سوره بقره

نام	سوره بقره
شماره سوره	۲
جزء	۱ و ۲ و ۳
ترتیب نزول	۸۷
مکی/مدنی	مدنی
تعداد آیات	۲۸۶
تعداد کلمات	۶۱۵۶
تعداد حروف	۲۶۲۵۶

سوره بقره دومین سوره قرآن کریم سوره بقره می‌باشد و بزرگترین سوره محسوب می‌شود به طوری که شروع آن از جزء اول بوده و در جزء سوم به پایان میرسد. اولین سوره مدنی که بعد از هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه در زمانهای متعدد و به تدریج نازل شده است سوره بقره می‌باشد این سوره دارای 286 آیه می‌باشد. علت اینکه این سوره به نام " بقره" نامگذاری شده است به داستانی که درباره گاو بنی اسرائیل در آیات 67 الی 73 روایت شده است بر می‌گردد.

علت نام‌گذاری

«سوره بقره»؛ به قرينۀ ماجرای گاو بنی اسرائيل و حكمت عجيبی كه در آن هست . «سوره فسطاط‌ قرآن»؛ فسطاط به خيمۀ بزرگ میگويند و نام‌گذاری سوره بقره به اين نام به خاطر عظمت اين سوره میباشد و آنچه از احکام در غير سوره بقره ياد نشده در اين سوره جمع است.

«سوره سنام قرآن»؛ سنام هر شيء، بالای آنست. اين نيز به خاطر بزرگی و عظمت سوره بقره میباشد. «سوره زهراء»؛ سوره بقره به همراه سوره آل عمران زهراوين نام‌گذاری شده‌اند يعنی دو سوره نورانی که مفرد آن زهراء میشود. «سوره کرسي»؛ به خاطر وجود آية الکرسی در سوره بقره که اعظم آيات قرآن است. «سوره سيد قرآن»؛ به خاطر روايتی از پيامبر(ص) که سوره بقره را به اين وصف خوانده است.

اهداف و آموزه‌ها

اهداف عمدۀ سوره بقره عبارت اند از:

1. بيان اصول عقايد و دلايل توحيد و معاد؛
2. تقسيم بندی مردم در برابر هدايت و روشنگری قرآن، در سه گروه: مؤمنان، كافران و منافقان؛
3. بيان تاريخ پيامبران، به ويژه موسی(ع) و مناقشۀ آن حضرت با يهوديان در عقايد و كارهای آنان؛
4. بيان قوانين اسلام در عبادات و معاملات؛
5. قانونمند كردن جامعۀ نوپای اسلام در شهر مدينه و تنظيم روابط آنها با ملت‌های ديگر، مثل يهوديان و مسيحيان كه در جزیرة العرب ‏ حضور داشتند.

محتوا و موضوعات

سوره بقره كه از طولانی ترين سوره‌های قرآن مجيد است مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبتهای نيازهای گوناگون جامعه اسلامی، در مدينه نازل گرديده است. ولی با اين حال جامعيت آن از نظر اصول اعتقادی اسلام و بسياری از مسائل عملی (عبادی، اجتماعی، سياسی و اقتصادی) قابل انكار نيست.

چه اينكه در اين سوره:

بحثهايی پيرامون توحيد و شناسايی خدا مخصوصا از طريق مطالعه اسرار آفرينش آمده است؛ بحثهايی در زمينه معاد و زندگی پس از مرگ، مخصوصا مثالهای حسی آن مانند داستان ابراهيم و زنده شدن مرغان و داستان عزيز؛ بحثهايی در زمينه اعجاز قرآن و اهميت اين كتاب آسمانی؛ بحثهايی بسيار مفصل و طولانی درباره يهود و منافقان و موضع گيريهای خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع كارشكنیهای آنان در اين رابطه؛ بحثهايی در زمينه تاريخ پيامبران بزرگ مخصوصا ابراهيم و موسی(ع) ؛ بحثهايی در زمينه احكام مختلف اسلامی از جمله نماز، روزه، جهاد در راه خدا، حج و تغيير قبله، ازدواج و طلاق، احكام تجارت و دين، و قسمت مهمی از احكام ربا و مخصوصا بحثهای فراوانی در زمينه انفاق در راه خدا، و همچنين مساله قصاص و تحريم قسمتی از گوشتهای حرام و قمار و شراب و بخشی از احكام وصيت و مانند آن.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

1. ابیّ‌بن‌كعب از پيامبر اسلام(ص) نقل میكند كه فرمود: «هر كسی سوره بقره را بخواند سلام و رحمت خدا بر او باد و به او اجر مرزبانان و فدا كاران در راه خدا را میدهند».
2. و او میگويد: پيامبر به من فرمود: «ای ابیّ به مسلمانان بگو كه سوره بقره را ياد گيرند كه فرا گرفتن آن بركت و ترك آن موجب حسرت است و ساحران توانايی آن را ندارند».
3. سهل‌بن‌سعد میگويد: رسول اكرم فرمود: «برای هر چيز قلّه ای است و قلّه قرآن سوره بقره است در هر خانه ای كه خوانده شود اگر در روز باشد تا سه روز شيطان وارد آن خانه نخواهد شد و اگر در شب باشد تا سه شب از داخل شدن شيطان بدانجا در امانند».
4. روايت شده است كه رسول اكرم(ص) جمعيّتی را به مكانی فرستاد. سپس خودش به دنبال آنان رفت و از يك يك آنان مي پرسيد كه از قرآن چه مقدار و كدام سوره را حفظ داری تا به جوانی كه از همه سنّش كمتر بود رسيد، او در جواب اين سؤال قسمتی از قرآن و سوره بقره را نام برد كه حفظ دارد حضرت رو به جمعيت كرد و گفت: اكنون برويد و اين جوان امير بر شما است. گفتند: يا رسول‌اللَّه او از همه ما كم سن تر است. حضرت فرمود: آری ولی سوره بقره را حفظ دارد.
5. از رسول اكرم(ص) پرسيدند: چه سوره ای از قرآن افضل سوره‌ها است؟ حضرت فرمود: سوره بقره. عرض كردند: كدام آيات سوره بقرۀ از بقيه برتر است؟ فرمود: آيةالكرسی.
6. امام صادق(ع) فرمود: هر كه سوره بقره و آل عمران را بخواند روز قيامت آن دو سوره چون ابر يا پرده بر سرش سايه می‌افكند.

محل و زمان نزول

سوره بقره همه اش مدنی است جز يك آيه و آن «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَی اللَّهِ» (بترسيد از روزی كه همه بسوی خدا باز ميگرديد) كه در منا سال حجة الوداع نازل شد. تاريخ نزول سوره بقره ما بين هجرت پيامبر(ص) به مدينه و جنگ بدر میباشد.

فضای نزول

با توجه به مدنی بودن سوره بقره و مقطع زمانی نزول آن در مدينه كه دوران تشكيل حكومت اسلامی و استقبال مردم از دين اسلام بود محتوای اين سوره جهت گيری خاصی دارد.

محتوای سوره بقره در درجه نخست تحت تأثير موقعيت اجتماعی و فرهنگی مدينه پس از هجرت است. در اين زمان ساكنان مدينه را چهار گروه تشكيل می‌دادند:

1. مسلمانان مهاجر كه خانه و كاشانه خود را در مكه رها كرده، با فقر در مدينه زندگی می‌كردند.
2. مسلمانان انصار كه از دو گروه اوس و خزرج تشكيل شده بودند و با وجود سابقه دشمنی ديرينه با هم، در پرتو اسلام با يكديگر متحد و برادر شده بودند.
3. يهوديان كه از ثروت و امكانات فراوانی برخوردار و با ظهور اسلام نفوذ و برتری خود را در ميان مردم امی از دست داده بودند.
4. منافقان كه با اسلام عناد داشتند؛ ولی اقتدار مسلمانان در مدينه مانع از آن می‌شد كه شرك خود را اظهار كنند و برای حفظ منافع خود به ظاهر ايمان آورده بودند.

هر يك از اين گروهها و فعاليت‌های آنها زمينه ساز نزول آياتی از سوره بقره شد؛ برای مثال تركيب خاص اجتماعی مدينه در مقطع نزول، زمينه ساز نزول آياتی درباره گروههای مزبور و اوصاف آنها در آيات سه تا بيست شد كه اوصاف پرهيزگاران، كافران و منافقان را بيان می‌كند ؛ اما چون نفاق هنوز چندان آشكار نشده بود تنها در چند آيه، آن هم با تعبير «مِنَ النَّاسِ» از منافقان ياد شده است. يهوديان نيز چون مهم ترين گروه مخالف اسلام و نظام اسلامی بودند بيش از سیويک آيه سوره بقره درباره آنان نازل شده است؛

همچنين فراهم شدن زمينه مناسب برای تشريع احكام فقهی بر اثر استقرار نظام اسلامی و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آيات فراوانی درباره احكام فرعی شد، از اين رو مسائل عبادی، خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و كيفری فراوانی در اين سوره آمده است. (آيات 168- 284) در اثنای آيات سوره برخی موضوعات ديگر نيز مطرح شده است كه به ظاهر پيوندی با فضای نزول آن ندارد؛ ولی به اعتقاد مفسران چنين نيست؛ مثلًا داستان حضرت ابراهيم(ع) در آيات يکصدوبيست‌وچهار تا يکصدوچهل‌ويک به تعبير علامه طباطبايی به منزله مقدمه و زمينه ساز آيات تغيير قبله و آيات احكام حج است.

ويژگی

سوره بقره طولانی ترين سوره قرآن كريم است و حدود دو جزء و نيم از سی جزء قرآن را شامل می‌شود اين سوره اولين سوره ای است که در مدينه نازل شده و مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبت‌های نيازهای گوناگون جامعه اسلامی، در مدينه نازل گرديده است. طولانی ترين آيه قرآن آيه دين (آيه 282) در اين سوره می‌باشد و مهم ترين آيۀ آن «آيةالكرسی»، (آيه 255) است كه محتوای توحيدی خاصی دارد.

اين سوره با حروف مقطعه شروع شده است و يکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گويند ولی برخی ديگر هفتمی را يونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير می‌باشد).

روايت از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئين را به جای انجيل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشيد.

منبع

برگرفته از سایت معرفی سوره بقره - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir