ابوعبدالرحمان سلمی

از ویکی‌وحدت
سلمی نیشابوری
از تالیفات مهم سلمی نیشابوری
نام ابوعبدالرحمن محمد بن موسی ازدی سلمی نیشابوری
نام‎های دیگر سلمی
درگذشت 412ق

ابوعبدالرحمان سلمی از پرکارترین نویسندگان صوفی دوران خویش، آثار متعددی به زبان عربی نگاشت. از مهم‌ترین آنهاست: طبقات الصوفیة که کهن‌ترین و مفصل‌ترین تذکرۀ عرفانی به عربی است و خواجه عبدالله انصاری (د ۴۸۱ق) بعدها این اثر را با همین عنوان به لهجۀ هراتی املا کرد و جامی (د ۸۹۸ ق) نیز در تألیفِ نفحات الانس از آن بهره گرفت[۱]شحقائق التفسیر، که تفسیری عرفانی و دربر دارندۀ مجموعه‌ای از تفاسیر پیش از او ست و از این نظر دارای اهمیت بسیار است، از جملۀ این تفاسیر است: تفسیر منسوب به جعفر بن محمد (صادق‌) (ع) که به گفتۀ پل نویا یکی از کهن‌ترین شواهد قرائت استنباطی یا قرائت مبتنی بر تجربۀ درونی و معنوی قرآن است[۲] تفسیر ابن عطاء اَدَمی (د ۳۰۹ق)، که مفصل‌ترین تفاسیر این مجموعه است؛ تفسیر ابوالحسین نوری که مختصرترین آنهاست؛ و تفسیر حسین بن منصور حلاج. از سلمی همچنین رساله‌های متعددی دربارۀ احوال و مقامات، آداب و رسوم، اخلاق و حقایق، تاریخ صوفیه، فتوت و ملامت و ملامتیه باقی‌مانده است[۳].

زندگی

«ابوعبدالرحمن محمد بن حسین بن محمد بن موسی سلمی نیشابوری، از مشاهیر عارفان ایران در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری است. ولادت وی در سال 325 هجری در شهر نیشابور اتفاق افتاده است.

خاندان او نزدیک سیصد سال یا بیشتر در نیشابور ساکن بوده و همه تربیت اشرافی داشته‌اند. مادرش، دختر ابوعمرو بن نجید -از مشایخ صوفیه- بوده و خود، تربیت صوفیانه داشته است. در نیشابور به تعلیم و حفظ قرآن و روایت اشعار و تحصیل زبان عربی، و سپس به درس حدیث و علم باطن پرداخته است. به عراق و ری و همدان و مرو و حجاز سفر کرده است. چون جد مادری او ابوعمرو بن نجید درگذشت، و غیر از مادر او وارثی نداشت، با انتقال ثروت او ابوعبدالرحمن به کار تصنیف و تألیف پرداخت و از این جهت است که به نقال صوفیه و راوی کلام ایشان مشهور شده است. وی در آخر عمر خانقاهی برای صوفیه در نیشابور بنا کرد که محل سکونت صوفیه زمان و از مراکز تربیت کسانی شده است که در کسب علم باطن، استعدادی داشتند.

اساتید

و شاگردی استادانی چون ابوالحسن دارقطنی و ابونصر سراج و ابوالقاسم نصرآبادی و ابوعمرو بن نجید را کرده است. غیر از آنان بیش‌تر استادان و عالمان مشهور زمان خود را ملاقات نموده و خرقه ارشاد از دست ابوالقاسم نصرآبادی پوشیده و ابوسعید ابوالخیر بعد از وفات پیر ابوالفضل به صحت وی رسیده و از او خرقه گرفته است.

شاگردان

شاگردانی چون ابوبکر احمد بن حسین بن بیهقی و احمد بن علی توزی قاضی و ابومحمد جوینی، امام نیشابور والد ابوالمعالی جوینی و ابوعبدالله حاکم نیشابوری معروف به ابن بیع صاحب مستدرک، داشته است[۴].

آثار

آداب التعازی آداب الصحبة و حسن العشره آداب الصوفیة أمثال القرآن الأربعین الإخوة والأخوات من الصوفیة تاریخ أهل الصفوة حقائق التفسیر طبقات الصوفیة:مشهورتین اثر وی که به عنوان کتابی مرجع در تصوف مطرح است. بر اساس آن کتاب طبقات خواجه عبدالله انصاری ترتیب یافته و جامی با اطناب و تفصیل و اضافه کردن حالات بزرگان صوفیه تا زمان خود (نفحات الانس) را به قید کتاب آورده است. مقامات الأولیاء جوامع آداب الصوفیه عیوب النفس و مداوتها درجات المعاملات کتاب السماع مناهج العارفین کتاب نسیم الارواح کتاب کلام الشافعی فی التصوف کتاب الفتوه الملامتیه و الصوفیه و اهل الفتوه کتاب الاربعین فی التصوف[۵]

درگذشت

سرانجام، در روز یکشنبه سوم شعبان سال 412 هجری در نیشابور بدرود حیات گفت و در همان خانقاه به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. جامی، عبدالرحمان، ج۱، ص۱-۲، نفحات الانس، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش. - حبیبی، عبدالحی، ج۱، ص۲۹-۳۰، مقدمه بر طبقات الصوفیۀ خواجه عبدالله انصاری، کابل، ۱۳۴۱
  2. نویا، پل، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۵، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران، ۱۳۷۳ش
  3. پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۱۱-۱۵، مقدمه بر مجموعۀ آثار ابوعبدالرحمان سلمی، تهران، ۱۳۶۹ش
  4. ابوعبدالرحمن سلمی نیشابوری
  5. مهدی دهباشی و سید علی اصغر میرباقری فرد، تاریخ تصوف (جلد ول) سیر تطور عرفان اسلامی از آغاز تا قرن ششم هجری. سمت. صص. ۱۳۰