سازمان های بین المللی جهان اسلام

در جهان اسلام سازمان‌های بین‌المللی متعددی وجود دارد که برای فعالیت در زمینه‌های مختف تشکیل شده‌اند. در برخی از این سازمان‌ها همه کشورهای اسلامی عضویت دارند، و در برخی نیز کشورهای یک منطقه عضویت دارند. این سازمان‌ها به لحاظ زمینه کاری به چند دسته تقسیم می‌شوند.

دسته اول: سازمان‌های عام

مقصود از سازمان عام، سازمانی است که حوزه کاری آن فراتر از یک زمینه خاص است و در زمینه‌های متعددی فعالیت دارد گرچه ممکن است یک زمینه خاص در کارش غلبه داشته باشد. مصداق این سازمان در جهان اسلام تنها سازمان همکاری اسلامی است.

سازمان همکاری اسلامی

مهم‌ترین و مشهورترین سازمان بین‌المللی در جهان اسلام، سازمان همکاری اسلامی است. این سازمان سومین سازمان بین‌المللی دولتی پس از «سازمان ملل متحد» و «جنبش عدم تعهد» است.

فکر تشکیل این سازمان اولین بار از دهه 1950 میلادی مطرح شد، اما نهایتاً در 25 سپتامبر 1969 در اجلاسی متشکل از 24 نفر از سران کشورهای اسلامی در رباط پایتخت مغرب (مراکش) سازمان تأسیس شد.

نام این سازمان از زمان تأسیس در سال ۱۹۶۹ تا سال ۲۰۱۱ سازمان کنفرانس اسلامی بود. ولی در نشست 38 وزیران امور خارجه در آستانه قزاقستان در سال 2011 به «سازمان همکاری اسلامی» تغییر یافت.

مسائل آشکار زمینه‌ساز تشکیل سازمان در درجه اول، ناکامی تلاش‌های عربی برای آزادسازی فلسطین، جنگ فاجعه‎‌آمیز ژوئن 1967 یا همان جنگ شش روزه، آتش ‎زدن مسجدالاقصی توسط اشغالگران صهیونیست، و در مرحله بعد، نیاز کشورهای اسلامی به یک تشکل منطقه‎‌ای خودی بود که در آن بتوانند به بررسی مسائل مبتلابه کشورهای اسلامی بپردازند.

مسائل غیر آشکار، احساس خطر آمریکا و برخی سران کشورهای اسلامی نسبت به گسترش کمونیسم در بخشی از کشورهای اسلامی، و پدیده ناصریسم در جهان عرب بود.

اهداف سازمان

بر اساس آنچه در بخش اول ماده 2 منشور آمده، سازمان با اهداف زیر تشکیل شده است:

1. تحکیم مبانی وحدت بین دولت‌های عضو.
2. تقویت همکاری بین دولت‌های عضو در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و علمی و فعالیت‌های مهم دیگر و انجام مشاورات بین دول عضو‌در سازمان‌های بین‌المللی.
3. کوشش برای ریشه‌کن ساختن تبعیض نژادی و استعمار به هر شکل که باشد.
4. اتخاذ تدابیر لازم برای تحکیم صلح و امنیت بین‌المللی به نحوی که بر اساس عدالت استوار باشد.
5. تشریک مساعی برای آزاد ساختن و صیانت اماکن مقدسه و پشتیبانی از مبارزات مردم فلسطین و کمک به آنان برای احقاق حقوق حقه خود و آزاد‌کردن اراضی آنها.
6. تقویت مبارزات کلیه ملل اسلامی برای حفظ حیثیت و استقلال و حقوق ملی آنها.
7. ایجاد شرایط مناسب برای تحکیم و تقویت همکاری و تفاهم بین دولت‌های عضو و دیگر دولت‌های جهان.

اعضای این سازمان

این سازمان دارای 57 عضو از 4 قاره جهان به شرح زیر است.

• کشورهای آسیایی که به ترتیب حروف الفبا، عبارتند از: آذربایجان، اردن، ازبکستان، افغانستان، امارات متحده عربی، اندونزی، ایران، بحرین، برونئی، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، سوریه، عراق، عربستان سعودی، عمان، فلسطین، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، کویت، لبنان، مالدیو، مالزی، یمن.
• کشورهای آفریقایی که به ترتیب حروف الفبا، عبارتند از: الجزایر، اوگاندا، بنین، بورکینافاسو، توگو، تونس، جیبوتی، چاد، ساحل عاج، سنگال، سودان، سومالی، سیرالئون، کامرون، گابن، گامبیا، گینه، گینه بیسائو، لیبی، مالی، مجمع الجزایر قمر(کومور)، مراکش، مصر، موریتانی، موزامبیک، نیجر، نیجریه.
• کشورهای آمریکای جنوبی: سورینام، گویان.
• کشور اروپایی: آلبانی.

ملاک عضویت در سازمان

در ماده 8 منشور سازمان آمده است: «هر یک از دولت‌های مسلمان می‌تواند با تسلیم تقاضانامه‌ای مبنی بر تمایل به تصویب منشور حاضر و آمادگی برای انجام آن به این کنفرانس ملحق گردد». بر این اساس، اعضاء باید از دولت‌های مسلمان باشند، ولی منشور اولیه نسبت به ملاک اسلامی بودن دولت ساکت است، اما در منشور ثانویه که با عنوان «میثاق منظمة التعاون الاسلامی، منتشر شده، در ماده 3 میزان را اغلبیت جمعیت مسلمان ذکر کرده است.

بر این اساس، برخی از کشورهای عضو این سازمان دارای چنین ملاکی نیستند.

کشورهای اوگاندا، بنین، توگو، ساحل عاج، کامرون، گابن، گینه بیسائو، و موزامبیک در آفریقا، و گویان و سورینام در آمریکایی جنوبی، دارای اکثریت جمعیت مسلمان نیستند.

در عوض کشورهای اریتره و صحرا در آفریقا، و کزوو، در اروپا، با اینکه بیشتر جمعیت آنها مسلمان است، در این سازمان عضویت ندارند. کشور بوسنی و هرزگوین نیز عضویت ندارد و به عنوان ناظر پذیرفته شده است.

لذا سازمان همکاری اسلامی به لحاظ اعضاء دارای جامعیت و مانعیت نیست.

این سازمان با توجه به تعداد کشورهاى عضو اگر به صورت صحیح از آن بهره‌بردارى می‌‏شد می‌توانست به عنوان بازویى قدرتمند در اختیار جهان اسلام باشد، ولى متاسفانه این کنفرانس بر خلاف طول و عرض وسیع و سر و صدایى که در سطح جهان اسلام دارد، تا به حال گره‌‏اى اساسى از کار مسلمانان باز نکرده است.

به نظر می‌رسد قصد پیشنهاد کنندگان اولیه، از تشکیل این سازمان، بیش از تلاش برای آزادسازی فلسطین، فرو نشاندن خشم مسلمانان در اعتراض به سوزاندن مسجد الاقصى و جلوگیرى از شکل‏‌گیرى اقدامى مردمى در سطح جهان اسلام بر ضد اسراییل بود. پیگیرى روند کار و مصوبات اجلاسیه‌هاى سران و وزارى خارجه کشورهاى اسلامى نیز تا حدودى این حدس را تقویت می‌کند.

البته این مشکل اختصاص به سازمان کنفرانس اسلامى ندارد بلکه دامن‌گیر اکثر سازمان‌هاى بین‌المللى است چون این سازمان‏ها به علت اینکه قدرت‏‌هاى بزرگ بر آنها نفوذ دارند یا حداقل تصمیماتشان ضمانت اجرایى ندارد، بیشتر به امامزادگان بی‌معجزه‏‌اى می‌مانند که ممکن است کسى را کور کنند ولى کورى را شفا نمی‌دهند.

سازمان همکاری اسلامی حتی در زمینه ایجاد وحدت در جامعه اسلامی، نیز کارنامه قابل قبولی ندارد.

دسته دوم: سازمان‌های اقصادی سیاسی

برخی سازمان‌های بین‌المللی موجود در جهان اسلام عمدتاً در دو حوزه سیاست و اقتصاد فعالیت دارند. مصداق این نوع سازمان شورای همکاری خلیج فارس است.

شورای همکاری خلیج فارس

شورای همکاری خلیج فارس، یا «شورای تعاونی خلیج (GCC)» یا «مجلس التعاون الخلیجی»، یک بلوک سیاسی – تجاری است که کشورهای عرب پیرامون خلیج فارس در آن عضویت دارند.

این شورا در 25 ماه مه 1981 میلادی با هدف یکپارچگی اقتصادی و نظامی تشکیل شد، و از جمله اهداف آن این بود که تا سال 2010 کشورهای عضو به واحد پولی مشترک برسند. در حال حاضر 6 کشور: عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، قطر، عمان و کویت در این شورا عضویت دارند.

این شش کشور که در مجموع حدود 56 میلیون نفر جمعیت دارند، حدود ۴۰ درصد منابع نفتی و یک چهارم منابع گازی سراسر جهان را به خود اختصاص داده‌اند. شورای همکاری خلیج فارس نیز راه اتحادیه عرب را پیموده و تحت سیطره عربستان، به بازوی آمریکا و اسرائیل در منطقه بدل شده است.

دسته سوم: سازمان‌های سیاسی

برخی سازمان‌های موجود در جهان اسلام عمدتاً در زمینه سیاسی فعالیت دارند. مصداق این نوع سازمان در جهان اسلام اتحادیه کشورهای عربی است.

اتحادیه کشورهای عرب

اتحادیه عرب که نام کامل آن «اتحادیه کشور‌های عربی» یا «جامعة الدول العربیة» است یک سازمان بین‌المللی منطقه‌ای متشکل از کشورهای عربی جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا است.

این اتحادیه در 22 مارس 1945 توسط 6 کشور: مصر، عربستان، عراق، سوره، لبنان و اردن تأسیس شد. در 5 ماه مه 1945 یمن نیز بدان پیوست.

این اتحادیه در حال حاضر 22 عضو اصلی و 4 عضو ناظر دارد. کشورهای: عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، سودان، جیبوتی، کومور، سومالی، فلسطین، اردن، مراکش، لیبی، عراق، لبنان، سوریه، تونس، الجزایر، قطر، عمان، کویت، مصر، موریتانی و یمن، اعضای اصلی و کشورهای: ونزوئلا، اریتره، برزیل و هند، عضو ناظر هستند. عضویت سوریه در این اتحادیه از نوامبر 2011 به حالت تعلیق در آمده است.

اتحادیه در حقیقت تحت سیطره عربستان سعودی است و از این طریق تحت سیطره آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار دارد و لذا در سال 2016 حزب الله لبنان که آبروی اعراب است توسط این اتحادیه به عنوان گروهی تروریست اعلام شد و تنها وزیر خارجه عراق به این تصمیم اعتراض نمود و آن را در راستای منافع رژیم صهیونیستی خواند.

در دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران اتحادیه عرب از مخالفین سرسخت جمهوری اسلامی ایران است.

دسته چهارم: سازمان‌های اقتصادی

فعالیت برخی از سازمان‌های بین‌المللی در جهان اسلام نیز حوزه اقتصادی است.

سازمان همکاری اقتصادی (اکو)

سازمان همکاری اقتصادی (اکو) (ECO) که مخفف Economic Cooperation Organization) است، یک سازمان اقتصادی منطقه‌ای است. این سازمان در سال 1341 هجری شمسی برابر با 1962 میلادی توسط سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه تأسیس شد و با نام «سازمان همکاری عمران منطقه‌ای (RCD)» اختصاری سازمان همکاری عمران منطقه ای - است آغاز به کار کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال 1357 کار سازمان با وقفه مواجه شد، و در سال 1364 تحت عنوان «اکو» کار آن از سر گرفته شد.

در سال 1372 پس از فروپاشی شوروی کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز بدان پیوستند و اعضاء آن به 10 کشور رسید.

دبیرخانه اکو در تهران مستقر است.

بانک توسعه اسلامی

بانک توسعه اسلامی یا به اختصار (ISDB) که مخفف Islamic Development Bank است، یکی از نهادهای تخصصی سازمان کنفرانس اسلامی است.

هدف از تشکیل این بانک، پیشبرد توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی کشورهای عضو و دیگر جوامع مسلمان در سراسر جهان است.

این سازمان در تاریخ ۲۰ اکتبر ۱۹۷۵ میلادی با عضویت 22 کشور اسلامی و با سرمایه اولیه 755 میلیون دینار تأسیس شد و در سال‌های بعد به تعداد اعضاء و سرمایه آن افزوده شد. سازمان در حال حاضر دارای 56 عضو، و بیش از 4 میلیارد دینار سرمایه است.

مقر سازمان در شهر جده عربستان سعودی است و سه دفتر منطقه‌ای در شهرهای آلماتی قزاقستان، کوالالامپور مالزی، و رباط مراکش دارد. همچنین، به منظور پیگیری اجرای پروژه‌های مصوب در هر یک از کشورهای ایران، اندونزی، قزاقستان، لیبی، پاکستان، سنگال و سودان، نمایندگان محلی منطقه‌ای دارد.

گروه هشت کشور اسلامی در حال توسعه

گروه هشت کشور اسلامی در حال توسعه، که به اختصار «گروه دی ۸ (D8)» نامیده می‌شود، گروهی متشکل از 8 کشور اسلامی در حال توسعه است، که در 15 ژوئن 1977 میلادی برابر با 25 خرداد 1367 هجری شمسی، با هدف تقویت همکاری‌های اقتصادی کشورهای عضو تشکیل شد. کشورهای: اندونزی، ایران، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر و نیجریه عضو این سازمان هستند.

دسته پنجم: سازمان‌های محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی

حوزه فعالیت برخی سازمان‌ها در زمینه مسائل محیط زیست، مسائل اجتماعی و اقتصادی، یا به تعبیر دیگر «توسعه پایدار» است که در این زمینه یک سازمان در جهان اسلام فعالیت دارد.

سازمان پایتخت‌ها و شهرهای اسلامی (سپشا)

سازمان پایتخت‌ها و شهرهای اسلامی که به عربی «منظمة العواصم والمدن الإسلامیة» نامیده می‌شود، سازمانی است بین‌المللی، غیر دولتی و غیر انتفاعی که در سال 1400 هجری قمری ( 1369 هجری شمسی ) ، برابر با 1980 میلادی تاسیس شده است.

هدف سازمان رسیدن به توسعه پایدار مراکز تجمع انسانی است و هیچ‌گونه فعالیت سیاسی ندارد و در امور داخلی کشورهای عضو مداخله نمی‌کند. این سازمان دارای 141 عضو فعٌال، اعمٌ از پایتخت یا شهر، از 54 کشور عضو سازمان همکاری اسلامی است، اما تمام شهرهای جهان را به عضویت می‌پذیرد.

منابع مالی سازمان از حق عضویت سالانه اعضاء، کمک‌های مالی اعضاء، اشخاص، مؤسسه‌ها، شهرداری‌ها، دولت‌ها و همچنین عواید سرمایه‌گذاری‌هایی که توسط سازمان صورت گرفته، تأمین می‌شود.

انگلیسی، عربی و فرانسه زبان‌های رسمی سازمان هستند.

دسته ششم: سازمان‌های علمی

حوزه کاری برخی سازمان‌های بین‌المللی موجود در جهان اسلام نیز مسائل علمی است.

سازمان اسلامی، آموزشی، علمی و فرهنگی( آیسسکو– ISESCO)

سازمان اسلامی، آموزشی، علمی و فرهنگی، یک سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی وابسته به سازمان همکاری اسلامی است که در زمینه‌های آموزش ، علوم ، فرهنگ و ارتباطات در کشورهای اسلامی و به منظور حمایت و تقویت روابط بین کشورهای عضو، فعالیت می‌کند.

این سازمان در ژانویه 1981 تأسیس شد. مقر اصلی آیسسکو در رباط است و تاکنون این سازمان مبادرت به گشایش دو دفتر منطقه‌ای در شارجه (امارات متحدۀ عربی) و تهران (دی ماه ۱۳۸۱) نموده است. 51 کشور از اعضای سازمان همکاری اسلامی عضو این سازمان هستند.

اهداف اصلی آیسسکو در زمینه فرهنگ و ارتباطات چهار چیز است:

1. نوسازی فرهنگ اسلامی در تهذیب تمدن بشری؛
2. ترویج اصل تنوع فرهنگی در قالب گفتگوی تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و ادیان؛
3. اهمیت بخشیدن به سهم فرهنگ اسلامی در توسعه پایدار؛
4. تقویت توانایی کشورهای عضو در زمینه اطلاعات و فناوری ارتباطات در جهت توسعه پایدار.

سازمان آیسسکو هم اکنون با ۱۱۴ سازمانِ تخصّصی و مؤسسات وابسته به سازمان ملل، سازمان‌های بین‌المللیِ منطقه‌ای، سازمان‌های غیردولتی و مؤسسات دانشگاهی قراردادِ همکاری منعقد کرده است. اتحادیه ی دانشگاه‌های جهان اسلام زیر مجموعه ی این سازمان به شمار می‌آید.

اتحادیه دانشگاه‌های جهان اسلام

اتحادیه دانشگاه‌های جهان اسلام یا FUIW که مخفف Federation of the universities of the Islamic world است، یکی از زیر مجموعه‌های سازمان آیسسکو است که تعمیق روابط کشورهای اسلامی و ترویج همکاری‌های علمی پ‍ژوهشی بین دانشگاه‌های کشورهای عضو بر عهده دارد. 3‌14 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی عضو این اتحادیه هستند. برخی دانشگاههای ایران، از جمله دانشگاههای اصفهان، دامغان و الزهراء، در این اتحادیه عضویت دارد. این اتحادیه در سال 1987 تأسیس شد و مقر ستاد آن در رباط پایتخت مراکش قرار دارد.

اتحادیه دانشگاه‌های دولتی حاشیه دریای خزر

اتحادیه دانشگاه‌های دولتی حاشیه دریای خزر در سال ۱۳۷۵ هجری شمسی (۱۹۹۶ میلادی) با حضور رؤسای دانشگاه‌های گیلان، دانشگاه مازندران و دانشگاه علوم و منابع طبیعی گرگان از ایران، دانشگاه دولتی فنی آستراخان، دانشگاه دولتی داغستان، دانشگاه کالمیکیا از جمهوری فدراتیو روسیه، دانشگاه دولتی آتیرائو از قزاقستان و دانشگاه دولتی باکو از کشور آذربایجان تشکیل شد. هم اکنون این اتحادیه دارای ۵۵ عضو متشکل از دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و موسسات تحقیقاتی می‌باشد.

اهداف اتحادیه

• همکاری مشترک فرهنگی، آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌های عضو
• تبادل اطلاعات در زمینه حوزه‌های علوم مربوط به دریای خزر
• ایجاد بانک اطلاعاتی دریای خزر
• برگزاری سمینارها و کارگاههای آموزشی مشترک در ارتباط با دریای خزر
• انتشار بولتن علمی مشترک به زبان انگلیسی
• تبادل استاد و دانشجو در زمینه‌های آموزشی و پژوهشی
• ایجاد رشته‌های جدید و مرتبط به دریای خزر در دانشگاه‌های اتحادیه
• ایجاد تسهیلات لازم جهت ترویج زبان کشورهای عضو اتحادیه
• کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان وترکمنستان در این اتحادیه عضو هستند.

مجمع جهانی فقه اسلامی

مجمع جهانی یا بین‌المللی فقه اسلامی، مرکزی علمی فقهی، وابسته به سازمان همکاری اسلامی است و کلیه کشورهای اسلامی عضو ، میتوانند در آن نماینده داشته باشند، اما برخی کشورها تا به حال نماینده ندارند.

این مجمع، در 28 شعبان 1403هجری قمری، برابر با 9 ژوئن 1983 میلادی، با هدف تحقق وحدت اسلامی، تحکیم بنیادهای عقیدتی امت اسلامی، بررسی مشکلات زندگی و اجتهاد اصیل پیرامون آنها و ارائه راه حل‌های برخاسته از شریعت اسلامی، در مکه معظمه تأسیس شد. مقر فعلی مجمع شهر جده عربستان است.

هیأت رئیسه مجمع متشکل است: از دبیر کل سازمان همکاری اسلامی، دبیر کل مجمع جهانی فقه اسلامی، و شش عضو دیگر که با تقسیم‌بندی جغرافیایی از میان اعضا انتخاب می‌شوند.

مجمع در راستای تحقق اهداف خود امور ذیل را در دستور کار خود قرار داده است:

• تدوین دائرة المعارف اصطلاحات فقهی؛
• تدوین فقه اسلامی به زبان ساده؛
• همکاری با مراکز علمی و فقهی جهان اسلام؛
• تدوین فقه اسلامی به صورت قوانین قابل عمل؛
• تشویق دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی به بررسی‌های فقهی؛
• تأسیس مراکز بررسی موضوعات اسلامی در برخی کشورها؛
• نشر موضوعات بررسی شده؛
• احیای میراث فقهی و اصولی.
• بررسی مسائل مستحدثه در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، پزشکی و مانند آنها و نشر مجموعه مقالات آنها در بیش از 50 جلد.

دسته هفتم: سازمان فرهنگی

برخی دیگر از سازمان‌های بین‌المللی موجود در جهان اسلام در زمینه فرهنگی مشغول به فعالیت هستند.

مؤسسه فرهنگی اکو

مؤسسه فرهنگی اکو، نهادی وابسته به سازمان همکاری اقتصادی (اکو) است که در سال 1995 با رویکرد «تحکیم قرابت‌های فرهنگی، پیوندهای معنوی و روابط دوستانه میان ملت‌های کشورهای عضو اکو از طریق روش‌های اجتماعی و فرهنگی بصورت تئوری و عملی» تأسیس گردید. مقر مؤسسه در تهران است. ریاست مؤسسه در حال حاضر با آقای سرور بختی از تاجیکستان است.

اتحادیه جهانی علمای مسلمان

اتحادیه جهانی علمای مسلمان در سال ۲۰۰۴ میلادی توسط یوسف قرضاوی و عبدالله بن بیه از علمای اهل‌سنت، محمد واعظ‌زاده خراسانی از علمای شیعه، و احمد بن حمد بن سلیمان الخلیلی از علمای اباضیه تشکیل شد. هیأت امنای اتحادیه جهانی علمای مسلمان متشکل از 31 عضو است.

دکتر علی محیی الدین قره داغی دبیر کل این اتحادیه است. وی شهروند قطر و متولد سال 1949 در شهر قره‌داغ از توابع استان سلیماینه عراق است. دکتر قره‌داغی دارای مدرک دکترای شریعت و قانون از دانشگاه الازهر مصر در زمینه قراردادها و معاملات مالی است.

این اتحادیه تا به حال دو کنفرانس برگزار نموده که کنفرانس دوم آن در اول نوامبر سال 2017 میلادی تحت عنوان «فلسطین بین وعده بلفور و وعده الهی»، در بیروت برگزار شد.

دسته هشتم: سازمان‌های بین‌الملی مردم نهاد

علاوه بر سازمان‌های مذکور در جهان اسلام بعض سازمان‌های بین‌المللی نیز وجود دارند که جنبه مردمی دارند.

مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی

مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی سازمانی غیردولتی است، متشکل از گروهی از عالمان دینی جهان اسلام که با هدف تقریب مذاهب اسلامی شکل گرفته است. این تشکّل در سال ۱۳۶۹ش به‌دستور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران تأسیس شد.

مجمع تقریب از سه رکن مجمع عمومی، شورای عالی و دبیرکل تشکیل شده است. اعضای مجمع عمومی اعضای شورای عالی را انتخاب می‌کنند. همچنین شورای عالی دبیرکل آن را پیشنهاد می‌دهد و رهبر جمهوری اسلامی ایران او را منصوب می‌کند. مرکز این تشکل در ایران قرار دارد و در حال حاضر، حمید شهریاری دبیرکل آن است.

اهداف مجمع

• احیا و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و دفاع از حریم قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم(ص)؛
• آشنایی و تفاهم بیشتر بین علما، متفکران و پیشوایان مذهبی جهان اسلام در زمینه‌های اعتقادی، فقهی، اجتماعی و سیاسی؛
• گسترش اندیشه تقریب بین اندیشمندان و فرهیختگان جهان اسلام و انتقال آن به توده‌های مسلمان و آگاه‌کردن آنان از توطئه‌های تفرقه‌انگیز دشمنان؛
• تحکیم و اشاعه اصل اجتهاد و استنباط در مذاهب اسلامی؛
• هماهنگی و تشکیل جبهه واحد در مقابل توطئه‌های تبلیغاتی و تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام بر اساس اصول مسلم اسلامی؛
• رفع بدبینی‌ها و شبهات بین پیروان مذاهب اسلامی.

مراکز وابسته

برخی مراکز وابسته به این مجمع عبارت است از:

دانشگاه مذاهب اسلامی

دانشگاه مذاهب اسلامی با هدف آموزش همه مذاهب فقهی و حقوقی اسلامی به‌صورت تطبیقی تأسیس شده‌است. ساختمان مرکزی آن در تهران است و شعبه‌هایی در زاهدان، سنندج و بندرعباس دارد.

پژوهشگاه مطالعات تقریبی

پژوهشگاه مطالعات تقریبی در قم است و در زمینه‌های علوم اسلامی مقارن و مسائل سیاسی اجتماعی جهان اسلام تحقیق می‌کند.

انتشارات

انتشار مجله‌های رسالةالتقریب، رسالةالاسلام، ثقافةالتقریب، پیک تقریب و اندیشه تقریب از منشورات مجمع جهانی تقریب است. در نرم‌افزار آثار مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۲۶ عنوان کتاب از آثار مجمع به زبان عربی و فارسی ارائه شده است.

خبرگزاری تقریب

خبرگزاری تقریب، با رویکرد تقریبی، اخبار مربوط به موضوعات تقریبی جهان اسلام را منتشر می‌کند. این خبرگزاری به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، اردو و فرانسه به تهیه و نشر خبر می‌پردازد.

سازمان منهاج القرآن

سازمان منهاج القرآن یا (MQI) سازمانی مردم نهاد و بین‌المللی است که در ۱۹۸۱ میلادی توسط یک روحانی پاکستانی به نام طاهر القادری در لاهور پاکستان بنیان نهاده شده‌است. این مؤسسه چشم‌انداز راهبردی بلند مدتی برای اعتدال مذهبی، آموزش مؤثر، گفتگو و همسازی ادیان دارد و در حدود ۱۰۰ کشور دنیا فعال است. این سازمان یکی از نخستین سازمان‌ها در نوع خود است که آغاز به گسترش گفتگوی میان ادیان، میان اقلیت‌های دینی کرده‌است.