منجی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۸۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:منجی موعود.jpg|بندانگشتی]] | |||
مسئله [[منجی]] یکی از اعتقادات ثابت بسیاری از ادیان از جمله [[دین اسلام]] است. منجی می‌آید تا جامعه انسانی را از آلودگی‌ها و پلشتی‌ها پاک کند. مظاهر فساد را از بین ببرد و انسان را به کرامت برساند و آن وقتی است که قطار دنیا در آخرین ایستگاه زندگی انسان در کره خاکی توقف کند. البته مصداق منجی در ادیان متفاوت است و هر کدام مطابق با منابعی که در دست دارند، آن را تفسیر می‌کنند با این حال همه ادیان بر این امر اتفاق نظر دارند که منجی به طور حتم انسانی برگزیده و دارای قدرتی الهی است و فقط اوست که می‌تواند جامعه را از هر نوع پلیدی و آلودگی پاک کند. | |||
== معنای لغوی منجی == | |||
منجی در لغت به یعنی رهاننده، نجات دهنده، رها کننده رستگاری دهنده. با استفاده از فرهنگ لغت دهخدا، معین و عمید. | |||
== معنای اصطلاحی منجی == | |||
[ | منجی در اصطلاح ممکن است با تعابیر مختلفی بیان شود ولی در اصل به شخصیت منحصر به فردی می‌گویند که در [[آخر الزمان]] ظهور می‌کند تا با قدرت الهی، بشر را از بند ظلم و ستم برهاند و عدالت را در سراسر جهان بگستراند. | ||
== مسئله منجی == | |||
انتظار ظهور منجی در آخر الزمان با هدف نجات جامعه از ظلم و پلیدی، فکر بشر را از دیر باز به خود مشغول کرده است. این وعده در دوره‌های مختلف زمان و از سوی [[پیامبران]] و ادیان مختلف به امت‌ها داده شده است که جامعه غرق در ظلم و بی‌عدالتی به دست یک انسان برگزیده و قدرت‌مند اصلاح خواهد شد. بنابر‌این، سابقه طولانی اعتقاد به ظهور منجی صرفا به [[اسلام]] باز نمی‌گردد، بلکه پرداختن به وجود منجی در بیشتر [[ادیان الهی]] و بعضا غیر الهی از معتقدات پذیرفته شده در جوامع انسانی است. در منابع یهود، مسیح، زرتشت، هندوها و بودائیان، به مسئله منجی پرداخته شده است که می‌آید و بشر را از تاریکی و تباهی نجات می‌دهد و عدالت را در سراسر جهان برقرار می‌کند. اضافه بر این، می‌توان گفت که هر چند تعابیر مربوط به نحوه پرداختن به منجی و اوصاف او در ادیان مختلف متفاوت است، ولی یک نقطه مشترک در همه ادیان الهی وجود دارد و آن چیزی جز [[ایمان]] و اعتقاد به ظهور منجی نخواهد بود. | |||
== نشانه‌های منجی در ادیان توحیدی و آیین‌های دینی == | |||
تقریبا در تمام ادیان بزرگ توحیدی و آیین‌های دینی و انسانی به این موضوع اشاره شده است که سرانجام روزی فرا خواهد رسید که آن‌روز آخرین مقطع از دوره حیات بشر در زمین است. در آن روز منجی ظهور خواهد کرد تا کام تشنگان عدالت را شیرین کند. مستضعفین، وارثان زمین خواهند شد و ظالمین به سزای اعمال خود خواهند رسید، زیرا که این وعده تخلف نا پذیر الهی است. | |||
== منجی در اسلام == | |||
مسئله منجی در اسلام با تاکید فراوان بازگو شده و از عقاید مسلّم شمرده است، به طوری که جای هیچ گونه شک و شبهه‌ای را باقی نگذاشته است | |||
و علاوه در [[قرآن]] و روایات اسلامی مخصوصا در تشیع در‌این‌باره مفصل بحث شده است. [[علامه مجلسی]] (ره) صد و سی آیه از قرآن را مربوط به [[حجت بن حسن (مهدی)|حضرت مهدی]] (ع) دانسته و آنها را تفسیر روایی کرده و حتی بیش از سیصد روایت با مضمون «یملأ الارض عدلاً و قسطاً» آورده است. | |||
خدای متعال در قرآن به آمدن منجی وعده حتمی می‌دهد و می‌فرماید «وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض. خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و عمل شایسته انجام داده‌اند وعده داده که آنان را خلیفه زمین گرداند. <ref>سوره نور آیه 55</ref> | |||
از [[امام هادی|امام هادی علیه‌السلام]] نقل شده است که فرمود قائم ما همان مهدی موعود است. . . به خدایی که محمد ص را به پیامبری فرستاد و ما را به امامت تعیین کرد قسم که اگر از عمر دنیا فقط یک روز باقی بماند، خدا آن روز را طولانی می‌کند تا مهدی ظاهر شود و زمین را از عدل و داد پر کند، چنان که از ظلم و جور پر شده است. <ref> مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶.</ref> | |||
در | =برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های عصر ظهور= | ||
== بر پایی قسط و عدل در سراسر زمین == | |||
یکی از ویژگی‌های مهم دوران پس از ظهور که در روایات و منابع دینی نسبت به آن تاکید فراوانی شده است، اجرای عدالت در سراسر زمین است. از [[پیامبر صلوات الله علیه]] نقل شد است که مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف چنان عدالتی در جامعه بر پا می‌کند که افراد زنده آرزو می‌کنند کاش مردگانشان زنده بودند و از آن عدالت بهره می‌بردند. <ref> هیثمی نور الدین علی اکبر ،مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت ج 7، ص 115</ref>همچنین از معصومین علیه‌السلام نقل شده است که از نسل حضرت فاطمه علیهما السلام مردی به نام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور خواهد کرد که مالک شرق و غرب زمین است و سپاه کفر را در هم می‌شکند و زمین را از عدل و داد پر می‌کند؛ زمانی که از ظلم و جور پر شده است. <ref> کتاب الغیبه للنعمانی، ص 10</ref> | |||
منجی | == رشد علم و اعتلای فرهنگ دینی == | ||
در سایه حکومت منجی موعود، دانش بشری به نهایت اعتلا و انسان به نهایت بلوغ خود می‌رسد. این ارمغان اختصاص به حکومت حضرت مهدی عج دارد. <ref> علامه مجلسی محمدباقر، بحار الانوار ج 52 ص 331</ref> | |||
== شکوفایی دانش و صنعت == | |||
عصر ظهور عصر آشکار شدن تمام علوم و شکوفایی تمام صنایع مورد نیاز بشر است. از امام صادق ع روایت شده است در زمان ظهور اگر مومنی در شرق کره زمین باشد، می‌تواند برادرش را که در غرب کره زمین است ببیند. <ref> مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52، ص 391</ref> | |||
== آموزش احکام قرآنی و دینی == | |||
[ | در عصر ظهور، مومنان نسبت به قرآن و احکام دین آگاه می‌شوند. این نوع آگاهی از خصایص حضور منجی است. [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام باقر ع]] فرمود در زمان حضور امام زمان به اندازه‌ای به شما حکمت و علم و فهم داده خواهد شد که یک زن می‌تواند در منزلش بماند و مطابق با [[کتاب خدا]] و [[سنت|سنت رسول صلوات الله علیه]] قضاوت کند. <ref>علامه مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52، ص 352</ref> | ||
== امنیت == | |||
از جمله موضوعات مورد توجه در زمان حضور منجی، برقراری امنیت کامل در جامعه بشری است. در این عصر امنیتی در جامعه مستقر خواهد شد که بشر در هیچ روزگاری مثل آن را ندیده است. <ref> مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52، ص 352</ref> | |||
در | == اقتصاد == | ||
در عصر ظهور با اجرای عدالت و گسترش آن، فقر از جامعه بشری ریشه کن خواهد شد. به شخص نیازمند به اندازه‌ای ثروت و اموال داده خواهد شد که توان جا به جایی آن را نداشته باشد. وضعیت عمومی جامعه چنان بهبود خواهد یافت که دارندگان زکات برای یافتن فقیر به زحمت می‌افتند. (یعنی فقیری دیده نمی‌شود) از رسول خدا ص روایت شده است که فرمود هنگام قیام قائم، مردم اموال شان را برای بخشیدن به نیازمند عرضه می‌کنند اما کسی پیدا نمی‌شود که آن را دریافت کند. <ref> مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52 ص 379</ref> | |||
== کشاورزی == | |||
به دلیل نزول برکات آسمانی در دوره ظهور منجی، کشاورزی و دامداری رونق خاصی پیدا خواهد کرد. از بارش شبانه‌روزی باران، کوه و دشت و مراتع سبز و برکاتش نصیب مردم خواهد شد. در سراسر کره زمین جایی پیدا نمی‌شود که بی آب و علف باشد. نعمت به طوری فراوان می‌شود که مردم برای مردگانشان افسوس می‌خورند که کاش بودند و این نعمات را مشاهده می‌کردند. <ref>مجلسی محمدباقر، بحار الانوار ج 52 ص 351</ref> | |||
== بهداشت و درمان == | |||
در عصر ظهور، بیماری‌ها ریشه کن خواهد شد. امام صادق علیه‌السلام فرمود هنگام ظهور، خداوند بیماری‌ها را از مومنان دور خواهد کرد و تندرستی را به آنان باز خواهد گرداند. <ref>مجلسی محمدباقر، بحار الانوار ج 52 ص 364</ref> | |||
در | |||
اکنون به برخی از ویژگی‌های مهم جامعه بشری در عصر ظهور منجی در ادیان توحیدی برگرفته از کتاب مقدس اشاره می‌کنیم. | |||
== بشارت به منجی در دین یهود == | |||
== مسیح از نسل داوود == | |||
برخی از [[انبیاء]] چون حزقاییل بیان کردند که خداوند از نسل داوود یک [[مسیح]] را برای بازگرداندن اعتبار و شکوه [[بنی اسرائیل]] خواهد فرستاد. در دوره حاکمیت این مسیح، اجرای عدالت، نیکی به افراد مستمند و عبادت خالصانه برای خدا حکم فرما خواهد شد. بنا بر نقل برخی از پیامبران، این نوع حاکمیت مختص [[قوم یهود]] نیست، بلکه در تمام زمین فراگیر خواهد شد. در منابع آمده است که یک عقیده همگانی وجودداشت و آن رفاه و آسایشی است که از نسل [[داوود]] به مردم عرضه می‌شود و تا ابد پایدار خواهد ماند. [[حضرت ناتان|ناتان نبی]] در پیشگویی خود مبنی بر جاودانگی تخت داوود این نظر را تأیید کرد. <ref> کتاب دوم سموئیل، باب7، بندهای 12ـ16.</ref>این باور چنان قطعی بود که بیان شده است حتی خود داوود نیز این بشارت را به فرزندش سلیمان داده است. <ref>کتاب اول پادشاهان، باب2، بند4؛</ref> و <ref> جولیوس کرینستون؛ انتظار مسیحا در آیین یهود، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، چاپ اول، 1377، ص20.</ref> | |||
== بنده خدا == | |||
[[حضرت اشعیا|اشعیای نبی]] از منجی به عنوان «بنده خدا» یاد می‌کند که خواهد آمد. می‌گوید که منجی به دور از قدرت نظامی و اقتصادی و هر شکوه ظاهری و نفوذ کلمه خواهد آمد. همچنین او مومن و تسلیم [[اراده الهی]] و مخالف هرگونه شدت عمل است. او نسبت به دردها و ستم‌ها برد بار است و بار گناهان قوم خویش را بر دوش می‌کشد و وسیله‌ای برای نجات قوم خود خواهد بود. | |||
== پسر انسان == | |||
تعبیر دیگر منابع یهود از منجی، «پسر انسان» است که نام ایشان در کتاب دانیال آمده است. در این کتاب که به شیوه رمزآلودی نگارش شده است، اشکال و رموز پیچیده و نا آشنایی وجود دارد. از روز خدا سخن می‌گوید که فرا خواهد رسید. در آن روز پسر خدا برای اصلاح مفاسد و محکوم کردن ظالمان و آزادی‌بخشی به مومنان استوار، ظاهر خواهد شد و حاکمیت ملکوت الهی را بر پا خواهد کرد. <ref>رساله به عبرانیان، باب2، بندهای 6ـ8.</ref> و <ref> توماس میشل، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، چاپ اول، 1377، صص37ـ38</ref> | |||
در [[سفر پیدایش]] نقل شده است که خداوند بر [[حضرت ابراهیم]] ظاهر شد و به وی گفت این زمین را تا ابد به نسل تو می‌بخشم <ref>سفر پیدایش، فصل12، بند7؛ فصل13، بند15؛ فصل15، بندهای 5ـ8</ref> تو پدر امت‌های بسیاری خواهی بود. عهد خویش را در میان تو و ذریه تو استوار می‌گردانم. این عهد جاودانه نسل به نسل تو ادامه خواهد یافت. اما به [[اسماعیل]] برکت می‌دهم و بارورش می‌گردانم. نسلی فراوان به او می‌دهم. از این نسل که در واقع نسل ابراهیم است، تمام مردم جهان بهره‌مند خواهند شد. <ref>همان، فصل17، بندهای 5ـ8 و20؛ فصل18، بند19.</ref> | |||
در کتاب [[زبور]] [[داود]] که با عنوان «[[مزامیر]]» و در لابلای [[عهد عتیق]] آمده، نویدهایی درباره ظهور منجی موعود داده شده است. می‌توان گفت در هر بخشی از این کتاب به ظهور منجی اشاره شده است و پیروزی صالحان بر ظالمان و تشکیل حکومت فراگیر جهانی نوید داده شده است. جالب توجه اینکه [[قرآن کریم]] آیاتی پیرامون ظهور منجی از زبور نقل کرده است که در زبور فعلی نیز بدون آن که تحریف شود موجود است. قرآن کریم می‌فرماید:«ولقد کتبنا فی الزّبور من بعد الذّکر اَنّ الارضَ یرئُها عبادی الصّالحونَ». در «زبور» بعد از ذكر ([[تورات]]) نوشتیم: «بندگان شایسته ام وارث (حكومت) زمین خواهند شد!» <ref> سوره انبیا ء: 105.</ref> آیه مربوط به ظهور حضرت مهدی(عج) می‌باشد. در متن «زبور» آمده است: زیرا که ستمگران نابود و مومنان و منتظران وارث زمین خواهند شد و صالحان را خداوند تأیید می‌کند. خداوند روزهای کاملان را می‌داند و میراث آنها خواهد بود برای همیشه. <ref> کتاب مزامیر، مزمور 37، بندهای 9ـ12 و 17ـ18</ref>علاوه، با دقت به آیه شریفه به دست می‌آوریم که خداوند می‌فرماید قبل از اشاره به حکومت صالحان در زبور، حکایت آن را در «ذکر» یعنی تورات بیان کرده‌ایم. ر ک، <ref> محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، [[تهران]]، [[دارالکتب الاسلامیه]]، 1385ق، ج 51، ص47؛</ref> <ref> علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ذیل آیه انبیاء 105؛</ref> و <ref> فخررازی، تفسیرالکبیر، ذیل آیه مربوطه.</ref> و در جای دیگری می‌فرماید قوم‌ها را به انصاف داوری خواهد کرد. آسمان شادی می‌کند و زمین خرسند می‌گردد. دریا‌ها از حجم آب غرش خواهد کرد. صحرا و هرچه در آن است به شادی در می‌آید. آنگاه تمام درختان در حضور خداوند آواز نیکو خواهند خواند، زیرا که او برای داوری جهان می‌آید. <ref>کتاب مزامیر، مزمور 96، بندهای 10ـ13</ref>. در هر صورت، نویدهای منجی در زبور بسیار فراوان است. مثلا در بیش از 35 بخش از مزامیر 150 گانه، نوید ظهور آمده است که برای اطلاعات بیشتر، می‌توان به متن مزامیر در عهد عتیق مراجعه کرد. | |||
== منجی‌گرایی در آیین مسیحیت == | |||
نوید به ظهور منجی در [[اناجیل]] معتبر با نام پسر انسان و به این مضمون آمده است منجی چون برقی است آشکار که از مشرق طلوع و تا مغرب را روشن می‌کند. ظهور پسر انسان نیز چنین خواهد بود آنگاه که پسر انسان در آسمان طلوع کند، تمام اقوام و طایفه‌های روی زمین او را می‌بینند که با قوت و شکوه بر ابرهای آسمان سوار است و در آن هنگام آسمان و زمین دگرگون و زایل خواهد شد. اما از آن روز و ساعت و لحظه ظهور هیچ کسی خبر ندارد حتی ملائک آسمان . . . به همین دلیل شما همواره آگاه و منتظر باشید، زیرا پسر انسان در ساعتی می‌آید که شما گمان نمی‌برید پس غافل نشوید. ا<ref> انجیل متّی، باب24، بندهای 27، 30، 35، 37، 44.</ref> | |||
و باز آمده است پسر انسان در کمال شکوه و جلال می‌آید و آن هنگامی است که ملایکه مقدسه در خدمت او هستند. او بر کرسی امارت خواهد نشست در حالی که جمیع امت‌ها نزد او حاضر می‌شوند <ref>انجیل متّی، باب25، بندهای 31، 32.</ref> و آمده است پسر انسان [[فرشتگان]] خود را از جهات اربعه از انتهای زمین تا به اقصای فلک دور خود جمع خواهد کردد، ولی از آن روز و ساعت، غیر از پدر هیچ کسی اطلاع ندارد، نه فرشتگان در آسمان و نه پسر از لحظه ظهور خبر ندارند، پس بر حذر بوده و در حال بیداری دعا کنید، زیرا نمی‌دانید که آن زمان کی فرا خواهد رسید. <ref> انجیل مرقس، باب13، بندهای 26، 27، 31، 32.</ref> | |||
و باز آمده است کمر همت ببندید و چراغ‌های خود را روشن نگاه دارید و مانند غلامانی باشید که در انتظار آمدن مولای خود لحظه شماری می‌کنند تا در را بکوبد و شما در آن حال هوشیار باشید. او زمانی خواهد آمد که شما از آن خبر ندارید، اما همواره آماده باشید. ا<ref> انجیل لوقا، باب12، بندهای 35، 36</ref> و <ref> همان، باب21، بندهای 27، 33ـ36.</ref>در [[انجیل یوحنا|انجیل یوحنّا]] (بندهای 12ـ17) نویدهای جالب و جامعی درباره منجی و موعود آخرالزمان دیده می‌شود. <ref> مکاشفه یوحنا، باب19؛ رسالة دوم فطرس، باب3.</ref>مطابق نوشته مستر هاکس آمریکایی در کتاب خود به نام قاموس کتاب مقدس، نام«پسر انسان» هشتاد بار در انجیل و ملحقات آن (عهد جدید) تکرار شده است که فقط سی مورد آن بر [[حضرت عیسی]](ع) قابل تطبیق است. <ref>مسترهاکس، قاموس کتاب مقدس، مادة «پسر خواهر»، ص219.</ref>و پنجاه مورد دیگر از نجات دهنده‌ای سخن می‌گوید که در آخرالزمان ظهور خواهد کرد و حضرت عیسی نیز همراه او خواهد آمد. | |||
و باز بیان شده است که منجی موعود از خودش سخن نمی‌گوید، بلکه مطابق با آن چه از خداوند و انبیاء تعلیم دیده است، سخن می‌گوید. ر ک، <ref>انجیل یوحنا باب16</ref> و وقتی بیاید مردم را به راه راست هدایت می‌کند. ر ک <ref>زبور داوود مزمور 37</ref> و ر ک، <ref>کتاب دانیال باب12</ref> و میان مردم به عدالت قضاوت می‌کند. ر ک، <ref>کتاب اشعیاء نبی و باب</ref>16 و <ref>انجیل یوحنا و زبور داوود مزمور بندهای 10ـ13</ref> و باز اشاره شده است که قبل از ظهور منجی، دنیا از ظلم و جور پر می‌شود و سراسر جهان را ظالمین و ستمگران احاطه می‌کنند. <ref>ر ک، کتاب دانیال 12</ref> و نیز بیان شد‌هاست که در زمان ظهور منجی همه اضداد در کنار یکدیگر با صلح و صفا زندگی می‌کنند و حتی درندگان و حیوانات موذی کوچک‌ترین آسیبی به حیوانات اهلی نمی‌زنند. ر ک، <ref> کتاب اشعیاء نبی باب11.</ref>او قدرت‌مندترین ابرقدرت‌ها را سرکوب و در یک کلام تمام ظالمین را نابود می‌کند و صالحان و صدیقان را وارث زمین خواهد کرد و جهان و آنچه در اوست، میراث آنان خواهد شد. ر ک، <ref> زبود داوود، مزمور 37</ref> | |||
== ویژگی‌های منجی در آیین زرتشت == | |||
از نگاه [[زرتشتیان]]، منجی [[مزدیسنا]] «[[سوشیانس]]» نامیده می‌شود. آنان در انتظار سه موعود هستند که میان هر یک هزار سال فاصله است. | |||
در این آیین، جهان به چهار مقطع سه هزار ساله تقسیم می‌شود. در چهارمین دوره سه هزار ساله، دهمین هزاره عهد سلطنت روحانی پیغمبر ایران، «[[زرتشت]]»، شمرده می‌شود. در آغاز هر یک از هزاره یازدهمین و دوازدهمین، دو تن از پسران زرتشت ظهور خواهند نمود و سر انجام دوازدهمین هزاره، پسر سوم یعنی«سوشیانس» ظهور خواهد کرد و جهان را نو بر پا خواهد نمود. مردگان را بر خواهد انگیخت و قیامت و جهان معنوی را بر پا خواهد کرد. <ref> مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، تهران، توس، چاپ سوم، 1380، پرسش 1، بند95.</ref> | |||
== معنای سوشیانت == | |||
منجی(های) موعود اوستا، که [[سوشیانس]] نام دارد، اغلب به معنای «رهاننده» تعریف شده است. <ref>[ابراهیم پورداوود، گاتها، تفسیر و توضیح انجمن زرتشتیان ایران، بمبئی، 1938، ص109.</ref>این واژه در [[زبان پهلوی]] به صورت سوشیانت، و سیوسوش آمده و از ریشه «سود» به معنای بهره و منفعت گرفته شده است. واژه فارسی سود نیز از همین ریشه است. <ref>علی اصغر مصطفوی، کتاب سوشیانت، ص53.</ref>سابقه پرداختن به منجی در آیین زرتشت نشان می‌دهد که که عقیده به موعود آخرالزمان و این که کسی خواهد آمد و جهان را از چنگال اهریمنان خواهد رهانید و آدمیان را از یک زندگی بی گزند بهره‌مند خواهد کرد، نزد ایرانیان بسیار قدیم وجود داشته است. <ref>همان، ص55؛</ref> <ref>ابراهیم پورداوود، سوشیانس، ص10.</ref> | |||
در کتاب «زند» که از کتاب مقدس زرتشتیان است، پس از آنکه مقداری درباره شیوع فساد در آخرالزمان سخن می‌گوید:آنگاه از طرف اهورا مزدا به ایزدان یاری می‌رسد، پیروزی بزرگ از آن ایزدان می‌شود و اهریمنان نابود می‌شوند. بعد از پیروزی ایزدان و برانداختن نسل اهریمنان، عالم کیهان به سعادت اصلی خود می‌رسد و نبی آدم بر تخت نیک بختی خواهد نشست. <ref>زند بهمن یسن، تحقیق محمدتقی راشد محصل، تهران، معاصر، 1370، ص19.</ref> همچنین در جای دیگر این کتاب می‌خوانیم که مردی از میان تازیان و از سرزمین هاشم ظهور می کند که صورتی گشاده و تنی بزرگ دارد و بر دین اجدادش پایدار است. او با سپاه بسیاری می‌آید و به طرف ایران می‌رود هر جا باشد آن جا آباد می‌شود و زمین را از عدل و داد پر می‌کند. <ref> جاماسب بن لهراسب، جاماسب نامه، بمبئی، 1313ق، صص121ـ122</ref> | |||
دراین کتاب آمده است پیامبر عرب آخرین فرستاده خدا است که از میان کوه‌های [[مکه]] ظاهر می‌شود. از فرزندان حضرت، شخصی در مکه ظهور خواهد کرد که جانشین آن پیامبر و پیرو دین جد خود خواهد شد. در سیطره عدل او هیچ موجودی به موجود دیگر ظلم نمی‌کند و حتی گرگ با میش آب می‌خورد و همه جهان به آیین «مهرآزمای» خواهند گروید. <ref>همان</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]] | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات دینی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۱۶
مسئله منجی یکی از اعتقادات ثابت بسیاری از ادیان از جمله دین اسلام است. منجی می‌آید تا جامعه انسانی را از آلودگی‌ها و پلشتی‌ها پاک کند. مظاهر فساد را از بین ببرد و انسان را به کرامت برساند و آن وقتی است که قطار دنیا در آخرین ایستگاه زندگی انسان در کره خاکی توقف کند. البته مصداق منجی در ادیان متفاوت است و هر کدام مطابق با منابعی که در دست دارند، آن را تفسیر می‌کنند با این حال همه ادیان بر این امر اتفاق نظر دارند که منجی به طور حتم انسانی برگزیده و دارای قدرتی الهی است و فقط اوست که می‌تواند جامعه را از هر نوع پلیدی و آلودگی پاک کند.
معنای لغوی منجی
منجی در لغت به یعنی رهاننده، نجات دهنده، رها کننده رستگاری دهنده. با استفاده از فرهنگ لغت دهخدا، معین و عمید.
معنای اصطلاحی منجی
منجی در اصطلاح ممکن است با تعابیر مختلفی بیان شود ولی در اصل به شخصیت منحصر به فردی می‌گویند که در آخر الزمان ظهور می‌کند تا با قدرت الهی، بشر را از بند ظلم و ستم برهاند و عدالت را در سراسر جهان بگستراند.
مسئله منجی
انتظار ظهور منجی در آخر الزمان با هدف نجات جامعه از ظلم و پلیدی، فکر بشر را از دیر باز به خود مشغول کرده است. این وعده در دوره‌های مختلف زمان و از سوی پیامبران و ادیان مختلف به امت‌ها داده شده است که جامعه غرق در ظلم و بی‌عدالتی به دست یک انسان برگزیده و قدرت‌مند اصلاح خواهد شد. بنابر‌این، سابقه طولانی اعتقاد به ظهور منجی صرفا به اسلام باز نمی‌گردد، بلکه پرداختن به وجود منجی در بیشتر ادیان الهی و بعضا غیر الهی از معتقدات پذیرفته شده در جوامع انسانی است. در منابع یهود، مسیح، زرتشت، هندوها و بودائیان، به مسئله منجی پرداخته شده است که می‌آید و بشر را از تاریکی و تباهی نجات می‌دهد و عدالت را در سراسر جهان برقرار می‌کند. اضافه بر این، می‌توان گفت که هر چند تعابیر مربوط به نحوه پرداختن به منجی و اوصاف او در ادیان مختلف متفاوت است، ولی یک نقطه مشترک در همه ادیان الهی وجود دارد و آن چیزی جز ایمان و اعتقاد به ظهور منجی نخواهد بود.
نشانه‌های منجی در ادیان توحیدی و آیین‌های دینی
تقریبا در تمام ادیان بزرگ توحیدی و آیین‌های دینی و انسانی به این موضوع اشاره شده است که سرانجام روزی فرا خواهد رسید که آن‌روز آخرین مقطع از دوره حیات بشر در زمین است. در آن روز منجی ظهور خواهد کرد تا کام تشنگان عدالت را شیرین کند. مستضعفین، وارثان زمین خواهند شد و ظالمین به سزای اعمال خود خواهند رسید، زیرا که این وعده تخلف نا پذیر الهی است.
منجی در اسلام
مسئله منجی در اسلام با تاکید فراوان بازگو شده و از عقاید مسلّم شمرده است، به طوری که جای هیچ گونه شک و شبهه‌ای را باقی نگذاشته است و علاوه در قرآن و روایات اسلامی مخصوصا در تشیع در‌این‌باره مفصل بحث شده است. علامه مجلسی (ره) صد و سی آیه از قرآن را مربوط به حضرت مهدی (ع) دانسته و آنها را تفسیر روایی کرده و حتی بیش از سیصد روایت با مضمون «یملأ الارض عدلاً و قسطاً» آورده است. خدای متعال در قرآن به آمدن منجی وعده حتمی می‌دهد و می‌فرماید «وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض. خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و عمل شایسته انجام داده‌اند وعده داده که آنان را خلیفه زمین گرداند. [۱] از امام هادی علیه‌السلام نقل شده است که فرمود قائم ما همان مهدی موعود است. . . به خدایی که محمد ص را به پیامبری فرستاد و ما را به امامت تعیین کرد قسم که اگر از عمر دنیا فقط یک روز باقی بماند، خدا آن روز را طولانی می‌کند تا مهدی ظاهر شود و زمین را از عدل و داد پر کند، چنان که از ظلم و جور پر شده است. [۲]
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های عصر ظهور
بر پایی قسط و عدل در سراسر زمین
یکی از ویژگی‌های مهم دوران پس از ظهور که در روایات و منابع دینی نسبت به آن تاکید فراوانی شده است، اجرای عدالت در سراسر زمین است. از پیامبر صلوات الله علیه نقل شد است که مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف چنان عدالتی در جامعه بر پا می‌کند که افراد زنده آرزو می‌کنند کاش مردگانشان زنده بودند و از آن عدالت بهره می‌بردند. [۳]همچنین از معصومین علیه‌السلام نقل شده است که از نسل حضرت فاطمه علیهما السلام مردی به نام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور خواهد کرد که مالک شرق و غرب زمین است و سپاه کفر را در هم می‌شکند و زمین را از عدل و داد پر می‌کند؛ زمانی که از ظلم و جور پر شده است. [۴]
رشد علم و اعتلای فرهنگ دینی
در سایه حکومت منجی موعود، دانش بشری به نهایت اعتلا و انسان به نهایت بلوغ خود می‌رسد. این ارمغان اختصاص به حکومت حضرت مهدی عج دارد. [۵]
شکوفایی دانش و صنعت
عصر ظهور عصر آشکار شدن تمام علوم و شکوفایی تمام صنایع مورد نیاز بشر است. از امام صادق ع روایت شده است در زمان ظهور اگر مومنی در شرق کره زمین باشد، می‌تواند برادرش را که در غرب کره زمین است ببیند. [۶]
آموزش احکام قرآنی و دینی
در عصر ظهور، مومنان نسبت به قرآن و احکام دین آگاه می‌شوند. این نوع آگاهی از خصایص حضور منجی است. امام باقر ع فرمود در زمان حضور امام زمان به اندازه‌ای به شما حکمت و علم و فهم داده خواهد شد که یک زن می‌تواند در منزلش بماند و مطابق با کتاب خدا و سنت رسول صلوات الله علیه قضاوت کند. [۷]
امنیت
از جمله موضوعات مورد توجه در زمان حضور منجی، برقراری امنیت کامل در جامعه بشری است. در این عصر امنیتی در جامعه مستقر خواهد شد که بشر در هیچ روزگاری مثل آن را ندیده است. [۸]
اقتصاد
در عصر ظهور با اجرای عدالت و گسترش آن، فقر از جامعه بشری ریشه کن خواهد شد. به شخص نیازمند به اندازه‌ای ثروت و اموال داده خواهد شد که توان جا به جایی آن را نداشته باشد. وضعیت عمومی جامعه چنان بهبود خواهد یافت که دارندگان زکات برای یافتن فقیر به زحمت می‌افتند. (یعنی فقیری دیده نمی‌شود) از رسول خدا ص روایت شده است که فرمود هنگام قیام قائم، مردم اموال شان را برای بخشیدن به نیازمند عرضه می‌کنند اما کسی پیدا نمی‌شود که آن را دریافت کند. [۹]
کشاورزی
به دلیل نزول برکات آسمانی در دوره ظهور منجی، کشاورزی و دامداری رونق خاصی پیدا خواهد کرد. از بارش شبانه‌روزی باران، کوه و دشت و مراتع سبز و برکاتش نصیب مردم خواهد شد. در سراسر کره زمین جایی پیدا نمی‌شود که بی آب و علف باشد. نعمت به طوری فراوان می‌شود که مردم برای مردگانشان افسوس می‌خورند که کاش بودند و این نعمات را مشاهده می‌کردند. [۱۰]
بهداشت و درمان
در عصر ظهور، بیماری‌ها ریشه کن خواهد شد. امام صادق علیه‌السلام فرمود هنگام ظهور، خداوند بیماری‌ها را از مومنان دور خواهد کرد و تندرستی را به آنان باز خواهد گرداند. [۱۱]
اکنون به برخی از ویژگی‌های مهم جامعه بشری در عصر ظهور منجی در ادیان توحیدی برگرفته از کتاب مقدس اشاره می‌کنیم.
بشارت به منجی در دین یهود
مسیح از نسل داوود
برخی از انبیاء چون حزقاییل بیان کردند که خداوند از نسل داوود یک مسیح را برای بازگرداندن اعتبار و شکوه بنی اسرائیل خواهد فرستاد. در دوره حاکمیت این مسیح، اجرای عدالت، نیکی به افراد مستمند و عبادت خالصانه برای خدا حکم فرما خواهد شد. بنا بر نقل برخی از پیامبران، این نوع حاکمیت مختص قوم یهود نیست، بلکه در تمام زمین فراگیر خواهد شد. در منابع آمده است که یک عقیده همگانی وجودداشت و آن رفاه و آسایشی است که از نسل داوود به مردم عرضه می‌شود و تا ابد پایدار خواهد ماند. ناتان نبی در پیشگویی خود مبنی بر جاودانگی تخت داوود این نظر را تأیید کرد. [۱۲]این باور چنان قطعی بود که بیان شده است حتی خود داوود نیز این بشارت را به فرزندش سلیمان داده است. [۱۳] و [۱۴]
بنده خدا
اشعیای نبی از منجی به عنوان «بنده خدا» یاد می‌کند که خواهد آمد. می‌گوید که منجی به دور از قدرت نظامی و اقتصادی و هر شکوه ظاهری و نفوذ کلمه خواهد آمد. همچنین او مومن و تسلیم اراده الهی و مخالف هرگونه شدت عمل است. او نسبت به دردها و ستم‌ها برد بار است و بار گناهان قوم خویش را بر دوش می‌کشد و وسیله‌ای برای نجات قوم خود خواهد بود.
پسر انسان
تعبیر دیگر منابع یهود از منجی، «پسر انسان» است که نام ایشان در کتاب دانیال آمده است. در این کتاب که به شیوه رمزآلودی نگارش شده است، اشکال و رموز پیچیده و نا آشنایی وجود دارد. از روز خدا سخن می‌گوید که فرا خواهد رسید. در آن روز پسر خدا برای اصلاح مفاسد و محکوم کردن ظالمان و آزادی‌بخشی به مومنان استوار، ظاهر خواهد شد و حاکمیت ملکوت الهی را بر پا خواهد کرد. [۱۵] و [۱۶] در سفر پیدایش نقل شده است که خداوند بر حضرت ابراهیم ظاهر شد و به وی گفت این زمین را تا ابد به نسل تو می‌بخشم [۱۷] تو پدر امت‌های بسیاری خواهی بود. عهد خویش را در میان تو و ذریه تو استوار می‌گردانم. این عهد جاودانه نسل به نسل تو ادامه خواهد یافت. اما به اسماعیل برکت می‌دهم و بارورش می‌گردانم. نسلی فراوان به او می‌دهم. از این نسل که در واقع نسل ابراهیم است، تمام مردم جهان بهره‌مند خواهند شد. [۱۸] در کتاب زبور داود که با عنوان «مزامیر» و در لابلای عهد عتیق آمده، نویدهایی درباره ظهور منجی موعود داده شده است. می‌توان گفت در هر بخشی از این کتاب به ظهور منجی اشاره شده است و پیروزی صالحان بر ظالمان و تشکیل حکومت فراگیر جهانی نوید داده شده است. جالب توجه اینکه قرآن کریم آیاتی پیرامون ظهور منجی از زبور نقل کرده است که در زبور فعلی نیز بدون آن که تحریف شود موجود است. قرآن کریم می‌فرماید:«ولقد کتبنا فی الزّبور من بعد الذّکر اَنّ الارضَ یرئُها عبادی الصّالحونَ». در «زبور» بعد از ذكر (تورات) نوشتیم: «بندگان شایسته ام وارث (حكومت) زمین خواهند شد!» [۱۹] آیه مربوط به ظهور حضرت مهدی(عج) می‌باشد. در متن «زبور» آمده است: زیرا که ستمگران نابود و مومنان و منتظران وارث زمین خواهند شد و صالحان را خداوند تأیید می‌کند. خداوند روزهای کاملان را می‌داند و میراث آنها خواهد بود برای همیشه. [۲۰]علاوه، با دقت به آیه شریفه به دست می‌آوریم که خداوند می‌فرماید قبل از اشاره به حکومت صالحان در زبور، حکایت آن را در «ذکر» یعنی تورات بیان کرده‌ایم. ر ک، [۲۱] [۲۲] و [۲۳] و در جای دیگری می‌فرماید قوم‌ها را به انصاف داوری خواهد کرد. آسمان شادی می‌کند و زمین خرسند می‌گردد. دریا‌ها از حجم آب غرش خواهد کرد. صحرا و هرچه در آن است به شادی در می‌آید. آنگاه تمام درختان در حضور خداوند آواز نیکو خواهند خواند، زیرا که او برای داوری جهان می‌آید. [۲۴]. در هر صورت، نویدهای منجی در زبور بسیار فراوان است. مثلا در بیش از 35 بخش از مزامیر 150 گانه، نوید ظهور آمده است که برای اطلاعات بیشتر، می‌توان به متن مزامیر در عهد عتیق مراجعه کرد.
منجی‌گرایی در آیین مسیحیت
نوید به ظهور منجی در اناجیل معتبر با نام پسر انسان و به این مضمون آمده است منجی چون برقی است آشکار که از مشرق طلوع و تا مغرب را روشن می‌کند. ظهور پسر انسان نیز چنین خواهد بود آنگاه که پسر انسان در آسمان طلوع کند، تمام اقوام و طایفه‌های روی زمین او را می‌بینند که با قوت و شکوه بر ابرهای آسمان سوار است و در آن هنگام آسمان و زمین دگرگون و زایل خواهد شد. اما از آن روز و ساعت و لحظه ظهور هیچ کسی خبر ندارد حتی ملائک آسمان . . . به همین دلیل شما همواره آگاه و منتظر باشید، زیرا پسر انسان در ساعتی می‌آید که شما گمان نمی‌برید پس غافل نشوید. ا[۲۵] و باز آمده است پسر انسان در کمال شکوه و جلال می‌آید و آن هنگامی است که ملایکه مقدسه در خدمت او هستند. او بر کرسی امارت خواهد نشست در حالی که جمیع امت‌ها نزد او حاضر می‌شوند [۲۶] و آمده است پسر انسان فرشتگان خود را از جهات اربعه از انتهای زمین تا به اقصای فلک دور خود جمع خواهد کردد، ولی از آن روز و ساعت، غیر از پدر هیچ کسی اطلاع ندارد، نه فرشتگان در آسمان و نه پسر از لحظه ظهور خبر ندارند، پس بر حذر بوده و در حال بیداری دعا کنید، زیرا نمی‌دانید که آن زمان کی فرا خواهد رسید. [۲۷] و باز آمده است کمر همت ببندید و چراغ‌های خود را روشن نگاه دارید و مانند غلامانی باشید که در انتظار آمدن مولای خود لحظه شماری می‌کنند تا در را بکوبد و شما در آن حال هوشیار باشید. او زمانی خواهد آمد که شما از آن خبر ندارید، اما همواره آماده باشید. ا[۲۸] و [۲۹]در انجیل یوحنّا (بندهای 12ـ17) نویدهای جالب و جامعی درباره منجی و موعود آخرالزمان دیده می‌شود. [۳۰]مطابق نوشته مستر هاکس آمریکایی در کتاب خود به نام قاموس کتاب مقدس، نام«پسر انسان» هشتاد بار در انجیل و ملحقات آن (عهد جدید) تکرار شده است که فقط سی مورد آن بر حضرت عیسی(ع) قابل تطبیق است. [۳۱]و پنجاه مورد دیگر از نجات دهنده‌ای سخن می‌گوید که در آخرالزمان ظهور خواهد کرد و حضرت عیسی نیز همراه او خواهد آمد. و باز بیان شده است که منجی موعود از خودش سخن نمی‌گوید، بلکه مطابق با آن چه از خداوند و انبیاء تعلیم دیده است، سخن می‌گوید. ر ک، [۳۲] و وقتی بیاید مردم را به راه راست هدایت می‌کند. ر ک [۳۳] و ر ک، [۳۴] و میان مردم به عدالت قضاوت می‌کند. ر ک، [۳۵]16 و [۳۶] و باز اشاره شده است که قبل از ظهور منجی، دنیا از ظلم و جور پر می‌شود و سراسر جهان را ظالمین و ستمگران احاطه می‌کنند. [۳۷] و نیز بیان شد‌هاست که در زمان ظهور منجی همه اضداد در کنار یکدیگر با صلح و صفا زندگی می‌کنند و حتی درندگان و حیوانات موذی کوچک‌ترین آسیبی به حیوانات اهلی نمی‌زنند. ر ک، [۳۸]او قدرت‌مندترین ابرقدرت‌ها را سرکوب و در یک کلام تمام ظالمین را نابود می‌کند و صالحان و صدیقان را وارث زمین خواهد کرد و جهان و آنچه در اوست، میراث آنان خواهد شد. ر ک، [۳۹]
ویژگی‌های منجی در آیین زرتشت
از نگاه زرتشتیان، منجی مزدیسنا «سوشیانس» نامیده می‌شود. آنان در انتظار سه موعود هستند که میان هر یک هزار سال فاصله است. در این آیین، جهان به چهار مقطع سه هزار ساله تقسیم می‌شود. در چهارمین دوره سه هزار ساله، دهمین هزاره عهد سلطنت روحانی پیغمبر ایران، «زرتشت»، شمرده می‌شود. در آغاز هر یک از هزاره یازدهمین و دوازدهمین، دو تن از پسران زرتشت ظهور خواهند نمود و سر انجام دوازدهمین هزاره، پسر سوم یعنی«سوشیانس» ظهور خواهد کرد و جهان را نو بر پا خواهد نمود. مردگان را بر خواهد انگیخت و قیامت و جهان معنوی را بر پا خواهد کرد. [۴۰]
معنای سوشیانت
منجی(های) موعود اوستا، که سوشیانس نام دارد، اغلب به معنای «رهاننده» تعریف شده است. [۴۱]این واژه در زبان پهلوی به صورت سوشیانت، و سیوسوش آمده و از ریشه «سود» به معنای بهره و منفعت گرفته شده است. واژه فارسی سود نیز از همین ریشه است. [۴۲]سابقه پرداختن به منجی در آیین زرتشت نشان می‌دهد که که عقیده به موعود آخرالزمان و این که کسی خواهد آمد و جهان را از چنگال اهریمنان خواهد رهانید و آدمیان را از یک زندگی بی گزند بهره‌مند خواهد کرد، نزد ایرانیان بسیار قدیم وجود داشته است. [۴۳] [۴۴] در کتاب «زند» که از کتاب مقدس زرتشتیان است، پس از آنکه مقداری درباره شیوع فساد در آخرالزمان سخن می‌گوید:آنگاه از طرف اهورا مزدا به ایزدان یاری می‌رسد، پیروزی بزرگ از آن ایزدان می‌شود و اهریمنان نابود می‌شوند. بعد از پیروزی ایزدان و برانداختن نسل اهریمنان، عالم کیهان به سعادت اصلی خود می‌رسد و نبی آدم بر تخت نیک بختی خواهد نشست. [۴۵] همچنین در جای دیگر این کتاب می‌خوانیم که مردی از میان تازیان و از سرزمین هاشم ظهور می کند که صورتی گشاده و تنی بزرگ دارد و بر دین اجدادش پایدار است. او با سپاه بسیاری می‌آید و به طرف ایران می‌رود هر جا باشد آن جا آباد می‌شود و زمین را از عدل و داد پر می‌کند. [۴۶] دراین کتاب آمده است پیامبر عرب آخرین فرستاده خدا است که از میان کوه‌های مکه ظاهر می‌شود. از فرزندان حضرت، شخصی در مکه ظهور خواهد کرد که جانشین آن پیامبر و پیرو دین جد خود خواهد شد. در سیطره عدل او هیچ موجودی به موجود دیگر ظلم نمی‌کند و حتی گرگ با میش آب می‌خورد و همه جهان به آیین «مهرآزمای» خواهند گروید. [۴۷]
پانویس
- ↑ سوره نور آیه 55
- ↑ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶.
- ↑ هیثمی نور الدین علی اکبر ،مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت ج 7، ص 115
- ↑ کتاب الغیبه للنعمانی، ص 10
- ↑ علامه مجلسی محمدباقر، بحار الانوار ج 52 ص 331
- ↑ مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52، ص 391
- ↑ علامه مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52، ص 352
- ↑ مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52، ص 352
- ↑ مجلسی محمدباقر، بحار الانوار، ج 52 ص 379
- ↑ مجلسی محمدباقر، بحار الانوار ج 52 ص 351
- ↑ مجلسی محمدباقر، بحار الانوار ج 52 ص 364
- ↑ کتاب دوم سموئیل، باب7، بندهای 12ـ16.
- ↑ کتاب اول پادشاهان، باب2، بند4؛
- ↑ جولیوس کرینستون؛ انتظار مسیحا در آیین یهود، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، چاپ اول، 1377، ص20.
- ↑ رساله به عبرانیان، باب2، بندهای 6ـ8.
- ↑ توماس میشل، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، چاپ اول، 1377، صص37ـ38
- ↑ سفر پیدایش، فصل12، بند7؛ فصل13، بند15؛ فصل15، بندهای 5ـ8
- ↑ همان، فصل17، بندهای 5ـ8 و20؛ فصل18، بند19.
- ↑ سوره انبیا ء: 105.
- ↑ کتاب مزامیر، مزمور 37، بندهای 9ـ12 و 17ـ18
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1385ق، ج 51، ص47؛
- ↑ علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ذیل آیه انبیاء 105؛
- ↑ فخررازی، تفسیرالکبیر، ذیل آیه مربوطه.
- ↑ کتاب مزامیر، مزمور 96، بندهای 10ـ13
- ↑ انجیل متّی، باب24، بندهای 27، 30، 35، 37، 44.
- ↑ انجیل متّی، باب25، بندهای 31، 32.
- ↑ انجیل مرقس، باب13، بندهای 26، 27، 31، 32.
- ↑ انجیل لوقا، باب12، بندهای 35، 36
- ↑ همان، باب21، بندهای 27، 33ـ36.
- ↑ مکاشفه یوحنا، باب19؛ رسالة دوم فطرس، باب3.
- ↑ مسترهاکس، قاموس کتاب مقدس، مادة «پسر خواهر»، ص219.
- ↑ انجیل یوحنا باب16
- ↑ زبور داوود مزمور 37
- ↑ کتاب دانیال باب12
- ↑ کتاب اشعیاء نبی و باب
- ↑ انجیل یوحنا و زبور داوود مزمور بندهای 10ـ13
- ↑ ر ک، کتاب دانیال 12
- ↑ کتاب اشعیاء نبی باب11.
- ↑ زبود داوود، مزمور 37
- ↑ مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، تهران، توس، چاپ سوم، 1380، پرسش 1، بند95.
- ↑ [ابراهیم پورداوود، گاتها، تفسیر و توضیح انجمن زرتشتیان ایران، بمبئی، 1938، ص109.
- ↑ علی اصغر مصطفوی، کتاب سوشیانت، ص53.
- ↑ همان، ص55؛
- ↑ ابراهیم پورداوود، سوشیانس، ص10.
- ↑ زند بهمن یسن، تحقیق محمدتقی راشد محصل، تهران، معاصر، 1370، ص19.
- ↑ جاماسب بن لهراسب، جاماسب نامه، بمبئی، 1313ق، صص121ـ122
- ↑ همان