کاربر:Hamzeh/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
(مرز)
خط ۱: خط ۱:
= مرز =
= مرز =
مرز که با واژه‌های ثغر و حد '''قرابت''' '''معنایی''' دارد، فارسی معرب بوده (زبیدی، 1414 ق، ج 8، ص 148) و به معنای خط فاصل و نشانه‌ای است که دو حوزه را از همدیگر جدا ساخته و حدود آن را معین می‌نماید (طریحی، 1375 ق، ج 3، ص 236؛ فارس، 1371 ق، ج 5، ص 310). ویژگی مرز تقطیع و چندتکه کردن یک‌چیز است. برخی آن را زمینی که به شکل مربع می‌سازند و کناره‌های آن را بلند کرده و در میانش چیزها می‌کارند، معنا کرده‌اند (خلف تبریزی، 1380 ق، ج 4، ص 1986)؛ اما حد را وصفی نامیده‌اند که موجب فصل و جدایی بین هر چیزی می‌شود (فراهیدی، 1409 ق، ج 3، ص 19) که ازاین‌جهت حد با مرز مترادف بوده و هر دو برای تمییز بین هر چیزی استفاده می‌شوند. ثغر در لغت به رخنه، شکاف و منفذ معنا شده است (ابن منظور، 711 ق، ج 4، ص 103). همچنین ثغر به محلی که ترس از حمله دشمن در آن محل وجود دارد معنا می‌شود (طریحی، 1375، ج 3، ص 236) و از آن به محلی که دشمن ازآنجا وارد می‌شود، یاد می‌شود (ب‍اق‍ری‌ک‍ب‍ورق، 1370، 196). ثغر ازآن‌جهت با مرز قرابت معنایی دارد که محل ورود و رخنه دشمن مرزها هستند. هرچند مرز برای تفکیک هر حوزه‌ای از هم استعمال می‌شود، اما ثغر تنها بر نوعی از مرز که انصراف به مرزهای جغرافیایی دارد، دلالت دارد.
[[مرز]] به معنای خط فاصل و نشانه‌ای است که دو حوزه را از همدیگر جدا ساخته و حدود آن را معین می‌نماید.<ref>طریحی، فخر الدین بن محمد، '''''مجمع البحرین،''''' تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1375، ج 3، ص 236؛ احمد بن فارس، '''''معجم مقاییس اللغه'''''<nowiki/>''،'' قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ج 5، ص 310.</ref> ثغر و حد از واژه های مترادف با مرز است.<ref>زبیدی سید مرتضی حسینی، '''''تاج العَروس من جواهر القاموس،''''' بیروت: دارالفکر، 1414 ه‍ ق، ج 8، ص 148.</ref> ویژگی مرز تقطیع و چندتکه کردن یک‌چیز است. برخی آن را زمینی که به شکل مربع می‌سازند و کناره‌های آن را بلند کرده و در میانش چیزها می‌کارند، معنا کرده‌اند<ref>محمد حسین بن خلف تبریزی، '''''برهان قاطع،''''' تهران: نیما، 1380، ج 4، ص 1986</ref> فراهیدی '''حد''' را وصفی نامیده که موجب فصل و جدایی بین هر چیزی می‌شود<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، '''''کتاب العین،''''' قم: موسسه دارالهجره، چاپ دوم، 1409 ه‍ ق، ج 3، ص 19.</ref>  «'''ثغر»''' در لغت به «'''رخنه»'''، «'''شکاف»''' و «'''منفذ»''' معنا شده است.<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، '''''لسان العرب،''''' بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، چاپ سوم، ج 4، ص 103.</ref> همچنین ثغر به محلی که ترس از حمله دشمن در آن محل وجود دارد معنا می‌شود<ref>طریحی، فخر الدین بن محمد، '''''مجمع البحرین،''''' تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1375، ج 3، ص 236.</ref> و از آن به محلی که دشمن ازآنجا وارد می‌شود، یاد می‌شود.<ref>ب‍اق‍ری‌ک‍ب‍ورق، ع‍ل‍ی‌‌، '''''کلیات و مبانی جنگ و استراتژی،''''' تهران: م‍رک‍ز ن‍ش‍ر ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل،‌ 1370، 196.</ref>


مرز در اصطلاح برای تفکیک بین دو حوزه سیاسی استعمال می‌شود. برخی آن را به مرزهای ملی اختصاص داده و عاملی برای تشخیص و جدایی یک واحد متشکل سیاسی و یـک کـشور از دیگر واحدهای مجاور آن می‌دانند (حافظ نیا، 1378، 190). در این تعریف نیت و اغراض در نوع تقسیم‌بندی کشورها نادیده گرفته‌شده، درحالی‌که مرز معلول اغراضی است که این جدایی‌ها بر اساس آن اغراض حاصل می‌شود. در یک اصطلاح دیگر مرز یک مفهوم اعتباری است تا بین دو حوزه سیاسی تفکیک ایجاد کند. وصف تقطیع کنندگی، موجب تقطیع دو یا چند حوزه سیاسی از هم می‌شود، ازاین‌رو می‌توان این اصطلاح را به خطوطی اعتباری که با اغراض ایدئولوژیکی و استراتژیکی انواع قلمرو و حوزه نفوذ دولت را به وجود می‌آورد، تعریف کرد.
مرز در اصطلاح برای تفکیک بین دو حوزه سیاسی استعمال می‌شود. برخی آن را به مرزهای ملی اختصاص داده و عاملی برای تشخیص و جدایی یک واحد متشکل سیاسی و یـک کـشور از دیگر واحدهای مجاور آن می‌دانند.<ref>حافظ نیا، محمد رضا، '''''مبانی مطالعات سیاسی ـ اجتماعی''،''' قم: ک‍م‍ال‌ال‍م‍ل‍ک‌‏‫، 1378، ص 190.</ref>


=== مرز ملی ===
=== [[مرز ملی]] ===
مرز ملی خطوطی است که حدود نفوذ سیاسی سرزمین تحت حکومت یک دولت ملی را مشخص می‌کند. این نوع تقسیم‌بندی در قرن هجدهم و نوزدهم تأسیس و پس از فروپاشی نظام دوقطبی و جنگ سرد در جهان تقویت شدند (مجتهد زاده، 1389، 158). عامل اصلی افتراق در مرزهای ملی، ملیت<sup>[i]</sup> ساکنان یک سرزمین است که امروزه به‌عنوان سرچشمه جدایی‌ها، واگرایی‌ها، همگرایی‌ها، دوستی‌ها، دشمنی‌ها و نظایر آن عمل کرده و مناسبات انسانی را شکل می‌دهند (حافظ نیا، 1390، 110). ویژگی این تقسیم‌بندی کشورها، تشکیل هویت‌های ملی در مقابل هویت دینی است. این پدیده نو محصول اجتناب‌ناپذیر گسترش امپریالیسم جهان‌نگر بوده است (مجتهد زاده، 1389، 158).
مرز ملی خطوطی است که حدود نفوذ سیاسی سرزمین تحت حکومت یک دولت ملی را مشخص می‌کند. این نوع تقسیم‌بندی در قرن هجدهم و نوزدهم تأسیس و پس از فروپاشی نظام دوقطبی و جنگ سرد در جهان تقویت شدند.<ref>مجتهدزاده، پیروز، ترجمه حمیدرضا ملک‌محمدی، '''''سیاست‌های مرزی و مرزهای بین‌المللی،''''' تهران: سمت، ۱۳۸۹، ص 158.</ref> عامل اصلی افتراق در مرزهای ملی، ملیت ساکنان یک سرزمین است که امروزه به‌عنوان سرچشمه جدایی‌ها، واگرایی‌ها، همگرایی‌ها، دوستی‌ها، دشمنی‌ها و نظایر آن عمل کرده و مناسبات انسانی را شکل می‌دهند.<ref>حافظ نیا، محمد رضا،'''''جغرافیای سیاسی فضای مجازی،''''' تهران: سمت‏‫، ۱۳۹۰، 110.</ref> ویژگی این تقسیم‌بندی کشورها، تشکیل هویت‌های ملی در مقابل هویت دینی است. این پدیده نو محصول اجتناب‌ناپذیر گسترش امپریالیسم جهان‌نگر بوده است.<ref>مجتهدزاده، پیروز، ترجمه حمیدرضا ملک‌محمدی، '''''سیاست‌های مرزی و مرزهای بین‌المللی،''''' تهران: سمت، ۱۳۸۹، ص 158.</ref>


=== مرز ایدئولوژیک ===
=== [[مرز ایدئولوژیک]] ===
اساس تقسیم‌بندی در مرزهای ایدئولوژیکی، عقیده حاکم بر یک سرزمین است. این رویکرد که در فقه سیاسی از آن به دارالاسلام تعبیر می‌شود، سرزمینی است که اتباع حکومت اسلامی در آن زندگی می‌کنند و مرز املاک ایشان با توابع و لواحق مرز دارالاسلام خواهد بود (مصباح یزدی، 1375/1، 84). حدود دارالاسلام با عوامل طبیعی مانند دریا و کوه و یا با علائم قراردادی مشخص می‌شود اما شاخصه اصلی در مرزهای ایدئولوژیکی یا همان دارالاسلام، نه عوامل طبیعی که فکر و عقیده حاکم بر آن سرزمین است. در ادبیات فقهی انواع '''«دار»''' مبین حالتی است که مردمشان ازنظر عقیدتی و سیاسی برگزیده‌اند، این نوع تقسیم‌بندی برای مرز، ما را به مفاهیم دارالاسلام، دار الکفر، دار الحرب و ... رهنمون می‌کند. مفاهیم دار و انواع آن از صدر اسلام در متون سیاسی و فقهی علما و حکام اسلامی مورداستفاده بوده است.
اساس تقسیم‌بندی در مرزهای ایدئولوژیکی، عقیده حاکم بر یک سرزمین است که از آن به [[دار الاسلام]] تعبیر می‌شود. سرزمینی است که اتباع حکومت اسلامی در آن زندگی می‌کنند و مرز املاک ایشان با توابع و لواحق مرز [[جهان اسلام|دارالاسلام]] خواهد بود.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، '''''اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها،''''' مجله حکومت اسلامی، پاییز 1375، شماره 1، ص84.</ref>


سه رویکرد در تبیین مفهوم دارالاسلام، میان آراء فقهای شیعه وجود دارد: '''اول''' رویکردی که شیخ طوسی داشته و آن را به سه قسم تقسیم می‌کند، '''اولاً''' سرزمین‌های بناشده در حکومت اسلامی که کفار به آن‌ها دسترسی ندارند، '''ثانیاً''' سرزمینی از کفار که مسلمین بر آن تسلط پیدا کردند، '''ثالثاً''' سرزمین مسلمین که کفار بر آن تسلط پیدا کردند (طوسی، 1387 ق، ج 2، ص 45). '''دوم''' رویکردی است که آن را به سرزمین‌های تأسیس‌شده و فتح‌شده توسط مسلمین تقسیم می‌کند (حلی، 1414 ق، ج‌17، ص 349). '''سوم'''  رویکرد دیگر در بررسی مفهوم سرزمین اسلام، در تبیین موثوقه اسحاق بن عمار از حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) است که ایشان می فرماید:  لَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ فِی الْفِرَاءِ الْیمَانِی- وَ فِیمَا صُنِعَ فِی أَرْضِ الْإِسْلَامِ- قُلْتُ فَإِنْ‌ کانَ فِیهَا غَیرُ أَهْلِ الْإِسْلَامِ- قَالَ إِذَا کانَ الْغَالِبُ عَلَیهَا الْمُسْلِمِینَ فَلَا بَأْسَ. ''«نماز در پوستین یمانی و هر چیزی که در زمین اسلام ساخته شده است اشکال ندارد. به حضرت گفتم اگر در آن سرزمین غیر مسلمانان باشند؟ حضرت فرمود اگر در آن سرزمین مسلمانان غالب باشند اشکال ندارد».'' دو احتمال در عبارت «اذا کان الغالب علیها المسلمین» مطرح است، اول اینکه منظور حضرت، غلبه افرادی نسبت به غیر مسلمانان باشد، همچنان که شهید ثانی این نظر را مطرح می کند(شهید ثانی، 1402ق، ج 2، ص 571)؛ دوم اینکه مراد از غلبه، حکومت و سلطنت مسلمین و حکومت اسلامی در یک سرزمین باشد، همچنان که ظهور «الغالب علیها المسلمین»، غلبه حاکمیتی است و موید این احتمال است. شهید اول این احتمال را پسندیده و دارالاسلام را سرزمینی می داند که تحت تصرف مسلمانان بوده و احکام اسلام در آن، جاری باشد، هرچند مسلمانان در آنجا زندگی نکنند (شهید اول، 1417 ق، ج 3، ص 78). همچنین آیت‌الله بروجردی در بیان این حدیث مراد از «اذا کان الغالب علیها المسلمین» را غلبه، حکومت و تسلّط مسلمانان می‌داند (بروجردی، 1416 ق، ج 1، ص 114).
'''شیخ طوسی''' [[جهان اسلام|دار الاسلام]] را به سه قسم تقسیم می‌کند، '''اولاً''' سرزمین‌های بناشده در حکومت اسلامی که کفار به آن‌ها دسترسی ندارند، '''ثانیاً''' سرزمینی از کفار که مسلمین بر آن تسلط پیدا کردند، '''ثالثاً''' سرزمین مسلمین که کفار بر آن تسلط پیدا کردند.<ref>طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، '''''المبسوط فی فقه الإمامیة،''''' تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387 ه‍ ق.، ج 2، ص 45.</ref> '''علامه حلی''' آن را به سرزمین‌های تأسیس‌شده و فتح‌شده توسط مسلمین تقسیم می‌کند.<ref>حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، '''''تذکرة الفقهاء (ط ـ الحدیثة)،''''' قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، 1414 ه‍ ق، ج‌17، ص 349</ref> برخی با استناد به به روایت  اسحاق بن عمار از حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام)<ref>لَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ فِی الْفِرَاءِ الْیمَانِی- وَ فِیمَا صُنِعَ فِی أَرْضِ الْإِسْلَامِ- قُلْتُ فَإِنْ‌ کانَ فِیهَا غَیرُ أَهْلِ الْإِسْلَامِ- قَالَ إِذَا کانَ الْغَالِبُ عَلَیهَا الْمُسْلِمِینَ فَلَا بَأْسَ. ''«نماز در پوستین یمانی و هر چیزی که در زمین اسلام ساخته شده است اشکال ندارد. به حضرت گفتم اگر در آن سرزمین غیر مسلمانان باشند؟ حضرت فرمود اگر در آن سرزمین مسلمانان غالب باشند اشکال ندارد»؛ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، '''تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة،''' 30جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، 1409 ق. ج‏ 3، ص491.''</ref>  دو احتمال در عبارت «'''اذا کان الغالب علیها المسلمین'''» مطرح است، شهید ثانی منظور حضرت را غلبه افرادی نسبت به غیر مسلمانان بیان می‌کند؛<ref>عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، '''''روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان،''''' 2 جلد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1402 ه‍ ق، ج 2، ص 571.</ref> شهید اول مراد از غلبه را حکومت و سلطنت مسلمین و حکومت اسلامی در یک سرزمین می داند و دارالاسلام را سرزمینی می‌داند که تحت تصرف مسلمانان بوده و احکام اسلام در آن، جاری باشد، هرچند مسلمانان در آنجا زندگی نکنند.<ref>عاملی، شهید اول، محمد بن مکی، '''''الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة،''''' قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1417 ه‍ ق، ج 3، ص 78.</ref>  آیت‌الله بروجردی مراد از «اذا کان الغالب علیها المسلمین» را غلبه، حکومت و تسلّط مسلمانان می‌داند.<ref>بروجردی، آقا حسین طباطبایی، '''''تقریر بحث    السید البروجردی،''''' 2 جلد، قم: دفتر    انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416 ه‍ ق، ج 1، ص 114.</ref> اسلام تنها عقیده را باعث جدایی نوع حکومت‌ها می‌داند و براین‌اساس در وهله اول تقسیمات دیگری که بر کشورهای اسلامی عارض شده است، مورد تأیید اسلام نیست.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، '''''اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها،''''' مجله حکومت اسلامی، پاییز 1375، شماره 1، ص 84.</ref>
 
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
اسلام تنها عقیده را باعث جدایی نوع حکومت‌ها می‌داند و براین‌اساس در وهله اول تقسیمات دیگری که بر کشورهای اسلامی عارض شده است، مورد تأیید اسلام نیست، سؤال مهم برای اندیشمندان جهان اسلام استفاده از این مفاهیم در عصر جدید و دوران بعد از وستفالی است، سخن از مشروعیت این مرزها به مجالی دیگر احتیاج دارد و از عهده این نگاشته خارج است. حاصل سخن آنکه در تعیین محدوده جغرافیایی جهان اسلام باید آن را به سرزمین‌هایی اطلاق کرد که تحت سیطره حکومت اسلامی باشد؛ در این مرزها ملیت‌ها نقشی نداشته و سرزمین واحد اسلامی بر اساس عقیده حاکم در آن دارالاسلام نامیده می‌شود.
[[رده:مرز]]
----[i]. Nationality.
 
=== مرز ملی ===
 
=== مرز ایدئولوژیک ===
[[رده:شخصیت‌ها]]

نسخهٔ ‏۲۱ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۰:۰۸

مرز

مرز به معنای خط فاصل و نشانه‌ای است که دو حوزه را از همدیگر جدا ساخته و حدود آن را معین می‌نماید.[۱] ثغر و حد از واژه های مترادف با مرز است.[۲] ویژگی مرز تقطیع و چندتکه کردن یک‌چیز است. برخی آن را زمینی که به شکل مربع می‌سازند و کناره‌های آن را بلند کرده و در میانش چیزها می‌کارند، معنا کرده‌اند[۳] فراهیدی حد را وصفی نامیده که موجب فصل و جدایی بین هر چیزی می‌شود[۴] «ثغر» در لغت به «رخنه»، «شکاف» و «منفذ» معنا شده است.[۵] همچنین ثغر به محلی که ترس از حمله دشمن در آن محل وجود دارد معنا می‌شود[۶] و از آن به محلی که دشمن ازآنجا وارد می‌شود، یاد می‌شود.[۷]

مرز در اصطلاح برای تفکیک بین دو حوزه سیاسی استعمال می‌شود. برخی آن را به مرزهای ملی اختصاص داده و عاملی برای تشخیص و جدایی یک واحد متشکل سیاسی و یـک کـشور از دیگر واحدهای مجاور آن می‌دانند.[۸]

مرز ملی

مرز ملی خطوطی است که حدود نفوذ سیاسی سرزمین تحت حکومت یک دولت ملی را مشخص می‌کند. این نوع تقسیم‌بندی در قرن هجدهم و نوزدهم تأسیس و پس از فروپاشی نظام دوقطبی و جنگ سرد در جهان تقویت شدند.[۹] عامل اصلی افتراق در مرزهای ملی، ملیت ساکنان یک سرزمین است که امروزه به‌عنوان سرچشمه جدایی‌ها، واگرایی‌ها، همگرایی‌ها، دوستی‌ها، دشمنی‌ها و نظایر آن عمل کرده و مناسبات انسانی را شکل می‌دهند.[۱۰] ویژگی این تقسیم‌بندی کشورها، تشکیل هویت‌های ملی در مقابل هویت دینی است. این پدیده نو محصول اجتناب‌ناپذیر گسترش امپریالیسم جهان‌نگر بوده است.[۱۱]

مرز ایدئولوژیک

اساس تقسیم‌بندی در مرزهای ایدئولوژیکی، عقیده حاکم بر یک سرزمین است که از آن به دار الاسلام تعبیر می‌شود. سرزمینی است که اتباع حکومت اسلامی در آن زندگی می‌کنند و مرز املاک ایشان با توابع و لواحق مرز دارالاسلام خواهد بود.[۱۲]

شیخ طوسی دار الاسلام را به سه قسم تقسیم می‌کند، اولاً سرزمین‌های بناشده در حکومت اسلامی که کفار به آن‌ها دسترسی ندارند، ثانیاً سرزمینی از کفار که مسلمین بر آن تسلط پیدا کردند، ثالثاً سرزمین مسلمین که کفار بر آن تسلط پیدا کردند.[۱۳] علامه حلی آن را به سرزمین‌های تأسیس‌شده و فتح‌شده توسط مسلمین تقسیم می‌کند.[۱۴] برخی با استناد به به روایت اسحاق بن عمار از حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام)[۱۵] دو احتمال در عبارت «اذا کان الغالب علیها المسلمین» مطرح است، شهید ثانی منظور حضرت را غلبه افرادی نسبت به غیر مسلمانان بیان می‌کند؛[۱۶] شهید اول مراد از غلبه را حکومت و سلطنت مسلمین و حکومت اسلامی در یک سرزمین می داند و دارالاسلام را سرزمینی می‌داند که تحت تصرف مسلمانان بوده و احکام اسلام در آن، جاری باشد، هرچند مسلمانان در آنجا زندگی نکنند.[۱۷] آیت‌الله بروجردی مراد از «اذا کان الغالب علیها المسلمین» را غلبه، حکومت و تسلّط مسلمانان می‌داند.[۱۸] اسلام تنها عقیده را باعث جدایی نوع حکومت‌ها می‌داند و براین‌اساس در وهله اول تقسیمات دیگری که بر کشورهای اسلامی عارض شده است، مورد تأیید اسلام نیست.[۱۹]

  1. طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1375، ج 3، ص 236؛ احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ج 5، ص 310.
  2. زبیدی سید مرتضی حسینی، تاج العَروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر، 1414 ه‍ ق، ج 8، ص 148.
  3. محمد حسین بن خلف تبریزی، برهان قاطع، تهران: نیما، 1380، ج 4، ص 1986
  4. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: موسسه دارالهجره، چاپ دوم، 1409 ه‍ ق، ج 3، ص 19.
  5. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، چاپ سوم، ج 4، ص 103.
  6. طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1375، ج 3، ص 236.
  7. ب‍اق‍ری‌ک‍ب‍ورق، ع‍ل‍ی‌‌، کلیات و مبانی جنگ و استراتژی، تهران: م‍رک‍ز ن‍ش‍ر ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل،‌ 1370، 196.
  8. حافظ نیا، محمد رضا، مبانی مطالعات سیاسی ـ اجتماعی، قم: ک‍م‍ال‌ال‍م‍ل‍ک‌‏‫، 1378، ص 190.
  9. مجتهدزاده، پیروز، ترجمه حمیدرضا ملک‌محمدی، سیاست‌های مرزی و مرزهای بین‌المللی، تهران: سمت، ۱۳۸۹، ص 158.
  10. حافظ نیا، محمد رضا،جغرافیای سیاسی فضای مجازی، تهران: سمت‏‫، ۱۳۹۰، 110.
  11. مجتهدزاده، پیروز، ترجمه حمیدرضا ملک‌محمدی، سیاست‌های مرزی و مرزهای بین‌المللی، تهران: سمت، ۱۳۸۹، ص 158.
  12. مصباح یزدی، محمد تقی، اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها، مجله حکومت اسلامی، پاییز 1375، شماره 1، ص84.
  13. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387 ه‍ ق.، ج 2، ص 45.
  14. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء (ط ـ الحدیثة)، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، 1414 ه‍ ق، ج‌17، ص 349
  15. لَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ فِی الْفِرَاءِ الْیمَانِی- وَ فِیمَا صُنِعَ فِی أَرْضِ الْإِسْلَامِ- قُلْتُ فَإِنْ‌ کانَ فِیهَا غَیرُ أَهْلِ الْإِسْلَامِ- قَالَ إِذَا کانَ الْغَالِبُ عَلَیهَا الْمُسْلِمِینَ فَلَا بَأْسَ. «نماز در پوستین یمانی و هر چیزی که در زمین اسلام ساخته شده است اشکال ندارد. به حضرت گفتم اگر در آن سرزمین غیر مسلمانان باشند؟ حضرت فرمود اگر در آن سرزمین مسلمانان غالب باشند اشکال ندارد»؛ شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، 30جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، 1409 ق. ج‏ 3، ص491.
  16. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، 2 جلد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1402 ه‍ ق، ج 2، ص 571.
  17. عاملی، شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1417 ه‍ ق، ج 3، ص 78.
  18. بروجردی، آقا حسین طباطبایی، تقریر بحث السید البروجردی، 2 جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416 ه‍ ق، ج 1، ص 114.
  19. مصباح یزدی، محمد تقی، اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها، مجله حکومت اسلامی، پاییز 1375، شماره 1، ص 84.