الاشاره فی علم الکلام (کتاب)
| الاشاره فی علم الکلام | |
|---|---|
 | |
| نام | الاشاره فی علم الکلام |
| پدیدآوران | امام فخرالدین رازی |
| زبان | عربی |
| سال نشر | 1409 ق |
| ناشر | دارالکتب العلمیة |
| موضوع | اسلام، کلام |
کتاب الاشاره فی علم الکلام یکی از آثار امام فخرالدین رازی که در آن به بیان اهمیت علم کلام و برشمردن این علم به‌عنوان شریف‌ترین و معتبرترین علوم، پرداخته است.
معرفی اجمالی
جز صلاح‌الدین صفدی که آن را «الاشارات» نامیده است، کسی به این کتاب اشاره نکرده است و جمال‌الدین قفطی آن را «انذار الاشاره» ذکر کرده است. این کتاب نمایانگر مرحله مهمی از تفکر امام فخر رازی است. زیرا آن را در آغاز حیات علمی خود تألیف کرده است، زیرا انتساب او به شیخ اشعری روشن است، چنانکه مثلاً فرمود: (وَ الصَّوْحَ أَنْ شَیْخ ما ابوالحسن رضی الله عنه. با او گفت). این کتاب یک نسخه در کتابخانه کبریلی استانبول به شماره (2/2/9) دارد و از آن فیلمی از مؤسسه نسخه‌های خطی عربی گرفته شده است.
یک نسخه از آن در مؤسسه نسخه‌های خطی اتحادیه کشورهای عرب به شماره 20 علم توحید موجود است و با نسخه‌ای از نسخه‌ای که در کتابخانه کبریلی استانبول به شماره (2/519) یافت شده است، مصور است). صفحه اول این نسخه نشان می‌دهد که تاریخ نسخه برداری یک سال بوده است576ق - یعنی در زمان حیات امام رازی - که آن را به خط حسن نسخ نوشته است: ابوسعید بن محمد بن عمر حماوی. در صفحه دوم فهرست موضوعات کتاب آمده است که پس از مطالب کتاب نوشته شده است: «کتاب مرجع»: طبقه بندی امام زمان تنها فضیلت و عصر بی‌نظیر، حجت خدا بر خلقت: فخرالدین رازی. خداوند دوست دارد رضای خود را امتحان کند و روحش در آرامش باشد.»
فهرستی از موضوعات کتاب
کتاب شامل یک مقدمه و پنج فن است:
مقدمه
مقدمه شامل چهار فصل است:
- در بیانی که علم کلام یکی از شریف‌ترین علوم است؛
- از این جهت که پرداختن به علم کلام جایز است، بلکه برای برخی تکلیف است؛
- در حقیقت ملاحظه و بیان منفعت آن به علم؛
- نحوه چیدمان پرچم برای در نظر گرفتن.
فن‌های پنجگانه
فن اول
فن اول: در اثبات ذات خداوند متعال: شامل چند بخش است:
- بخش اول: در حدوث اجسام که شامل دو باب است:
- باب اول: توضیح اینکه وجود اجسام آغازی دارد.
- باب دوم: در جواب کسانی که می‌گویند معدوم چیزی است.
- بخش دوم: در باب اثبات صانع و اوصاف روانی ضروری او مشتمل بر دو باب است:
- باب اول: در اثبات صفت وجود.
- باب دوم: اینکه خداوند متعال دیده می‌شود.
- بخش سوم: صفات نفسانی که برای خداوند متعال محال است و دارای دو فصل است:
- باب اول: در این که حق تعالی جسم نیست.
- باب دوم: بر عدم امکان حلول و اتحاد بر خداوند متعال.
فن دوم
فن دوم: در صفات حضرت حق تعالی و مشتمل بر یک مقدمه و پنج باب و یک خاتمه:
- مقدمه: در اثبات اینکه او قادر، قادر، زنده، دانا، تحت تعقیب، گوینده، شنوا، بیناست.
- باب اول: در شرح علم و دو باب است:
- بخش اول: در اثبات صفت علم به خداوند متعال.
- بخش دوم: اقامه دلیل بر اینکه خداوند متعال به تمام اطلاعات علم دارد.
- باب دوم: در صفات قدرت و شامل دو بخش است:
- بخش اول: قدرت او در همه احتمالات جاری است.
- بخش دوم: عدم امکان خود مثبت بودن خداوند متعال.
- باب سوم: در خصوصیات وصیت و مشتمل بر دو بخش:
- بخش اول: در باب واقعیت اراده.
- بخش دوم: در مورد اراده موجودات.
- باب چهارم: در خصوصیت کلام و مشتمل بر چند بخش:
- بخش اول: حضور قرآن.
- بخش دوم: در مورد داستان و داستان.
- بخش سوم: اینکه کلام خداوند متعال حق است.
- بخش چهارم: در اصلاح و زشتی.
- بخش پنجم: در وجوب سپاس از بخشنده.
- بخش پنجم: در مورد شخصیت بقا.
- بخش ششم: نتیجه‌گیری و شامل دو باب:
- باب اول: اینکه خداوند یکی است، شریکی ندارد.
- باب دوم: در اینکه خداوند متعال هیچ صفتی غیر از آنچه ذکر کردیم ندارد.
فن سوم
فن سوم: در افعال خداوند متعال و اسماء او و مشتمل بر سوره‌ها:
- بخش اول: از خدا چیزی خواسته نمی‌شود.
- بخش دوم: در اسماء جل جلاله و دارای سوره‌هایی است:
- باب اول: در صدق اسم و اسم.
- باب دوم: اسماء الله تعالی چه شود.
- باب سوم: اسماء برای خداوند متعال جایز نیست.
- باب چهارم: در تفسیر خداوند متعال و مقدس.
- بخش سوم: آنچه استفاده از اسماء جایز نیست.
فن چهارم
فن چهارم: در نبوت و دارای سه باب است: باب اول: در جواز بعثت رسولان و شرایط معجزات و چگونگی دلالت بر حقانیت پیامبر و حقیقت سحر و کرامت و تفاوت آنها با معجزه، مشتمل بر چهار بخش:
- بخش اول: در جواز مبلّغان.
- بخش دوم: معجزات و احوال آنها.
- بخش سوم: در چگونگی دلالت معجزه بر اخلاص رسولان صلوات الله علیهم اجمعین.
- بخش چهارم: در حقیقت سحر و کرامات و تمایز آنها با معجزات.
فن پنجم
فن پنجم: به صورت صوتی شامل تکرار و شامل دو بخش:
- بخش اول: در باب واقعیت انسان و ابطال عقاید فلاسفه در آن.
- بخش دوم: در اصلاح عود جسمی.
منابع
- الاشاره فی الهیات، تحقیق: هانی محمد حمید محمد، کتابخانه التراث الازهر: الجزیره للنشر و التوزیع.