | ||
ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون | ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون می‌نویسد: این امر بجهت ان است که میزان طاعت و تعبد مکلف نسبت به فرامین الهی مشخص گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزندش <ref>الاتقان ج 2ص 58-66.</ref> | ||
باید گفت اغلب مولفان علوم قرآن اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده اند که برخی از انها را دراینجا از الاتقان فی علوم القرآن بیان می کنیم: | باید گفت اغلب مولفان علوم قرآن اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده اند که برخی از انها را دراینجا از الاتقان فی علوم القرآن بیان می کنیم: | ||
| خط ۶۶۵: | خط ۶۶۵: | ||
باید گفت پذیرش نسخ تلاوت - که مستلزم تحریف قرآن است - حتی بر عده ای از مولفان علوم قرآنی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل حدیث رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است | باید گفت پذیرش نسخ تلاوت - که مستلزم تحریف قرآن است - حتی بر عده ای از مولفان علوم قرآنی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل حدیث رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است می‌نویسد: | ||
ظاهر گفتار عمراین است که او از خوف اینکه مردم به او نسبت تحریف قرآن را بدهند از کتابت آیه رجم در قرآن خودداری کرده است.باید گفت لازمه چنین سخنی ان است که آیه رجم کتابتش در قرآن جائز و در نتیجه ثابت خواهد بود که این شان هر مکتوبی است. | ظاهر گفتار عمراین است که او از خوف اینکه مردم به او نسبت تحریف قرآن را بدهند از کتابت آیه رجم در قرآن خودداری کرده است.باید گفت لازمه چنین سخنی ان است که آیه رجم کتابتش در قرآن جائز و در نتیجه ثابت خواهد بود که این شان هر مکتوبی است. | ||
ایشان در ادامه | ایشان در ادامه می‌نویسد: | ||
پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قرآن و نسخ تلاوت ان – مشکل است بنابر این با حدیث مذکور نمی توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت آیه رجم در قرآن می توان گفت: از انجا که اثبات قرآنیت آیه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل انکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت ان خودداری نمود. <ref>البرهان ج 2ص 36..</ref> | پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قرآن و نسخ تلاوت ان – مشکل است بنابر این با حدیث مذکور نمی توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت آیه رجم در قرآن می توان گفت: از انجا که اثبات قرآنیت آیه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل انکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت ان خودداری نمود. <ref>البرهان ج 2ص 36..</ref> | ||
| خط ۶۸۶: | خط ۶۸۶: | ||
نقد علامه به دلیل دوم قائلین به تحریف – تعدد مصاحف - | نقد علامه به دلیل دوم قائلین به تحریف – تعدد مصاحف - | ||
ایشان در نقد دلیل مذکور | ایشان در نقد دلیل مذکور می‌نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافى بیش نیست، بلکه مطلب به عکس است، زیرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممکن مىداند، نه اینکه موافقت آن دو را بعید و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا که دلیل و قرینه اى باشد بر اینکه نوشته شده با واقعش موافق است آن را مىپذیرد و ما به جاى یک دلیل و یک قرینه دلیلهایى ارائه دادیم که همه موافقت این قرآن را با واقعش اثبات مىکردند همان | ||
| خط ۷۰۱: | خط ۷۰۱: | ||
دلیل چهارم: روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امتهای پیشین در امت اسلام می باشد که از جمله انها تحریف کتب اسمانی آنان بود. | دلیل چهارم: روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امتهای پیشین در امت اسلام می باشد که از جمله انها تحریف کتب اسمانی آنان بود. | ||
تبیین | تبیین | ||
علامه طباطبائی در تبیین دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قرآن | علامه طباطبائی در تبیین دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قرآن می‌نویسد: | ||
در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امتهای پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می‌گردد بدیهی است از جمله اموری که در امتهای سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی انها بود بنابر این در قرآن نیز چنین اتفاقی واقع شده است. | در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امتهای پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می‌گردد بدیهی است از جمله اموری که در امتهای سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی انها بود بنابر این در قرآن نیز چنین اتفاقی واقع شده است. | ||
ایشان انگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می کند <ref>المیزان ج 12ص 117</ref> | ایشان انگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می کند <ref>المیزان ج 12ص 117</ref> | ||
| خط ۷۰۷: | خط ۷۰۷: | ||
پاسخ علامه طباطبائی: | پاسخ علامه طباطبائی: | ||
ایشان در نقد وجه چهارم | ایشان در نقد وجه چهارم می‌نویسد: مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امتهای پیشین، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و اثار و نتائج عملکردهای انها می باشد. | ||
ایشان عامل مهم انشعابات مذهبی بین مسلمآنان را - که مفاد روایات فوق می باشد - عدم عرضه احادیث با قرآن و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قرآن دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امتهای سابق در امت اسلام - را مخالف با قرآن می داند. | ایشان عامل مهم انشعابات مذهبی بین مسلمآنان را - که مفاد روایات فوق می باشد - عدم عرضه احادیث با قرآن و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قرآن دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امتهای سابق در امت اسلام - را مخالف با قرآن می داند. | ||
نسخهٔ ۷ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۵۶
یکی از مهمترین مباحث علوم قرآنی بررسی مساله تحریف قرآن است. این مساله بعنوان یکی از مبانی تفسیری شمرده شده و هر نوع تفسیری از قرآن مبتنی بر حل آن می باشد. در این مقاله به ابعاد مختلف این مساله از منظر فریقین پرداخته شده و ادله قائلین به تحریف مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قرآن
از جمله مبانی تفسیری فریقین مبحث تحریف ناپذیری قرآن کریم است. تبیین این امر مبتنی بر تحقیق در امور ذیل می باشد: 1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قرآن 2-دلائل تحریف ناپذیری قرآن 3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قرآن
اصالت قرآن و تحریف ناپذیری ان از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمآنان و عالمان فریقین از گذشته تا کنون بر این امراستوار بوده است. هر چند در بین فریقین اقلیتی قائل به تحریف به نقیصه در قرآن بوده اما همیشه گفتارشان مورد اعتراض شدید مسلمآنان و عالمان دینی قرار گرفته است.
نکته مهمی که می تواند اختلاف بین این اقلیت و اکثریت را تا حد زیادی کاهش داده بلکه انرا بطور کلی رفع کند این است که هر دو گروه معتقدند که جمیع قرآن موجود - ما بین الدفتین - کلام الله بوده و در مقام عمل همه مسلمآنان خود را ملتزم بدان می دانند. از اینرو می توان ادعا نمود که اختلاف بین اقلیت و اکثریت در مساله تحریف قرآن فقط در مقام نظر و اندیشه بوده و فاقد ثمره عملی می باشد.
گفتار اعلام امامیه در عدم تحریف قرآن
در اینجا گفتار برخی از اعلام امامیه را که قائل به عدم تحریف قرآن هستند بعنوان نمونه بیان می کنیم:
شیخ صدوق
ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " می‌نویسد: امامیه معتقد است به اینکه قرآن موجود در بین مردم همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره های قرآن نیز 114سوره می باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر آنان خواهد بود [۱]
سید مرتضی
ایشان در کتاب " الموضح عن وجه إعجاز القرآن "- طبق نقل طبرسی در مجمع البیان - می فرماید-: قطعیت، صحت و سلامت قرآن موجود – از تحریف – همانند قطعیت و علم به وجود شهرها، حوادث مهم تاریخی، کتب مشهور و... می باشد. این امر معلول عوامل زیادی است که سبب حفظ قرآن از تحریف گردیده است نظیر اعجاز قرآن در اثبات رسالت و نیز مرجعیت قرآن برای مسلمآنان در زندگی فردی و اجتماعی و....که سبب عنایت ویژه مسلمآنان در ممارست بر حفظ قرآن می گردید. [۲] شیخ طبرسی در مجمع البیان در گفتاری دیگر از سید مرتضی نقل می کند که: قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر پیامبر به همین گونه تالیف یافت و بر این امر دلائل متعددی اقامه شده است. [۳]
شیخ طوسی
ایشان در کتاب التبیان می‌نویسد: بحث زیادتی یا نقصان در قرآن از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون ان بحث شود ؛ چون درنفی زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قرآن موجود نسبت به قرآن حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمآنان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر ان است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قرآن - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می کند. هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قرآن وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از انها اعراض گردد.[۴]
علامه حلی
ایشان در پاسخ به این سئوال که " ایا در کتاب خدا تحریفی صورت گرفته است یا خیر ؟ " می فرماید: هیچ نوع تحریفی در قرآن صورت نگرفته است و این امر به تواتر ثابت شده است.و احتمال وجود تحریف در قرآن سبب بروز تزلزل و شبهه در معجزه پیامبر ص می‌گردد ا[۵]
طبرسی
ایشان در مجمع البیان می‌نویسد: سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قرآن مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قرآن نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق ان است که این امر مخالف با واقع است. [۶]
علامه طباطبائی
ایشان در کتاب القرآن فی الاسلام تحت عنوان:" القرآن مصون من التحریف "می‌نویسد: قرآن از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت ایات و سوره هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می دانیم که قرآن موجود همان قرآنی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید. ایشان در ادامه می فرماید: در اعتبار قرآن موجود حتی نیازی به اثبات تاریخی ان نیست بلکه در تحریف ناپذیری ان اعلام تحدی قرآن مبنی بر اینکه مخالفین اگر انرا کتابی از ناحیه غیر خداوند می دانند همانندش را بیاورند، کافی است. [۷]
آیه الله خوئی
ایشان در کتاب "البیان فی علوم القرآن "تحت عنوان: رأی المسلمین فی التحریف:می‌نویسد: معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قرآن بوده و همگی معتقدند به اینکه قرآن موجود همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده اند. بنابر این قول به عدم تحریف قرآن را می توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست.. البیان فی تفسیر القرآن ص 200-201 ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پآیه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قرآن می‌نویسد: تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قرآن برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده اند و انسانهای عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند. [۸]
امام خمینی ره
ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمآنان به جمع و حفظ قرآن را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قرآن دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پآیه ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قرآن نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می کند که تفسیر و تاویل برخی از ایات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است. [۹] آیه الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام می‌نویسد: اری عده ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قرآن بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی انها با قرآن، فاقد ارزش بررسی می باشد. [۱۰]
اتهام تحریف قرآن به امامیه
برغم اجماع امامیه بر عدم تحریف قرآن برخی از عالمان اهل سنت، نسبت تحریف به علمای امامیه داده بلکه قول به تحریف قرآن را از موارد وفاق بین همه شیعیان می دانند. علامه سید جعفر مرتضی ضمن اظهارشگفتی خود از ادعای بی پآیه چنین عالمانی اینچنین ابراز می‌دارد: از جمله دلائلی که اینان را وادار به اظهارات سخیف وسست در زمینه نسبت تحریف قرآن به اعلام شیعه کرده است وجود برخی روایاتی است که درکتب روائی شیعیان وارد شده است در حالی که همه این روایات مورد بحث عالمان شیعی قرار گرفته و شبهات مربوط به ان پاسخ داده شده است از جمله انکه برخی از این روایات در صدد تفسیر و تاویل ایات بوده است و در برخی دیگر واژه تحریف بمعنای دیگری – غیر از معنای مصطلح – بکار رفته است. [۱۱]
باید گفت در برابر اینان برخی از عالمان منصف و غیر متعصب اهل سنت دیدگاه افراطی گروه مذکور را بشدت انکار کرده و ان را بر خلاف واقعیت موجود می دانند. در اینجا گفتار آنان را بیان می کنیم:
گفتار برخی از عالمان اهل سنت در رد تهمت تحریف قرآن به شیعیان
ابوزهره
ایشان اظهار می‌دارد برادران شیعه ما نظیر سید مرتضی و...قول به تحریف قرآن را مستلزم تشکیک در معجزه پیامبر ص و انکار ضروری دین دانسته اند بنابر این انتساب قول به تحریف قرآن به همه شیعیان افترائی بیش نیست - [۱۲]
امام محمد غزالی
ایشان در رد اتهام قول به تحریف به شیعیان اظهار می‌دارد: در مجلسی که مخالفین شیعه در ان حضور داشتند ادعا شد که قرآن شیعه با قرآن های موجود بین مسلمآنان متفاوت است از آنان خواستم اگر چنین است ان را بمن نشان دهید.چرا تا کنون کسی ان نسخه تحریف شده را مشاهده ننموده است ؟ ادعای کذبی که در طی مدت طولانی به شیعیان نسبت داده شده و هیچگاه اثبات نشده است. [۱۳]
گفتار اعلام اهل سنت در عدم تحریف قرآن
هر چند اقلیتی در اهل سنت نظیر اقلیت در بین شیعیان، قائل به تحریف قرآن هستند اما قاطبه اهل سنت و اعلام آنان قائل به عدم تحریف قرآن می باشند چنانکه الوسی در "روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم " ادعای برخی در نسبت تحریف قرآن به اهل سنت را بشدت نفی کرده و در زمینه اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن اظهار می‌دارد: ...لأنهم أجمعوا على عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم،[۱۴]
در اینجا گفتار برخی از اعلام اهل سنت را در عدم تحریف قرآن -که غالبا در کتب تفسیری شان ذکر گردیده است - بیان می کنیم:
ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری -
ایشان در تفسیر جامع البیان فى تفسیر القرآن ذیل آیه:" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ " می‌نویسد: بر اساس آیه مذکور قرآن بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس آیه نفی باطل در قرآن "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قرآن رادارا نخواهد بود . [۱۵]
علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -
ایشان در کتاب النکت و العیون ذیل آیه شریفه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ با بیان سه وجه برای کلمه حفظ اظهار می‌دارد بنابر قول قتاده قرآن کریم از دسترسی شیطان به تحریف ان – ایجاد کمی و زیادتی در قرآن – بدور است. [۱۶]
ابوحیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری –
ایشان نیزذیل آیه شریفه حفظ می‌نویسد: قرآن کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمانها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در ان از طریق شیاطین وجود ندارد. [۱۷]
سید محمد طنطاوی –معاصر -
ایشان در "التفسیر الوسیط للقرآن الکریم "ذیل آیه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ."می‌نویسد: قرآن به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت. هیچکس را قدرت مقابله با قرآن نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود. [۱۸]
وهبه زحیلی – معاصر -
ایشان ذیل آیه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ می‌نویسد: آیه مذکور با آیه نفی باطل "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قرآن برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود. [۱۹]
دو نکته مهم:
نکته اول: نسخ تلاوت در کتب اهل سنت و ارتباط ان با تحریف قرآن هر چند از مبانی مسلم قاطبه اهل سنت، عدم تحریف قرآن بوده اما در کتب علوم قرآنی اهل سنت مباحثی در زمینه نسخ قرآن مطرح گردیده است که لازمه پذیرش انها در برخی از صور قبول تحریف در قرآن کریم می باشد.
در اینجا بعنوان نمونه بخشی از گفتار سیوطی را در الاتقان -در مبحث نسخ- بیان می کنیم:
ایشان دربیان انواع نسخ می‌نویسد:
1-نسخ تلاوت و حکم 2-نسخ حکم بدون نسخ تلاوت 3-نسخ تلاوت بدون نسخ حکم ایشان در پاسخ این سئوال که فلسفه نسخ تلاوت بدون نسخ حکم- نوع سوم نسخ- چیست از قول صاحب الفنون نقل می کند که: غرض از نوع سوم نسخ اشکار شدن مقدار اطاعت پذیری و تسلیم انسان در برابر خداوند می باشد بدین معنا که وقتی انسان بمجرد ظن به محبوبیت عملی در نزد خداوند به سرعت در مقام انجام ان بر می‌آید – بدون اینکه نصی بران دلالت کند – میزان تسلیم او در مقابل خداوند معلوم می‌گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزند [۲۰] باید گفت لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم وقوع تحریف در قرآن می باشد. تفصیل این امر و نقد و بررسی گفتار سیوطی در ادامه مباحث خواهد بود.
باید گفت گرچه برخی از اعلام اهل سنت نظیر الوسی و سیوطی از قول به تحریف قرآن استیحاش داشته و غالبا شیعه را متهم به پذیرش تحریف قرآن می‌کنند اما گفتار آنان در زمینه نسخ تلاوت ایات و سور- که در توجیه روایات تحریف ان را بیان می‌کنند –مستلزم پذیرش تحریف می باشد چون - همانطور که تبیین شد - پذیرش نسخ تلاوت و ثبوت حکم نظیر آیه ای که در زمینه رجم شیخ و شیخه ادعا شده است مفهوی جز تحریف نخواهد داشت. تبیین این امر در مبحث پاسخ اهل سنت نسبت به وجود روایات تحریف در منابع روائی شان خواهد بود.
نکته دوم: تاملی درگفتار شیخ مفید
از گفتار شیخ مفید در کتاب "المسائل السرویه "استظهار می شود که- ایشان گرچه قرآن موجود را کلام و حجت الهی دانسته و التزام به ان را بر همگان لازم می داند اما از منظر او بین قرآن موجود با قرآنی که در نزد اخرین حجت الهی است تفاوتهائی وجود دارد.
تبیین گفتار شیخ مفید ره:
ایشان در پاسخ این سئوال که: ایا قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآن نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرآنی که علی ع به جمع ان اقدام فرمود می باشد یا خیر ؟ می‌نویسد:
شکی نیست که قرآن موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در ان وجود ندارد. البته برخی از ایات نازل شده در نزد اخرین حجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت . لازم به ذکر است قرآن موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قرآن بودند ازاینرو با قرآنی که امیر المومنین به جمع ان اقدام نمود تفاوت دارد.چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قرآن به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می گرفت اسامی اهل بیت را در ان مشاهد می کردید. [۲۱]
نقد و بررسی:
باید گفت: به رغم گفتاری که از شیخ مفید ره در زمینه تفاوت قرآن با قرآنی که امام علی ع به جمع ان اقدام نمود ذکر شد ایشان و همه کسانی که قائل به چنین امری هستند خود را در مقام عمل ملتزم به قرآن موجود دانسته و همه ان را کلام الله می دانند. اینان معتقدند که ائمه علیهم السلام امر به قرائت قرآن موجود نموده و انرا حجت الهی بر مردم می دانستند.
در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می کنیم: ایشان تحت عنوان:" لزوم التقید بما بین الدفتین" می‌نویسد: اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قرآن موجود رسیده است تا انگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قرآن کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد.از طرفی در عصر غیبت از قرائت قرآنی غیر از قرآن موجود نهی شده است بنابر این تعبد و تقید به قرآن موجود لازم است. المسائل السرویه ص 82-81 نتیجه انکه اجماع و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قرآن امر قطعی می باشد از طرفی ادعای برخی از آنان به وجود تحریف به نقصان در قرآن تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی آنان قرآن موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به ان می دانند.
2-دلائل تحریف ناپذیری قرآن
قبل از انکه به تبیین دلائل تحریف ناپذیری قرآن بپردازیم ذکر دو نکته لازم است:
1- یکی از عوامل اساسی بروز شبهه تحریف قرآن در بین برخی از عالمان فریقین وجود اخبار و روایاتی است که در کتب معتبر روائی آنان وجود دارد. مفاد این اخبار نفی تحریف به زیاده و اثبات تحریف به نقیصه در قرآن موجود می باشدکه در این فصل به بررسی تفصیلی ان خواهیم پرداخت.
2- از جمله سئوالاتی که طرح و بررسی ان لازم است این است که ایا قول به تحریف قرآن مستلزم کفر خواهد بود یا خیر؟ اهمیت این نکته بدان جهت است که بسیاری از اعلام اهل سنت حتی برخی از اندیشمندان تقریبی آنان نظیر محمد ابوزهره، برخی از شخصیت‌های شیعی نظیر کلینی را بدلیل ذکر روایات تحریف در کتب روائی شان مورد تکفیر قرار داده اند .
در پاسخ سئوال مذکور باید گفت: قول به عدم تحریف هر چند از ضروریات بین همه مسلمآنان می باشد اما نمی توان انرا از ضروریات دین شمرد چون ملاک ضروری بودن امری دردین ان است که اثباتش نیاز به دلیل نداشته باشد در حالی که قائلین به عدم تحریف قرآن در تحریف ناپذیری ان به دلائلی نظیر آیه حفظ و....استناد نموده اند. بنابر این نمی توان قائلین به تحریف قرآن را منکر ضروریات دینی تلقی نموده و با حربه تکفیر آنان را از زمره مسلمین خارج دانست . نکته مذکور از کتاب الاصول العامه للفقه المقارن استفاده شده است
بعد از بیان نکات مذکور می گوئیم: در اثبات تحریف ناپذیری قرآن به دلائلی استناد شده است که برخی از انها به شرح ذیل می باشد:
1-دلیل عقلی:
این دلیل به شکلهای گوناگون قابل تقریراست که در اینجا به سه نوع ان اکتفا می شود:
تقریر اول: تحریف قرآن مخالف حکمت الهی در امر افرینش بشر خواهد بود.
تبیین: الف - هدف خداوند از خلقت بشر، هدایت و ایصال او بسوی کمال مطلق می باشد. ج – قرآن تنها کتاب جامع اسمانی است که جهت هدایت انسانها و نیل او به غرض از خلقت – کمال مطلق – در اختیار بشر قرار گرفته است. ج - خاتمیت رسل با ارسال اخرین فرستاده الهی بمعنای ان است که بشر به مرحله ای از بلوغ فکری رسیده است که حتی بدون نبی و فرستاده الهی توان بهره گیری از قرآن کریم را داراست. مقدمات سه گانه مذکور، مستلزم مصونیت قرآن از تحریف خواهد بود چون هر نوع تحریف در قرآن اعتماد بشر را نسبت بدان سلب نموده و او را در رسیدن به مقصد اصلی اش – کمال مطلق – ناکام خواهد گذاشت. بدیهی است این امر بمعنای لغویت در خلقت بشر بوده که امری باطل و ضد حکمت الهی می باشد.
تقریر دوم: تحریف قرآن مستلزم عدم اتمام حجت الهی بر انسانها می باشد:
تبیین: شکی نیست که هدف الهی از نزول قرآن هدایت بشردر سیرتکاملی اش بسوی کمال مطلق می باشد. لازمه چنین امری اطمنیان بشر به جامعیت و نیز مصونیت قرآن از هر نوع تحریفی می باشد. چون امکان یا وقوع تحریف در قرآن مستلزم سلب اعتماد بشر از این کتاب اسمانی بوده در نتیجه حجت الهی بر او تمام نخواهد بود.
تقریر سوم: تحریف قرآن مستلزم عجز الهی در ایصال بشر به غرض از خلقت – نیل به کمال مطلق - می باشد:
تبیین: شکی نیست که قرآن تنها سند مکتوب الهی و اطمینان بخش در نیل بشر به کمال مطلق می باشد.گرچه روایات معصومین علیهم السلام نقش مهمی درهدایت بشریت داشته اما بدلیل وقوع تحریفات گسترده در انها و نیز بدلیل لزوم عرضه روایات به قرآن -جهت سنجش صحت وسقم انها- قابلیت اکتفا بشر به انها را دارا نخواهد بود.
از طرفی مقتضای حکم قطعی عقل ان است که خداوند قدرت محافظت کتابش را از هر نوع تحریف داراست در نتیجه هر نوع تحریف قرآن بمعنای عجزخداوند در محافظت ازان خواهد بود که امری محال می باشد.
بعبارت دیگر تحریف قرآن توسط بشر نوعی اعلام معارضه او با خداوند بوده و بمعنای غلبه اراده او بر اراده و قدرت الهی- در محافظت از کتابش - می باشد. بدیهی است چنین امری محال عقلی بوده و بشر- بدلیل مخلوق بودن - توان مقابله با اراده و قدرت مطلقه الهی را نخواهد داشت.
2-ضرورت وتواتر تاریخی:
از ضروریات تاریخی است که قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآنی است که در عصر نزول بین صحابه موجود بوده و تحریفی نسبت به ان صورت نگرفته است. اتفاق قاطبه مسلمآنان از قرون گذشته تا کنون بر عدم تحریف قرآنی و نیز نسخه های مختلف قرآنی بجای مانده از ادوار گذشته بخوبی ضروری و تواترتاریخی این امر را اثبات می کند.
علامه طباطبائی
علامه طباطبائی در زمینه ضرورت وتواترتاریخی قرآن می فرماید:
از ضروریات تاریخ این معنا است که تقریبا در 14 قرن قبل پیامبری از نژاد عرب به نام محمد ( ص ) مبعوث به نبوت شد و دعوى نبوت کرد. امتى از عرب و غیر عرب به وى ایمان آوردند و نیز کتابى آورده که آن را به نام « قرآن » نامیده و به خداى سبحان نسبتش داده است و این قرآن متضمن معارف و کلیاتى از شریعت است که در طول حیاتش مردم را به آن شریعت دعوت می کرد.
و نیز از مسلمات تاریخ است که آن جناب با همین قرآن تحدى کرده و آن را معجزه نبوت خود خوانده، و نیز هیچ حرفى نیست در اینکه قرآن موجود در این عصر همان قرآنى است که او آورده و براى بیشتر مردم معاصر خودش قرائت کرده است. و مقصود ما از اینکه گفتیم این همان است تکرار ادعا نیست بلکه منظور این است که بطور مسلم این چنین نیست که آن کتاب به کلى از میان رفته باشد و کتاب دیگرى نظیر آن و یا غیر آن به دست اشخاص دیگرى تنظیم و به آن جناب نسبت داده شده و در میان مردم معروف شده باشد که این، آن قرآنى است که به محمد نازل شده است.
ایشان در ادامه می‌نویسد:
همه اینها که گفتیم امورى است که احدى در آن تردید ندارد، مگر کسى که فهمش آسیب دیده باشد. حتى موافق و مخالف در مساله تحریف و عدم آن نیز در هیچ یک آنها احتمال خلاف نداده است.
تنها چیزى که بعضى از مخالفین و موافقین احتمال داده‌اند این است که جملات مختصرى و یا آیه اى در آن زیاد و یا از آن کم شده و یا جا بجا و یا تغییرى در کلمات و یا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل کتاب الهى، به همان وضع و اسلوبى که در زمان رسول خدا ( ص ) بوده باقى مانده است، و به کلى از بین نرفته است. [۲۲]
مفاد گفتار علامه این است که به گواهی قطعی تاریخ، قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر رسالت بر پیامبر ص نازل گردیده و تحریفی در ان صورت نگرفته است در حالی که چنین قطعیتی در کتب دیگر اسمانی ادعا نشده است.
علامه محمد تقی حکیم
علامه محمد تقی حکیم در کتاب" الاصول العامه للفقه المقارن " دلیل نخست بر عدم تحریف قرآن را مهمترین دلیل عدم تحریف قرآن می داند. ایشان تواتر قرآن را از ادوار گذشته تا کنون امری قطعی دانسته و می‌نویسد:
متواتربودن قرآن بدلیل وضوح، بی نیاز از بحث می باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود: علم به صحت نقل قرآن همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است. این امر بدان جهت است که مسلمآنان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قرآن مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و...دقت های زیادی داشتند. این امر سبب حفظ قرآن از تحریف گردید. [۲۳]
ایشان دلیل مذکور – تواتر قرآن – را جامع و کافی در اثبات عدم تحریف قرآن دانسته و استناد به ایاتی نظیر انا نحن نزلنا الذکر و... را – در اثبات عدم تحریف قرآن - بدلیل مناقشاتی که در انها وجود دارد لازم نمی داند. [۲۴]
ایشان استدلال به آیه ذکر و...را – در اثبات عدم تحریف قرآن - فقط در صورتی که پشتوانه انرا امضا و تایید اهل بیت ع در صحت استناد به قرآن موجود بدانیم تمام می داند. [۲۵]
نتیجه: باید گفت هر چند دلائل متعددی بر عدم تحریف قرآن کریم وجود دارد اما از جمله مهمترین این ادله ضرورت و تواتر تاریخی قرآن کریم می باشد. قطعیت این دلیل بحدی است که برغم تلاش مستمر مخالفین از ادوار گذشته نه تنها تا کنون همچنان متقن باقی مانده و مورد خدشه جدی قرار نگرفته است.
3-اعجاز و تحدی قرآن
تبیین
در ایات متعدد قرآن امده است که بشر از اوردن کتابی همانند قرآن عاجز است: قل لئن اجتمعت الإنس والجن على أن یأتوا بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا- اسراء: 88 حتی مفاد برخی از ایات اعلام عجز بشر از اوردن سوره ای همانند یکی از سوره های قرآن می باشد: وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ –بقره: 23 آیه دیگر: أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء: 82 مفاد ایات مذکور این است که جن و انس از معارضه با قرآن عاجز بوده و تدبر در ایات قرآنی مستلزم اعتراف به وحیاتی بودن قرآن و بشری نبودن ان خواهد بود . در نتیجه عجز بشر از اوردن کتاب یا سوره ای نظیر یکی از سور قرآنی مستلزم عجز او از تحریف قرآن خواهد بود.
علامه طباطبائی نیز در این زمینه می‌نویسد:
...قرآن کریم با اوصاف و خواصى که نوع آیاتش واجد آنهاست تحدى کرده یعنى بشر را از آوردن کتابى مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامى آیات آن را مىبینیم که آن اوصاف را دارد بدون اینکه آیه اى از آن، آن اوصاف را از دست داده باشد.
مثلا اگر به فصاحت و بلاغت تحدى نموده مىبینیم که تمامى آیات همین قرآنى که در دست ماست آن نظم بدیع و عجیب را دارد و گفتار هیچ یک از فصحاء و بلغاى عرب مانند آن نیست، و هیچ شعر و نثرى که تاریخ از اساتید ادبیات عرب ضبط نموده و هیچ خطبه و یا رساله و یا محاوره اى از آنان چنان نظم و اسلوبى را ندارد و این نظم و اسلوب و این امتیازات در تمامى آیات قرآنى مشهود است و همه را مىبینیم که در تکان دادن جسم و جان آدمى مثل همند.
ایشان در ادامه برخی از ایات را که بیانگر عجز بشر از اوردن همانند قرآن هستند بیان نموده و می‌نویسد: ...و نیز مىبینیم که در آیه « أفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِیه اخْتِلافاً کَثِیراً » به اختلاف نداشتن قرآن تحدى نموده و این خصوصیت در قرآن عصر ما نیز هست، هیچ ابهام و یا خللى در آیه اى دیده نمىشود مگر آنکه آیه اى دیگر آن را بر طرف مىسازد، و هیچ تناقض و اختلافى که در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد، پیش نمىآید، مگر آنکه آیاتى آن را دفع مىسازد.
باز مىبینیم که با معارف حقیقى و کلیات شرایع فطرى و جزئیات فضائل عقلى که مبتکر آن است تحدى نموده، و عموم دانشمندان عالم را نه تنها اهل لغت و ادبیات را به آوردن مانند آن دعوت کرده و از آن جمله فرموده است: « قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِه وَلَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً » و نیز فرموده: « إِنَّه لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَما هُوَ بِالْهَزْلِ »
تبیین دیگر از اعجاز و تحدی قرآن:
بر اساس آیه شریفه: أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء: 82، هر گاه با تدبر و تعمق در قرآن موجود نگریسته شود شاهد وحدت، انسجام و هماهنگی بین ایات قرآن خواهیم بود بگونه ای که اگر قرآن از سنخ کلام بشر می بود امکان چنین هماهنگی و انسجامی در ان مشاهده نمی شد.
در تبیین نکته مذکور باید گفت: مضامین متعالی و حقائق گسترده معرفتی و تربیتی و بیان مسائل گوناگون به زیباترین شکل و هماهنگی در مجموعه ایات قرآنی راه تحریف گران را مسدود نموده است.
برغم انکه در قرآن کریم از مسائل متنوعی سخن بمیان امده است اما این امر سبب بروز تناقض و تنافی بین ایات نگردیده و توحید بر سراسر ان حکفرماست [۲۶]
بر این اساس کثرتهای قرآن- مسائل گوناگونی که در قرآن ذکر شده است - به وحدت – توحید – منتهی می‌گردد. نکته مهم: باید گفت ظرفیت استدلال مذکور در تحریف ناپذیری قرآن محدود به عجز بشر از اوردن کتابی همانند قرآن یا سوره ای نظیران می باشد.بدیهی است نافی احتمال وجود تحریف در نقصان یا زیادتی یک یا چند آیه و نیز تغییرات جزئی و عجز بشر از تصرفاتی اینچنین در قرآن نمی باشد.
4- تمسک به ایات شریفه حفظ - حجر: 9 - و نفی باطل - حم السجدة: 42-
تبیین:
جامع ترین وصف ذکر شده برای قرآن واژه "ذکر" است که در همه قرآن این معنا تجلی دارد بعبارت دیگر قرآن مظهر تجلی خداوند متعال است همانگونه که امام صادق ع فرمود: "والله لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون " این معنا – ذکر و تجلی خدا در قرآن - سبب حفظ قرآن از تحریف گردیده است.
علامه طباطبائی در تبیین جایگاه وصف ذکر برای قرآن و نقش ان در تحریف ناپذیری این کتاب اسمانی می‌نویسد:
از جامعترین اوصافى که براى خود قائل شده صفت یادآورى خداست و اینکه در راهنمایى به سوى خدا همیشه زنده است، و همه جا از اسماى حسنى و صفات علیاى خدا اسم مىبرد، و سنت او را در صنع و ایجاد وصف مىکند، و اوصاف ملائکه و کتب و رسل خدا را ذکر مىنماید، شرایع و احکام خدا را وصف مىکند، منتهى الیه و سرانجام امر خلقت یعنى معاد و برگشت به سوى خدا و جزئیات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بیان مىکند.
و همه اینها ذکر و یاد خداست، و همانست که قرآن کریم به قول مطلق، خود را بدان نامیده است. [۲۷]
ایشان در ادامه با استناد به آیات حفظ و نفی باطل در تحریف ناپذیری قرآن می فرماید:
چون از اسامى قرآن هیچ اسمى در دلالت بر آثار و شؤون قرآن به مثل اسم « ذکر » نیست، به همین جهت در آیاتى که راجع به حفظ قرآن از زوال و تحریف صحبت مىکند آن را به نام ذکر یاد نموده، و از آن جمله مىفرماید: « إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا أفَمَنْ یُلْقى فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ » که مىفرماید: قرآن کریم از این جهت که ذکر است باطل بر آن غلبه نمىکند، نه روز نزولش و نه در زمان آینده، نه باطل در آن رخنه مىکند و نه نسخ و تغییر و تحریفى که خاصیت ذکریتش را از بین ببرد.
و نیز در آیات مورد بحث ذکر را به طور مطلق بر قرآن کریم اطلاق نموده، و نیز به طور مطلق آن را محفوظ به حفظ خداى تعالى دانسته و فرموده: « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ » که از آن دو اطلاق این معنا استفاده مىشود که گفتیم قرآن کریم از هر زیاده و نقصان و تغییر لفظى و یا ترتیبى که ذکر بودن آن را از بین ببرد محفوظ خواهد بود.[۲۸]
نتیجه انکه ایشان استدلال به آیه "انا نحن نزلنا الذکر" را بر تحریف ناپذیری قرآن تمام دانسته و قول کسانی را که مرجع ضمیر در " وانا له لحافظون" را پیامبر ص می دانند سخیف و سست می داند. [۲۹]
آیه الله خوئی
آیه الله خوئی در استدلال بر آیه شریفه" انا نحن نزلنا الذکر "بر تحریف ناپذیری قرآن می فرماید: این آیه نیز بر حقظ قرآن از تحریف دلالت داشته و بیانگر ان است که هیچ قدرت جائری را یارای تحریف و تلاعب با قرآن نیست. [۳۰]
سید محمد حسین فضل الله
ایشان ذیل آیه لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ می‌نویسد: فقره " وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قرآن بر همه اندیشه ها می باشد و نیز بیانگر ان است که هیچکس را توان تحریف ان نخواهد بود چون قرآن حق خالص است و باطل نمی تواند دران نفوذ کند. [۳۱]
گفتار اعلام اهل سنت دردلالت آیه حفظ: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ... بر عدم تحریف در قرآن
الوسی در روح المعانی ایشان در تبیین دلالت آیه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ - بر نفی تحریف قرآن می‌نویسد: خداوند متعال در این آیه از مقام شامخ ربوبی اش نزول قرآن را بر پبامبر بیان نموده و مصونیت انرا از هر نوع تحریفی – زیاده یا نقصان و...- متعهد شده است بگونه ای که حتی اگر نقطه ای از ان تغییر یابد مورد اعتراض کودکان – که حافظ قرآن هستند - قرار خواهد گرفت. ایشان در تبیین بیشتر دلالت آیه برتحریف ناپذیری قرآن به گفتار برخی از عالمان اهل سنت نیز استناد می کند. [۳۲]
سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن ایشان ذیل آیه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر" می‌نویسد: بر اساس آیه مذکور قرآن در همه زمانها از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند. ایشان در ادامه نسبت به تحریف ناپذیری قرآن از قرون گذشته تا کنون می‌نویسد: مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می‌دهد که وعده الهی در حفظ قرآن همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر ان است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته اند کلمه ای از ان را تغییر دهند. [۳۳]
ایشان در ادامه به وقوع برخی از بحرانها و فتنه های اجتماعی در جوامع اسلامی که سبب پیدایش فرقه های گوناگونی گردید اشاره نموده و با اذعان به توانائی و اقدام عملی دشمنان در تحریف برخی روایات اظهار می‌دارد: اینان برغم تلاش گسترده شان در تحریف قرآن همچنان عاجز از این هدف شومشان بوده اند که این امرحاکی از اعجاز قرآن می باشد.
طبری در "جامع البیان فى تفسیر القرآن"
ایشان ذیل آیه "وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ "می‌نویسد:
بر اساس آیه مذکور قرآن از هر نوع تحریفی که بخواهد توسط شیاطین جنی یا انسی در ان صورت بگیرد محفوظ است چون آنان عاجز از دسترسی به چنین هدفی هستند. جامع [۳۴]
نتیجه انکه عالمان فریقین دلالت دو آیه حفظ و نفی باطل – انا نحن نزلنا الذکر و لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ -را برتحریف ناپذیری قرآن تمام می دانند.
5- روایاتی که دلالت بر عدم تحریف قرآن می کند:
تبیین
در منابع روائی فریقین روایاتی است که بر عدم تحریف قرآن دلالت می کند از قبیل اخبار عرض روایات به قرآن، حدیث ثقلین و نیز اخباری که مردم را در مواجهه با مشکلات و فتنه ها به قرآن ارجاع می‌دهد .
علامه طباطبائی در اثبات عدم وقوع تحریف در قرآن به روایات استناد کرده ومی فرماید:
ایشان در زمینه کیفیت دلالت احادیث مذکور بر عدم تحریف قرآن می فرماید:
دلیل دیگر آن حدیث شریف ثقلین است که از طریق شیعه و سنى به حد تواتر نقل شده که رسول خدا ( ص ) فرمود: « انى تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتى اهل بیتى ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا - به درستى که من در میان شما دو چیز گرانقدر باقى مىگذارم: کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم، ما دام که به آن دو تمسک جویید هرگز گمراه نخواهید شد »، چون اگر بنا بود قرآن کریم دستخوش تحریف شود معنا نداشت آن جناب مردم را به کتابى دستخورده و تحریف شده ارجاع دهد و با این شدت تاکید بفرماید « تا ابد هر وقت به آن دو تمسک جویید گمراه نمىشوید ».
و همچنین اخبار بسیارى که از طریق رسول خدا و ائمه اهل بیت ( ع ) رسیده، دستور داده‌اند اخبار و احادیثشان را به قرآن عرضه کنند، زیرا اگر کتاب الهى تحریف شده بود معنایى براى این گونه اخبار نبود [۳۵]
ایشان در دفع این احتمال که روایات مذکور –روایات عرض احادیث بر قرآن – مربوط به آیات الاحکام است و شامل آیات دیگر نمی‌شود می فرماید: و اینکه بعضى گفته‌اند « مقصود از این دستور تنها در اخبار فقهى است که باید عرضه به آیات احکام شود و ممکن است قبول کنیم که آیات احکام تحریف نشده، اما دلیل بر این نیست که اصل قرآن تحریف نشده باشد » صحیح نیست، زیرا دستور مذکور مطلق است و زیرنویسى ندارد که تنها اخبار فقهى را به قرآن عرضه کنید و اختصاص دادنش به اخبار فقهى تخصیص بدون مخصص است.
علاوه بر اینکه زبان اخبار عرضه به قرآن صریح و یا دست کم نزدیک به صریح است در اینکه دستور عرضه مزبور به منظور تشخیص راست از دروغ و حق از باطل است، و معلوم است که اگر در روایات دسیسه و دستبردى شده باشد تنها در اخبار مربوط به فقه و احکام نبوده بلکه اگر دشمن داعى به دسیسه در اخبار داشته داعیش در اخبار مربوط به اصول و معارف اعتقادى و قصص انبیاء و امم گذشته، و همچنین اوصاف مبدأ و معاد قوىتر و بیشتر بوده است. و لذا مىبینیم روایات اسرائیلى که یهود داخل در روایات ما کرده‌اند و همچنین نظائر آن غالبا در مسائل اعتقادى است نه فقهى. [۳۶]
ایشان در ادامه به روایات دیگری تمسک می کند که بیانگر سیره اهل بیت ع در تمسک به قرآن موجود و معیار قرار دادن ان در مواجهه با احادیث دیگر می باشد:
دلیل دیگر عدم تحریف از نظر روایات، روایاتى است که در آنها امامان اهل بیت ( ع ) آیات کریمه قرآن را در هر باب موافق و هماهنگ با آنچه در قرآن موجود در عصر کنونی قرائت کرده‌اند، حتى در آن روایات، اخبار آحادى که مىخواهند قرآن را تحریف شده معرفى کنند آیه را آن طور که در قرآن عصر کنونی است تلاوت کرده‌اند و این بهترین شاهد است بر اینکه مراد در بسیارى از آنها که دارد آیه فلان جور نازل شده است تفسیر بر حسب تنزیل و در مقابل بطن و تاویل استدلیل دیگر، روایاتى است که از امیرالمؤمنین و سائر ائمه معصومین ( ع ) وارد شده که قرآن موجود در دست مردم همان قرآنى است که از ناحیه خدا نازل شده، اگر چه غیر آن قرآنى است که على ( ع ) آن را به خط خود تنظیم نموده است، و در زمان ابوبکر و همچنین در زمان عثمان که به تنظیم و کتابت قرآن پرداختند آن حضرت را مشارکت ندادند. و از همین باب است اینکه به شیعیان خود فرموده‌اند « اقرؤا کما قرء الناس - قرآن را همانطور که مردم مىخوانند بخوانید » [۳۷]
ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قرآن می‌نویسد:
پس مجموع این اخبار - هر چند که مضامین آنها با یکدیگر مختلف است - دلالت قطعى دارد بر اینکه قرآنى که امروز در دست مردم است همان قرآنى است که از ناحیه خداى تعالى بر خاتم انبیاء ( ص ) نازل شده است، بدون اینکه چیزى از اوصاف کریمه اش و آثار و برکاتش از بین رفته باشد.
نتیجه: دلائل قطعی بر عدم تحریف قرآن، حکم قطعی عقل، ضرورت و تواتر تاریخی، تحدی و اعجاز قرآن و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و احادیث عرض بر کتاب خواهد بود.
3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قرآن
دلیل اول عمده ادله و نقدها در این قسمت از کتاب تفسیر المیزان علامه طباطبائی استفاده شده است: -روایات تحریف در کتب معتبر فریقین دلیل نخست قائلین به تحریف در نقیصه این است که روایات زیادی در منابع فریقین وجود دارد که دلالت بر نقصان یا تغییر بعضی کلمات و اعراب قرآن دارد
دراینجا برخی از این روایات را از منابع فریقین بیان می کنیم:
روایات تحریف در کتب اهل سنت: در کتب معتبر اهل سنت مفاد بسیاری از روایات ان است که قرآن کریم مورد تحریف قرار گرفته است بگونه ای که آلوسی-متوفای1270- صاحب کتاب روح المعانی، از مفسران بنام أهل سنت اظهار می‌دارد روایات در تحریف قرآن قابل شمارش نیست. [۳۸]
گفتار الوسی در روح المعانى
ایشان بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن -....لأنهم أجمعوا على عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم،-می‌نویسد:
اری در زمان ابوبکر ایات غیر متواتر و نیز ایاتی که تلاوت انها نسخ گردید از قرآن موجود حذف شد گرچه این کار – حذف ایات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود. [۳۹]
انگاه روایات زیادی را که بیانگر وقوع تحریف درقرآن می باشد نقل می کند. [۴۰]
طوائف روایات تحریف قرآن در منابع اهل سنت
در یک جمعبندی کلی می توان اخبار تحریف در منابع اهل سنت را به طوائفی تقسیم کرد: 1-روایاتی که مفادشان حذف بیشتر آیات قرآن می باشد:
عمر بن خطاب از قول پیامبر ص نقل می کند که ان حضرت فرمود: قرآن مشتمل بر یک میلیون و بیست و هفت هزار حرف است . [۴۱]
بدیهی است ادعای مذکور با قرآن موجود که تعداد حروفش بمراتب کمتر از عدد ذکر شده است تفاوت زیادی خواهد داشت .
2- روایاتی که مفادشان حذف بیشتر ایات سوره احزاب می باشد:
ابی بن کعب می گوید: سوره احزاب معادل سوره بقره بود و در ان آیه رجم شیخ و شیخه وجود داشت که حذف گردیده است. [۴۲]
3- روایاتی که مفادشان حذف آیاتی از سوره توبه می باشد:
از حذیفه روایت شده که ایات سوره برائت - کنونی -یک چهارم سوره برائتی است که نازل شده است:... ما تقرأون ربعها - یعنی براءة [۴۳]
4- روایاتی که بیانگر حذف دو سوره از قرآن به نامهای: (( خلع )) و (( حفد )) می باشد:
طبق روایات متعددی که از اهل سنت وارد شده است این دو سوره در بعضی قرآنها وجود داشته و عمر ابن خطاب پیش از رکوع آنها را می خوانده است. عن عمر بن الخطاب رضی الله عنه أنه قنت بهاتین السورتین ( اللهم إنا نستعینک ونستغفرک ونثنی علیک الخیر نشکرک ولا نکفرک ونخلع ونترک من یفجرک اللهم إیاک نعبد ولک نصلی ونسجد وإلیک نسعى ونحفد نرجو رحمتک ونخشى عذابک إن عذابک بالکفار ملحق ) وکان یحدث عن ابن عباس رضی الله عنهما عن عمر رضی الله عنه بهذا الحدیث ویحدث عن علی رضی الله عنه أنه قنت معرفه [۴۴]
5- روایاتی که بیانگر حذف سوره های فلق و ناس از قرآن می باشد:
در روایات اهل سنت به مواردی برمی خوریم که این دو سوره را تنها دو تعویذ و دعا برای جلوگیری از چشم زخم و آسیب دیگران به افراد می دانند. عبدالرحمن بن یزید از عبدالله –بن مسعود- نقل می کند که معوذتین را از مصاحفش حذف نموده و می گفت این دو از سور قرآن نیستند. [۴۵] ابی نیز می گفت معوذتین در مصحف ابن مسعود ثبت نشده است و پیامبر ص ایندو را بعنوان تعویذ برای حسنین بکار می برد و هیچگاه دیده نشد که پیامبر ص انرا در نمازش قرائت کند. [۴۶]
6 -روایاتی که مفادشان نابود شدن برخی از ایات قرآن توسط بزغاله می باشد:
از مطالب عجیبی که دربرخی از منابع روائی اهل سنت آمده است آن است که آیه ای از قرآن که درباره محرم شدن بزرگسالان از طریق شیرخوردن – بگونه خاصی که در روایت ذکر شده است - نازل شده بود از قرآن حذف گردیده است و دلیل حذف آن را اینگونه بیان کرده اند که" عایشه آن آیه را روی کاغذ نوشته بودو زیر بالش خود نهاده بود که بزغاله ای آن را خورد و از بین برد":!!! [۴۷]
گویا قرآن نازل شده تنها نزد وی بوده است و سایر نویسندگان وحی از آن بی خبر بودند.
متن حکم حذف شده از قرآن -در مورد رضاعه الکبیر عشرا – در کتاب سنن ابی داوود نقل شده است. [۴۸]
در این کتاب - سنن ابی داوود - بعد از ذکر روایت مذکور امده است:
....عائشه به دختران خواهر و دختران برادرش دستور مى‌داد به مردانى که عائشه دوست داشت، آن مردان وى را ببیند و بر او وارد شوند؛ پنج بار شیر بدهند؛ اگر چه آن مردان بزرگسال بودند. [۴۹]
لازم به ذکر است که روایت مذکور معارض روایاتی است که رسول خدا خشم خود را از رفتارعائشه در مورد رضاعه الکبیر اظهار نموده است:
عایشه میگوید: رسول خدا بر من وارد شد. مردى نزدم نشسته بود. این صحنه بر آن حضرت گران آمد و آثار غضب را در چهرهاش مشاهده کردم. گفتم: یا رسول اللّه این مرد برادر رضاعى من است. فرمود: در این امر دقت کنید که رضاع وقتى ثابت است که طفل شیر خوار از پستان زنى شیر بخورد. (و به وسیله شیر، سیر شود)
7- روایاتی که بیانگر حذف آیه (( ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره )) از قرآن می باشد:
از مسوربن مخرمه روایت شده که عمرابن خطاب به عبدالرحمن بن عوف گفت:
آیا قبلا آیه ای به این صورت نبود؟ ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره؟ ما چنین آیه ای را در قرآن مشاهده نکردیم. )) و عبدالرحمن پاسخ داد: این آیه از قرآن حذف شده است. [۵۰]
8-روایاتی که بیانگر حذف آیات (( ان انتفائکم.. )) و آیه (( الولد للفراش.. )) از قرآن می باشد:
عدی بن عدی بن عمیره بن فروه از پدرش از جدش روایت می کند که عمر از ابی ابن کعب پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: ان انتفائکم من آبائکم کفر بکم ؟ پاسخ داد: آری. پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: الولد للفراش و للعاهر الحجر که با مقداری از آیات از بین رفته است؟ جواب داد: بله. [۵۱]
9-روایاتی که بیانگر حذف ایات (( رجم )) از قرآن می باشد:
بخاری در کتاب خود ضمن حدیثی از ابن عباس روایت کرده است که عمر پس از آخرین حج خود و بازگشت به مدینه به منبر رفت واظهار داشت: می ترسم زمانی بگذرد و طول زمان سبب شود عده ای بگویند به خدا قسم ما آیه رجم را در کتاب خدا ندیدیم و گمراه شوند و به حکم خدا عمل نکنند در حالی که رجم در کتاب خدا حق زنان و مردان متاهلی است که زنا کنند و بینه بر آن قائم شود یا خود اعتراف کنند یا زن از زنا حامله شود. [۵۲]
10- حذف آیه "أن لا ترغبوا عن آبائکم فإنه کفر بکم ان ترغبوا عن آبائکم" از قرآن: از عمر نقل شده که در خطبه ای برای مردم اظهار داشت: از جمله آیاتی که در قرآن آنرا می خواندیم این آیه است. و سپس خواند: أَنْ لاَ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، فَإِنَّهُ کُفْرٌ بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، أَوْ إِنَّ کُفْرًا بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ [۵۳]
روایات تحریف در کتب حدیثی امامیه
در کتب معتبر امامیه نیز روایات زیادی است که اقلیت قائلین به تحریف قرآن بدان در اثبات ادعایشان بدان استناد می‌کنند که برخی از انها بشرح ذیل می باشد:
1-روایاتی که قرآن را مشتمل بر 17هزار آیه می داند:
از امام صادق ع نقل شده است که قرآنی که از طریق جبرئیل بر پیامبر ص نازل شد مشتمل بر هفده هزار آیه بود. [۵۴]
بدیهی است مفاد روایت مذکور با قرآن موجود که مشتمل بر شش هزار و اندی آیه می باشد منافات دارد.
2- روایاتی که بیانگر حذف بسیاری ایات از قرآن است:
حبیب سجستانی می گوید: از امام باقر علیه السلام در زمینه آیه " وإذ أخذ الله میثاق النبیین لما آتیتکم من کتاب وحکمة ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم لتؤمنن به ولتنصرنه " سئوال کردم که چگونه پیامبری که رسول و نبی بعد از خودش را ندیده است می تواند بدو ایمان داشته و در یاری او تلاش نماید. امام ع فرمود: ایات بسیاری از قرآن – نظیر آیه مذکور – حذف و یا حروفی به خطا در قرآن وارد شده است که این امرسبب ابهاماتی برای مردم گردیده است.، [۵۵]
3-روایاتی که قرآن واقعی را – که نزد اهل بیت ع می باشد - متفاوت با قرآن موجود می داند: محمد بن سلیمان از برخی اصحاب امام رضا ع نقل می کند که از امام ع سئوال کردم گاه از برخی افراد، ایاتی - از قرآن- را می شنویم که با قرآنی که از شما به ما رسیده است متفاوت است – و چنین ایاتی در ان یافت نمی‌شود - اما نمی توانیم همانند قرآن شما ان را قرائت کنیم ایا چنین عملی گناه محسوب می‌گردد ؟ امام ع فرمود: انگونه که به شما اموزش داده شده است قرآن را تلاوت کنید بزودی حجت الهی بسوی شما خواهد امد و قرآن حقیقی را به شما تعلیم خواهد داد. [۵۶]
در روایتی دیگر امده است: شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قرآن را تلاوت نمود در حالی که قرائتش باقرآنی که در بین مردم تلاوت می گردید متفاوت بود. امام ع فرمود: این نوع قرائت را ترک بنما و قرآن را بگونه ای که دیگران می خوانند تلاوت نما تا اینکه حجت نهائی خداوند ظهور نموده و قرآن حقیقی را به مردم ارائه خواهد کرد انگاه حضرت مصحف امام علی ع را به ان شخص نشان داد. [۵۷]
در روایتی از احمد بن محمد بن ابی نصر امده است که: امام کاظم ع مصحفی از قرآن را بمن داده و فرمود: به درون ان منگر. انگاه قرآن را گشوده و مشاهده کردم که در ذیل آیه: " لم یکن الذین کفروا " اسامی هفتاد نفر بهمراه اسماءپدرانشان در قرآن امده است. امام ع فرمود: مصحف را بمن برگردان. [۵۸]
4-روایاتی که بیانگر حذف ایاتی است که در شان اهلبیت ع نازل شده است:
امام باقر ع فرمود: اگر قرآن حقیقی موجود می بود حق ما اهل بیت ع در بین مردم مخفی نمی گردید. هر گاه قائم ما ظهور کند قرآن واقعی که همراه اوست ان را تصدیق خواهد کرد [۵۹]
درروایتی دیگر از امام صادق ع می خوانیم: هرگاه قرآن حقیقی انگونه که نازل گردیده است در بین مردم قرائت می شد اسامی ما را در ان بوضوح می یافتید. [۶۰]
در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که: در قرآن امور گذشته و مسائل اینده و حال وجود دارد.در قرآن اسامی شخصیت‌هائی وجود داشت که حذف گردید [۶۱]
و در روایتی از امام باقر ع نقل شده است که فرمود: قرآن در چهار موضوع نازل شده است: یک چهارم ان در فضائل ما، یک چهارم ان در اوصاف دشمنان ما، یک چهارم ان در فرائض و احکام و یک چهارم دیگرش در سنن و امثال می باشد و کرامتهای قرآن –گزیده های ان - درباره ما می باشد. [۶۲]
5- روایاتی که مصحف امام علی ع را متفاوت با مصاحف دیگرصحابه می داند: سالم بن سلمه نقل می کند که شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قرآن را قرائت نمود که با قرآن موجود بین مردم متفاوت بود. امام ع اورا از ادامه چنین قرائتی باز داشت. سپس مصحف امام علی ع را بیرون اورد و فرمود: امام علی ع بعد از انکه از کتابت مصحف خویش فارغ شد انرا به مردم ارائه داد و خطاب به آنان فرمود: این مصحف، همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و من انرا بصورت کامل جمع کردم. اما مردم گفتند در نزد ما مصحف جامع وجود دارد و ما نیازی به مصحف شما نداریم. امام ع نیز فرمود من بعنوان وظیفه مصحف واقعی را به شما عرضه کردم که بر اساس ان قرائت کنند حال که نمی پذیرید بدانید دیگر برای همیشه این مصحف را نخواهید دید. [۶۳]
در زمینه مصحف امام علی ع روایات دیگری نیز ذکر شده است که به جزئیات ان پرداخته شده است.
لازم به ذکر است در این روایات برغم تایید برخی تحریفات در قرآن، همچنان قرآن کنونی حجت بوده و عمل به ان مآیه نجات از دوزخ و ورود در بهشت دانسته شده است. [۶۴]
6- سور و ایاتی که بر اساس برخی روایات قسمتی از انها حذف یا تبدیل شده است:
در تفسیر قمی برخی از مصادیق تحریف از نوع حذف یا تبدیل ذکرشده است.از جمله این ایات آیه شریفه: کنتم خیر أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله.می باشد که امام صادق ع به قاری این آیه فرمود:
اگرآیه ای که قرائت شد اینچنین باشد مفهومش این خواهد بود که: شما بهترین امتی هستید که امیر المومینن و امام حسین را به قتل رساندید.
قاری از امام ع پرسید: پس آیه قرآن چگونه نازل شده است ؟امام ع فرمود: آیه در اصل اینگونه است: - کنتم خیر أئمة أخرجت للناس ؛ انگاه فرمود: شاهد بر این امر فقرات اخر آیه می باشد که در ان امده است: تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله،
مصداق دیگر در تحریف قرآن از نوع حذف یا تبدیل، آیه ( الذین یقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذریتنا قرة أعین واجعلنا للمتقین إماما ) می باشد که وقتی قاری این آیه را در نزد امام ع خواند ان حضرت فرمود: در خواست بزرگی – که در شانشان نیست - از خدا کردند. در حالی که اصل آیه اینچنین است:: واجعل لنا من المتقین إماما.
و مصادیق دیگری که در کتاب تفسیر قمی و...ذکر شده است. [۶۵]
7- روایاتی که بیانگر وقوع تحریف از نوع تقدیم و تاخیر برخی از ایات می باشد:
در تفسیر قمی نسبت به این نوع از تحریف امده است:
آیه ای که مفادش بیان مدت عده زنان به چهارماه و ده روز می باشد. قاعده ان است که آیه مذکور بعد از آیه ای که مدت عده را یکسال ذکر کرده است قرار گیرد چون آیه نخست ناسخ آیه بعدی می باشد.
و نیز آیه "أفمن کان على بینة من ربه ویتلوه شاهد منه ومن قبله کتاب موسى إماما ورحمة"،که در اصل اینگونه بوده است: "ویتلوه شاهد منه إماما ورحمة ومن قبله کتاب موسى "، و آیه دیگر: "وما هی إلا حیاتنا الدنیا نموت ونحیا " که در اصل اینگونه بوده است: "...نحیی ونموت" بدلیل انکه منکرین قیامت قائل به مبعوث شدن بعد از مرگ نیستند. [۶۶]
8-روایاتی که بیانگر جابجائی برخی از ایات در سور قرآن می باشد:
در تفسیر قمی امده است:
ایاتی که برخی از فقراتش در یک سوره و همه ان در سوره دیگر ذکر شده است عبارتند از: آیه "أتستبدلون الذی هو أدنى بالذی هو خیر اهبطوا مصر فإن لکم ما سألتم فقالوا: یا موسى إن فیها قوما جبارین وإنا لن ندخلها حتى یخرجوا منها فإن یخرجوا منها فإنا داخلون "،که نصف این آیه در سوره بقره و نصف دیگرش در سوره مائده ذکر شده است. [۶۷]...
آیه دیگر:"... اکتتبها فهی تملى علیه بکرة وأصیلا "، که خداوند در مقام رد این ادعا فرمود: وما کنت تتلو من قبله من کتاب ولا تخطه بیمینک إذا لارتاب المبطلون، که نصف آیه در سوره فرقان و نصف دیگرش در سوره عنکبوت ذکر شده است. [۶۸]
و امثال این ایات که در منابع روائی ذکر شده است.
نقد و بررسی دلیل نخست قائلین به تحریف قرآن:
در پاسخ به دلیل نخست قائلین به تحریف – روایات تحریف - باید گفت اعلام فریقین هر یک بگونه ای بدان جواب داده اند:
پاسخ فیض کاشانی نسبت به روایات تحریف:
ایشان مفاد روایات مذکور را بمعنای وقوع تحریف گسترده در قرآن دانسته که لازمه اش عدم انطباق قرآن موجود با قرآن واقعی می باشد. التفسیر الصافی ج 1ص 49
انگاه در پاسخ به شبهه مطرح شده نسبت به تحریف قرآن می فرماید:
لازمه پذیرش این روایات عدم اعتماد به مجموعه قرآن بوده بگونه ای که به هیچ آیه ای از قرآن نمی توان استناد نمود و در نتیجه قرآن کریم از معرض استفاده مردم خارج خواهد شد ؛ در حالی که مقاد بسیاری از روایات این است که قرآن برای همیشه مرجع مسلمآنان بوده و لازم است آنان صحت و سقم روایات را با معیار مطابقت و مخالفت قرآن مورد سنجش قرار دهند بعلاوه انکه مفاد برخی ایات نظیر آیه حفظ و نفی باطل و... مصونیت قرآن از خطر تحریف می باشد.
[۶۹]
ایشان راهکار مشکل مطرح شده را این می داند که بگوئیم تحریف صورت گرفته بگونه ای نیست که به هدف اصلی قرآن – هدایت انسانها- لطمه ای وارد سازد بدین معنا که حذف برخی از اسامی در قرآن و تحریفهائی نظیر ان با وجود اهل بیت ع جبران شده است از اینرو عمل به قرآن موجود نیز انسان را به هدایت مطلوب نائل خواهد کرد. [۷۰]
ایشان شاهد بر صحت پاسخ مذکور را فقره ذیل حدیث طلحه می داند که امام ع عمل به قرآن موجود را سبب نجات از دوزخ و ورود به بهشت دانستند:
ویدل على هذا قوله ( علیه السلام ) فی حدیث طلحة: إن أخذتم بما فیه نجوتم من النار ودخلتم الجنة فإن فیه حجتنا وبیان حقنا وفرض طاعتنا.
ایشان در ادامه با نفی ادعای تحریف قرآن، برخی از روایات مذکور را از قبیل تفسیر و بیان دانسته و قرائنی را در این زمینه بیان می کند از جمله انکه در روایتی از امام باقر ع امده است که مراد از تحریف صورت گرفته در کتب اسمانی تحریف معنوی است نه تحریف لفظی. [۷۱]
پاسخ علامه طباطبائی به روایات تحریف:
ایشان با پاسخهای هفتگانه شان به نقد روایات تحریف پرداخته که عبارتند از:
1-تمسک به روایات تحریف مستلزم دور است:
گفتار نخست ایشان در نقد روایت تحریف این است که:
اما اولا فبأن التمسک بالاخبار بما انها حجة شرعیة یشتمل من الدور [۷۲]
در تبیین دور مذکور باید گفت: تمسک به اخبار تحریف بعنوان اینکه این اخبار حجت شرعی است مبتنی بر اثبات نبوت پیامبر ص است و اثبات نبوت هم مبتنی بر عدم تحریف قرآن است بنابر این احتمال وجود تحریف در قرآن سبب عدم اثبات نبوت و در نتیجه عدم حجیت این اخبار خواهد بود.
2-روایات تحریف حتی با فرض صحتشان، اخبار احاد بوده و مفید قطع نمی باشد:
علامه در این زمینه می‌نویسد:
به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می توان استناد نمود چون در بین انها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی‌شود و بندرت می توان در بین انها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت.
ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه – اثبات تحریف قرآن – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در انها وجود دارد. [۷۳]
3-عدم شباهت سیاق و نظم قرآن موجود با مفاد روایات تحریف:
گفتار علامه در این زمینه بشرح ذیل می باشد:
روایات تحریف با قطع نظر از ایراد دور، مشتمل بر ایات و سوری است که سیاق و نظمشان شباهتی با قرآن ندارند. المیزان ج 12ص 112.
ایشان در بخش دیگری از گفتارشان به برخی از سور ادعا نظیر سوره خلع و سوره حفد در روایات تحریف اشاره نموده و انها را در مقایسه با قرآن در سطح بسیار نازل و فاقد هر نوع شباهتی می داند. [۷۴]
علامه طباطبائی علت پذیرش برخی از قائلین به چنین ترهاتی را روحیه اخباریگری و عدم عرضه احادیث به قرآن دانسته و می فرماید:
.... محدثینى که به چنین سوره هایى – نظیر سوره حفد و خلع - اعتناء مىکنند، بخاطر تعصب و تعبد شدیدى است که نسبت به روایات دارند و در تشخیص صحیح از مجعول آن و در عرضه داشتن احادیث بر قرآن کوتاهى مىکنند و اگر این تعصب و تعبد نبود، کافى بود در یک نظر حکم کنند به اینکه ترهات مذکور جزو قرآن کریم نیست. همان
4-مخالفت روایات تحریف با قرآن
متن گفتار ایشان در این زمینه عبارتست از: ومع الغض عن جمیع ذلک فإنها مخالفة للکتاب مردودة [۷۵]
ایشان در تبیین مخالفت روایات تحریف با قرآن می نویسند:
و اما اینکه گفتیم روایات تحریف، به فرضى هم که صحیح باشد مخالف با کتاب است و به همین جهت باید طرح شود. توضیحش این است که مقصود ما مخالفت با ظاهر آیه * ( « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ » ) * و ظاهر آیه « وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه » نیست، تا بگویید این مخالفت ظنى است، - چون ظهور الفاظ آیه جزو ادله ظنى است - بلکه مراد مخالفت با دلالت قطعى کتاب است، چون مجموع قرآنى که فعلا در دست ما است به بیانى که در دلیل اول بر نفى تحریف گذشت، دلالت قطعى دارد بر اینکه در قرآن تحریفى رخ نداده است.
و چطور ممکن است در این دلالت خدشه کرد، و حال آنکه قرآنى که در دست ما هست اجزایش در نظم بدیع، و معجزه بودن نظیر یکدیگرند و خودش در دفع اختلافاتى که در به دو نظر به ذهن مىرسد کافى است. نه در دفع آن اختلافات نقصى دارد، و نه در افاده معارف حقیقى و علوم الهى کلى و جزئیش قصورى، معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب، و اطرافش بر اوساطش منعطف است، و این خصوصیات که در نظم قرآنى است و خداوند آن را به آن خصوصیات، وصف نموده در همه جاى این کتاب مشهود است. [۷۶]
5-عدم امکان صحت روایاتی که دلالت بر حذف بسیاری از ایات قرآن می کند:
علامه در نقد دیدگاه کسانی که قائل به حذف بسیاری از ایات قرآن - بر اساس روایات تحریف - می باشند می فرماید:
چگونه می توان پذیرفت که قرآن برغم دواعی فراوان مسلمآنان در محافظت از ان و تلاش گسترده پیامبر ص در تعلیم و تبیین ان، هزاران آیه – بر اساس روایات مرسل - از ان حذف شده باشد.. [۷۷]
6- ضعف سندی روایات تحریف ایشان معتقد است با مراجعه به اسناد روایات تحریف معلوم می‌گردد که بیشتر انها فاقد سند بوده یا اسنادشان ضعیف می باشد [۷۸]
7-ضعف دلالتی روایات تحریف علامه طباطبائی مفاد در این زمینه می فرماید: بسیاری ازروایاتی که قائلین به تحریف قرآن بدان استناد نموده اند در مقام بیان مفهوم، تفسیر و تطبیق آیه بر مصادیق خارجی آیه بوده و ارتباطی به تحریف لفظی قرآن ندارند . [۷۹]
ایشان در ادامه روایاتی را که بیانگر شان نزول برخی ایات می باشد از قبیل موارد فوق دانسته و می فرماید: روایتی که آیه شریفه "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک " را بدینگونه ذکر کرده است: "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک فی علی " در حالی که روایت بیانگر ان است که آیه مذکور در شان امام علی ع ذکر شده است نه اینکه "فی علی "جزء آیه باشد و همینطور روایتی که آیه شریفه" إن الذین ینادونک من وراء الحجرات " را اینگونه ذکر کرده است: "إن الذین ینادونک من وراء الحجرات بنو تمیم أکثرهم لا یعقلون " در حالی که ذیل روایت بیان شان نزول آیه بوده و برخی بدون دلیل انرا جزء آیه پنداشته اند.
توضیح انکه گروهی از قبیله بنی تمیم بهنگام دیدار با پیامبر ص کنار درب خانه حضرت ایستاده و بی ادبانه به ان حضرت ندا دادند که: اخرج الینا که در این هنگام آیه مذکور نازل گردید و انها را نسبت به رفتار زشت شان متنبه نمود. [۸۰]
ایشان روایاتی را که از باب جری و تطبیق برخی موارد را بیان نموده اند نیز از موارد مذکور می داند نظیر روایتی که آیه شریفه: وسیعلم الذین ظلموا را این
گونه ذکر کرده است: وسیعلم الذین ظلموا آل محمد حقهم و یا آیه شریفه: ومن یطع الله ورسوله " را اینگونه بیان کرده است: ومن یطع الله ورسوله فی ولایة على والأئمة من بعده فقد فاز فوزا عظیما [۸۱]
ایشان در ادامه برخی از روایات را که امام ع در ان کلمه ای را نظیر: کذلک الله ربى کذلک الله ربى که امام ع ذیل سوره توحید تلفظ نموده است عده ای بعنوان روایت پنداشته را بیان می کند [۸۲]
8- تعارض اخبار تحریف با یکدیگر در مواردی که ادعای حذف برخی ایات شده است:
علامه بخشی از روایات تحریف را معارض یکدیگر دانسته که لازمه اش تساقط می باشد بعنوان نمونه در روایات تحریف امده است که آیه ای بعنوان آیه رجم شیخ و شیخه در قرآن وجود داشته که ساقط شده است اما در روایات نسبت به چگونگی ان اختلاف می باشد. در برخی امده است که آیه مذکور اینگونه می باشد: إذا زنى الشیخ والشیخة فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی دیگر: الشیخ والشیخة إذا زنیا فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی: بما قضیا من اللذة ودر بعضی دیگر... نکالا من الله والله علیم حکیم و در برخی دیگر: نکالا من الله والله عزیز حکیم ذکر شده است.
بنابر این تعارض این روایات با یکدیگر دلیل دیگری بر عدم اعتبار و سقوطشان خواهد بود. [۸۳]
دفع توهم: بطلان سخن کسانی که اختلاف روایات تحریف را دلیل بر اصل وقوع تحریف قرآن می دانند:
علامه طباطبائی در نقد گفتار مدعیان فوق الذکر می فرماید:
اینکه بعضى از محدثین گفته‌اند که « اختلاف روایات در آیاتى که نقل شد ضرر به جایى نمىرساند چون این روایات در اصل تحریف قرآن اتفاق دارند » مردود و غلط است. چون اتفاق روایات مذکور در تحریف شدن قرآن ضعف دلالت آنها را جبران نمىکند و هر یک از آنها دیگرى را دفع مىکند [۸۴]
شگفتی علامه از کسانی که اخبار تحریف را پذیرفته اند
علامه طباطبائی بعد از نفی اعتبار روایات تحریف شگفتی خویش را از کسانی که روایات تحریف را پذیرفته اند اظهار داشته و می فرماید:
و عجب از این گونه علماى دینى است که در مقام استدلال بر تحریف شدن قرآن بر مىآیند و آن گاه به روایاتى که به صحابه و یا به ائمه اهل بیت منسوب شده احتجاج مىکنند و هیچ فکر نمىکنند که چه مىکنند. اگر حجیت قرآن باطل گردد، نبوت خاتم الأنبیاء باطل شده، و معارف دینى لغو و بى اثر مىشود، و در چنین فرضى این سخن به کجا مىرسد که در فلان تاریخ مردى دعوى نبوت نموده و قرآنى به عنوان معجزه آورد، خودش از دنیا رفت، و قرآنش هم دستخورده شد، و از او چیزى باقى نماند مگر اجماع مؤمنین به وى، بر اینکه او به راستى پیغمبر بوده، و قرآنش هم به راستى معجزه اى بر نبوت او بوده است، و چون اجماع حجت است - زیرا همان پیغمبر آن را حجت قرار داده، و یا از اجماع مجمعین کشف مىکنیم که قول یکى از جانشینانش در آن هست- پس باید نبوت او و قرآنش را قبول کنیم ؟ ! ! [۸۵]
ایشان احتمال جعل روایات تحریف را قوی دانسته و انرا موید به شواهدی می دانند:
و کوتاه سخن انکه احتمال دسیسه و جعل حدیث که احتمال قوى هم هست و شواهد و قرائن آن را تایید مىکند، وقعى و اعتبارى براى روایات مذکور باقى نمىگذارد، و با در نظر گرفتن آن، دیگر نه حجیت شرعى بر آن اخبار باقى مىماند، و نه حجیت عقلانى، حتى صحیح السندترین آنها هم از اعتبار ساقط مىگردد.زیرا حجیت سند، معنایش این است که رجال حدیث دروغ عمدى نمی‌گویند، و اما اینکه فریب نمىخورند، و در اصول روایتى آنان هم دست برده نمىشود، ربطى به صحت سند ندارد. [۸۶]
دیدگاه علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف:
ایشان در الاصول العامه بعد از بیان انکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و.... دلیل بر پذیرش مولفان انها نمی باشد می‌نویسد:
شبهه تحریف قرآن از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان ان – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود. روایات تحریف قرآن نیز علاوه بر تعارضی که بین انها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قرآن را ندارد.
از طرفی ایشان سورو ایاتی را که برخی ادعای حذف ان را از قرآن دارند در مقایسه با قرآن موجود بسیار سخیف می داند. الاصول العامه للفقه المقارن ص 116.
ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قرآن است را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود چون در عصر عثمان این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است در این صورت سکوت مسلمآنان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمآنان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است. [۸۷]
ایشان عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید مسلمآنان ان عصر دانسته و می‌نویسد: بنظر می رسد بسیاری از این روایات تحریف در صدد مخالفت و بدجلوه دادن عمل عثمان در توحید مصاحف باشد. [۸۸]
پاسخ اهل سنت نسبت به روایات تحریف درمنابع حدیثی
بیشتر اعلام اهل سنت مفاد روایات تحریف را بعنوان نسخ تلاوت پذیرفته و معتقدند که ایات حذف شده گر چه از ناحیه خداوند نازل شده اند اما در زمان رسول اکرم ص تلاوتشان منسوخ شده گرچه حکمشان باقی مانده است.
در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از آنان از کتاب "الاتقان فی علوم القرآن" جلال الدین سیوطی بیان می کنیم: ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم،نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – می‌نویسد: از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که آیه ای بصورت ( عشر رضعات معلومات در قرآن کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این آیه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم اگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان، همچنان در بین مردم قرائت می شد.
مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – می‌نویسد: بسیاری از مواردی را که برخی از مصادیق این نوع نسخ شمرده اند نمی توان از این نوع دانست نظیر انکه ادعا شده است که آیه شریفه( ومما رزقناهم ینفقون ) و ( أنفقوا من ما رزقناکم ) با آیه تشریع زکات نسخ شده است در حالی که این دو آیه ارتباطی با نسخ ندارند بدین معنا که آیه دوم را می توان تفسیر آیه نخست قرار داد.
ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون می‌نویسد: این امر بجهت ان است که میزان طاعت و تعبد مکلف نسبت به فرامین الهی مشخص گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزندش [۸۹]
باید گفت اغلب مولفان علوم قرآن اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده اند که برخی از انها را دراینجا از الاتقان فی علوم القرآن بیان می کنیم: در روایتی از عبدالله بن عمر نقل شده است که هیچگاه فردی از شما ادعا نکند که تمام قرآن در اختیار من است چون بسیاری از ایات و سور قرآنی که از جانب خداوند نازل شده است در قرآن موجود وجود ندارد. [۹۰] از عائشه نقل شده است که سوره احزابی که در زمان پیامبر ص قرائت می شد 200آیه بود در حالی که در زمان عثمان تعداد ایات فقط بمقدار قرآن کنونی ثبت گردید .. [۹۱]
در روایتی دیگر از ابی بن کعب نقل شده است که سوره احزاب بمقدار سوره بقره بود و ما در ان آیه رجم را ( إذا زنى الشیخ والشیخة فارجموهما البتة نکالا من الله والله عزیز حکیم ) قرائت می کردیم. الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66
سیوطی روایت دیگری را بعنوان آیه الرجم که از نوع سوم نسخ انرا می شمرد نقل کرده است. الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66- این روایت در سائر منابع اهل سنت نیز با اندک تفاوتی نقل شده است [۹۲]
از خلیفه دوم در زمینه آیه رجم شیخ و شیخه نقل گردیده است که می گفت: اگر مردم اتهام زیادتی قرآن را بمن نمی زدند بدست خودم آیه رجم را در قرآن وارد می کردم [۹۳]
باید گفت نظیر مباحث مطرح شده در الاتقان در سائر کتب دیگر اهل سنت نظیر: البرها ن، زرکشی و....نیز بیان شده است.
گفتار علامه طباطبائی در نقد دیدگاه مذکور- نسخ تلاوت -:
علامه در نقد و بررسی چنین دیدگاهی می فرماید لازمه این دیدگاه پذیرش وقوع تحریف در قرآن می باشد:
اهل سنت می گویند: ....آیاتى بر اساس احادیث مرسل در سوره نساء در میان جمله « وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى » و جمله « فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ » بوده و به اندازه یک ثلث قرآن یعنى بیش از دو هزار آیه مىشده و افتاده. و نیز آن آیاتى که محدثین سنى گفته‌اند از سوره برائت ساقط شده، مانند « بسم اللَّه » آن و صدها آیه که سوره مذکور را مساوى با سوره بقره مىکرده و اینکه سوره احزاب بزرگتر از سوره بقره بوده و دویست آیه از آن ساقط شده. و یا آن آیاتى که روایات مجعوله مذکور مىگوید منسوخ التلاوه شده است.
ایشان ادامه می‌دهد:
جمعى از مفسرین اهل سنت هم براى دفاع از یک حدیث که گفته « پاره اى از قرآن را خدا از یادها برد و تلاوتش را منسوخ کرد » پذیرفته‌اند، سئوال این است که اینهمه ایات کجا رفته‌اند ؟ و چطور مفقود شده‌اند، که حتى یک نفر هم سراغ یکى از آن هزارها را نگرفته است ؟ !.
و اگر شما هم همان حدیث را سند قرار دهید، و بگویید خدا از یادها برده مىپرسیم از یاد بردن خدا چه معنا دارد ؟ و مقصود از نسخ تلاوت چه مىتواند باشد ؟ آیا نسخ تلاوت بخاطر این بوده که عمل به آن آیات منسوخ شده ؟ پس چرا آیات منسوخه دیگرى که هم اکنون در قرآن کریم است منسوخ التلاوه نشد ؟ و تا کنون در قرآن کریم باقى مانده ؟ ! مانند آیه صدقه و آیه نکاح زانیه و زانى، و آیه عده، و غیر آن ؟
و جالب اینجاست که آقایان آیات منسوخ التلاوه را دو قسم مىکنند، یکى آنها که هم تلاوتش نسخ شده و هم عمل به آن، و قسم دیگر آن آیاتى که تنها تلاوتش نسخ شده است مانند آیه رجم.
و یا بخاطر این بوده که واجد صفات کلام خدایى نبوده و بدین جهت خداوند خط بطلان بر آنها کشیده، و از یادهایشان برده است. اگر چنین بود پس در حقیقت جزو کلام خدا و کتاب عزیز که « لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه » نبوده، منزه از اختلاف نبود، قول فصل و هادى به سوى حق و به سوى صراط مستقیم، و معجزه اى که بتوان با آن تحدى نمود و... نبوده. و کوتاه، سخن بگو قرآن نبوده، زیرا خداى تعالى قرآن را به صفاتى معرفى نموده است که آن را نازل شده از لوح محفوظ، و نیز آن را کتاب عزیزى خوانده که در عصر نزولش و در اعصار بعد تا قیام قیامت باطل در آن راه ندارد، و آن را قول فصل، هدایت، نور، فرقان میان حق و باطل، معجزه و... نامیده است.
آیا با چنین معرفى باز هم مىتوانیم بگوییم این آیاتى که قرآن را معرفى مىکند مخصوص به پاره اى از قرآن بوده که هم اکنون در دست ما است، و تنها این باقیمانده از یادها نمىرود، و منسوخ التلاوه و دستخوش بطلان نمىشود ؟ آیا تنها این باقیمانده است که قول فصل، هدایت، نور، فرقان، و معجزه جاودانه است ؟
و یا مىگویید منسوخ التلاوه شدن و فراموش شدن بطلان نیست ؟ چطور بطلان نیست ؟ مگر بطلان غیر از این است که کلام ناقصى از اثر و خاصیت بیفتد و هیچ چیز نتواند آن را اصلاح نموده و براى ابد از کار بیفتد ؟ و آیا با اینکه براى ابد از کار افتاده باز هم ذکر و یاد آورنده خداست.
پس حق همین است که به خود جرأت داده براى رهایى از این همه اشتباه بگوییم روایاتى که از طرق شیعه و سنى در تحریف و یا نسخ تلاوت رسیده بخاطر مخالفتش با کتاب خدا، مردود است. [۹۴]
.
نقد و بررسی مباحث مطرح شده درالاتقان:
باید گفت: علاوه بر پاسخ های جامع علامه طباطبائی در نقد قائلین به نسخ تلاوت، نکات دیگری را نیز در زمینه انواع نسخ- که در کتاب الاتقان مطرح گردیده است - می توان بدان ضمیمه نمود:
1-در زمینه قسم اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – باید گفت هرگاه تحقق چنین امری در عصر حیات پیامبر ص پذیرفته شود -چنانکه از روایت عائشه استفاده می شود - در اینصورت این سئوال مطرح می‌گردد که: ایا می توان بوسیله خبر واحد نسخ تلاوت و حکم ایات نازل شده را اثبات کرد ؟
و هر گاه چنین نسخی بعد از وفات پیامبر ص باشد در اینصورت مفهومش ان است که ایاتی از قرآن در حیات رسول اکرم ص بر ایشان نازل شده اما بعد از رحلت ان حضرت تلاوت و حکم ان نسخ گردیده است. در اینصورت ایا لازمه پذیرش چنین امری وقوع نقصان در قرآن موجود نخواهد بود ؟ بدیهی است با تبدیل واژگان – گفتن نسخ تلاوت بجای تحریف - نمی توان معنا و مفهوم چیزی را تغییر داد.
2-در زمینه قسم سوم نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - علاوه بر نقد نخست - این سئوال مطرح می‌گردد که حکمت نسخ تلاوت بدون نسخ حکم چیست؟ شکی نیست که هدف از نزول ایات الهی بیان احکامی است که بشریت بدان نیاز دارد.بنابر این وقتی بناست حکمی استمرار داشته باشد در اینصورت نسخ ایاتی که بیانگر ان حکم است چه مفهومی خواهد داشت ؟
سئوال دیگر ان است که: ایا خروج ایاتی – از قرآن - که تلاوتش نسخ شده است به اذن الهی بوده است یا توسط رسول الله صورت گرفته است ؟ بدیهی است قائلین به چنین نسخی، شق نخست را پذیرفته و معتقدند این کار به اذن الهی صورت گرفته است در این صورت می گوئیم:
اولا چگونه ادعای مذکور قابل اثبات است ؟ ایا با خبر واحد می توان چنین امر مهمی را – نسخ تلاوت منهای نسخ حکم - ثابت نمود ؟ ایا بازگشت این سخنان به تحقق تحریف در قرآن نیست ؟ ایا کسانی که قائل به تحریف قرآن هستند جز این را می گویند ؟
و اگر این امر – خروج برخی از ایات نازل شده از قرآن - بعد از رحلت ان بزرگوار صورت گرفته است در اینصورت لازمه پذیرش چنین امری وقوع تحریف در قرآن امر خواهد بود .
باید گفت پذیرش نسخ تلاوت - که مستلزم تحریف قرآن است - حتی بر عده ای از مولفان علوم قرآنی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل حدیث رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است می‌نویسد:
ظاهر گفتار عمراین است که او از خوف اینکه مردم به او نسبت تحریف قرآن را بدهند از کتابت آیه رجم در قرآن خودداری کرده است.باید گفت لازمه چنین سخنی ان است که آیه رجم کتابتش در قرآن جائز و در نتیجه ثابت خواهد بود که این شان هر مکتوبی است.
ایشان در ادامه می‌نویسد:
پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قرآن و نسخ تلاوت ان – مشکل است بنابر این با حدیث مذکور نمی توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت آیه رجم در قرآن می توان گفت: از انجا که اثبات قرآنیت آیه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل انکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت ان خودداری نمود. [۹۵]
نتیجه انکه چون لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم، وقوع تحریف در قرآن می باشد دلیل نخست قائلین به تحریف در تمسک به روایات تحریف و نسخ تلاوت تمام نمی باشد.
دلیل دوم بر تحریف قرآن: اختلاف مصاحف
قائلین به تحریف قرآن می گویند: اختلاف بین مصاحف زمان ابوبکر و زمان عثمان و تجمیع ان توسط غیر معصوم دلالت بر وقوع تحریف در قرآن دارد.
تبیین
علامه طباطبائی در تبیین دلیل دوم قائلین به تحریف می فرماید:
وقتی قرآن متشتت و متفرق از طریق غیر معصوم جمع گردد امکان تحریف در ان وجود خواهد داشت و محال است که عادتا همه ان موافق با قر ان واقعی باشد.. [۹۶]
نقد علامه به دلیل دوم قائلین به تحریف – تعدد مصاحف - ایشان در نقد دلیل مذکور می‌نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافى بیش نیست، بلکه مطلب به عکس است، زیرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممکن مىداند، نه اینکه موافقت آن دو را بعید و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا که دلیل و قرینه اى باشد بر اینکه نوشته شده با واقعش موافق است آن را مىپذیرد و ما به جاى یک دلیل و یک قرینه دلیلهایى ارائه دادیم که همه موافقت این قرآن را با واقعش اثبات مىکردند همان
دلیل سوم: تفاوت مصحف امام علی با مصاحف دیگر
تبیین
علامه طباطبائی در تبیین دلیل سوم قائلین به تحریف در نقیصه می فرماید:
بدون شک امام علی ع بعد از رحلت پیامبر ص سعی در جمع اوری قرآن داشت و بعد از انمام ان قرآنش را به مردم عرضه کرد اما حاکمان وقت انرا نپذیرفته و به جمع زیدبن ثابت روی اوردند بنابراین بین قرآنی که امام ع انرا جمع نمود با قرآن زیدبن ثابت قطعا اختلافاتی وجود داشت چون در غیر اینصورت امام ع هیچگاه قرآن خودش را به مردم عرضه نمی نمود. [۹۷]
نقد دلیل سوم علامه در نقد دلیل سوم قائلین به تحریف قرآن -تفاوت قرآن جمع شده امام علی با مصاحف دیگر - اظهار می‌دارد مصحف امام علی ع تفاوت جدی با مصاحف دیگر نداشته و تنها تمایزش این بوده که این مصحف بر خلاف مصاحف دیگر مشتمل بر بیان برخی تغییرات در ترتیب سور و ایات بوده است ... اگر امام علی ع مصحف خود را مخالف مصاحف دیگر می دانست قطعا در برابر انها به معارضه برخاسته و لا اقل در دوران حکومت خویش مصحف خود را معیار قرار می داد. [۹۸]
دلیل چهارم: روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امتهای پیشین در امت اسلام می باشد که از جمله انها تحریف کتب اسمانی آنان بود. تبیین علامه طباطبائی در تبیین دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قرآن می‌نویسد: در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امتهای پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می‌گردد بدیهی است از جمله اموری که در امتهای سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی انها بود بنابر این در قرآن نیز چنین اتفاقی واقع شده است. ایشان انگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می کند [۹۹]
پاسخ علامه طباطبائی:
ایشان در نقد وجه چهارم می‌نویسد: مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امتهای پیشین، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و اثار و نتائج عملکردهای انها می باشد.
ایشان عامل مهم انشعابات مذهبی بین مسلمآنان را - که مفاد روایات فوق می باشد - عدم عرضه احادیث با قرآن و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قرآن دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امتهای سابق در امت اسلام - را مخالف با قرآن می داند.
نکته مهم: عدم تمامیت استناد به اجماع بر نفی تحریف در قرآن
در اثبات عدم تحریف زیاده قرآن نمی توان به اجماع تمسک نمودچون حجیت اجماع مبتنی بر صحت نبوت و ان نیز مبتنی بر عدم تحریف قرآن است واز طرفی مفروض این است که ادعای مذکور مبتنی بر اجماع است بنابر این ادعای اجماع بر عدم تحریف قرآن مستلزم دور است. [۱۰۰]
نتائج:
1- تحریف ناپذیری قرا ن از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمآنان و عالمان فریقین – جز اقلیتی از آنان- از گذشته تا کنون بر این امر استوار بوده است. 2- تحریف به زیاده مورد انکار همه مسلمآنان و عالمان فریقین بوده و محل نزاع در تحریف به نقیصه می باشد. 3- اتهام تحریف به قرآن نسبت به امامیه عاری از حقیقت می باشد. 4- ادعای نسخ تلاوت در قرآن مستلزم قول به تحریف قرآن می باشد. 5- دلائل تاریخی، عقلی و نقلی - ایات و روایات – فراوانی در کتب تفسیری وعلوم قرآنی فریقین در تحریف ناپذیری قرآن بیان شده است. 6- از ناحیه علمای فریقین نسبت به روایات تحریف که در منابع روائی شان ذکر شده است پاسخهای متعددی داده شده است. 7- استناد به اجماع بر عدم تحریف قرآن تمام نیست چون مستلزم دور می باشد.
منابع
ّپانویس ّ
- ↑ الاعتقادات فی دین الامامیه ص 84
- ↑ مجمع البیان ج 1ص 42
- ↑ همان ص 43
- ↑ التبیان فی تفسیر القرآن ج 1ص 3
- ↑ جوبة المسائل المهنائیة : 121 ، المسألة 13ص 121.
- ↑ مجمع البیان ج 1ص 43
- ↑ القرآن فی الاسلام ص 138-139
- ↑ البیان فی تفسیر القرآن ص 259
- ↑ رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44
- ↑ رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44
- ↑ حقائق هامه حول القرآن الکریم ص 20
- ↑ کتاب الامام الصادق ع ص 329
- ↑ الشیعه فی المملکة العربیة السعودیه، ج 2 ص414
- ↑ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 ص 26
- ↑ جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج14، ص: 7
- ↑ النکت و العیون ج3 149
- ↑ تفسیر النهر المارد من البحر المحیط القسم الاول ج2 ص 215
- ↑ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم ج8 ص 20
- ↑ تفسیر الوسیط، ج2، ص: 1214
- ↑ الاتقان ج 2ص 58-66
- ↑ المسائل السرویه ص 78- 80
- ↑ المیزان ج 12ص 132-104:
- ↑ الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117
- ↑ همان
- ↑ الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117
- ↑ . المیزان ج 12ص 105
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ المیزان ج 12ص 106
- ↑ البیان فی تفسیر القرآن ص 207
- ↑ من وحى القرآن، ج20، ص126
- ↑ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج7 ص 263
- ↑ فی ظلال القرآن ج 4ص 2128-2129
- ↑ البیان فى تفسیر القرآن ج24 79-80
- ↑ المیزان ج 12ص 107
- ↑ المیزان ج 12ص 107-108
- ↑ ترجمه المیزان ج 12ص 157
- ↑ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 25
- ↑ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 26-25
- ↑ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم ج1 26-25
- ↑ مجمع الزوائد ج 7 ص 163 ، المعجم الاوسط ج 6ص 361/-کنز العمال ج 1 ص 517 و541
- ↑ کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال ج2 ص480
- ↑ المصنف ابن ابی شیبه ج 7ص 178
- ↑ السنن و الاثار ج 2ص 170
- ↑ مسند احمد ج 5ص 130 -مجمع الزوائد ومنبع الفوائد - ج7 ص149
- ↑ مسند احمد ج 5ص130
- ↑ سنن ابن ماجه ج1 ص625،
- ↑ سنن أبی داود – ج1 ص457
- ↑ صحیح البخاری ج 3ص 150
- ↑ الدرالمنثور ج 1ص 106
- ↑ الدرالمنثورج 1ص 106
- ↑ صحیح البخاری ج8 ص26
- ↑ صحیح البخاری ج8 ص26
- ↑ الکافی ج2ص 634
- ↑ تفسیر العیاشی ج 1ص180
- ↑ الکافی ج2ص 619
- ↑ الکافی ج2ص 633
- ↑ الکافی ج2ص 631
- ↑ تفسیر العیاشی ج 1ص 13
- ↑ تفسیر العیاشی ج 1ص 13
- ↑ تفسیر العیاشی ج 1ص 12
- ↑ تفسیر العیاشی ج 1ص 9
- ↑ الکافی ج2ص 633
- ↑ الاحتجاج ج 1ص 222-225
- ↑ التفسیر الصافی ج 1ص 50-51
- ↑ التفسیر الصافی ج 1ص 50-51
- ↑ التفسیر الصافی ج 1ص 50-51.
- ↑ التفسیر الصافی ج 1ص 50-51
- ↑ التفسیر الصافی ج 1ص 51
- ↑ التفسیر الصافی ج 1ص 51
- ↑ التفسیر الصافی ج 1ص 52-51
- ↑ المیزان ج 12ص 112
- ↑ المیزان ج 12ص
- ↑ المیزان ج 12ص 115
- ↑ المیزان ج 12ص 112.
- ↑ المیزان ج 12ص 115-116
- ↑ المیزان ج 12ص 116
- ↑ المیزان ج 12ص 112
- ↑ همان
- ↑ المیزان ج 12ص 113
- ↑ همان
- ↑ المیزان ج 12ص 114
- ↑ المیزان ج 12ص -113- 114
- ↑ المیزان ج 12ص 114
- ↑ المیزان ج 12ص 114
- ↑ المیزان ج 12ص- 114-115
- ↑ الاصول العامه ص 116- 117
- ↑ الاصول العامه ص 116- 117
- ↑ الاتقان ج 2ص 58-66.
- ↑ الاتقان ج 2ص 66
- ↑ الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66-67
- ↑ السنن الکبری ج 4ص 272-
- ↑ صحیح البخاری ج 8ص 113
- ↑ المیزان ج 12ص 117-116
- ↑ البرهان ج 2ص 36..
- ↑ المیزان ج 12ص116
- ↑ المیزان ج 12ص 109-110
- ↑ المیزان ج 12ص 116-
- ↑ المیزان ج 12ص 117
- ↑ المیزان ج 12ص 110-111