کفن
کَفَندر لغت به معنای نشاندن و مستور کردن چیزی است و در اصطلاح فقهاء به شیوه و ترتیب خاصی که میت مسلمان پیش از دفن است. واجب است میت مسلمانان را قبل از دفن کردن (مطابق آنچه که میت را با آن می‌پوشانند) کفَن نمایند. این پوشش حداقل از سه قطعه (مِئزر، قمیص، إزار) پارچه تشکیل شده است: لُنگ، پیراهنی و سرتاسری. کفن کردن یا تکفین مسلمان، واجب کفایی است. این کار نباید با پارچه غصبی یا نجس انجام شود. مستحب است کفن در زمان حیات تهیه شود.
شکل و اندازه کفن
کفن دارای 3 قسمت است، یک قسمت آن به دور کمر پیچیده می‌شود و قسمت دوم از شانه تا ساق پا را پوشانده و قسمت سوم پارچه‌ای است که سرتاسر بدن از بالا تا پائین را می‌پوشاند تا بدن درون پارچه متلاشی شود. پارچه کفن به رنگ سفید است زیرا رنگ سفید خاصیت فرار دهنده میکروب‌ها را دارد و میکروب‌هایی که از بدن خارج می‌شوند با برخورد به رنگ سفید به بدن باز می‌گردند.
رنگ کفن
در اسلام کفن کردن مرده به اندازه لباس پوشیدن اهمیت دارد. دین اسلام برای به خاک سپردن میت اصول بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی را لحاظ کرده است. مـوضوع غسل، کفن و دفن مردگان نیز نوعی احترام به مقام و جایگاه انسان است که جنبه خرافی ندارد. از نظر اسلام مرگ پایان زندگی نیست بلکه دروازه‌ای نسبت به جهان و زندگی دیگر و نزول در جوار رحمت الهی است، به همین دلیل دستور می‌دهد که مردگان پاکیزه و با لباسی ساده و پاک به خاک سپرده شوند. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا رنگ سفید برای کفن استفاده می‌شود. پارچه کفن مستحب است که تمیز و سفید باشد شاید علت این امر رعایت نظافت و حفظ احترام به بدن مسلمان باشد. از سوی دیگر پارچه کفن مستحب است که از جنس پنبه باشد و اگر از حریر خالص باشد حرام است. از دلایل دیگر آن می‌توان گفت یک رنگ بودن کفن همه مرده‌ها نشان از یکی بودن تمام مردم به هنگام مرگ است. رنگ سفید در تمام منابع مذهبی مستحب اعلام شده است نه واجب، اما طبق رسم و عرف بهتر است پارچه کفن به عنوان مظهر طهارت و پاکی سفید باشد.
در روایتی از پیغمبراکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که فرموده‌اند:
برای لباس، رنگی بهتر از سفیدی نیست، لباس سفید بپوشید و مردگان خود را به آن کفن کنید[۱]. لذا پوشاندن میت با پارچه‌ای سفید، امری مستحب است[۲].
به نظر می‌آید یکی از حکمت‌های این حکم آن است که رنگ سفید خود دارای خواص بهداشتی گوناگونی است از جمله آنکه رنگ سفید خاصیت فرار دهنده میکروب‌ها داشته و در نتیجه مانع انتشار آنها از بدن میت به بیرون می‌شود [۳]. معمولا بدن میت در اثر بیماری، مسمومیت‌های مـختلف و از دست دادن قدرت دفاعی به انواع میکروبه‌ها آلوده می‌شود، بنابراین غسل دادن آن بـا آب خالص و آب مخلوط به سدر و کافور موجب ضـدعـفـونـی و تـمـیـز شدن بدن میت می‌شود و حداقل تا مدتی خطرات قبل از غسل وجود ندارد.
فارغ از آیات و روایاتی که در مورد رنگ کفن وجود دارد، رنگ سفید از رنگ‌هایی است که انسان با دیدن آن حالت نشاط گرفته و آثار غم در او از بین می‌رود. لذا استفاده از آن برای میت می‌تواند در روح بازماندگان تاثیر مطلوبی داشته باشد.
حکم کفن کردن میت با پارچه‌های دیگر
کفن کردن با چیز نجس و یا با پارچه ابریشمی خالص و پارچه‌ای که از پشم یا موی حیوان حرام گوشت تهیه شده، درحال اختیار جایز نیست و احتیاط واجب آن است که با پارچه طلا بافت هم میت را کفن نکنند مگر درحال ناچاری. و مستحب است که کفن از جنس پنبه و به رنگ سفید باشد[۴].
در کتاب وسایل الشیعه هم بابی اختصاص داده شده به «استحباب سفید بودن کفن» و نیز بابی به عنوان «کراهت سیاه بودن کفن»[۵].
پس می‌توان میت را با پارچه سیاه هم کفن کرد امّا انجام آن کراهت دارد، چنانچه رنگ سیاه برای انسان زنده نیز مکروه است اما در مورد استحباب لباس و کفن سفید یا لباس احرام سفید برای حجاج، مسأله نظافت، تمیزی، یکسان بودن رنگ پوشش و تأثیر مثبت رنگ سفید و روشن در مقابل رنگ سیاه و تیره را در نظر گرفت.
قطعات واجب کفن
سه پارچه اصلی مخصوص کفن عبارتند از:
- لنگ (مئزر) که باید از ناف تا زانو را بپوشاند و افضل آن است که از صدر (سینه) تا قدم را بپوشاند.
- پیراهنی (قمیص) که باید از سر شانه تا نصف ساق پا را بپوشاند و افضل آن است که تا قدم را فرا گیرد.
- سرتاسری (ازار یا لفافه) که باید به اندازه‌ای باشد که تمام بدن را بپوشاند و احتیاط آن است که در طول به قدری باشد که بستن دو سر آن ممکن باشد و در عرض یک طرف آن روی طرف دیگر آید.
آیات عظام: امام خمینی، مقام معظم رهبری، خوئی، گلپایگانی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، وحید خراسانی، صافی گلپایگانی: احتیاط واجب است هر کدام از سه پارچه واجب کفن به قدری نازک نباشد که بدن‌نما باشد و اینکه سه پارچه مجموعاً ساتر باشند بنابر احتیاط واجب کافی نیست.
آیت‌الله بهجت: نباید هر کدام از سه پارچه واجب کفن به قدری نازک باشد که بدن‌نما باشد.
آیات عظام: سیستانی، شاهرودی: احتیاط آن است که هر کدام از سه پارچه واجب کفن به قدری نازک نباشد که بدن‌نما باشد و در صورتی که سه پارچه مجموعاً ساتر باشند کافی‌است.
مستحبات کفن
مستحبات مشترک
- لفافه بالای سرتاسری: که تمام بدن میّت را می‌پوشاند و بهتر است بردیمانی باشد بلکه لفافه سوّمی هم مستحب است خصوصاً برای زنان.
- کمربند: پارچه‌ای که وسط میت را با آن ببندند چه مرد باشد، چه زن، که ظاهراً این کمربند زیر همه قطعات کفن چسبیده به بدن بسته می‌شود.
- ران پیچ: بهتر است عرضش یک وجب یا بیشتر باشد و طول آن به اندازه‌ای باشد که دو ران را کاملاً بپوشاند. کیفیت بستن ران پیچ: ابتداء سر پارچه را می‌شکافند و مانند کمربند دور کمر میّت می‌بندند و در طرف جلو گره می‌زنند و پارچه را از عقب از میان دو پای میّت بیرون می‌آورند و از زیر کمربند قسمت جلوی میت ردّ می‌کنند و از سمت چپ میت محکم بر رانهای او می‌پیچند تا به زانو برسد به طوریکه چیزی از دوران نمایان نباشد. سپس سر پارچه را از زیر پا در جانب راست فرو می‌برند. و عمل بعضی ناآگاهان که پارچه را بر هر یک از دوران جدا جدا می‌پیچند اشتباه است.
- بندهای کفن: که دو طرف و میانه کفن با آن بسته می‌شود.
مستحبات اختصاصی برای مردان
عمامه برای مردان: بهتر است به اندازه‌ای باشد که دور سر میت بپیچند و دو طرف آنرا از زیر گردن میت ردّ نمایند و طرف راست را به طرف چپ سینه و طرف چپ را طرف راست سینه‌اندازند. (حالت ضربدری)
مستحبات اختصاصی برای بانوان
- مقنعه یا روسری برای زنان بجای عمامه: از نظر طول و عرض مقدار مسمّی که سر و موها را بپوشاند کافیست.
- سینه‌بند: برای زنان که روی پستان‌های زن بگذارند و دو طرف آنرا به پشت ببندند.
مکروهات کفن
- بریدن آن با آهن (حدید) مثل قیچی آهنی.
- آستین و تکمه گذاشتن برای کفن کراهت دارد. بله اگر متوفی را در پیراهنی که وقت حیات می‌پوشیده کفن کنند تکمه‌هایش را بکنند و آستین‌دار بودن آن اشکال ندارد.
- ترکردن نخ‌هایی که با آن کفن را می‌دوزند با آب دهان کراهت دارد ولی اگر با غیر آب دهان مرطوب شود کراهت ندارد.
- بخور دادن کفن با بوهای خوش کراهت دارد بلکه خوشبو کردن آن با عطر نیز مکروه است. بله خوشبو کردن آن با کافور مستحب است.
- رنگ کفن سیاه باشد.
- با رنگ سیاه بر کفن نوشتن.
- کفن کردن با پارچه از جنس کتّان چه خالص باشد و چه ممزوج.
- چانه زدن در خرید کفن برای کم کردن بهاء آن.
- عمامه را بدون تحت الحنک بر سر میّت پیچیدن.
- کثیف و چرکین بودن کفن.
- دوختن پارچه‌های کفن مکروه است.